Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1900

Ture Penihana mo Nga Kaumatua

Ture Penihana mo Nga Kaumatua.

Na Te Hetana (Right. Hon. Mr. Seddon, Pirimia), i timata te korero mo tenei Pire, ka mutu ia ka tu ake ko etahi mema tokomaha, no te mutunga o era, ka tu ko—

Tame Parata (mema Maori mo te page 27Waipounamu).—E te Pika, e tu ake ana ahau ki te whai kupu mo te Pire Penihana Kaumatua, ara, mo te tekiona 12 me ona wahanga tekiona. He maha nga kupu a te mema honore katahi nei ka noho iho ki raro i korero ai mo nga whakahaerenga whenua Maori, me nga hoko, me nga riihi, me era atu mea kore rawa nei he paanga tahi ki taku nei titiro ki te Pire e takoto nei i o tatou aroaro; a ki taku mahara e tino he ana tana kawe ke noa atu i te korero ki waho ke atu o te take e whakahaeretia nei. Engari, e te Pika, ko taku take i tu ake ai ahau ko tekiona 12 o te Pire, notemea he mea ata whakauru atu ki kona taua rarangi kia hangai tonu ki runga ki te iwi Maori. E penei ana te tikanga o taua tekiona: e kore rawa tetahi tangata Maori o Niu Tireni, he paanga whenua tona e whiwhi ki te penihana. Kaore te Pire e ki ana kia pewhea te nui o tona whenua e kore ai ia e whiwhi penihana. E penei ana, e kore rawa tetahi Maori e ahei kia whakawhiwhia ki te penihana, ki te tiwhikete penihana ranei, mehemea e hara ia i te tangata whenua-kore. A taku mohio iho ki te tikanga o tena kupu e penei ana, me kore rawa atu ona whenua tahi. Kaati, e te Pika, e tika ana ka nui ano nga Maori kore rawa nei he eka whenua, otira tera atu ano etahi Maori he whenua ano o ratou, engari kore rawa atu he oranga, he tikanga, he painga, pewhea, pewhea ranei, e hua ana ki a ratou i runga i aua whenua; a i runga i te aronga o te Ture e takoto nei he mea uaua rawa atu te rapunga atu kia kitea te wariu o te paanga o te Maori ki te whenua. Nui atu te taumaha o nga mahi e utaina ana ki runga ki nga Tiati, me nga Kai-whakawa, me nga Apiha o te Kooti Whenua Maori, me era atu tangata e tukua ana ki a ratou tena mahi te rapu atu i te wariu o te paanga whenua o te Maori e tono ana kia whakawhiwhia ia ki te penihana kaumatua. He mea ano nuku noa atu i nga moni katoa o te penihana mo te tau kotahi, nga moni e pau ana i mua o te taeatanga e te Maori te whakaatu marama ki te Kooti, koia ano, e tika ana taua tangata kia whakawhiwhia ki te penihana. Ki taku mahara e tino tika ana kia whakahengia te Kawanatanga mo tana whakauruhanga i taua rarangi ki roto ki te Pire nei. Ki taku kaua rawa e whakarereketia nga tikanga o te Ture tuatahi mo te taha ki te iwi Maori. No te korerotanga o te Pire o te 1898 e te Whare nei—kei te mahara ano pea nga mema honore—i whakahe ahau, i ki ahau me kaua nga ritenga o te Pire e pa ki te iwi Maori. I tino mohio ano hoki ahau i reira, heoi kau te take i hoatu ai taua painga ki te iwi Maori, hei hoko hei patipati i nga pooti a nga mema Maori, kia tautoko ai ratou i taua Pire kia paahitia ai e tenei Whare. Ko ia tena taku mahara i taua wa, me taku tupato ano i taua wa, akuanei peneitia ai me ta tenei Pire e mea nei, a i naianei kua tika tonu taua whakaaro oku. Ko ia nei hoki te tohu. He tino poropiti pono ahau i tera korerotanga aku. I korero roa maua tokorua ko taku hoa ko Wi Pere, te mema honore o te Tai Rawhiti, i penei ta maua kupu, he tikanga whakaiti tera i te iwi Maori, ara, te hoatutanga i a ratou ki raro i nga ritenga o te Ture Penihana Kaumatua, a kei te mau tonu ano hoki ahau ki tena whakaaro a maua. Engari i naianei i runga i te mea kua tata ki te rua tau e whiwhi ana nga Maori i nga painga o te Ture o te tau 1898, katahi ka mahia mai ano he Pire hei muru atu i aua painga o ratou. Ki. taku titiro, e te Pika, he mahi hamupaku noa iho tenei mahi a te Pirimia i a matou mai o te timatanga. Heoi kau te take i whakaurungia ai e ia te iwi Maori ki roto ki taua Ture hei whakapohehe kau i a matou, me nga iwi Maori o te koroni—kia mahara ai nga Maori katahi ano te tino Pirimia, kei runga