Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1902-1903

Paraire, te 10 o Hurae, 1903. — H. Tomoana

Paraire, te 10 o Hurae, 1903.

H. Tomoana. —E te Tumuaki, ko taku kupu tuatahi atu, he mihi atu ki a koe mou kua pootitja nei kia noho mai koe hei Tumuaki mo te Kaunihera, hei whakarongo mai ki nga korero a nga mema, hei kaiwhakahaere hoki mo nga mahi e tika ana kia mahia e te Kaunihera. Me mihi atu ano hoki au ki te honore mema ki a te Honore Ta Henare Mira kua roa nei e noho ana hei Tumuaki mo te Kaunihera, i runga i te tika me to pai o tona whakahaere i roto i enei tau maha kua hori ake nei. A kua mutu pai nei tona noho hei Tumuaki mo tatou. Me whai kupu atu hoki au mo nga kupu poroporoaki a te Kawana o roto o tono whaikorero ki te Paremete, me poroporoaki atu au ki a ia. Otira ko te kupu tuatahi atu maku he kupu mihi atu mo nga mema honore o te Kaunihera kua ngaro atu nei i o ratou nohoanga: kua kore nei e kitea atu e noho mai ana i waenganui i a tatou. Kua tae mai te pouri ki roto ki toku ngakau i au e titiro atu nei ki nga nohoanga o nga honore mema kua maha nei nga tau e mahi oranga ana mo te koroni. Na mo runga mo te whaikorero a te Kawana, e ki mai nei ia kua tata tona wa hei haerenga atu mona. Me mihi atu au ki a ia. Ko toku hiahia nui tenei kia haere ora atu ia ikonei, kia tae ora atu ki tona ake kainga. He mea pai rawa ki au me i taea e te Kawana te noho roa atu i waenga i a tatou. He maha nga mahi pai kua taea e ia hei oranga, hei painga hoki mo nga iwi e rua i a ia e tu ana hei Kawana mo tatou. Katahi ano page 9hoki ka tino whakamanaia nga tikanga o te Tiriti o Waitaugi, i tau ai he painga ki nga iwi Maori. Katahi ano te Kawana i kaha ki te haere ki nga kainga Maori o nga takiwa katoa o te koroni. Kua taea e ia i roto i enei tau te haere ki ona wahi katoa. I tino whakaputa rawa tona hoa wahine i tona werawera kia tae ai ia ki nga kainga katoa o roto o enei moutere, tae rawa hoki ki nga kainga Maori katoa. Haere rawa atu raua ikonei kua maha nga mea nui kua oti i a raua te mahi hei painga mo nga iwi e rua, Pakeha, Maori. Ko era atu Kawana me a ratou hoa wahine koropikopiko haere atu, a kaore i oti he mahi pai ma ratou penei me nga mahi kua taea nei e tenei Kawana raua ko tona hoa wahine. E te Tumuaki nui atu toku pouri i te mea kua tata to raua haere atu i a tatou. Mehemea i tupono ko tenei ra hei haerenga atu mo raua, kua rongo koutou i au e tangi atu ana, kua kite mai koutou i oku roimata e heke ana. Na te mohio me te kaha ano hoki o ona Minita i taea ai etahi o nga tikanga kua oti nei te mahi hei painga mo te iwi Maori, hei painga ano hoki mo te koroni. Otira na te mana ano o te Kawana i oti pai ai aua tikanga, i te mea hoki katahi ano ka noho ora ka noho pai te iwi Maori. Na i te mea kaore ano kia tae rawa ki te wa hei haerenga atu mo te Kawana, me tono atu au ki a ia kia haerea ano e ia era atu wahi o te koroni, notemea tera atu ano pea etahi atu wahi e toe mai ana, tera atu ano pea etahi tangata e hiahia ana kia kite i a ia. Ko tetahi hoki na tenei Kawana i puta tuatahi atu ai he mana ki nga Maori kia ahei ai ratou ki te whakahaere tikanga mo ratou ake. Kua tukuna atu hohi ki a ratou nga Kaunihera Maori, e whakahaerea mai nei e ratou hei painga mo ratou. Kati tena, me korero atu au mo tenei ingoa kiingi, ki taku mahara kihai i tika kia whakahuatia tenei ingoa kiingi mo runga mo te whakatuunga o Mahuta. Ka penei taku nei whakahua, ara, kua karangatia a Mahuta hei mema mo to Kaunihera. Kaore rawa e tika kia penei tatou kua karangatia hei kiingi, notemea hoki kaore he tikanga o tena ingoa ikonei. Ki taku whakaaro he mahi pohehe, he mahi porangi te whakahua i tena ingoa kiingi mo Mahuta. Kaore rawa he tikanga o tena ingoa ki a tatou nei. Kei a ia ano te tikanga me ka hiahia a ia ki te whakahua ingoa pena mona. Engari tatou nei me penei te whakahua atu, he honore mema no te Kaunihera. E kore au nei e mea atu he kiingi a ia. He porangi kau nga tangata e whakahua ana i tena ingoa. Na nga kaumatua Maori o mua tena ingoa i hua ki a Potatau, tae iho ki a ia, kua matemate katoa atu ena, kua kore he tikanga ki a tatou nei. Kei tona iwi ake ano pea ka tika tena ingoa kiingi, engari e kore e tika kia pena te whakahua ingoa mona ina tae mai ki konei. He ahua pouri noku kei mahi hianga te tangata ki a Mahuta, a he kino te mutunga, koia ahau i whakaaro ai kati ano he ingoa mona, ko te honore mema o te Kaunihera.