Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1901

Pire Tuku Moni Nama Kawanatanga Ki Nga Tangata Noho Paamu

Pire Tuku Moni Nama Kawanatanga Ki Nga Tangata Noho Paamu.

Te Mira (Mr. Mills, Minita mo nga Moni Nama e tukuna ana e te Kawanatanga ki nga Tangata Noho Paamu).—Ka tu ki te whakamarama i nga tikanga o te Pire, ka mutu tana ka tu ake ko etahi mema, ka tae ki a—

Tame Parata (mema Maori mo Te Waipounamu).—E tu ake ana ahau ki te whakapuaki i etahi kupu mo runga mo tenei Pire e korerotia nei, e tono ana tenei Pire kia whakaaetia e tenei Whare kia namaia kia £2,000,000 nga moni hei tuku-a-nama ma te Tari Nama Moni a Te Kawantanga ki nga Tangata Noho Paamu. Kaati, e te Pika, e hiahia ana ahau kia whiwhi hoki nga Maori i nga painga e whakaputaina ana e taua Tari. Ko ia Maori kua whiwhi i tana tiwhikete motuhake mo tona poraka whenua e tino tika ana kia whakaaetia me eke hoki ki runga ki a ia nga painga e hua ana i taua mahi whakaputa moni nama ki nga tangata noho paamu, engari tae rawa mai ki naianei ko nga Pakeha anake, te iwi i haere mai i tawhiti, kua noho nei ki runga ki nga whenua, ko ratou anake e whiwhi ana i nga painga o taua Ture, ko nga Maori kaore e whakaaetia ana kia whiwhi. E mohio ana ahau ki etahi Maori i tuku tono ki te Tari Nama Moni ki nga Tangata Noho Paamu, kei runga tonu aua Maori i to ratou whenua e noho ana, a i reira tonu ano hoki e noho ana e mahi ana i te wa i tukuna ai a ratou tono. Ko te take i tono moni ai ratou, hei whakapai mo to ratou whenua. Kaati, me tohu atu ahau ki te Whare, ki te kore nga Maori e tukua kia whiwhi hoki i nga painga o taua Ture e kore rawa ratou e kaha ki te whakahaere tahi i te taha o o ratou hoa Pakeha, engari ka haukotia mai to ratou kaha, e kore e tutuki atu ki te mutunga mai o te matauranga e mohio ai ratou ki te whakahaere tika i o ratou whenua. He maha nga Maori mehemea ka whiwhi ratou i te moni iti te utu ka kaha ratou ki te mahi i nga mahi whakatete kau miraka, me era tu ahua mahi paamu. Kei te tino kaha rawa atu taku mea kia tahuri te Minita, kei a ia nei e tiaki ana te Pire nei, ki te whakauru i tetahi rarangi e whakaeke ana i nga ritenga o tenei Ture kia pa tahi ki runga ki nga Maori whai whenua me nga Pakeha, kaua ki nga Pakeha anake. Ki taku mohio me tino kaha rawa te Minita ki te ata whakaaro marire i tenei tono aku. He mea tika rawa kia tukua nga Maori ki te nama moni ma ratou i taua Tari. Tena hoki etahi whenua Maori kei te Pakeha e riihi ana i naianei, kei te tai hauauru o te motu o Te Waipounamu, kei te takiwa ki Mawhera, kei Hokitika, kei Arahura, me era atu wahi i te takiwa o Kerei, engari kore rawa taua Tari e whakaae ki te nama moni ki aua Maori kia ahei ai ratou ki te whakapai i aua whenua. Ko te tikanga a taua Tari i naianei e kore ratou e whakaae ki te nama moni ki nga Maori whai whenua mehemea kaore e riihi ana ki te Pakeha nga whenua mo reira nei nga moni e hiahiatia ana kia namaia, kia ahei ai nga moni o te reti hei utu i te itareti o nga moni i namaia. Ko ahau, e te Pika, e ki ana, ahakoa ko wai te Maori e hiahia pono ana kia whakapai ia i tetahi kainga mo ratou ko tana wahine me a raua tamariki, me tuku tena tangata kia nama i te moni mana i taua Tari, kaua e whakakorea. He maha nga apiha mohio, whakatau wariu a te Kawanatanga kei te mata o te whenua e kopikopiko haere ana, e mohio ana ki nga takiwa, me nga poraka, me nga whenua, me nga tangata no ratou aua whenua, a ma aua apiha e whakaatu atu ki taua Tari mehemea e tika ana kia whakaaetia mai nga moni e tonoa ana e aua tangata, kaore ranei. Ka tuarua ano ahau ki te tono atu ki te Minita kei a ia nei tenei Pire e tiaki ana kia ata whakarongo pai mai ia ki enei korero katoa aku kua oti nei e au te korero, kia whakaekengia mai nga ritenga o tenei Pire kia eke ki runga ki nga Maori whai whenua, a ka tono atu ano hoki ahau ki taua Minita mana e whakatakoto atu tetahi whakaaro pera ki te aroaro o to ratou Hiuhuinga Kawanatanga. Mehemea e pono ana te korero a te Kawanatanga e ki nei kei te tino kaha rawa te rapu a o ratou whakaaro i te ora mo te iwi Maori, kaati e tohu atu ana ahau ki a ratou he wa tika rawa tenei hei whakaaturanga mai ma ratou i te tika o ta ratou korero pera, na reira me tahuri ki te whakamana i tenei tono aku. Tenei, page 32e te Pika, taku kupu whakamutunga. I tu ake etahi mema i mua ake i ahau, i ki, ki ta ratou mahara he nui rawa te £2,000,000 e kiia nei kia namaia; kei te whakaae atu ahau ki taua kupu a ratou, otira kaore ahau e mea ana kia korero roa ahau mo tena. Kaati ra, kua puakina e ahau nga kupu i mahara ai ahau e tika ana hei korero atu maku: Kua whakaaturia atu e au ki te Whare aku nei whakaaro mo runga mo tenei Pire.

Ka haere tonu nga mahi, a no te hawhe-paahi i te tekau karaka i te po ka hiki te Whare.