Honore MAHUTA TE WHERO. WHERO. —E mihi atu ana abau ki te Tumuaki me nga mema honore e noho huihui nei i tenei Whare. He hia-hia ano toku kia korero roa ahau mo tenei Pire, otira me penei ake he korero maku I mua i enei takiwa kua mahue ake nei, kaore e kite nga kanohi kaore e rongo nga taringa kaore hoki e mohia te nga-kau, i tenei ra kua kite nga kanohi kua ronga nga taringa kua noohio te ngakau. Kei te whakamoemiti ahau ki te tae-nga mai o tenei Pire ki te aroaro o tenei Kaunihera. He kupu kotahi nei taku i Lu ake ai ki runga me penei ake taku kupu: Me hiki tenei Pire mo tera tau. Ko te take i penei ai he kupu maku he ohorere no te putanga mai o tenei Pire ki a tatou na reira ahau i penei ai: He motini tenei naku ki te Kaunihera ko tenei Pire me whakanuku atu. Ki taku mahara mehemea ka nuku tenei Pi tera ka whai taima hei tirotirohanga i ona ahua mehemea ki te oti te hurihuri ki te rite katoa te inarama koreratfae taea te whakahe.

Kei te whakapai abau ki tenei Pire heoi ano te take i puta ai he kupu wha-kahe maku na tona putanga ohorereta nga mai ki te aroaro o tenei Whare Kei te whaka mihi atu ahau ki te Tumuaki me nga nema honore e noho nei i roto i tenei kainga i te Kowhai-Turanga-Ora, me whakamarama. ake ano e ahau te kainga nei te Kowhai-Turanga-Ora. Ko tenei kainga he Hauputanga no te Ture, no te Aroha, no te Whaka-pono, me te Mana. Ka mutu iho nei aku korero. Kia ora te Tumuaki me nga mema o tenei Kaunihera.

H. TOMOANA. —te Tumuaki, e koa ana ahau kia whai atu au i te mema honore kua korero ake nei ki te Kaunihera Kaore e roa aku kupu, engari he mea maku kia mohio mai te Kaunihera e hia-hia ana au kia paahitia atu tenei Pire i tenei huihuinga ano te Paremete. Kaore au e whakaae atu ki ta te mema kua korero mai na. Kotahi te kupu i mahue i te Pire nei mo te waipiro, ara kaore he kupu arai atu kia kaua nga Maori e haere atu ki nga taone Pakeha inu waipiro ai. Kau tono mai nga Maori, me au hoki kua maha aku tononga atu ki tukuna mai he Pire penei kia paahitia e tatou. A kua roa tatou e tatari atu ana, no reira au ka ki atu ai me paahi atu tenei Pire inaianei. E kore au e kaha ki te korero atu i te whakaaro o nga Maori o era atu takiwa, engari e korero atu ana ahau mo toku ake takiwa. Kua poharatia ratou, e pau katoa ana a ratou moni, me o ratou whenua e hoko-hokona ana kia whiwhi ai ki te moni hei hoko waipiro ma ratou. I mua i whiwhi katoa nga Maori o toku takiwa ki te hute, na inaianei kua paka-rukaru nga kahu, he waipiro te take. I mua e nui ana te haerere o nga Maori o toku takiwa i runga i nga tereinakia kite i o ratou whanaunga o era atu hapu i etahi atu kainga, ua i tenei wa kua kore e haerere, kua.noho i te kainga tatari ai kia whiwhi i te hereni hei utu titiki mo te tereina, he waipiro te take i penei ai te ahua o naianei. No reira au ka mea ai me paahi atu te Pire nei i tenei huihuinga o te Paremete. E kore au e korero roa. Ka mutu taku.

