E Nga Rangatira Honore o te Runga Kaunihera, me nga Rangatira o te Whare o Raro,—

Ko nga koanga ngakau ina huihui tatou ki roto ki te Paremete kua whakapouritia i teuei huihuinga o tatou i runga i te taenga mai o te rougo kua pangia te Kingi e te mate, a, na reira, kua nukuhia tona Whakawahinga.

No te 25 o Hune i tae mai ai taua rongo Whakapouri i te ngakau, he mea tuku mai e te Hekeretari Nui o Ingarangi, heoi whakataua tatatia iho me whakakore nga mahi whakanui katoa i whakaritea mo te Whakawahinga, kaati nga mahi mo taua mea e tuku kia haere ko nga mea anake i ata whakahaua e te Kingi kia haere tonu, ara, ko nga whiu kai ma nga tamariki me nga tangata o roto i nga whare awhinatanga rawakore, a heoi peratia ana. Ku atu nga karakia ki roto ki nga whare karakia, a nui rawa te aroha me te pouri i puta i nga iwi o nga whenua katoa. Kua patu waea ahau ki te Hekeretari Nui o Ingarangi, hei whakaatu i te nui o te pouri o te Kawanatanga me te iwi o Niu Tireni i to ratou rongonga kua pangia te Kingi e te mate, a hei whakaatu i te nui to ratou hiahia kia tere tona ora i tona mate. Otira, e ai ki ta nga kupu e puta ana i nga takuta, kei te pai haere tona mate, a heoi ma tatou i naianei he tatari i runga i te inoi me te tumanako ma te atawhai o te Atua i te Rangi e whakaara ake ia i tona mate e tuku kia roa e ora ana i roto i ona iwi me tona Emepaea.

He kupu whakapai atu tenei naku ki a koutou mo te mutunga o te whawhai ki Awherika-ki-te-Tonga me te maunga o te rongo—he maunga-a-ronga rangatira ki te iwi nui o te Emepaea, a he taturanga aroha ki te iwi i hinga i tuku mai ki raro ki tenei maunga-a-rongo. Ki te titiro kei te tohu katoa nga aronga tera e puritia paitia nga tikanga hou kua whakataua nei ki runga ki taua iwi, a, i roto i to ratou urunga mai hei tangata ki roto ki to tatou Emepaea, tera ratou e whiwhi i roto i tetahi wa tutata ki nga tika katoa o nga whakahaere Kawanatanga penei me enei e whakahaerengia nei e tatou ki nga iwi o Niu Tireni.

I roto i tenei tau e toru nga ope hoia, hei whakarahi i nga ope hoia o mua atu, i page 2tukua atu i Niu Tireni ki Awherika-ki- te-Tonga i te wa e haere ana te whawhai, ara, te ope tuawaru, tuaiwa, tekau, huihui katoa 6,704 nga apiha me nga tangata a e 6,620 nga hoiho. Ko te ope whakamutunga i rite tonu te tere o te whakahuihui mai ki to te ope tuatahi. Hei whakapono i tenei, mehemea ra ia e hiahiatia ana kia whakatinanatia, i korikori ai te koroni, e hara i te mea na tetahi mahara oho noa ake. ka puhia e te hau, engari na tetahi whakaaro pumau kaha i puta ake i roto i te ngakau kia puritia tonutia te tu me te kaha o te Emepaea. He nui te kaha me te maia o a tatou ope hoia, a kei te nui te koa o te koroni mo ratou. Ka ahei tenei hei whakamariri i te ngakau pouri o nga whanaunga o era i hinga nei, i te mohiotanga iho kei te nui te tangi me te mihi o te iwi ki aua whanaunga o te huuga i hinga nei, a ka mau tonu to ratou toa hei mahara whakanui ki roto ki nga ngakau o nga tangata katoa o Niu Tireni, i te mea i hinga ratou i roto i te whawhai hapai i te ringa kaha o to ratou whenua.

