Tame Parata (Mema mo Te Waipounamu). —Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, Mehemea ka whakahaua e ia kia perehitia kia kotahi mano nga kape o "Te Ture Kaunihera Maori, 1900," ki te reo Pakeha me te reo Maori, me nga huarahi-whakahaere i raro i taua Ture. He maha nga tono a nga tangata Maori o toku takiwa pootitanga kua tae mai ki au kia whakawhiwhia ratou e au ki etahi kape reo Maori reo Pakeha hoki o nga Ture i paahitia i tera tau, a kaore rawa i taea e au te whakarite i aua tono a ratou. Ki toku whakaaro i te mea ka nui te kaha o nga Maori o tera Motu tae noa hoki ki nga Maori o tenei Motu ki te whawha i te Ture Kaunihera Maori o te tau 1900, koia ahau i mea ai he mea tika kia arohatia ratou e te Kawanatanga ki nga kape o aua ture e hiahiatia ana e ratou.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). —He maha nga kape o taua Ture kua tuhatuhaina e te Kawanatanga ki tena wahi ki tena wahi o te motu o Aotearoa. Engari i te mea katahi tonu nga Maori o Te Waipounamu ka whakaatu i to ratou hiahia kia hapai tahi ratou i nga ritenga o taua Ture, no reira kei te marama ahau ki te take i meatia ai kia maha nga kape o taua Ture mo nga iwi o te takiwa o te mema honore. Kaati, ka uia e au mehemea e hia te maha o nga kape kei te Kawanatanga e takoto ana, a mehemea kaore e rite te hiahia i era kape ka whakahaua e au kia perehitia ano etahi kape hei tuhatuha ki nga tangata e hiahia ana. He koanga ngakau tenei, ara, te tahuritanga o nga iwi Maori ki te tirotiro i te ahua o nga Ture hou nei, a koina tonu hoki te huarahi tata e marama ai ratou ki te aronga me te ahua o aua Ture, ara, me whakawhiwhi nga Maori o nga wahi katoa ki etahi kape hei tirotiro ma ratou.

Te Ranga (Mr. Lang, mema mo Waikato). —Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, A hea whakaingoatia ai e te Kawanatanga nga tangata hei mema mo te Kaunihera Whenua Maori o te Rohepotae? I te taenga atu o te Minita Maori ki te Rohepotae i mua tata ake nei mahara ana nga tangata o taua takiwa e kore e maha nga ra ka whakaturia nga mema o te Kaunihera Maori. Tena ano pea nga take tika i penei rawa ai te roa, engari kei te mohio te Honore Minita e kore e whai mahi nga Kaunihera kia oti ra ano te whakatu nga mema e whakaingoatia ana e te Kawanatanga. Ki taku mohio ko tenei anake te mahi e toe ana etutuki ai nga mahi a tenei Ture, a kei te tatari tonu nga Maori kia whakaturia aua mema e te Kawanatanga.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). —He oranga ngakau noku kia tere tonu te whakatu o aua mema. I whakaaro ahau i te tuatahi taihoa e whakatu kia oti ra ano te whakatutu nga tangata mo te Kannihera hou o te Takiwa o Waikato, kua panuitia hoki kia tu te pootitanga mo aua mema a te 13 o nga ra o te marama e haere mai nei; engari i te mea e tino kaha rawa ana te akiaki mai a nga Maori, me te nui o te hiahia o te katoa kia hohoro te timata nga mahi, no reira e kore ahau e tatari kia tae rawa ki te 13 o Akuhata, engari ka whakaturia tatatia e au.

