Te Perehia (Mr. A. L. D. Fraser, mema mo Nepia). —Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, Mehomea ranei e mohio ana ia kua whakatuungia etahi whakawa i roto i te Hupirimi Kooti hei whakakore atu i nga taitara Land Transfer me nga Karauna karaati i whakaputaina i runga i nga tiwhikete i hanga e te Kooti Whenua Maori i raro i nga Ture Whenua Maori o te tau 1865, me te 1867; a mehemea hoki tera ranei te Kawanatanga e tahuri ki te hanga ture hei whakamana i nga hoko tika katoa, he Karauna karaati nei tona kaupapatanga? Kaati, i te mea he tino take nui rawa tenei e aronga nui ana ki runga ki te iwi katoa, no reira, ki taku mahara e ahua tika ana ano kia whai kupu poto ahau hei whakamarama i ona tikanga. Kaore pea tenei take e pa atu ki nga mema o Te Waipounamu i te mea ko nga taitara o nga whenua i taua motu kaore e ekengia ana e tenei take. Kei te mohio pea nga mema honore e wha nga hamene kua whakaputaina ki etahi tangata he whenua nei o ratou e puritia ana i raro i nga Karauna karaati me nga Tiwhikete Land Transfer i roto i nga tau maha kua hori ake nei. Kua whakahengia aua taitara a kua tae atu ki te aroaro o te Kooti Piira, engari kihai i rite te hiahia o nga tangata na ratou i hari aua keehi ki taua Kooti. otira e ahei ana kia kawea atu e ratou ki te aroaro o te Piriwi Kaunihera. Ko aua keehi e korerotia nei e pa ana ki te 1,500,000, eka whenua i te motu o Aotearoa, a kei te tika te kupu a te Tumuaki Kai-whakawa o te Hupirimi Kooti ki ra ka nui rawa atu nga raruraru me nga mate e pa ki nga tangata mehemea ka tukuna te whakatau a te Piriwi Kaunihera kia tae ki tona tutukitanga, i te mea kua waiho tera hei kaupapa mo aua keehi. Ko aua whenua katoa he mea ata hoko i runga i te Karauna karaati, koia ahua ka tono atu nei ki te Kawanatanga, mehemea kaore ranei ratou e whakaae ki te whakatakoto ture hei tiaki i nga whenua katoa i hokona i runga i aua tu ahua taitara? Kei te nui rawa atu te raruraru me te awangawanga o te ngakau puta noa i uga wahi katoa o te motu o Aotearoa i runga i tenei mahi, tetahi mate ko nga tangata tuku moni-nama i Ingarangi, kua pungaia nei a ratou moni ki nga whenua me nga mahi o tenei koroni, tera e wehi e mataku ki a tatou. Ka taea e au kia roa noa atu he korere maku mo runga i tenei take, engari kaore aku hiahia ki te whakaroa i te Whare, otira ka ki atu ahau e kore rawa e kitea tetahi take nui ke atu i tenei ahakoa rapua i whea hei takoto ki te aroaro o tenei Whare, a me taku tumanako atu ki te Minita, ina tu ake ia page 26ki te whakautu, kia whakaae mai ia kia hanga he ture e ora ai nga ngakau o nga iwi o tenei koroni tae atu ki nga iwi o te Kainga Matua. Notemea ko nga taitara penei te ahua, he Karauna karaati tona kaupapatanga, me pumau tonu, kaua rawa e tukua kia whakakorikoria i roto i nga Kooti katoa o te ao.