.jpg)
Ko Nga Tikanga Nui O Te Ture O Ingarani
PukapukaV. — Nga Tikanga E Takoto Ai, E Mahia Ai, Nga Ture
page 65.gif)
PukapukaV.
Upoko I.
Upoko II.
PukapukaV.
Nga Tikanga E Takoto Ai, E Mahia Ai, Nga Ture.
Upoko I.
Te Kotahitanga O Te Ivi. Te Kuini.
| 1. | Enei Ture, enei tikanga kua oti nei te korero, ehara i te mea na te whakatupuranga kotahi. Nonamata iho aua tikanga nei, he mea wha-kaaro, he mea whakatikatika na tenei whakatupuranga na tenei wha-katupuranga. Te waiho ano hoki i runga i ta te Ture, kihai tera i hohoro te mohiotia e nga tangata. | ||||||||||||
| 2. | I mua he maha o matou iwi o Ingarani. Tenei iwi rite tonu ki tera iwi; kei tona iwi ake ano hoki te mana o te rangatira, kahore i tai atu. Ka puta ake he tautohetohe ma tetahi iwi ki tetahi iwi, kahore he mana nui hei pehi i te riri. Na ka papatu, a tokomaha ki te mate. Nga pa tahu rawa, nga taonga hitaritari rawa. I patu tenei i to tera iwi, kahore e taea te hopu, te whiu mo taua kohuru; ka tu hoki nga whanaunga kei riro i era. Na ko te whawhai, a, he toko-maha nga tangata hei utu mo te mahi a te tangata kotahi. I etahi wa ano hoki he tokomaha nga tangata hara-kore i patua, a mawhiti atu ana te tangata nana te he. Katahi ka kitea, ekore e mau te rongo ki te kahore he Ture, ki te kahore hoki he tangata, he me motuhake rawa, hei whakabaere, hei mahi, i te Ture. Na ka huihuia nga whakaaro e nga iwi, ka whakatakotoria ano hoki nga Ture e mau ai te katoa, te iti, te rahi; haere tonu iho ta ratou whakaae, ta ratou karanga Me whakapau te kaha o te tokomaha ki te hapai i enei Ture. | ||||||||||||
| 3. | Nawai a, kua poto mai o matou iwi katoa ki roto ki te kingi-tanga kotahi. Kotahi mano enei tau o taua huihuinga nei o matou ki te kingi kotahi. He tupuna taua Kingi nui no Kuini Wikitoria. He ran-gatira ia no te nuinga o te tino Ingarani, ara, no te wahi i te pito kite tonga o te motu uui o Piritania, (Britain). Te pito ki te hau-raro, tona in-ko Kotirani, (Scotland). He kingitanga ano tena i mua. Na, te taha goa ki te hauauru o Ingarani, tona ingoa ko Wera, (Wales). He mea motu ke tera i mua i Ingarani raua ko Kotirani. Roa iho, na kua huihuia a Wera ki Ingarani; a muri rawa iho ko Koitrani. I muri page 66 raw, ko Aiarana, (Ireland), ko taua motu i te taha ki te hauauru. Na inaianei kua huihuia kia kotahi nga tikanga o aua motu e rua nei, kotahi te kingi, kotahi te Runanga nui. Te ingoa o te katoa, ko te United Kingdom of Great Britain and Ireland. Nga tangata hei whakahaere i nga tikanga o tenei Kingitanga, nga Kai-whakawa, Kai-whakawa nui, me nga rangatira o nga hoia, o nga mauuao, he mea tango noa mai i roto i enei iwi maha. |
||||||||||||
| 4. | Era atu iwi nui o te ao, pera tonu ratou, kotahi tonu te Kai wha-kahaere tikanga, kotahi tone te Runanga nui, kotahi tonu iho te ture mo te katoa, e ata noho ai ratou. Te ingoa o taua Rangatira nei rere ke ana i tera iwi i tere iwi. Matou nei nga iwi ano hoki o Oropi, he tupuna kotahi nei o ratou o matou, ara, nga tangata o England, o Ire-land, o Holland, o Sweden, o Norway, to matou, he Kingi. To Germany he Emperor, To Russia, he Czar. To America, he President. Ka-hore e rite te mana o aua rangatira nei. I etahi whenua kei a ia katoa nga tikanga. O matou tupuna ia, ta ratou mo te rangatira hei wha-kahaere tikanga i runga i ta te Ture. Kihai hoki ratou i pai kia rite ki te kaipuke, kia akina e nga tini hau o te rangi, ara, o te tangata kotahi; engari kia takoto tuturu nga tikanga. | ||||||||||||
| 5. | Kotahi mano enei tau o to Ekepeta kingitanga ki Ingarani katoa. He uri nona a Wikitoria e kingi mai nei ki Ingarani. Ekore hoki e puta ke. To te Tino Tangata, tau tonu iho ki runga ki tana tamaiti kaumatua. Ki te kahore he tamaiti, ki te kotiro kaumatua: a ki te kahore rawa he tamariki, ki te whanaunga i tata.