Te Whira (Mr. Field, mema mo Otaki). —Ka patai ahau ki te Kawanatanga, Mehemea ka whakatakotoria e ratou he rarangi ture i tenei tuunga ano o te Paremete hei whakatikatika i te ture reiti mo nga whenua Maori, ara, nga ahua reiti katoa ? Ko te aronga o te Ture e pa ana i naianei mo nga reiti Maori ka nui te ahua kino, ina hoki e utu anake ana te Maori i te hawhe reiti anake, ara, te nuinga, haunga etahi tangata takitahi. A tera atu ano etahi ahua reiti kaore rawa e tonoa ana kia utua e nga Maori. Na ka nui te uaua o tena tikanga i etahi takiwa kua huihui nei nga Pakeha mahi paamu ki te nama moni hei mahi i tetahi mahi e pa ana page 22mo te katoa, me te whakatau reiti hei whakaea i te moni tinana me te moni hua. A mehemea ka hokona tetahi wahi o te whenua ki te Maori, heoi, kua puta tera whenua ki waho o te reiti i runga i taua hoko, a tau ana hei taumahatanga ki runga ki era atu tangata o taua takiwa ma ratou anake e waha taua reiti Mehemea i tupono i hokona katoatia ki te Maori anake aua whenua heoi kua kore rawa he tangata hei utu i te moni tinana me te moni hua I takoto te kupu whakaae a te Pirimia ki au i mua i tera tuunga o te Paremete, ae ka whakatakotnna mai he ture hei whakarite i taua raruraru, a no enei marama i mua o tenei tuunga o te Whare e tu nei i pa ano ahau ki te Kawanatanga mo taua take, engari kaore ano i tuturu noa he kupu whakautu mai. Kaati, e tumanako atu ana taku ngakau kia whakaaetia mai e te Minita i naianei.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). —Mo te taha ki nga whenua Maori e puritia ana e nga Maori i raro i nga tikanga e eke ana ki runga ki te iwi Pakeha me ona whenua, kei te whakaae atu ahau ki te kupu a te mema honore. Heoi te uauatanga ko te kimi i te huarahi e taea ai,—me whakawhiwhi ranei ia tangata i a ia ki te whenua kia pera tona ahua me to te Pakeha, me panui ranei ia takiwa ia takiwa ka whakatau kia rite tonu te tau o te reiti ki runga ki ona wahi katoa. Kaati, i te whanui rawa o tenei tikanga whakaarahia ana tetahi take nui ke atu; ara mehemea ka tika kia uru tahi te Maori raua ko te Pakeha riterite tonu ki te utu reiti, kaati, me whai mana tahi ano hoki ki te whakapuaki kupu mo runga mo nga namanga moni me nga whakatautaunga reiti, ara kia whiwhi tahi ratou i nga painga katoa e tau ana ki nga tangata utu reiti, me te whai mana ki te pooti, kia pootingia ranei ko ratou, hei mema mo nga ropu takiwa e paangia ana e aua ritenga; tenei ano tetahi ahua, mehemea ka paahitia tetahi Ture i naianei hei hanga i te iwi Maori kia tu tahi i te turanga o te iwi Pakeha, ka tika ranei kia utaina ki runga ki a ratou nga tau mahatanga e takoto ana i roto i to ratou takiwa; me waiho ranei ko nga raruraru anake o nga ra kei te haere mai hei waha ma ratou E korero kau ake ana ahau i enei ahuatanga hei tohu e mohio mai ai te mema honore ehara tenei take i te take mama e tere te whakaoti. Tenei ano tetahi, e ara ake ana tenei take nui i roto i tenei ahua, ara, me pehea nga Maori mo runga mo te pootitanga mema mo te Paremete, me takoto ranei he ritenga arai, me whakakore atu ranei nga mema e pootitia ana mo te iwi Maori motuhake—tona mutunga ano tena a tona wa—me uru tahi ranei nga Maori katoa kia whakanohoia ki runga ki te pooti rouru nui o te koroni, i runga i tenei tikanga e whakaaetia nuitia nei, ara, ki te taaketia te tangata me whai pooti ano hoki. Ki toku whakaaro kei roto i nga takiwa pera me to te mema honore nei, i nga wahi e rite tahi ana te pupuri whenua a te Maori raua ko te Pakeha, kua oti katoa nei nga whenua te wehewehe ki ia tangata ki ia tangata, kaua e rereke atu he tikanga engari kia kotahi ano ahua mo nga Maori me nga Pakeha whai-whenua i roto i taua takiwa. No reira, e pai noa atu ana ahau ki te whakaaro i te patai nei, mehemea he takiwa whenua e taea ana te whakaatu tuturu me te hanga hei takiwa e rahi ana e ahei ana kia mahia peratia, tena pea e taea te hanga he tikanga hei whakarite tahi i te tu o te Maori raua ko te Pakeha. Otira, me ata whakaaro marire ano tenei take i runga i te ngakau marama, no reira ki taku mahara e kore pea e taea e tatou te paahi tetahi Ture i tenei tau kia rite ki te hiahia o te mema honore. Engari me ki atu ahau ki te mema honore. a te wa tuatahi tonu e taea ai, ko ahau tona hoa mo runga i tenei take, mehemea ia ka hangaia mai ano era atu tikanga whakatikatika e aronga ana i runga i te hangaanga houtanga i te tikanga. Ki taku mohio ka tau tena hei whakawatea i te huarahi, a hei awahina i te ritenga e taea paitia ai nga raruraru katoa e pa ana ki te iwi Maori e takoto nei i roto i te uauatanga i tenei ra.

