11. Maha noa atu nga whakawakanga o te Kooti nui e tu ana i runga i tenei take.

Na, —te Kawenata, he whakaaetanga tera ki tetahi mahi kia mahia e ia, ki tetahi moni ranei kia homai e ia, hei utu mo tetahi mahi ka mahia e ahau, mo tetahi moni ranei ka hoatu e ahau.

a. Ki te whakaae hoki te tangata kia mauria mai etahi tana wahie hei utu mo nga eka whenua ka parautia e ia:

b. Ki te whakaae ranei kia mauria mai he taonga, a,—nga utu,—ko etahi moni;—kia mahia ranei, a, te utu ko nga moni e hia ranei mo te ra.

c. Ki te whakaae ranei, na te utu mo te kai mahi he utu ra: a me mahi tonu tera kia rite ra ano etahi ra: me utu haora ranei te kaata, te hoiho, te poti ranei:

d. Ki te wkakaae ranei, me wkakatarewa mai etahi moni kia kotahi rau pauna, a me whakahoki mai aua moni i te takanga o nga marama kotahi tekau ma rua, me te tapiri mai ano e ia etahi atu, kia tekau pauna, ki runga, hei hua.

12. I mua he mea karanga kau te kawenata; he torutoru hoki no nga tangata e mohio ana ki te tuhituhi. He maha ia nga raruraru o taua kupu kau nei. Ki te tautohectohe raua, a ka mea tetahi, kua taka ta tera whakaaetanga, a ka tae mai ki te Kooti ki te utu mo tona matenga, me pehea e mohio ai te Kooti ki ta raua whakaaetanga? He wa ano ka whakangaua ketia nga korero e nga kai wkakaatu, no te mea kahore he pukapuka e kitea ai a ratou korero teka.

No reira ko enei tikanga.

a. He hokonga taonga, a kotahi tekau pauna, maha atu ranei, nga utu, e kore e mana ki te mea kihai i riro mai etaki o aua taonga i te tangata mona; ki te mea ranei kihai i takoto tana mea hei punga, hei whakakapi ranei mo tetahi wahi o te utu; ki te mea ranei kihai i tuhitukia te whakaaetanga ki tetahi pukapuka, whakapiri tonu iho i te ingoa o te tangata mona te whakawa, o tana kai whakakapi ranei.

Tenei tikanga mo nga whakaae hoko taonga, kotahi nei tekau, maha atu ranei, pauna nga utu. Mau tonu tenei tikanga i runga i nga taonga e mauria mai ana i muri rawa i te wakaaetanga, i runga ano i nga mea kihai i hohoro te oti, te homai.

b. He roa te mahinga o tetahi mahi i kawenatatia kia mahia, he mea e kore e oti i nga marama kotahi tekau ma rua, e kore tera e taea te whakawa ki te kahore i tuituhia he pukapuka, ingoa rawa e te tangata mona te whakawa, e tana kai whakakapi ranei, hei whakaatu i te kawenata. Me pera ano, ina whakawakia te kai piki turanga mo te nama a tona hoa kihai i ea, mo tana mahi ranei kihai i oti.

Tini atu nga raruraru o nga kawenata kupu kau; no reira tuhituhi rawa nga kawenata: engari nga mea ka kohoro te whakaotia e kore ena e tuhituhia; ara, ki te hokona e koe he taonga, utua tonutia iho. He tangata tupato ia, me tuhituhi ano tera,—te hokonga, me te rironga page 33o to moni. Tenei pukapuka, tiaki rawa, kei wareware, kei tonoa ano he utu. Ahakoa kua mate nga tangata nana i homai, nana i tango, te moni, me nga tangata i kitea ai te hokonga, takoto tonu te pukapuka hei whakaatu i ta raua mahi.

13. KI te whakaae koe KIa homai etahi taonga, a ka rite to ahua me te pai o te taonga, na, te putanga mai o nga taonga, kihai i rite te ahua, te pai, ki tau i whakaae ai, ka tika taku whakahoki ata, ki te mea kihai i purutia roatia e ahau: ki te purutia rawatia, na me'hoatu nga moni e rite ana hei utu.

14. I nga taonga e hokona ana i te makete, ka patu te hama a te kai makete, na ka mohiotia te whakaaetanga ki te kawenata hoko. Ka karangatia e koe he moni, he whakatakotoranga tera nau i te utu mo tona taonga. Ki te mea kihai i patu te hama, e pai ana ano kia wha-kahokia e koe to karanga.

15. Ka whakatarewaina mai he moni, ka tuhituhia i roto i te kawe-nata, me whakahoki mai tana moni i te wa e rite ai, me te utu ano mo taua moni kua takoto nei ki a koe; Taua utu he interest; ko nga hua hoki o roto o taua moni nei. Te rironga mai o te moni i a koe, nau tonu iho. Ki te mea kua whakatarewaina mai etahi moni ki a koe, kotahi tekau pauna, haere ana koe; i te ara kua ngaro, kua tahaetia, kua wera ranei i te ahi, me utu ano e koe i te wa e rite ai.

