Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Two acts passed by the General Assembly of New Zealand, 1858, relating to native affairs, namely: the Native Districts Regulation Act; and the Native Circuit Courts Act. He Ture hou, erua, i whakatakotoria e te Runanga Nui o Niu Tirani, 1858. Ara; Ko te Ture whakakoto Ture-iti ki nga Takiwa Maori, ko te Ture whakarite Kooti Maori.

IV.—Tikanga Whakahaehe Whakawa

IV.—Tikanga Whakahaehe Whakawa.

XXIV. Ko nga mea kahore e ahei te whakawa e te Runanga Huuri, me whakaoti ki runga ki te whakaaro o te Kai-whakawa Tuturu e noho ana hei Tumuaki mo te Kooti, kia whakaaetia ia taua whakaotinga e te Ateha Kai-whakawa Maori e nga Ateha ranei e noho tahi ana me ia, e te tokomaha ranei o ratou, a kahore e whakaotia ketia.
XXV. Ka meinga kia ahei i te Kai-whakawa Tuturu e noho ana hei Tumuaki, ratou ko nga Kai-whakawa Maori, ko etahi ranei o ratou, te noho tahi te uru hoki ki ta te Runanga Huuri hurihuri whakaaro i nga Mea Whakawa, Hiwhiri ranei Kirimina ranei, me he mea ka whakaaetia e taua Runanga Huuri.
XXVI. Ko te tangata ka tmihanga ka mea i runga i te whakaaro ka whakapuaki i te korero teka M te aroaro o tetahi Kooti pera, i runga i te oati, ka meinga kua hara Oati teka, a ka ahei te ki iho kia hereherea kia whakamahia, ina whakaponotia tona hara, ko te takiwa mo te hereherenga kaua e neke ake i nga tau e wha.
XXVII. Ko nga Warati Tango rawa e tukua ana e tetahi Kooti pera, ka ahei te mahi ki roto ki nga Takiwa kua whakaritea mo nga tikanga o tenei Ture, ki tetahi wahi ranei o te Koroni kua mutu te Tikanga Maori i runga, a kahore ki tetahi wahi ke ake; a kahore tetahi Warati pera e mahia ki roto ki tetahi atu Takiwa i whakaritea mo nga tikanga o tenei Ture, ara, Takiwa ke atu i te Takiwa i tukua ai, ki te mea kahore a runga o taua Warati e tuhia ki tona ingoa e tetahi Ateha Maori e noho ana kei roto i taua takiwa i meinga kia mahia taua Warati ki reira.page 19
XXVIII. Ko nga Warati hopu katoa me nga Warati tuku ki te Whareherehere, ko nga Ki-whakapono-hara katoa me nga Warati Tango rawa katoa, me tuhi e te Kai-whakawa Tuturu ki tona ingoa, me te mau ano te ingoa o tetahi, o etahi ranei, Ateha Maori, he mea tuhituhi nana, me te kore ranei e mau te ingoa Ateha Maori; a ko nga Hamene katoa ki nga Hunga whakawa ki nga Kai-whaki ranei, ki nga tangata ranei e whakapaea ana ki te hara, me pera te tuhituhi ingoa me tera i korerotia ake nei me tuhituhi ranei ki nga ingoa e nga Ateha Maori tokorua tokohia ranei.
XXIX. Ki te mea te tangata i runga i te whakaaro, ka tikai ki te Kai-whakawa Tuturu e noho ana hei Tumuaki, ki tetahi Kai-whakawa Maori ranei, tangata ranei o te Runanga Huuri, Apiha ranei o tetahi Kooti pera, i te mea e noho ana e tu ana ranei i te Kooti, i te mea ranei e haere atu ana e hoki mai ana ranei i te Kooti, ki te mea ranei tetahi tangata i runga i te whakaaro ka haukokoti i nga meatanga o te Kooti, ka pehea ranei tana whakahaere he ki te aroaro o te Kooti; na, ka meinga hei tika ma tetahi Katipa, me whakahau iho ia e te Kooti, a, me whakauru ranei ia e etahi hoa, mana kotahi ranei taua tangata mahi he e tango e pupuri, a tae noa ki te whakatikanga o te Kooti : a ka ahei ano ma te Kooti taua tangata mahi he e tuku, me Warati ano, ki te whareherehere mo tetahi takiwa, kaua ia e neke ake i nga ra e whitu, e whaine ranei taua tangata mahi he, e mea kia utu, ko te whaine kaua e neke ake i te Rima Pauna, (£5) mo ia heanga mo ia heanga pera, a ka kore e utua ka ahei te tuku taua tangata mahi he ki te whareherehere mo tetahi takiwa, kaua ia e neke ake i nga ra e whitu, ki te kore e utua wawetia.
XXX. Ka meinga kia ahei ma Te Kawana ratou ko tona Runanga e whakatakoto tikanga i tenei wa i tenei wa mo te whakahaere a enei Kooti, mo nga mea Hiwhiri mea Kirimina ranei, me waiho ia i runga i ta tenei Ture e whakatakoto nei, mana hoki e whakarite nga kupu page 20 whakatauira mo nga meatanga ki roto ki aua Kooti, ko aua whakatauira e pai ana me Reo Ingarani, e pai ana me reo Maori, raua tahi ranei, mana hoki e whakarite nga utu whakawa e tonoa e tangohia i runga i tetahi meatanga pera; a ko te mahi a taua Kooti e mahi ana i runga i tona tikanga Whakawa Kirimina, ka meinga kia pera me ta nga Kai-whakawa Hatihi, ara, kia rite ki ta ratou e mahi ana i runga i nga wahi pera, me waiho ano ia i runga i ta aua tikanga whakatakoto a Te Kawana ratou ko tana Runanga.