H. K. TAIAROA. —E te Tumuaki he kupu ruarua nei aku mo tenei Pire. I koa au i au e whakarongo atu ana ki re whai-korero a te honore mema a Mahuta, tetahi o nga mema Minita o te Kawana-tanga. He mea pai hoki kia whakaatu mai ia i te hiahia o nga iwi Maori o Waikato kia waiho tenei Pire mo tera tau. E tika ana ano pea tana mo tona iwi ake, a tae atu ano pea ki era atu takiwa. E mahara ana ahau me ata whakaaro atu te Kaunihera ki nga kupu a Mahuta E tika ana kaore i ata korero takitahi mai ia i ona whakaaro. Otira ko tatou kua roa e mahi ana i nga Ture, a ka mau ano i a tatou te tutukitanga o ana kupu E te Tumuaki, koia nei ke te take i tu ake ai au ki te korero. I roto i "Te Ture Kaunihera Maori, 1900," i whakaritea ano he tikanga e taea ai te whiu nga taugata haurangi; engari hoki i roto i te rarangi toru o tenei Pire e meinga ana kia kaua rawa e mauria atu he waipiro ki roto ki nga kainga Maori. Na i runga i tenei ahua o te Pire ahakoa he mea whakahau e te takuta e kore e taea te mau atu he waipiro. E mahara ana ahau me ata whakaaro enei putake, Ko etahi o nga kainga Maori hawhe maero he koata maero ranei te matara atu i nga taone Pakeha. Kuarongo atu au ki ta Heoare Tomoana e ki mai nei kei te hiahia etahi iwi kia paahitia tenei Pire ; no reira e kore au e tahuri ki te turaki, engari hei te Komiti ka motini atu au i aku motini whakatikatika mo etahi rarangi. I tuku atu ano au i tetahi menemana i roto i te Komiti mo nga Mea Maori, kia kaua nga Maori me nga mema me nga Tiamana o nga Komiti e kai waipiro, ahakoa i whea i whea. Kei te mohio au ki etabi mema o nga Komiti e inu waipiro ana, na ko aua tangata ano e whakaritea nei ma ratou e whakaeke nga whiu ki o ratou hoa Maori. Ki taaku mahara me kaua rawa e tuku atu he waipiro ki nga Maori ahakoa i whea i whea. Mehemea ka kore e whakaaetia kia kai waipiro ratou i roto i nga pa, kaati me kaua rawa e kai waipiro i etahi atu wahi ke. Ki taku mahara me whakatika taua rarangi, kia whakaaetia atu he waipiro kia mauria atu ki roto ki tetahi pa Maori mehemea e kiia ana e tetahi takuta he mea tika mo runga mo tona mate o tetahi tangata kia kai ia i te waipiro. Kua ki atu ano nga takuta ki etahi Maori, mehemea e matara atu aua i te takuta, ko te mea tika ina pangia e te mate inipurhia, me kai i te parani, katakai ki te paraikete ka takoto ai i te moenga. Kei te mohio ano au ki etahi tangata.kua mahi pera i runga i te tohutohu atu a te takuta, a hohoro ana te ora.

H. K. TAIAROA. —I motini i roto i te Komiti kia whakaurua atu enei rarangi :—

"(1a.) Kaua tetahi kupu o roto nei e kiia kei te arai i te haringa atu o te waipiro ki roto ki tetahi kainga Maori, pa Maori ranei, mehemea e haria atu ana e tetahi tangata i runga i te mana o te tiwhikete whakaae pera atu a tetahi takuta kua rehitatia, a e whakaatu ana i page 16roto i taua tiwhikete e whaitake ana taua waipiro hei painga hei oranga hoki mo te mate o taua tangata o tetahi atu tangata ranei o roto o taua kainga Maori, pa Maori ranei. Engari me pa atu ano ki taua tangata nga whiu me nga whaina kua whakahuatia ake nei mehemea e tukuna ana e ia kia kainga taua waipiro e tetahi atu tangata kaore ra i whakahuatia tona ingoa i roto i taua tiwhikete."

Whakaaetia ana kia whakaurua atu enei rarangi ki roto ki te Pire.

Honore Mahuta Te Wherowhero. —E te Tumuaki me nga mema o tenei Whare. E hiahia ana ahau ki a whakaatu atu i oku mahara ki a koutou mo tenei Pire. Hekupu kotahi nei naku kaore ahau e pai kia hopungia e ahau ko tetehi anake o nga rarangi o te Pire nei hei korero-tanga engari ko katoa o tenei Pire o runga tae noa ki raro. Koia nei te take i puta ai he kupu maku ki a hikitia tenei Pire mo tera tau ki a whai taima hei hurihurihanga. Na reira ka tono ahau ki tenei Whare mo te korero-tanga tuatoru o tenei Pire me hiki atu mo tera tau ehara tenei i te tikanga whakaiti ia tatou mahi e kore hoki e pai ki a hopu takitahitia te hopu ka waiho etehi, i runga i te ohoreretanga o te puta mai o tenei Pire koia ahau i ki ai, he pai rawa ki te hiki atu ki a whai takiwa ai hei hurihurihanga. Kia ora te Tumuaki me nga mema honore.