Ko te ra whanau o te Piriniha o Weera—ara, tona ra whanau i raro i tenei ingoa hou ona—no te toru o nga ra o Hune i whakanuia ai. Ko nga kupu whakanui, whakapai, a te Kawanatanga me te iwi o te koroni he mea tuku atu ki a ia. a whakautua mai ana e ia ki etahi kupu whakamoemiti.

Kua oti te powhiri nga Pirimia o nga koroni me nga Minita o te Kawanatanga o Ingarangi kia hui atu ki Ranana, a kei te mohio koutou ko te Pirimia o Niu Tireni te mangai o tenei Koroni. He take nunui nga take hei korerotanga ma taua hui, a tera pea e tonoa tenei Paremete kia paahitia he Ture hei whakatinana i nga whakataunga a taua Runanga Pirimia mo nga take ano ia e pa ana ki Niu Tireni.

I te mea kua whakahonoretia a Niu Tireni e te Kingi i runga i tana powhiritanga i to konei irimia kia haere atu, hei manuhiri mana, kia kite i nga mahi whakanui i te Whakawahinga o te Kingi, heoi haere ana a Te Hetana ki Ranana, i tika ma Awherika-ki-te-Tonga tona huarahi. I roa atu ia i te wiki ki Awherika, a kua uiuia e ia nga aronga katoa e pai ai e ora ai te noho o nga ope hoia o Niu in Tireni i reira, a kua uiuia hoki e ia nga tikanga katoa e pa ana ki nga huarahi whakahaere i te hokohoko taonga ki taua whenua. No te 14 o nga ra o Hune ka tae ia ki Ranana E mohio ana aku Minita ko ana mahi e mahi ai i roto i taua Runanga Pirimia me etahi atu huihuinga tangata, tera e puta hei painga mo te Emepaea i runga i nga take e aronga ana ki te Emepaea, hui atu ki nga take korero e pa ana ki Niu Tireni. Ko te pai me te pono o nga kupu powhiri i a ia i nga whenua katoa i tae atu ai ia hei mangai mo Niu Tireni, he tohu tena ka nui te whakamoemiti o nga iwi ki nga mahi tautoko a tenei koroni i te whawhai.

E koa ana ahau ki te korero atu ki a koutou kua whakaae te Kawanatanga o Atareiria kia uru ki reira nga reta i tukuna atu i Niu Tireni mo te pene kotahi, a na tenei kua taorotia e ta tatou pene kotahi nga wheoua katoa o roto i te Emepaea o Piritania.

Tetahi mahi nui e pa ana ki te Emepaea katoa me ona koroni ko te otinga o te whakatakoto o te wahi o te waea tarekarawhe o te Moana-nui-a-Kiwa, ara, o te waea atu i Queensland ki Norfolk Island ki Fiji, u noa mai ki Niu Tireni nei, a ko te wahi e toe ana, hei hono i Vancouver, i Fanning Island me Fiji tera pea e oti i roti i nga marama e ono e haere ake nei. Ka tika tenei mahi ina oti kia kiia he tiini e honohono ana i nga whenua katoa o te Emepaea i runga i te ture kotahi me te ora kotahi.

Ko nga kaipuke akoako heramana a te Kingi o te Hapanii, ara, ko "Hiei" ko "Kongo" nga ingoa, i tae mai ki tene koroni i mua tata ake nei, i a raua e rere atu ana ki Fiji. I tae he powhiri ma aku Minita ki nga Kapene me nga Apiha o aua kaipuke kia haere mai ki uta, a i manaakitia ratou. Nui atu to ratou whakamoemiti mo te atawhaitanga i a ratou.

Na te aitua nui whakaharahara i pa nei ki nga iwi o te Motu o Martinique, me nga motu e tata ana ki reira, ka puta te aroha o nga tangata katoa o tenei koroni, a kua tae he kupu hei whakaatu i taua aroha ki te Kawanatanga o te Wiwi.