I etahi wa i mua, ka mate te Kingi, waiho iho tana tamaiti, he mea iti; na ka mea te teina o taua Kingi nei, ko ia hei whakakapi mo ti turanga o tona tuakana; "no te mea ekore e tau ma te temariki te whakahaere tikanga mo te Iwi, te arahi i nga hoia;." Kiahia ia te Runanga nui i whakaae ki tana. Pena hoki, ka tokomaha noa atu nga tangata e whai ana kia riro i a ratou te Kingitanga. Na ka whawhai te tuakana ki te teina; a ka tahuri iho te iwi ki a ia ano. Mo reira ka whakatuturutia te tikanga mo te Kingitanga kia riro i te tanga ta mona. Ki te mea he wahine mona nei te kingitanga, kahore he he ki ta te Iwi; no te mea ka tukua ki te mea mohio o nga rangatira hoia te arahi o nga hoia. Ki te mea he tamaiti te tangata mona, ka tukua e te Runanga nui ma tetahi o nga whanaunga o te Kingi ti Kawana-tanga, kia kaumatua ra ano te tangata mona. |
||||||||||||
| 6. | Ko nga tikanga nui enei o to Ingarani Kawanatanga:—
|
||||||||||||
| 7. | Heoi ko Te Kuini te Upoko o te Iwi katoa. Ehara i te mea ko ia anke hei whakatakoto ture; engari ko ia te jkai pupuru o nga Ture kua oti te whakatakoto e te Kuini ratou ko te Runanga nui o te Iwi. Ko te Kuini te Kai tiaki o te iwi katoa. No reira kei a ia tonu te tikanga mo te ture kia mahia, hei pai mo te Iwi katoa.
|
Upoko II.
Te Whakatakoto Ture A Ingarani
| 1. | I mua, na te Runanga-Nui te whakatakoto ture. Taua Runanga nei, no nga Rangatira nui: he mea karanga na te Kingi hei whakatakoto whakaaro mo nga mea nui o te Kingitanga.
page 68
He uri no ana Rangatira tetahi wahi o to naianei Eunanga; tetahi wain, ko nga tangata lie pai rawa a ratou mahi mo te Kingitanga: na ka whakanohoia ki roto ki tana Eunanga nei. He mea karanga enei tangata e te Kuini i tenei tau i tenei tau nei whakatakoto whaka-aro ki a ia i roto i tana Eunanga-Nui mo nga mea o te Kingitanga. Ma kotahi te karangatanga o tetahi tangata, heoi me karanga tonu ia ki nga huihuinga katoa o te Bunanga.Nui, a mate noa. Ka mate ia, me karanga ano tana matamua ki tana Eunanga; a ka mate tera, me karanga ano tana matamua, a tuku iho tuku iho. |
| 2. | Muri rawa iho ka karangatia ano etahi atu ki tana Eunanga, he mea kia mohiotia ai, kia whakatikaia ai nga mea e ngau kino ana i te iwi; kia mohiotia ai ano hoki nga aha noa ate iwi, kia iiika ai te takoha, kei neke rawa ake.