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). — Kaore ahau i te whakahe ki nga take korero a te mema honore e korero nei. Kei te whakaae atu ahau he take tika tenei hei korerotanga, a e kaha ana ahau ki te whakaatu atu ki te mema honore kei te whiriwhiri te Kawanatanga i naianei i nga tikanga e taea ai, ara, e whakamutua rawatia atu ai nga keehi whakawa hanga noa iho a nga ra e takoto ake nei. Kei te whakaae ahau ko nga tangata kahore i te whakahengia o ratou taitara whenua, a kua maha nga tau e noho ana i runga i aua whenua a i hokona tikatia e ratou, kaore rawa nei he tahae, tinihanga ranei i roto, engari i mahia tikatia i te ra e whiti ana, kaore rawa e tika kia whakataumahatia era tu tangata, kia toia ki roto ki te Hupirimi Kooti i runga i nga keehi pera me a te mema honore i korero ake nei. Otiia e mohiotia ana e kore e tika kia katia te kuaha o te Kooti whakatau i te tika ki retahi tangata kotahi o nga pononga a Ingarangi, mehemea ra e whakaaro ana ia kua pa he mate ki a ia, i tinihangatia ranei ia i riro ai ona take tika. Tena pea te mema honore e whakaae mai ki tenei korero aku. Ko tetahi, e kore ano hoki e taea e tatou te peke atu ki te whakamutu i nga keehi kei te takotosub judice i tenei wa. Otira, i runga i te whakaaro whanui ki taku mohio e tika ana kia kiia atu ka ata tirohia e matou tetahi tikanga e ahei ana hei whakawhaiti, hei whakakore rawa atu ranei i enei mate, hei arai atu i enei tu ahua keehi kore tikanga, keehi whakararuraru noa iho, e takoto nei i roto i a tatou Kooti whakawa i enei wa.

Te Whaura (Mr. Fowlds, mema mo te Taone o Akarana). —Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, A whea whakatuungia ai nga mema taha Kawanatanga mo te Kaunihera Whenua o Ngati-maniapoto? I te wa i tu ake ai ahau ki te kokiri i tenei patai kaore au i te mohio kua whakanoho patai penei hoki te honore mema mo Waikato ki runga ki te Ota Pepa. Engari he tino take nui tenei e aronga ana ki runga ki te Takiwa o Akarana, a kua korerotia mai ki au i puta te kupu a te Minita Maori i a ia i te Rohepotae, penei na, e kore e pau te toru ra ka whakaturia nga mema o tenei Kaunihera. Kaati, ko te toru tenei o nga marama o taua kupu, a kei te noho tumanako atu ahau kia whakamaramatia mai e te honore Minita kua whakaturia ranei aua mema, tera ranei e whakaturia i naianei tata, kia tere ai te timata o te mahi a te Kaunihera ki te whakatuwhera i nga whenua kei raro i tona whakahaere e takoto ana, kia ahei ai te whakanohonoho ki te tangata.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). — Kaore kau aku kupu whakaae i taku tutakitanga ki nga tangata e paangia nuitia ana e tenei take, kaore ahau i kii ka whakatuungia e au aua mema i roto i nga ra e toru. I penei ke te tikanga o taku kupu, ka taea e au te whakatu i muri tonu iho n taua hui mehemea e tika ana kia peratia, engari i te whakaaro ahau mo te Kaunihera o Waikato i taua wa, a notemea e ngau atu ana tetahi o aua rohe ki roto ki tetahi, me te whakauruuru nga tangata o tetahi taha ki tetahi, na reira kaore i whakaturia wawetia e au aua mema, he mea naku kia oti tahi ai aua takiwa e rua i te wa kotahi. Otira kua tuturu taku whakaaro i naianei kia whakahaerea te Kaunihera o Maniapoto, e kaha ana ahau ki te ki atu ki te honore mema kei te whakatuturia nga mema i nainei a e kore e roa ka kahititia, Kua panuitia hoki kia tu te pootitanga mema mo to Waikato Kaunihera a te 13 o nga ra o te marama e haere mai nei.