atu ia i nga tangata katoa, kite kimi pono i te ora mo te iwi Maori; engari i naianei, i te mea kua riro atu i a ia taua mea i hiahia ai, katahi ia ka tahuri mai ka muru atu ano i nga painga katoa i whakawhiwhia nei ki a matou i raro i taua ture. Ahakoa te kupu a nga mema e ki mai nei "Kaore," ko ahau e ki ana "Ae," a kaore rawa nei oku wehi kei he tenei kupu aku. Toku mohio ki toku ahua i a au e tu nei hei mema no tenei Whare, e penei ana, ki te kite pono ahau i runga i toku nei mohiotanga kei te he tetahi mea, heoi te mahi tika maku he korero tonu atu i tena whakaaro oku i te ra e whiti ana. Kei te penei taku kupu atu ki te Kawanatanga, me patu tenei rarangi 12, waiho mai ki a matou, ki nga page 28Maori, nga painga i homai e koutou i te Ture o te tau 1898 — kaua e murua atu i a matou i runga i te Ture o te tau 1900. Ki te kore te Kawanatanga e whakaae mai ki tena kupu aku, kaati, kia tae ki te Komititanga o te Pire nei ka whakapaua e au toku nei kaha ki te patu atu i tenei rarangi. Kei te tino tono atu ahau ki tenei Whare, tukua mai kia whiwhi tahi matou nga Maori me nga Pakeha i nga painga o te Ture tuatahi. Kei raro tatou katoa i te mana o te haki kotahi, a mo te aha kia rereke te ahua mo tetahi o taua? Kei te ki atu ahau i runga i nga mea penei kia kotahi ano te ture mo nga iwi e rua, kaua hei kowhiriwhiri i te ahua o te tangata. E kore ahau e whakaroa rawa i te Whare, engari i mua o taku nohoanga ki raro me penei taku kupu atu: no tenei rangi tonu i rongo ai au ki tenei tekiona, no reira ka korero ano ahau i taku kupu tuturu o mua ra, ara, penei na, mehemea e uru ana ki roto ki tetahi Pire tetahi rarangi e pa ana ki te iwi Maori me ata perehi marire ki te reo Maori ka tohatoha ai ki nga iwi Maori i mua o te kawenga mai ki te Whare, kaua ki nga mema Maori anake, engari ki nga iwi Maori katoa i te koroni. Tenei ano tetahi kupu mo te taha ki nga Maori, ahakoa e hara ratou i te tangata tino whenua-kore rawa, otira i raro i tenei tekiona tera e araitia he penihana mo ratou. Ka nui nga tangata, ahakoa kaore e tino taea te ki he tangata whenua-kore, i te mea kotahi pea te eka whenua i tena wahi, kotahi i tera wahi, e rua pea i tetahi atu wahi, engari kaore rawa tetahi mea kotahi o aua paanga whenua e nui ana hei oranga tuturu mo ratou, kaore he painga e hua mai ana ki a ratou i runga i aua whenua, engari e hara ratou i te tangata whenua-kore; otira kaore e taea e ratou te riihi, te hoko, te whakahaere pewhea ranei i aua whenua kia puta ai he painga ki a ratou. Mo te taha ki nga whenua Maori o te Motu o Te Waipounamu: kaore kau he whenua papatupu a nga Maori o Te Waipounamu; kua puta nga taitara mo nga whenua katoa o reira, engari e takoto wehe ke noa atu ana nga paanga o te tangata, he wahi ke, he wahi ke. Mehemea ki te hiahia te Maori ki te hoko, ki te whakawhiti ranei, i tetahi o aua tekiona whenua mo te tekiona a tetahi atu Maori, he mea ano nuku ke atu i te wariu o te whenua nga moni e pau i te whakaritenga i nga tikanga katoa o te ture. Me titiro te Minita kei a ia e whakahaere ana tenei Pire ki tenei tu ahua, a kaore ia e kore te kite e tino he ana te whakauruhanga atu o tenei kupu ki roto ki te Pire e ki nei kia kaua te Maori e whiwhi penihana mehemea e hara ia i te tangata whenuakore. I te Ture o te tau 1898 e ata whakahuatia ana te nui o te moni mana e arai te Maori e kore ai e whiwhi penihana Mehemea i nuku atu i tera moni te wariu o te huihuinga o nga mea katoa a te Maori hui atu ki ona whenua hui atu ki ona taonga katoa, kaore taua Maori e tika kia whakawhiwhia ki te penihana. Kaati, me korero ake ahau mo nga Maori whenua-kore i Te Waipounamu, e penei aua taku kupu: i whakaae te Whare i mua kia wehea he whenua hei oranga mo aua tangata, engari taea noatia tenei ra, ahakoa kua roa e takoto ana taua whakaae, kaore ano tetahi eka kotahi o aua whenua, kia hoatu ki a ratou. Kua takoto noa atu te rarangi ingoa o aua tangata whenua-kore ki runga ki nga wahi