No te tau 1265 te timatanga o taua tikanga nei. Man tonu iho. Ka oti a Wales, a Scotland, a Ireland te hono mai ki England, ka pera ngatahi ano ratou; ka karangatia hold he tangata runanga i tera wahi i tera wahi, i nga pa nui ano hoki o aua wahi, ki te Eunanga-Nui. |
| 3. | Ko te rua tena o nga Eunanga, he mea tuturu tonu i ia tau i ia tau. Ta ratou mea e hurihuri ai ko nga mea ra ano e hnrihurihia ana e te Eunanga tuatahi. Enei Eunanga e rua—noho ke, noho ke; he ruma ano, he ruma ano: te ingoa o tetahi Ko te Wliare Ari/ci; te ingoa o tetahi Ko te Wliare o te Iwi. Ahakoa a rua aua whare nei, kotahi tonu te Eunanga: tona ingoa, Ko te Paremeta, (Parliament.) Ekore e takoto he ture i tetahi o raua: ekore ano e takoto i a raua e rua, ki te kahore teKuini e whakaae. Ka whakaae enei e toru, katahi ka takoto, a ka karangatia ko te Ture a te Paremeta, (Act of Parliament.) Nga Ture katoa a te Paremeta, he mea whakatakoto na te Kuini i runga i te kupu, i te whakaae, a nga Ariki, a te Iwi, ara, a te Paremeta. |
| 4. | Pai tonu tana tikanga nei hei arai atu mo nga Ture he. Me he runanangatanga kotahi hoki, kua riro pea te Eunanga i tetahi pu-korero, i te pai o tana taki; kakahakina ranei e te riri, e te aha ranei. Na ka whakatakotoria etahi ture he. Muri iho ka hoki ake te wha-kaaro. E! He he te ture nei! Me whakakahore. Me whakatakoto tetahi atu Ture. I runga i ta Ingarani tikanga kahore e maha nga penatanga. Nui atu te man o ana ture, ina takoto. No te mea ka karangatia te Ture, kotahi, e rua, e toru nga hurihuringa a te Whare kotahi. Katahi ka maua ki tera whare, peratia ana i reira. E toru nga hurihuringa. Ka rite te whakaae a nga whare e rua, ekore e takoto, kia whakaae ra ano te Kuini. |
| 5. | Na, ekore e pai kia purua ta tetahi kupu, ina hurihurihia tetahi mea e aua "Whare nei; engari me pehi nga kupu rupahu, nga kupu e ngau ke ana. Na reira i takoto ai etahi tikanga i aua whare nei mo te korero. Na reira ano i whakaritea ai tetahi kaumatna pai i roto i tenei Whare, tetahi o ratou nei, hei hapai mo enei tikanga kei takahia. Tona ingoa, ko te Kai-lcorero, (Speaker.) Mana hoki te kupu a te Whare e kawe ki te Kuini. |
| 6. | I te mea e hurihurihia ana tetahi Ture e te Paremeta, ki te mea te tangata he ture taki he tera mona, na me tuhituhi he pukapuka ki page 69 nga Wkare Paremeta, me wkakaatu te he e takina mai ana e tana Ture ki a ia, me kakore te Parameta e pai kia kaiponukia taua ture nei, kia takoto pai ra ano aua mea net |
| 7. | He vva ano ka tangokia nga wkare, whenua ranei, o tetaki tan-gata, kei mea rori ranei, hei waki kaipnke ranei, kei turanga, aka ranei mo nga wkare, aha ranei o te Kingitanga. Ma te Paremeta tenei. Me motuhake ke Ture mo tenei.
Pera tonu te maki i Ingarani, i te mea e kangaa ana nga Kerewe i mna tata ake nei. Aua rori nei, kakore e rite ki o mua rori, ki era mo nga hoiho mo nga kata; engari kia papatairite, kia tika. No reira ke waki papatairite to tetaki, ke aka tona wkare te tu noa ai i runga; tangokia ana e ratou mo aua Rerewe nei; kikai ano i amuamu, kihai i aka; no te mea e ntua marietia ana. Kakore nga tangata o Ingarani e pouri ina tangokia te wkenua hei mea rori: e wkakaaro ana hold ratou, ma te rori ka noke ake ai te pai o to wkenua i tetaki taha o te rori, i tetaki taha; ma reira koki a ratou karareke, a ratou kai, aka, aka, e tae ai ki te hoko; ma reira ano e neke ake ai te utu mo te toenga o te wkenua. No reira nei tautoketoke ana ratou, tenei, tenei, kia tika taua Serewe nei i tana waki i tona waki. |
| 8. | Ta te Parameta ano hoki he wkakatakoka; kei moni mo nga mahi, mo nga wkare, o te Kingitanga, hei utu mo nga tangata a te Kuini, mo nga hoia, manuao, mera; mo era atu mea ano koki o te Kingitanga. Tenei moni, ke mea karanga i tenei tan i tenei tan. Ka taka te tan, me whakaatu e nga tangata, i a ratou nei taua moni, nga kuarahi i haere ai; kia kitea ai, kua taua moni ki nga mea i kurangatia ai e te Parameta. He maha nga take e wkakatupuria mai ai aua moni nei. No nga taonga kaipuke te nuinga. |
| 9. | Aua moni taonga nei, no nga taonga e utaina mai ana i tawahi, Na ka wkiua aua taonga nei ki roto ki to te Kuini "Wkare taonga, ki tetahi tea ranei i whakasetia e ia; a ka tangokia mad ki wako e te ta ngata nona, ka koatu e ia ke utu, ara ke Duty. Ka riro i a ia, a ka hokona e ia, na ka tapiritia e ia taua utu i koatu nei e ia ki te Kuini ki runga ki te utu mo te taonga. Na, te tino tangata nana nei taua utu ki te Kuini, ko te tangata wkakamutunga nana i hoko. Te kuka koki, te ti, te waina, me nga aba noa e takokatia ana,—te tino tangata nana i komai te takoka, ko te tangata nana i hoko kei kai mana. Na te kai tiaki toa ano te utn ki te Kuini; otiia e ntua ana tana e te tangata nana i kai. Ekore te kaipuke e tukua kia wkiu i ona taonga ki uta ki nga waki noa atu; ki nga waki anake i whakaritea e te Kuini, a e t uria ana e tona wkare taonga. Ki te pokanoa te Rangatira kaipuke, tetaki atu tangata ranei, te homai taonga, te tango ranei, a kahore e rite ki nga Tare, ki nga tikauga mo te Takoha taonga, ka nui te whaina. |
page 70.gif)
Upoko III.