I tukua mai etahi taonga ki a koe mo etahi ra, he mea utu kore, kia pai rawa to tiaki i taua taonga nei. Kahore hoki he utu ki te tangata'nana. Mo reira kia tupato rawa kei he tona taonga.

16. E utua ana e koe te mahinga e taua taonga nei, o te kaipuke ranei, o te hoiho ranei kia pai to whakainahi; koia ano kei ta te tangata tupato whakamahinga i tona taonga ake, me whakahoki mai ano i te wa e rite ai, kia rite ano te pai ki to te homaitanga. Na, i tika te mahi, heoi kua he tetahi aha ranei o taua taonga i runga i te whakamahinga, kahore ho he.

Kei a koe te taonga, heoi ano te mahinga tika mona ko te mahinga i homai ai ki a koe. Ki te homai hoki he hoiho hei ekenga mou, puta ke ana i a koe hei hoiho to kata, ka he.

17. Ahakoa kahore he kupu karanga, tera ano nga meatanga e man ai te kawenata, ara, ki te tono tangata koe ki te whare taonga ki te tiki taonga. Na kua riro mai. Ahakoa kahore he kupu mo te utu, me homai e kore nga utu e rite ana. Ka utua koe hei kai mahi, he kawenata tera nau, mo to mahi ka tika i akoe ka mahi na.

He kai harihari taonga, me tiaki marie nga taonga e haria ana e ia. He whare tirahaere, me tiaki e tona rangatira nga taonga e mauria mai ana ki a ia, me nga hoiho ano e kawea mai ana ki tana tepara. He kai whakawhiti awa, kia tika tana kawe i nga taonga ki tera taha. He parakemete, kia tika tana whakanoho i nga hu o te hoiho.

Ka utua e ratou to ratou he, me te he ano o a ratou kai mahi. Ki te totitoti hoki taku hoiho i ta te parakemete kai mahi i tana whakano-hoanga i te hu ki a ia, me utu e te parakemete. Ki te kahore ia e mahi, me rapu e ia he tangata e mohio ana ki te mahi.

18. Te tangata i motuhia ki te kawe tangata, taonga ranei, i uta ranei, i te wai ranei, a hei mahi tonu tenei hei mea moni maua: he page 34common carrier ia. Kei mahue tana mahi, ma hianatiae tetahi tangata a ka takoto nga utu e rite ana; ara, ki te mea he wahi takoto kau kei runga i tana kata ranei, kaipuke ranei, aha ranei, ki te mea ano e takoto ana ano tana tikanga mo te haere. Ki te he tetahi aha ranei i a ia, 1 ana kai mahi ranei, me utu e ia. E kore ia e utua nga wharanga, matenga ranei, kahore nei e taea te arai atu.

Kuaretanga. (Mistake.)

19. I riro kuare ma he moni i a koe, ho moni ehara nei i a koe, me hoatu e koe ki te tangata nana. Ki te mea hold kau rite te whakaae ki nga utu mo etahi taonga, he utu a pauna: kitea rawatia ake he iti te taimaha, he nui nga moni, me whakahoki nga moni i maha ake.

Kua riro nga moni, a kua he nga tikanga i hoatu ai, me whakahoki te moni. Ara, kua takoto to moni hei utu taonga, a kahore nga taonga e homai; me whakahoki to moni ki a koe.

Whakaaro Keia. (Fraud.)

20. He kawenata i runga i te tinihanga, i te whakaaro keia; te tangata nana te tinihanga, e kore e tukua he whakawa mana i runga i taua kawenata.

E rua nga tohu o te whakaaro keia; tetahi ko te korero teka, tetahi ko te hunanga i nga mea e marama ai te huarahi o te kawenata.

I runga i te keia te korero teka, ki te mea i mohiotia putia e ia te tikanga o ana mea nei, heoi wkakangaua ketia ake. He pihi whenua hoki toku i tukua ki te reti, na ka horihoria e ahau he nui noa atu nga moni o taua reti nei. He keia kei roto i tena kupu.

Tena ko tenei, i mangere te tangata nana i hoko toku whenua, a i rite tahi to maua huarahi e kitea ai te tika, te he, o nga korero, a kihai i puaki i a au he kupu hei arai mona kei rapua e ia, kahore he kupu mana i muri. Me i tupato hoki ia, kua kitea e ia.

21. I hunaa te tikanga, he whakaaro naku ki te keia, ka taka ta maua kawenata. He whare hoki noku e hokona ana, kua ngatata tetahi taha; titiro ana ahau, pania ana ki te moata, whakapiritia iho he pepa hei huna mo te ngatata, kua he te hoko; me whakahoki atu ana moni.