Kua whakaturia ko Meiha-Tianara Papingitana he Tumuaki mo nga ope hoia o Niu Tireni, a kua timataria e ia tana mahi. Na i runga i ana tohutohu e tumanako ana ahau tera e whakapaua page 3nga matauranga katoa hei whakahaere kia tino tika te tu o nga ope hoia a te Kingi, e noho nei i tenei motu i te mea he mahi tino nui tino whai tikanga tenei. He maha nga ope hoia o te koroni kua ata tirotirohia e ia, a kei te haereere ia i te koroni kia mohio ai ia ki ona wahi katoa me tona ahua me nga mahi e tika ana mo konei. Taro ake nei ka whakatakotoria tana ripoata ki o koutou aroaro.

Ko te Ture i paahitia i tera tuunga o te Paremete nana nei i whakatu nga Kaunihera Maori kei te whakahaerea paitia e nga Maori, a tera e pai rawa tona tukanga iho Kua tae te Minita ki te torotoro i nga wahi maha o te koroni a he takomaha nga Maori kua kite i a ia, a kua ata whakamaramatia atu e ia te tino tikanga me nga wahi katoa o taua ture ki a ratou. Nui atu toku koa ki te ki atu ki a koutou kei te pai rawa atu te noho tahi a te iwi Pakeha raua ko te iwi Maori, a e tika ana kia tumanako te ngakau tera e piki haere rawa te matauranga me te ora o te iwi Maori i nga ture hou i mahia nei mo ratou.

Kei te pai tonu te whakahaere Kawanatanga o nga Moutere o Rarotonga. Kaore i tupu ake he raruraru i runga i te whakaurunga mai o aua Moutere ki roto ki Niu Tireni, a e noho pai ana nga iwi Maori o aua Moutere i raro i nga tikanga hou o naianei. Tenei ka tukuna atu ki a koutou nga whika whakaatu i te nui o nga taonga e tukuna atu ana e mauria mai ana hoki i aua Moutere. I te mea ka mutu te mana o te Ture i muri tata iho o te mutunga o tenei huihuinga o te Paremete ka whaitikanga kia mahia atu ano e Pire whakatikatika i taua Ture.

I te nui haere te mahi tukutuku taonga atu i konei ki Awherika-ki-te-Tonga i tenei tau, a e koa ana ahau i te mea he nui nga taonga o Niu Tireni kua taea te tuku atu. I ahua uaua te whakaritenga tima papai hei haere tika atu i konei, i te whakaritea haeretia he tikanga i mua ake nei, a e maharatia ana tera e oti pai te whakarite. E whakaaro ana aku Minita he mea tika kia whakaturia he apiha whakarite tikanga mo nga taonga o Niu Tireni i Ingarangi, i Awherika-ki-te Tonga, i Atareiria i naia tata nei, kia nui haere ai nga wahi hei hokohokonga mo nga taonga e mahia ana e whakatupuria ana i konei.

I runga ano ia i nga tikanga o te ture, kua whakaturia he Komihana hei Whakarite Hou i nga rohe o nga takiwa pooti mema, i runga ano ia i te tikanga o te tatau o te iwi, a kua apitiria kia ono nga takiwa hou i raro i te mana o "Te Ture Pooti Mema, 1900" Ka hohoro tonu te tuku atu ki a koutou te ripoata whakatau a aua Komihana.

I muri mai o tera huihuinga o te Paremete, i haere ahau ki etahi wahi o te koroni, a e koa ana ahau ki te ki atu ki a koutou i kite atu ahau kei te kaha haere nga mahi kei te noho ora hoki te iwi nui katoa.

E te Tumuaki me nga Mema o te Whare o Raro,—

Ahakoa te utunga o etahi moni nui mo etahi take motuhake e hara nei i te mea e puta a tau mai ana, me te whakahokinga iho i nga utu mo te katoa ina haere ma runga i nga reriwe, me nga utu Katimauta, me nga utu pane kingi mo nga pukapuka e tukuna ana ma roto i te Poutapeta, i pai ano te haere o nga mahi o tenei tau. I nui pai nga moni i puta mai i tenei tau, i nui ano hoki te moni i toe hei moni ma te koroni i te mutunga o tenei tau.

