No tenei ra ka tahuri ano te Whare ki te whakahaere i nga moni mo nga mahi Kawanatanga. No te taenga ki nga moni mo nga Kura Pakeha, ara, £466,526.

Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau). —Ka patai ahau ki te Minita mo runga mo nga Maori scholarships. Ki taku mohio kua whakatakotoria he tikanga kia whakaputaina atu tetahi wahi moni ki nga tamariki Maori kua puta i nga uiuinga matauranga i Tipene (St. Stephen's College) me Te Aute College kia ahei ai aua tamariki ki te haere atu ki nga whare wananga (ara te university), otira kia matua ata whakahaua e te Minita katahi ano ka taea aua moni te hoatu. Kaati i te tau o mua atu i tenei tau ka hori ake nei he ahua maha ano nga tamariki Maori i puta i nga uiuinga matauranga (ara matriculation), engari kore rawa kia kotahi o ratou i whakaaetia, kia haere atu ki te university, a i tenei tau ano hoki ki taku mohio kotahi tonu te tamaiti kua whakahaua e te Minita kia haere atu ki reira. Taku tino hiahia kia hanga tetahi ritenga pumau kia ahei ai te Tumuaki o te Tari, ina tae atu te ripoata a te tino Kai-titiro o nga Kura Maori ki a ia e whakaatu ana i nga ingoa o aua tamariki kura, ki te tuku atu i aua tamariki kia haere atu ki te university.

No te taenga ki nga moni mo nga Kura Maori, ara, £19,750.

Hone Heke (mema mo nga Maori o to Tai Tokerau). —Kua rongo ahau e hanga ana e te Tari he tikanga e ahei ai nga tamariki kura o Tipene (St. Stephen's School) me Te Aute College kia haere page 37atu ki te university. A e patai atu ana ahau mehemea kaore ranei e taea te hanga kia tuturu tera hei tikanga, kaua e waiho ma te Minita rawa e whakaae e whakahe ranei.

Te Mira (Mr. Mills, mema mo Wairau). —E mohio ana ahau e toru nga tamariki kura e tika ana kia kaere atu ki te university, engari kotahi o ratou kua riro ki South Africa, a ko era atu tokorua kua whiwhi mahi whaitikauga ma raua; ki taku mohio mehemea i tukuna he tono mo te taka ki aua tamariki kaore e kore te whakaputaina atu te kupu whakamana e rite ana mo taua tu ahua.

O'Meara (Mr. O'Meara, mema mo Pahiatua). —Me whakaritekia tu he kura Maori ki Mataikona, ki Whakataki ranei, kei te Tai-Rawhiti.

Wi Pere (mema mo nga Maori o te Tai Rawhiti). —He maha nga paanga mai o nga Maori ki au kia tautokona e au to ratou hiahia kia whakaturia he kura ki te takiwa kua korerotia ake nei e te mema mo Pahiatua.

Te Mira (Mr. Mills). —Kaore ano he tono pena kia tae mai ki te Tari mo nga Kura, engari a tona wa e tae mai ai hei reira ka ata whakaarohia tona ahua. Kei te tino pai te Tari ki te awhina i nga tamariki Maori hui atu ki nga tamariki Pakeha,

Tame Parata (mema mo nga Maori e Te Waipounamu). —Kei te tino whakaae ahau ki nga korero a te mema Maori mo te Tai Rawhiti, me te mema honore mo Pahiatua. Ki taku nei me tahuri te Tari ki te ata uiui i nga ahua katoa o tenei take ka mutu ka whakaoti atu, notemea he tino take tenei e tika ana kia ata whakaarohia wawetia. Ki taku titiro kaore i ngakaunuitia tenei take i nga tau kua hori ake nei, a ki taku mohio kaore e tika kia waiho noa iho. Taku mahi tuturu tena i nga wa katoa he tautoko i nga tikanga e akona ai nga tamariki Maori ki nga tini matauranga e ahei ai ratou kia tu tahi i te taha o nga tamariki Pakeha, a i naianei, i te mea kua whakaarahia tenei take ki te aroaro o te Minita, ka noho tumanako tonu atu taku ngakau me e kore e hauga tetahi ritenga marama mo aua tamariki.

Te Mira (Mr. Mills). —Ka uiuia ano tenei take akuanei tata nei, a hei reira ata whakaarohia ai.

Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau). —Ki taku mohio kua whakaritea e te Tari, i etahi wa i mua ake nei, kia whakaritea he tikanga hei ako i nga tamariki wahine e noho ana i te kura i Hukarere, me St. Joseph's School i Nepia ki te nana turoro, ko nga scholarship o Nepia kotahi ano tau te roa e whai mana ana. Kaati, ko taku hiahia kia whakaaturia mai ki au mehemea kaore e whakaaetia e te Tari kia whakamaha ake nga scholarships me te whakaroa i te wa e tu ana kia nuku atu i te kotahi tau, ara, kia noho ki te rua tau te roa o te wa e whai mana ana.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). —Kaore i te tika kia whakaarahia ohoreretia tenei take ki te aroaro o te Kawanatanga i te mea kua waenganui e haere ana te Paremete. Ka nui etahi tikanga e takoto ana kia whakaritea i te tuatahi katahi ra ano ka taea te whakaae e tenei take. Me matua tuku he tono ki te Tari, katahi ka whakaatu atu i nga tohu e mohiotia ai te maha o nga tamariki hei haere ki taua kura, a ma nga Maori ano hoki e hoatu tetahi wahi whenua hei tuunga mo te kura. Kaati ra, ki taku mohio i naianei i te mea kua korerotia nuitia tenei take, kua rongo te Tari, tena e whakaarohia.

Wi Pere (mema mo nga Maori o te Tai Rawhiti). —Kaore i te marama ki au te whakautu a te Minita. Ki au nei hei aha i whakaroangia ai. Kua rongo te Minita i nga korero katoa e pa ana ki tenei take, i te korero a te mema mo Pahiatua; a i te mea kua whakaaturia ki a ia te tokomaha o nga tamariki Maori me nga tamariki Pakeha kei roto i taua takiwa e noho ana, he aha te whakaturia tonutia ai he kura i naianei tonu? Kaua e whakaroangia. Mehemea ka uiuia ano i naianei e te Minita i mua o tana tahuritanga ki te whakaoti i tenei take, kaati, kua ahua whakapae tena ki a maua korero ko te mema o Pahiatua—he mea tena kaore e whakaponohia a maua korero.

Timi Kara (Mr. Carroll). —Kaore i te Tari Maori te mana whakahaere i nga kura ako tamariki Maori; kei te Tari ke o Nga Kura te mana. He kura ano i taua takiwa e korerotia nei i mua, engari kua whakamutua e te Poari, e hara i te Tari o Nga Kura i whakamutu, a kaore ahau e mohio ana ki te take i page 38whakamutua ai e te Poari taua kura. Kaore i korerotia mai ki te Tari nga ritenga o tenei take i mua atu i te kawenga mai a te mema honore nei i tenei mea ki toku aroaro; engari mehemea ka tukuna atu he tono ki te Tari i naianei kia whakaturia he kura ka ata uiuia ano taua tono i runga ano i ona huarahi. Te mahi tuatahi e taea ai te whakatu he kura, me hoatu e nga Maori he whenua hei tuunga, i muri i tena mehemea ka kitea e tika katoa ana etahi atu ahua o taua tono, heoi ka whakaritea he moni mo taua tono ki runga ki te Rarangi Moni, engari e kore au e ahei te ki ka taea i tenei tau.

O'Meara (Mr. O'Meara, mema mo Pahiatua). —Ka nui te pai o te whakamarama a te Minita ki taku titiro, engari kia hohoro te whakatu i taua kura.

Te Mira (Mr. Mills). —Mo te taha ki nga kotiro Maori e akona ana ki te nana turoro, koia tenei te uauatanga, kaore aua kotiro e noho i te kura, a kotahi tonu te kotiro kei taua mahi i naianei, kua roa atu i te toru tau e noho ana i reira, engari ko ia anake.

Hone Heke. —Ka patai ahau, ka mau tonu ranei aua painga ahakoa te kore o nga kotiro e noho i te kura?

Te Mira (Mr. Mills). —Ae; ka tino mau aua painga.

Te Whiira (Mr. Field, mema mo Otaki). —Ka korero ahau mo nga kura i tukuna nei he whenua e nga rangatira Maori i nga ra o mua hei awhina. E rua tahi nga mea pera i toku takiwa. Ko tetahi o aua whenua—ara, ko Whitireia, kei Porirua—kei te aroaro o te Kooti e takoto ana i naianei, a kei Otaki tetahi. Ko te kura i Otaki kei te whiwhi i tetahi tino whenua pai i hoatu hei awhina mona, me nga tino whare pai kei runga e tu ana, a e ahei noa atu ana kia tokomaha nga tamariki e noho i reira, a e akona ki te kura, otira i naianei kaore i te mahi i nga mahi e tika ana hei mahi mana. Kaore he tamariki kei roto e noho ana, a he ruarua rawa nga tamariki Maori e tae ana ki reira kura ai. He wahine te kai-whakaako o taua kura a e utua ana ki te utu rahi ano, engari e moumou ana tona utu i te iti rawa o te mahi mana. E hara i te mea e whakahe ana ahau ki taua wahine kai-whakaako, he tino wahine mohio hoki ki taku rongo, engari, ahakoa, e tino tika ana kia tu he kura pera mo taua takiwa, otiia na runga na te ahua o te whakahaere o taua mahi kaore he tino painga e puta ana i taua kura. I puta te kupu a te Kawanatanga i tenei tau kua hori ake nei ka ata uiuia e ratou te takoto o tenei mea, me te whakarite i aua whenua kai-tiaki kia tika te takoto ona tikanga; a e patai atu ana ahau i naianei mehemea ka hangaia ranei e ratou he tikanga e totika ai te whakahaere o aua kura, a mo a hea whakaaturia mai ai ki te Whare nei.