Te Whaura (Mr. Fowlds, mema mo te Taone o Akarana). —Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, He aha page 27te take i tuturu ai te whakaaro a te Kawanatanga kia kaua e whakaputaina he ota whakatau, he tiwhikete ranei, mo nga moni o nga ruritanga o nga whenua Maori? Me tohutohu atu ahau ki te Minita, ma te tere o te ruritanga i nga whenua Maori ka tere hoki te whakanohonoho ki te tangata, a ko te tikanga hoki tena o mua iho, ka whakaae ana nga Maori kia ruritia ka hoatu he ota mo nga moni ruri ki nga kai-ruri paraiweti hei taunaha ki nunga ki te whenua. Kaati, kua rongo ahau i raro i nga ritenga hou e whakaputaina ana i naianei, kaore e whakaaetia he ota whakatau moni ruri, no reira kua kore e ruritia nga whenua Maori, i te mea kaore hoki nga kai-ruri paraiweti e kaha ki te mahi ki te kore he moni, engari kia matua mohio ratou tera ratou e utua, katahi ka kaha ki te mahi.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). —He tino take nui tenei mo te taha ki nga kai-ruri, engari he take nui ano hoki mo te taha ki nga Maori no ratou nga whenua. Anei te tikanga: Ka tono nga kai-ruri ki te Tumuaki Kai - ruri kia whakamanaia ratou ki te ruri i nga whenua e keremetia ana e nga Maori. Ka tae atu ana tono ki te Tumuaki Kai-ruri ka tukuna atu e ia ki te Minita mo nga Mea Maori. Mehemea ka whakaaro te Minita e kaha ana aua Maori ki te utu i te ruri, heoi, ka whakaaetia e ia a ka whakaputaina te pukapuka ki te kairuri. Kaati, i mua atu i tenei tau kua hori ake nei, i raro i nga ture tawhito, e whakaputaina noatia atu ana te pukapuka whakamana e te Tumuaki Kai-ruri, kaore he mana arai i te putanga, a kitea ana he maha nga whenua kaore rawa i taea e nga Maori te utu nga ruri; katahi ka tono mai nga kai-ruri ki te Kooti Whenua Maori kia whakataua, ara, kia rehitatia, aua moni ruri hei riana ki runga ki te poraka. Ko te ahua o tera tu riana he mokete tona ritenga, a ka taka nga wa murua ake te whenua e te kai-ruri i runga i taua mokete, hokona ake, ka mate nga tangata nona te whenua. Hei whakamutu i tera ahua peke atu ana te Kawanatanga ki te kii, ki te kore e marama ki a ratou te kaha o nga Maori ki te utu i te ruri e kore e tukuna kia puta te pukapuka whakamana i te ruritanga o aua whenua Maori, engari ki te whakaaetia ka tukuna anaketia i runga i te ahua kia kaua rawa e utaina ki runga ki te whenua, engari me waiho hei nama ki runga ki nga tangata e tika ana mana e utu. He maha nga whenua e riro ana me i kore te Kawanatanga i utu i nga riana mo te taha ki nga Maori, a he nui noa atu nga moni i pau i tera mahi, te waiho ai aua moni hei whakatuwhera i o te Kawanatanga ake whenua. Na ko aua moni i whakaputaina peratia kei te takoto mokete tonu ki runga ki nga whenua Maori, a e ahei ana kia tonoa kia utua i nga wa katoa, me te tono atu ki te Kooti Whenua Maori kia tapahia mai nga eka whenua e rite ana hei whakaea i aua moni a te Kawanatanga. Tenei ke te raruraru, kei pa he mate mehemea ka hokona aua whenua hei whakaea i nga riana ruri, no reira whakaaro ana te Kawanatanga he pai rawa me hanga te tikanga kua korerotia ake nei. Me ki atu ano ahau e hara i te mea e araitia ana nga pukapuka kia kaua e whakaputaina e te Tumuaki Kai-ruri i naianei; kei te puta tonu, engari kia matua marama te Kawanatanga ka taea e nga Maori te utu nga moni o te ruri, kei moumouria te whenua. No reira e kore e whakaroangia nga tono ruri tika mehemea ka taea e nga kai-ruri te whakaatu mai kua oti te hanga he tikanga marama i waenganui i a ratou me nga Maori, a e mohiotia ana ka tino taea te utu o nga moni.