takotoranga pukapuka o tenei Whare. Ka kitea e koutou mai ano i te wa i puta ai te ripoata a nga Komihana i runga i ta ratou uiuinga i tenei take, kaore ano tetahi eka kotahi kia hoatu ki aua Maori o aua whenua i whakaaetia ra mo ratou. Kei roto i aua rarangi ingoa e korero nei ahau ka kitea e noho ana nga ingoa o nga Maori whenua-kore katoa o Te Waipounamu, tena e tae ki te rua mano to ratou tokomaha, a ko nga paanga whenua o etahi o ratou tena e tae ki te rima eka, tekau eka, i te tangata kotahi, he takitahi rawa nga mea i tae ki te rima tekau eka i te tangata kotahi; he tino takitahi rawa nei nga Maori e ora tika ana i o ratou whenua. Ko nga whenua katoa o Te Waipounamu i riro katoa i te Karauna. I te tau 1853 i nuku atu i te toru tekau miriona nga eka whenua Maori i hokona e te Kawanatanga, a heoi kau te moni i utua ai mo aua whenua e rua tonu nga mano pauna (£2,000); koia ahau i ki ake ai na nga apiha a te Kuini, ara, na te Kuini tonu, ki tona aronga, i hoatu taua mate nui whakaharahara kua pumau nei hei ngau tonu i nga iwi Maori o Te Waipounamu. A, i page 29naianei, i te mea kua arohatia atu ratou ki tetahi painga itiiti nei, ara, ki tenei penihana kaumatua kua whakawhiwhia nei ki a ratou i roto i enei tau e rua kua taha ake nei, kite rawa ake ahau i tenei po kua mea te Kawanatanga i naianei ki te muru atu i taua painga. Ka kaha ranei te Minita o nga Reriwe ki te ki mai ki ahau he mahi pai tenei nana, tana whakatakotoranga mai i te Pire penei te ahua? Ko ahau e ki ana kaore rawa ia e kore te whakama mo tana hanganga i te Pire penei. Kei te kite atu ahau e rua tonu nga Minita o te Karauna kei roto i te Whare nei e noho ana, kaati, me hangai tonu atu he kupu maku ki a raua, penei, heoi te mahi tika ma raua, ma nga Minita o te Karauna, ma nga mangai o te Kuini, he whakahaere anake i te tika me te ora mo te iwi Maori kua taamia nei e koutou e te iwi Pakeha i to koutou taenga mai ki tenei whenua. Mehemea ka riro ma enei kupu aku i tenei po e panui atu ki te ao katoa te tuturu ahua o tenei iwi o te Pakeha e noho nei i tenei whenua, e rupahu nei he iwi manaaki ia, he iwi rangatira, he iwi e tika ana kia kiia he tino tangata, kaati, ka koa ahau mo taku mohiotanga na enei kupu aku i kitea ai, e hara. E hara ahau i te tangata e tino whakarongona ana aku kupu e tenei Whare, engari ko tenei mea e korerotia nei e au tetahi mea e kaha rawa ana te mamae i roto i taku ngakau, na reira kore rawa e taea e au te noho puku e ka puta ake ana he whakaaro i roto i au mo runga mo nga mate e peehi kino nei i toku iwi. Kaati, ko aku kupu i mutu ake nei mo nga Maori whenua-kore e hangai ana mo nga iwi o Te Waipounamu. Me whakapuaki ano ahau i etahi kupu mo te taha ki nga Maori o te Motu o Aotearoa. Kei te penei taku kupu rite tonu te tika o nga Maori o Aotearoa kia whakawhiwhia ki te penihana, no te mea he mea raupatu o ratou whenua, he mea tango he atu i a ratou: e tika aua kia ata whakaarohia tahitia nga Maori o Aotearoa me nga Maori o Te Waipounamu. Kaore rawa e taea e te waha te korero atu i te kaha o te ohorere o taku ngakau i taku kitenga iho i tenei po i tenei rarangi e noho ake nei i roto i tenei Pire. Kaore rawa e taea e au te mohio i whea ranei nga mahara o te Pirimia e haere ana i kitea ai e ia tenei tekiona hei whawhao ki roto ki te Pire. Me pewhea ra e taea ai e ia te ki e rite ana tenei rarangi ki ana korero e korero tonu nei ia, i te ra, i te ra, i a ia e tu ana i te aroaro o nga Maori, ka patuki i tona uma, ka mea, "Ko ahau te matua o te iwi Maori; e titiro atu ana ahau ki a koutou ano he tamariki koutou naku, heoi te mea nui kei roto i taku ngakau ko te ora, ko te pai, ko te tika mo koutou." E tono atu ana ahau ki te Pirimia kia patua atu te tekiona e noho nei i roto i te Pire nei. Ata waiho nga Maori e whiwhi nei i nga painga o te Ture Penihana Kaumatua 1898, kia whiwhi ana i aua painga, ehara rawa ano hoki aua painga i te koha nui rawa hei hoatu ki te iwi Maori.