Timi Kara (Mr. Carroll). —Ka nui te ahua raruraru o te takoto o tenei take i naianei. Kaore ahau e kite ana me pewhea e kaha ai te Kawanatanga ki te whakatakoto i tetahi tikanga e whakahaeretia paitia ai aua rahui e rua kia tika ai te ako i nga tamariki Maori ki nga matauranga kia oti ra ano te whakatautau nga raruraru e takoto nei i runga i aua whenua rahui i Porirua. Kei te whakawakia hoki i naianei ki te aroaro o te ture, a tena pea hoki e tae atu ki te Piriwi Kaunihera Kaore e taea te hanga tikanga mo te rahui kotahi anake, engari me whakaaro aua rahui e rua, a ki taku whakaaro me hohoro te tono atu ki te Paremete a te wa tuatahi tonu e taea ai kia ata whakaarohia to ahua o aua whenua i tukuna nei i mua hei awhina kura kia whakatikaia te takoto. Ka nui ano nga painga tera e taea, a i te mea hei painga aua kura mo nga tamariki Maori o te Tai-Hauauru, na reira e tino tika ana kia whakaotia tenei take. Ki toku whakaaro me tango e te Kawanatanga aua whenua rahui ki a ia ka whakatutuki ai i nga tikanga i tukuna ai aua whenua e nga Maori.

Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau). —Tera etahi awhinatanga kua whakaputaina ki nga tamariki tane Maori e haere ana ki nga kura kia taea ai ratou te ako ki etahi mahi a ringaringa. E korere ana ahau mo nga tamariki tane kua puta i te tua-wha tae atu ki te tua-ono o nga Standard. A e tono atu ana ahau ki te Minita mehemea kaore e taea te whakawhanui o taua tikanga.

Timi Kara (Mr. Carroll). —Ka mau tonu te hoatu i nga awhinatanga katoa e taea ana ki nga tamariki e korerotia nei e te mema honore, i runga ano i te page 39whakaaro ki te nui o nga moni me te maha o nga turanga e watea ana.

Hone Heke. —I nga teu i mua ake nei puta ana tetahi aituha kino i te awa o Motu, Pei o Pereti, mate ana etahi tamariki Maori tokomaha e whakawhiti ana i taua awa i runga i te waka. A e tono atu ana ahau kia hangaia mai tetahi whakawhitinga tika mo taua awa. Kei Whangape, kei Hokianga hoki, etahi wahi e tino tika ana kia hanga he huarahi e tae tika atu ai nga tamariki ki te kura.

Timi Kara (Mr. Carroll). —Kua oti te hanga he tikanga mo tera i Whangape. Mo te taha ki Motu, e ki ana te Tari o nga Mahi Nunui he nui rawa nga moni e pau e oti ai he piriti ki tera wahi; a heoi ano taku mahara me hoatu he pere-poti totika hei riiwhi mo te waka e whakawhitiwhiti mai nei i nga tangata i taua awa i naianei.

Hone Heke. —Ka pewheatia te tikanga mo te tono a nga rangatira tokomaha e tono nei kia whakaturia he kura ki Rangaunu, e tata ana ki Waimate Nota.

Timi Kara (Mr. Carroll). —Ko te Popa raua ko te Kaaka, a tena pea te mema honore nei e whakaae he tangata era e whakaaro nui ana ki nga tikanga e taea ai te ako te iwi Maori ki nga matauranga, kua hanga ripoata raua mo runga mo tena tono, penei na ta raua kupu, he whakaaro kuare na etahi o nga matua o nga tamariki Maori i kore ai i tukuna a ratou tamariki ki te kura nui mo te katoa kei tera takiwa nei e tu ana. Otira, maku e ki atu, me tono ano nga Maori, a maku e whakahau atu kia whakaarohia houtia ano taua take katoa.

Te Maahi (Mr. Massey, mema mo Franklin). —Ka tono kia whakamaramatia mai nga moni.

Te Mira. —Ka ki, koia tenei:—

Heoi whakaaetia ana e te Komiti o te Whare te moni, £19,750, mo nga Kura Maori.