Te Whira (Mr. Field, mema mo Otaki). — Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, Mehemea kua rongo ranei ia ka nui te raruraru e pa ana ki nga iwi Maori me nga iwi Pakeha i runga i te kore kaore e tu wawe te Kaunihera page 23Whakahaere Whenua Maori o te takiwa o Poneke, a mehemea ka tahuri ranei te Minita ki te whakarite kia honohono te tu o taua Kaunihera a nga wa e haere mai nei timata atu i tenei ra? Kaore he ritenga e whakaroangia ai e au te patai nei. Heoi ra me ki atu ahau, otira kua mohio noa atu pea te Minita, he nui nga raruraru e ara ana i runga i te kore kaore e tu te Kaunihera. E taea ana e au te whakaatu atu etahi keehi i haere mai ai he Pakeha, a he Maori hoki, ki Poneke nei noho ai, a, roa noa atu, hoki kau noa atu ana me te whakatakariri o te ngakau mo te kore kaore ano i whakaritea he ra hei tuunga mo taua Kaunihera. Ki te waihotia enei tu ahua kia mau ana tena e ingoa kinotia nga whakahaerenga tikanga i raro i tenei Ture. Kei te mohio hoki ahau ki etahi keehi he nui nga mate i ara, a he nui nga moni i pau i taua mahi whakaroa.

Timi Kara (Mr. Carroll, Minita mo nga Mea Maori). —Ki taku whakaaro kaore i te tika te whakapae a te mema honore no te Kauniheran te take i roa ai te mahi o nga mahi. Me ki atu ahau ki te Whare, i noho te Kaunihera Maori o te takiwa o te Tai-Hauauru i te marama o Aperira kua taha ake nei, a whakaotia katoatia ana nga mahi i takoto hei mahi mana tae mai ki taua wa —a i raro i te Ture tawhito ma te Kooti Whenua Maori rawa ka taea aua mahi, a kotahi ano pea to tena Kooti tona tuunga i te tau kotahi mo aua mahi. Mehemea ka mohio ahau e nui ana nga mahi, pera me ta te mema honore e ki mai nei, e tika ai kia tu tonu te Kaunihera i naianei tonu, heoi ra ka whakahaua tonutia e au kia tu i naianei tonu kia tu hei mahi i nga mahi kia oti. Kaati, ki taku mohio heoi ano nga tono kai te takoto hei mahi ma te Kaunihera, he tono wewete here kia ahei ai te whenua te tuku atu ki te riihi, me etahi tono mo etahi ahua ritenga e taria ana kia whakatuturutia; engari kaore ano i nui noa nga tono e tika ai kai whakahaua wawetia taua Kaunihera kia tu. Otira kai te mohio ano ahau, ahakoa he tino whaitikanga tenei take i roto i te takiwa penei me to te mema honore nei, engari ko tona te takiwa i tino kaha ki te whakahe ki taua Ture, a i te tuunga hoki o te Kaunihera ki te whakahaere i tana mahi kaore rawa i tirohia ngawaritia mai. Otiia, i te mea e ki ana te ture, ahakoa pehea te takoto ke o tatou whakaaro, me whakahaere nga taha katoa i nga mahi e tika ana, koia ahau i mohio ai teua e mahia tikatia e te Kaunihera nga mea e tika ana hei mahi mana.

Haere tonu nga mahi a te Whare a po noa.

No te rua tekau ma rima meneti te paahitanga i te rua karaka i te po ka hiki te Whare.