Upoko III.
Te Kawanatanga Me Nga Kai-Whakawa Nui.
| 1. | Ka takoto nga tare, ka tukua Ma mahia e etahi tangata i wha-kaaetia e te Parameta. Ta ratou mahi ano hoki, he whakatakoto wha-kaaro ma te Kuini. Ki te kahore ta ratou whakaaro i takoto, ekore te Kuini e mahi. Nga mahi ia a te Kuini, ratou ko ana kai whakatakoto whakaaro, kia rite tonu ki te Ture i whakatakotoria e ta Parameta. |
| 2. | He wa ano ka tautohetohea te tikanga o te Ture, te mahinga ranei o tetahi Ture. Kua rite etahi tangata mo tera, hei karanga. Ko te tikanga tenei o taua Ture nei: E he ana tena. Aua tangata nei ko nga Kai-whakawa o te Kooti nui. Ekore hoki e pai kia waiho ma nga kai mahi o te Kawanatanga, ma ana Minita ranei, te whakahaere i nga tikanga o te Ture, kei riro ta ratou i ta te Kawanatanga i whai ai. He whakaaro hoki ki reira i kore ai nga Kai-whakawa nui e tukua Ma urn ki nga tautohetohenga e tautohetohea nei ki te Parameta. Na ahakoa kai mahi nei na te Kuini, ka mau ano i te Ture, ka whakawakia ki te Kooti, ka tangohia ano hoki he utu i a ratou mo te mahi he kihai i rite ki te Ture, ki te mea kua he i a ratou tetahi aha ranei a tetahi aha ranei a tetahi tangata o te Iwi. |
| 3. | Aua Kai-whakawa nei, he mea whakarite na te Kuini i runga i te kupu a ona Kai whakatakoto whakaaro. Ka oti ratou te whakarite, ekore e whakamutua kautia ta ratou mahi. He mea hoki kia u rawa ai te noho o te noho o te Kai-whakawa; kei wehi i te tangata, a ka ngau ke tana mahi. Mo reira ekore e whakamutua e te Kuini te mahi a tetahi Kai-whakawa nui, kia pnta ra ano te kupu a nga Whare e rua o te Parameta ki a ia, mo taua Kai-whakawa nui kia whakamutua tana mahi, |
| 4. | Oti kau te Kai-whakawa nui te whakatu, mana katoa nga whakaaro mo ana mahi; kahore te Kuini e tohutohu, e aha ranei, ki a ia. Ki te mea te tangata, he he te whakataunga a tana Kooti, me karanga ki to runga ake Kooti; a ma tera e whakatakoto te tikanga. |
| 5. | Kotahi tonu te tikanga e kaiponuhia ana ma te Kuini, ara, ko te whakaora. Ka tau te kupu whakamate ki runga ki te tangata, ki te pai te Kuini, ka whakaputaina ketia ki te herehere. Mana ano e mea kia hia ranei nga tau. Era atu whakataunga ano hoki a te Kooti ki nga tangata hara, ki te pai te Kuini, ka whakaititia e ia to whiu, ka whakakahoretia katoatia ranei. Otiia me matua uiui e ia nga tikanga o taua mahi nei; kei whakangawaritia kautia ta te Ture, a kore ake te wehi o te tangata kino. E kore te Kuini e whakaneke ake i te whiu i whakaritea e te Kai-whakawa, Kai-whakawa nui ranei. |
| 6. | He Kai-whakawa,—era atu kai whakahaere mea ano hoki a te Kuini, e kore e tukua kia tango i nga moni a te tangata hei mea mana akej hei utu utu mona e mahi nei; kei homai he mea whakapati e nga tangata taonga ki nga Kai-whakawa, i te mea ka whakawa nei, hei mea i a ia kia whakareka mai ki ta ratou kupu. He whakaaro ki reira i homai ai nga utu mo nga Kai-whakawa, mo era atu Kai whakahaere mea ano hoki a te Kuini, i roto i nga moni a te Kingitanga. |
page 71.gif)
UpokoIV.
