Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1902-1903

Ota Whakatau Moni Ruri Ki Runga Ki Nga Whenua Maori

Ota Whakatau Moni Ruri Ki Runga Ki Nga Whenua Maori.

Te Whaura (Mr. Fowlds, mema mo te Taone o Akarana). —Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, He aha page 27te take i tuturu ai te whakaaro a te Kawanatanga kia kaua e whakaputaina he ota whakatau, he tiwhikete ranei, mo nga moni o nga ruritanga o nga whenua Maori? Me tohutohu atu ahau ki te Minita, ma te tere o te ruritanga i nga whenua Maori ka tere hoki te whakanohonoho ki te tangata, a ko te tikanga hoki tena o mua iho, ka whakaae ana nga Maori kia ruritia ka hoatu he ota mo nga moni ruri ki nga kai-ruri paraiweti hei taunaha ki nunga ki te whenua. Kaati, kua rongo ahau i raro i nga ritenga hou e whakaputaina ana i naianei, kaore e whakaaetia he ota whakatau moni ruri, no reira kua kore e ruritia nga whenua Maori, i te mea kaore hoki nga kai-ruri paraiweti e kaha ki te mahi ki te kore he moni, engari kia matua mohio ratou tera ratou e utua, katahi ka kaha ki te mahi.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). —He tino take nui tenei mo te taha ki nga kai-ruri, engari he take nui ano hoki mo te taha ki nga Maori no ratou nga whenua. Anei te tikanga: Ka tono nga kai-ruri ki te Tumuaki Kai - ruri kia whakamanaia ratou ki te ruri i nga whenua e keremetia ana e nga Maori. Ka tae atu ana tono ki te Tumuaki Kai-ruri ka tukuna atu e ia ki te Minita mo nga Mea Maori. Mehemea ka whakaaro te Minita e kaha ana aua Maori ki te utu i te ruri, heoi, ka whakaaetia e ia a ka whakaputaina te pukapuka ki te kairuri. Kaati, i mua atu i tenei tau kua hori ake nei, i raro i nga ture tawhito, e whakaputaina noatia atu ana te pukapuka whakamana e te Tumuaki Kai-ruri, kaore he mana arai i te putanga, a kitea ana he maha nga whenua kaore rawa i taea e nga Maori te utu nga ruri; katahi ka tono mai nga kai-ruri ki te Kooti Whenua Maori kia whakataua, ara, kia rehitatia, aua moni ruri hei riana ki runga ki te poraka. Ko te ahua o tera tu riana he mokete tona ritenga, a ka taka nga wa murua ake te whenua e te kai-ruri i runga i taua mokete, hokona ake, ka mate nga tangata nona te whenua. Hei whakamutu i tera ahua peke atu ana te Kawanatanga ki te kii, ki te kore e marama ki a ratou te kaha o nga Maori ki te utu i te ruri e kore e tukuna kia puta te pukapuka whakamana i te ruritanga o aua whenua Maori, engari ki te whakaaetia ka tukuna anaketia i runga i te ahua kia kaua rawa e utaina ki runga ki te whenua, engari me waiho hei nama ki runga ki nga tangata e tika ana mana e utu. He maha nga whenua e riro ana me i kore te Kawanatanga i utu i nga riana mo te taha ki nga Maori, a he nui noa atu nga moni i pau i tera mahi, te waiho ai aua moni hei whakatuwhera i o te Kawanatanga ake whenua. Na ko aua moni i whakaputaina peratia kei te takoto mokete tonu ki runga ki nga whenua Maori, a e ahei ana kia tonoa kia utua i nga wa katoa, me te tono atu ki te Kooti Whenua Maori kia tapahia mai nga eka whenua e rite ana hei whakaea i aua moni a te Kawanatanga. Tenei ke te raruraru, kei pa he mate mehemea ka hokona aua whenua hei whakaea i nga riana ruri, no reira whakaaro ana te Kawanatanga he pai rawa me hanga te tikanga kua korerotia ake nei. Me ki atu ano ahau e hara i te mea e araitia ana nga pukapuka kia kaua e whakaputaina e te Tumuaki Kai-ruri i naianei; kei te puta tonu, engari kia matua marama te Kawanatanga ka taea e nga Maori te utu nga moni o te ruri, kei moumouria te whenua. No reira e kore e whakaroangia nga tono ruri tika mehemea ka taea e nga kai-ruri te whakaatu mai kua oti te hanga he tikanga marama i waenganui i a ratou me nga Maori, a e mohiotia ana ka tino taea te utu o nga moni.