Te Makuaea (Mr. McGuire, mema mo Hawera).—No te mutunga o ta Tame Parata whai-korero, ka tu ake ko tenei tangata. He tautoko tana i te tika o nga korero a Tame Parata. A ka korero, i te mea kua riro nga whenua o te iwi Maori i te Kawanatanga, na reira ko te mea tika me whakawhiwhi nga Maori ki te penihana. Kaore i roa tana whai-korero ka noho ki raro, ka tu atu ko —

Wi Pere (mema Maori mo te Tai Rawhiti). —Kihai ahau e tu ki te whakapuaki kupu mo tenei Pire i tenei po me i kore taku motini i kokiritia ra e au ki te aroaro o tenei Whare i te wa e whakahaerea ana e te Whare nei te Pire o te tau 1898 I penei taku motini i taua wa, kaua te Ture penihana kaumatua e pa ki nga tangata Maori. I korero ano hoki ahau i taua taima mehemea e whakaarohia ana kia hoatu he penibana ki nga Maori, kaati, me penihana whenua, kaua te penihana moni, kia whiwhi ai nga kaumatua me nga tamariki whenua-kore i tetahi whenua [gap — reason: damage]o ratou. Notemea na nga Kawanatanga o tenei koroni i whenuakore ai etahi Maori. Otira, i poto katoa te nuinga o nga mema o tenei Whare ki te ki kaore rawa e tika kia whakawhiwhia te Maori ki te penihana; a no te mutunga o taku whai-korero i taua tau tu ake ana te mema honore o te Tai Hauauru, a Henare Kaihau, a kaha atu tana whakahe ki ahau mo aua kupu aku, me tana korero mai ki au he pohehe pea noku i korero pera ai ahau, i ahau i ki ra kaua e hoatu he penihana ki nga Maori. Katahi ahau ka tu atu ka whai-korero ki te Whare, ka ki atu tena e tae ki tona wa e mohio ai te mema honore ko ia i he, ko ahau i tika, ara, page 30mehemea ka tae ki te rua miriona nga Pakeha tango penihana o tenei whenua, a tekau ano, e rua tekau ranei nga Maori whai penihana. e ora ana a te taenga ki taua wa, te tukunga iho ka utaina he taake taumaha rawa ki runga ki nga whenua o nga Maori kia riro atu ai he moni hei utu i aua penihana Katahi ka huri mai nga mema honore o tenei Whare ki te whakahe mai ki ahau, ka ki mai kaua e wehea kia rereke he tikanga mo nga Maori kia rereke he tikanga mo nga Pakeha, notemea ki ta ratou mahara he tuakana he taina te Pakeha raua ko te Maori, a heoi ta ratou hiahia ko te mahi i te mea tika i te mea marama mo te iwi Maori, ka tono mai ki ahau kia unuhia e au taku menemana. No reira unuhia ana e au taku menemana, a paahi ana taua Pire i runga i tona ahua e takoto nei i roto i te pukapuka o nga Ture. Na te Whare tena mahi, e hara i ahau. Engari, i te mea kua paahitia taua Ture, kaati, ki taku whakaaro he ahua painga ano tena kua whakawhiwhia ki a matou, a e tika ana kia waiho ki a matou i naianei. Engari ko koutou e mea ana kia taugohia atu taua painga i a matou. Ki te tikanga Maori na te tutua anake tena tu mahi. Ki te hoatu e te Maori tetahi mea ki tetahi atu tangata e kore rawa ia e whakatutua i a ia ki te tono atu i taua taonga kia whakahokia atu ano ki a ia. Heoi ki taku mahara kua tino wareware pea te Pirimia he tangata ano ahau; i pera ai taku whakaaro, he kore nona kaore i mahara me matua haere mai ia ki ahau, i mua o taua whakatakotoranga i te Pire penei, ki te whakaatu mai i nga tikanga e whakaarohia ana e ia kia whakaurua ki roto tera e pa ki te iwi Maori me nga penihana kaumatua. Mehemea i haere mai ia ki ahau i waho o tenei Whare korero mai ai kia whakaae au me mutu te hoatu penihana ki nga Maori, kua whakaae atu au, notemea he tono rangatira tera. Engari kua penei taku kupu whakahoki ki a ia "Hoatu he whenua mo nga Maori whenua-kore hei riiwhi mo nga penihana ka tangohia na e koe i a ratou." Ki te whakaaro Maori