UpokoIV.
Te Kawanatanga O Nga Koroni.
| 1. | He maha nga whenua e nohoia ana e nga tangata a te Kuini o Ingarani, he mea mote ke rawa,—tatahi noa atu, Nga Ture o aua whenua, me nga tikanga, ko o Ingarani. Site term ano hoki ki to Irgarani ta ratou tikanga mo te whakahaere ture. Te ingoa o aua whenua nei, be Koroni. Te Kawana o ia koroni o ia koroni, he mea whakarite na te Kuini. | ||||||
| 2. | Nga tangata a aua Koroni me whakarongo ki ta te Paremeta o Ingarani. Mana tonu nga ture katoa a te Faremeta o Ingarani mo te koroni. Otiia ekore e rite mo enei wahi hou nei etahi onga Ture o Ingarani. Koia i whakaritea ai he Faremeta i aua wahi nei hei whakatakoto ture. Site tonu ki to Ingarani te tikanga mo te wbaka-takoto ture i te Koroni, be mea whakaae e tetahi Whare, he mea whakaae e tetahi Whare. Muri iho ka whakaaetia e te Kawana. Ka poto nga whakaae, ka tukua taua Ture nei ki Ingarani; a ki te whaka-tengia mai e nga Kai whakatakoto wbakaaro a te Kuini, ka whaka-takaa e ia. | ||||||
| 3. | Te ingoa o taua Faremeta i tenei Koroni nei, ko te Bunanga Nui (General Assembly.') "Wabia ake, e toru nga wahi; ko te Kawana, ko te Runanga-Ture (Legislative Council.) ko te Whare o te ltd (Souse of Representatives.)
Nga tangata o te Runanga-Twe (Council) he mea whakarite na te Kawana, na to te Kuini Kai wbakakapi turanga, i runga ano i to te Kuini ingoa. Na, kua ngaro tonu ia i nga ra katoa i noho ai taua Bunanga, be mea kihai i whakaaetia e te Kawana, a ka pera tonu i to muri nohoanga o taua Bunanga; kua whakataua ranei he hara ki a ia, katahi ka whakamutua rawatia ton a nohoanga ki taua Runanga nei. |
||||||
| 4. | Nga tangata o te Whare he mea whiriwhiri ete iwi, e tenei tito-rehanga, e tenei titorehanga o te whenua.
I aua titorehanga nei e tuhituhia ana i tenei tau i tenei tau nga ingoa o nga tangata katoa hei karanga i to taua Titorehanga tangata runanga. Ki te kahore tou ingoa i tana pukapuka nei, ekore e tukua he whakahe mau ki tera ingoa e piri ana ki taua pukapuka. I ia tau i ia tau e whakaritea ana a te Kuini etahi tangata hei whakarongo ki aua kupu whakabe nei, hei whakakahore ranei, hei aha ranei; hei whakati-katika ano i nga ingoa he o taua pukapuka nei. |
||||||
| 5. | E rua tekau ma tahi, maha ake ranei, ou tau, a kua piri ano tou ingoa ki taua pukapuka nei, ka tukua he karanga mau i te whrriwhiii-nga o te tangata runanga; ara, ki te mea:—
|
||||||
| 6. | Ka whakawakia te tangata hara i roto i te Kooti nui o te Koroni, a ka tukua e te Kai-whakawa nui ki te mate, me pera ano te tikanga whakaora me to tawabi. Kei tawbiti nei te Kuini me tuku ma te Ka-wana, Me ui te Kawana ki te Kai-whakawa-nui, kia mohio ai ia kinga mea katoa o taua whakawakanga nei; katahi ka whakaaroaro ratou ko ona Kai whakatakoto whakaaro, kua whai take ranei e tika ai tana hau-koti i ta te Ture.
Kei te Kawana ano hoki te tikanga mo te whakamatna i te whiu o te tangata bara. Kei a ia te tikanga, ki te kitea be take tika, mo te whakakahore rawa ranei i te whiu, mo te whakataharabara ranei i te-tahi whiu. Na, te whakaneke ake i te wbiu, ekore tena e taea e te Kawana. Mutunga O Te Pukapuka V. |