Tenei ano ka tukuna atu ki a koutou nga rarangi moni whakahaere mahi mo tenei tau, he mea ata rapu marire i runga i te ngakau tupato me te mahara ano kia whakahaerea paitia nga mahi.

E nga Rangatira Honore o te Kaunihera me nga Rangatira o te Whare o Raro,—

Ka tukuna atu ano ki a koutou etahi Pire e pa ana ki nga, ture whakahaere pooti mema, kia ata riterite ai ki tenei tu ahuatanga o te koroni; ko tetahi he Pire whakarite tikanga hei tuku i ona putake tino whaitake kia pootitia mai e te iwi nui,i paahitia ano he Pire pera e tetahi o nga Whare o te Paremete i tera tau.

Ka tukuna atu hoki be Pire whakarite tikanga kia ahei ai te Kawanatanga ki te whakatu tari inihua mo nga mea e pau ana i te ahi.

Tera ano hoki etahi whakatikatikanga o te Ture Whenua e whaitikanga ana kia mahia, hei roto i tera te whakaritea ai he tikanga e taea ai te whakahoki atu etahi o nga moni reti ki nga tangata e noho page 4ana i runga i nga whenua a te Karauna, a mea ake nei ka tukana atu ki a koutou.

Ka tonoa atu hoki koutou kia whiriwhiri i tetahi Pire whakarite tikanga mo nga apiha o nga Reriwe, ara mo nga koroheke me nga kaumatua ina whakamutua te mahi.

Ko nga ture mo nga kaimahi e haere pai tonu ana ahakoa te uaua o aua putake, engari e whaitikanga ana ano pea kia whakatikaia etahi rarangi.

Kua hokona e te Karauna tetahi rua keri waro i raro ano i te mana o te Ture i paahitia i tera tau, a e mahara ana aku Minita e kore e roa ka timata te mahi. Kua hokona hoki te Reriwe o te Point Elizabeth Railway and Coal Company.

E mahara ana aku Minita me ata whiriwhiri he tikanga e taea ai te arai nga mahi a nga huihuinga e whakakotahi ana i a ratou kia piki ai te utu o nga kai i te mea kaore e tika ana kia pera.

Ka tonoa atu hoki koutou kia whakarite tikanga e taea ai te whakahaere tenei mahi nui te whakatutuki i nga tino rain a reriwe, me era atu raina reriwe kua timataria nei te mahi.

Kua puta ake etahi raruraru i te whakahaerenga o te Ture Penihana Hoia mo runga mo te whawhai i Awherika, a kua kitea te paanga taimahatanga ki etahi tangata, a e mahara ana aku Minita e tika ana kia whakaritea he oranga mo ratou i runga i te whakatikatikanga i taua Ture.

Kei te haere kaha te mahi kani rakau, engari e whaitikanga ana kia whakaritea ano he huarahi e taea ai te whakatupu rakau te tiaki hoki i nga ngaherehere kia pumau tonu ai taua mahi.

E whaitake ana hoki kia whakaritea he tikanga e taea ai te mahi nga rori whaka puare i nga whenua hei tautoko hoki i te mahi whakanohonoho whenua. Kua hokona mai ano etahi whenua i raro i nga tikanga o te Ture Whakanohonoho Whenua, a kei te hokona paitia atu hoki, a e tino hiahia ana aku Minita kia haere pai taua mahi whakanohonoho whenua.

Ka tukuna atu ki a koutou etahi tikanga mo aua take, a ka tonoa atu hoki koutou kia rapu tikanga mo nga mahi maina, me te ora pai o te katoa, me te tiaki i nga taitamariki, me nga turekamupane, me era atu take e pa ana ki te noho pai me te noho ora o te katoa.

E tono atu ana ahau ki a koutou kia ata whakaarohia paitia e koutou nga take ka tukuna atu nei e aku Minita ki a koutou, a e inoi ana ahau kia tau te atawhai o te Atua ki a koutou, kia puta ai a koutou mahi hei painga mo te Kingitanga nui o Ingarani, hei painga tuturu hoki mo nga iwi o Niu Tireni.