me i pena te tikanga a te Pirimia, katahi ka tika. Tena ko te mahi ngaro, penei me tana kua mahi nei, e kore rawa te tangata e mea ana kia kiia ia he tangata, e kaha ki te mahi pena. Mehemea e ki ana tenei Pire ko nga Pakeha rawakore anake kaore rawa nei o ratou oranga uga mea e tika ana kia whakawhiwhia ki te penihana katahi ka ahua marama tenei whakatikanga i te ture, notemea ki taku mahara e mea ana te Ture o te tau 1898, e tika ana ia tangata kaore nei e neke atu ana i te £50 i te tau nga moni e puta ana ki a ia kia whakawhiwhia ki te penihana, a ki taku mohio e ki ana taua Ture kaua e neke atu i te £270 i te tau te huihuinga katoatanga o te wariu o nga moni me nga taonga me nga rawa katoa a te kaitono penihana. Kaati, he ata kowhiriwhiri kino tena i te ahua o te tangata ki taku whakaaro Ki toku nei whakaaro kia kotahi ano he tikanga mo tatou katoa. Mehemea ka murua atu i nga Maori nga painga o tenei Pire, kaati, me pera ano hoki te mate o nga Pakeha, kia waiho ai ko nga tangata anake e tino kore rawa atu ana o ratou oranga tahi e whakawhiwhia ki te penihana kaumatua. Mehemea i pena nga kupu o tenei tekiona e kore au e tu atu ki te korero i tenei po, a kua kore he take e ki atu ai ahau kaore tenei Kawanatanga e mahi ana i te mahi rangatira, a kua kore hoki he take e ki ai ahau kei te kowhiriwhiria to ahua o te Maori raua ko te Pakeha. I te wa i pootitia tuatahitia ai a te Honore Timi Kara, e tu nei i tenei ra hei Minita mo te taha Maori, hei mema mo tetahi o nga takiwa mema Maori o tenei motu, kokirihia ana e ia tetahi motini kia riterite tonu te tu o nga Pakeha me nga Maori o tenei motu, a i kore ai i tutuki taua hiahia o taua mema honore na te iwi Maori i arai. Mehemea i tautokona taua mema honore i runga i taua motini ana, kua tu he mema Pakeha anake nga mema o tenei Whare i tenei ra, kua kore nga mema Maori, a kua tu ia mema kotahi o tenei Whare hei mangai mo nga iwi e rua, Pakeha, Maori. Kaati, mehemea i tuturu ki tera ahua, ko wai te tangata e kaha ki te ki mai ki ahau ka toa te Kawanatanga ki te whakatakoto mai i tetahi tikanga penei me tenei e mau nei i roto i te tekiona e korerotia nei? Mo te taha ki a au ake nei, e penei ana taku kupu, i roto i enei tau maha e noho nei ahau i roto i tenei Whare ko ahau te tangata tautoko pono i tenei Kawanatanga, a kaore au e pai kia maharatia kei te hopohopo taku whakaaro i naianei, engari e penei ana taku korero, te mahi page 31tika ma te Kawanatanga i mua o ta ratou haringa mai i te Pire penei te ahua ki te aroaro o tenei Whare, me haere mai ki a au ui mai ai, "E pehea ana tou whakaaro mo tenei tikanga?" He aha rawa i peneitia ai au e te Kawanatanga? Na te nui ranei o te putanga o to ratou taha, na te maha o nga mema Pakeha kei te tautoko i a ratou i penei ai ta ratou whakaaro, i mea ai, kaore he tikanga i naianei e mahara ai ratou ki ahau me toku iwi? Maku e ki atu ki a ratou, i te wa e iti ana te ratou putanga nui atu to ratou whakaaro ki ahau, me to ratou whakamaharahara tonu ki ahau, i taua ahua o ratou i nga wa katoa. Kaore ahau eturaki i te panuitanga tuarua o tenei Pire, engari e penei ana ahau: e tino tono ana ahau ki a koutou ki nga mema honore, ina uru tenei Pire ki te Komiti, me patu atu tenei tekiona kia kore atu, a ka tono atu hoki au ki te Pirimia kia ata whakaaro marire ia i tenei take kaua hei waiho noa iho e ia i runga i tenei ahua whakaaro kore ona He tangata ano ahau, me aku mahara me oku hiahia i roto i a au. a mehemea ka pakeke tonu te Kawanatanga ki te hanga i tenei mate mo te