.jpg)
Two acts passed by the General Assembly of New Zealand, 1858, relating to native affairs, namely: the Native Districts Regulation Act; and the Native Circuit Courts Act. He Ture hou, erua, i whakatakotoria e te Runanga Nui o Niu Tirani, 1858. Ara; Ko te Ture whakakoto Ture-iti ki nga Takiwa Maori, ko te Ture whakarite Kooti Maori.
He Ture hei Whakatakoto Tikanga ki nga Takiwa Maori mo o ratou mea ake
page 3
He Ture hei Whakatakoto Tikanga ki nga Takiwa Maori mo o ratou mea ake.
[Akuhata 4, 1858.]
Ko te mea ka pai ano hei mea e kake ai nga tangata Maori, kia whai tikanga a Te Kawana ratou ko tona Runanga, hei whakatakoto hei whakamana hoki i etahi Ture iti, whakarite tikanga mo tera wahi mo tera wahi, mo te noho hoki o nga tangata Maori, hei nga Ture ano ia e tau pai ki ona tangata, hei nga Takiwa hoki kaore ano te Tikanga Maori i mutu noa i runga, a hei nga Ture ano hoki e whakaaetia e te hunga e tau ai aua Ture ki runga ki a ratou:—
Na, ka whakatakotoria tenei e te Runanga Nui o Niu Tirani, e noho Runanga nei, ara:—
| I. | Ka meinga hei tika ki ta te Ture ma Te Kawana ratou ko tona Runanga e whakarite, i tenei wa i tenei wa, nga Takiwa hei taunga mo tenei Ture, hei nga Takiwa ia kahore ano te Tikanga Maori i mutu noa i runga, e whakaputa ke hoki e whakakahore hoki aua Takiwa.page 4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| II. | Ka meinga hei tika ki ta te Ture ma Te Kawana ratou ko tona Runanga e whakatakoto, i tenei wa i tenei wa, e whakamana hoki ki roto ki aua Takiwa, nga Ture iti mo nga mea penei, ara:—
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
| III. | Ka. meinga hei tika ka ta te Ture kia whakaritea e aua Ture iti he utu, kaua ia e neke ake i te Rima tekau Pauna, kia utua e te hunga takahi,. kape ranei, i tetahi o aua Ture iti. | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| IV. | Ko nga utu katoa ka whakaritea e aua Ture iti, e pai ana kia mahia kia whakaputaia e nga Kaiwhakawa Hatihi, kia whakawhiwhia ra ia aua Hatihi e Te Kawana ki te tikanga mahi pera, me mahi i runga i te tikanga o te whakawa tata, ahakoa i waho ranei i nga rohe o nga Takiwa i meinga ai kia utu, ahakoa i roto ranei i aua rohe, ko te mahinga kia tika i runga i ta nga ture o taua wa i whakatokoto ai mo te mahi whakawa tata ki aroaro o nga Kaiwhakawa Hatihi. | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| V. | Ko aua Ture iti katoa ka meinga kia mana, aha koa era atu Ture katoa, rere ke nei nga tikanga, haunga ia te Ture whakatakoto na te Runanga Nui o te Koroni, engari, he Ture whakatakoto na tetahi atu Runanga, na te Huperitene ranei ratou ko te Runanga o te Porowhini, ekore e meinga kia mana i runga i tetahi o aua Ture-iti, | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| VI. | Ko aua Ture-iti katoa me whakatakoto i runga i te whakaae a te Iwi Maori e tau ai aua Ture ki runga ki a ratou, ma te Kawana ano e whakarite kia tirohia taua whakaaetanga. Heoi, ki te puta ta te Kawana ratou ko tona Runanga, he meatanga i runga i tenei Ture, ka tino meinga ano i reira, he mea whakaae ano page 7 na te tokomaha taua Ture-iti ka whakatakotoria ra e taua meatanga. | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| VII. | Ka whai meatanga a Te Kawana ratou ko tona Runanga mo nga tikanga kua oti nei te korero, me panui me ta ki te "Karere Maori," ki te Reo Ingarihi, ki te Reo Maori, a kia tekau ma wha ano nga ra ki muri i taua panuitanga katahi ka whaituretia. | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| VIII. | Ka whai meatanga a Te Kawana ratou ko tona Runanga i runga i tenei Ture, i te putanga ano, me tuhituhi taua meatanga ka whakatakoto ai ki te aroaro o nga Whare erua o te Runanga Nui o te Koroni, me he mea e noho ana taua Runanga i reira, ki te kore, hei te nohoanga ki muri tata, hei roto i nga ra kotahi tekau i muri ite ra timatanga o te noho. | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| IX. | Ka panuitia ki te Niupepa o te Kawanatanga te mutunga o te Tikanga Maori ki runga ki etahi whenua kei roto i tetahi Takiwa pera, ka meinga kia mutu tonu ake ki roto ki nga rohe o aua whenua te taunga o nga Ture-iti katoa i whakatakotoria i runga i tenei Ture; otira, ekore tenei e meinga hei arai kia kaua e mahia e whakaputaia tetahi utu i meinga kia utua i runga i tetahi o aua Ture-iti, kia kaua ranei e whakaotia tetahi meatanga i timataria i runga i tetahi o aua Ture-iti, i te mea kaore ano i puta taua panuitanga. | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| X. | Ko nga whenua tuku na Te Kuini ki tetahi tangata Maori, ki tetahi tangata ranei, hunga ranei pupuri ai, hei mea whakatupu i nga tikanga o te Whakapono, o te Kura, o te Atawhairawakore; ko nga whenua hoki, mea tuku na Te Kuini, whenua hoko i mua i te whakapuakanga o to Te Kuini Mana; ko nga whenua hoki, mea tuku na Te Kuini ki etahi hunga Pakeha e noho ana kei roto i nga Takiwa Maori, hei Kainga mo ratou; ko enei whenua katoa, me he mea e piri ana ki nga whenua kaore ano te Tikanga Maori i mutu noa i runga, ka meinga ano hoki hei whenua kaore ano te Tikanga Maori i page 8 mutu noa i runga, ara, mo nga Tikanga ia o tenei Ture, a ka ahei ano aua whenua te mea ki roto i nga rohe o tetahi o nga Takiwa i korerotia ake nei. | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| XI. | Ko nga Hawhe Kaihe me te hunga momo whakauruuru e noho nei hei tangata mo tetahi Iwi Maori, ko nga tangata Maori hoki o nga Motu o te Moana Nui nei, ka meinga hei tangata Maori, ara, mo nga tikanga ia o tenei Ture. | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| XII. | Kei te whakamaoritanga o tenei Ture ka meinga hei tikanga mo te kupu "Kararehe" nei, ko te Hoiho, ko te Hipi, ko te Kaihe, ko te Muera, ko te Koati, ko te Poaka, ko te Kau, me nga kuao o era mea katoa. | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| XIII. | Ka whakahuatia hei Ingoa Poto mo tenei Ture, "Ko te Ture Whakatakoto Ture-iti ki nga Takiwa Maori, 1858." |