iwi Maori, ka ki tonu atu ahau e kore rawa au e wareware ki tenei mahi. Ka mau tonu i roto i au tenei mahi hei mamae mo toku ngakau i nga ra katoa e ora ai ahau. Kaati, ka inoi pono atu ahau ki te Kawanatanga kia unuhia te tekiona o te Pire e kinongia nei e au. Kei toku takiwa ko Te Puutu, Kaiwhakawa tuturu, te apiha nana i whakawa nga tono penihana a nga Maori. He mea ata uiui nana kia mohio ai ia ki te ahua o nga Maori e tono ana i te penihana, a mehemea ka kite ia he iti nga paanga whenua o aua Maori, e tae ana ki te £2 ki te £3 ranei i te tau te katoa o nga moni reti e hua ana ki a ratou i te tau, ka whakaaetia e ia kia hoatu he penihana mo ena tangata. Engari kore rawa tetahi Maori kotahi nei o taua takiwa i tae ki te £10, nuku atu ranei, te moni e puta ana ki a ia i te tau, i whakawhiwhia ki te penihana. Tetahi, e penei ana taku, mehemea kaore koutou e pai ana kia hoatu he penihana moni ki nga Maori, kaati me riiwhi taua penihana ki te whenua kia whiwhi ai nga Maori whenuakore i te whenua mo ratou. Waiho ki te tangata e tono ana i te penihana te whakaaro, ki te ki ia me whenua, me whenua, ki te ki ia me moni, me moni. Me i haere mai te Pirimia ki a au tono ai kia whakakorea nga penihana a nga kaumatua Maori o te Tai-Rawhiti kua whakaaetia e au. Engari na tona pohehe ki te whakaawhio haere i te huarahi hei whakaurunga mai mana i tenei mea ki roto i tenei Whare, na reira i tika ai aku kupu i korero ake nei. Kua pohehe pea ia ki te mea tika hei mahi mana, no te mea ko te Maori te tangata kei runga atu tona tika i to nga tangata katoa ki tenei mea ki te penihana. Tena, kia patai atu ahau, He aha rawa te take e tika ake ai nga Pakeha tuatahi i haere mai i Ingarangi kia whakawhiwhia ki te penihana, i kore ai e tika nga Maori? Ko nga Pakeha hoki i haere mohio mai ki konei, me to ratou whiwhi hoki i nga matauranga kaore rawa nei i te Maori; a ka whakapaua e etahi o aua Pakeha a ratou moni ki te waipiro me era atu whakahaere kuare, ka koroheketia ka tahi ka tangi haere atu ki te Kawanatanga inoi atu ai kia hoatu he penihana ma ratou. Kei te rereke te ahua o nga Maori. E tino tika ana ratou kia arohatia e te koroni, notemea na tenei Whare tonu i paahi ia Ture, ia Ture, i ngaro haere atu ai i nga iwi Maori o ratou whenua. Koia ahau i ki ake ai kaore e tika kia kiia ko nga Maori whenua-kore anake e tika kia whiwhi i te penihana ma ratou, engari huia atu ano hoki nga Pakeha kaore rawa atu nei he oranga tahi. Mehemea e waiho ana ki nga Pakeha nga painga katoa o te Ture o te tau 1898, kaati, me whiwhi tahi ano hoki nga Maori. Ki te kore te Pirimia e whakaae ki taku kupu, kaati, tera ia e taka atu ki te nohoanga he i korero ake ra ahau i mua ra, ta te mea na te kuare anake tena mahi, ka hoatu i te taonga i tenei ra, kei apopo ka tikina atu e ia ka haria atu. Kaati, i ki ake ra ahau i te tuatahi e kore ahau e turaki i te panuitanga tuarua o te Pire nei, engari ka tuaruatia atu ano e au taku tono ki te Pirimia, ara, kia tae ki te Komititanga o te Pire, me ata hoki ano ona mahara ki tona ahua o mua mo te taha ki te iwi Maori. Kaua ia e wehe atu i a ia ki rahaki noa atu i te iwi Maori i naianei. Kaua hei tu a hoariri mai ki a matou, ano he Pakeha motuhake noa atu ia. Engari e ahua penei ake ana taku whakaaro i roto i a au, akuanei pea, e hara pea i te page 32Pirimia i hanga tenei tekiona kino kua uru nei ki roto ki te Pire hei mate mo nga Maori, na etahi atu tangata pea tenei mahi, haere atu ana ki a ia korerorero atu ai a whakarongo atu ana ia ki ta ratou tohe.

He maha nga mema i tu ki te korero mo te Pire i muri i a Wi Pere.

Ka mutu nga whai-korero ka tukuna te motini ki te Whare, ara, kia panuitia tuaruatia te Pire.

Heoi whakaaetia ana te panuitanga tuarua o te Pire.

Ka mutu tera tukuna tonutia atu te Pire ki te Komiti o te Whare katoa.

No te urunga ki te Komiti ka tu ake a—

Te Maka (Mr. Monk, mema mo Waitemata). — Ka motini kia whakanukuhia te komititanga o te Pire ki tetahi atu ra.

Ka tangi te pere, heoi waahi ana te Komiti. Koia tenei te pooti.

I te Ae, 14.
Atkinson Lethbridge Tanner
Hardy Lewis Thomson, J. W.
Heke Parata Kai-tatau.
Hutcheson, J. Rhodes Hogg
Lang Russell, W. R. Monk.
I Te No, 37.
Allen, E. G. Fowlds Palmer
Arnold Fraser, A. L. D. Pere
Barclay Graham Seddon
Bennet Hall Smith
Buddo Hall-Jones Stevens
Carncross Hannan Steward
Carroll Kaihau Symes
Collins Laurenson Ward
Colvin McGuire Wilford.
Duncan McKenzie, R.
Ell McNab Kai-tatau.
Field Millar Lawry
Flatman O'Meara Mills.
Nga Pea.
Tautoko. Turaki.
Bollard Morrison
Pirani. McLachlan.

Putanga, 23.

Heoi kihai i nukuhia te komititanga o te Pire, katahi ka mahia a oti tonu atu te komititanga.

Katahi ka takoto te motini kia panuitia tuatorutia te Pire.

No te tukunga o te patai, paahi tonu atu te panuitanga tuatoru.

No te hawhe-paahi i te tahi karaka i te po ka hiki te Whare.