Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Ko Nga Tikanga Nui O Te Ture O Ingarani

[Nga Whakawa Tuku Tata a Nga Kai-Whakawa.]

1. Ka wakapangia mai he mahi he ki tetahi tangata i te aroaro o te Kai-whakawa, o te Kai-whakawa Tuturu ranei, ke he e taea te tuku tata, me tuhituhi te kupu whakapa ki te pukapuka, me te he ano hoki e whakapakia mai ana. Kahore he rawa e oati ai, ki te kahore e hoatu be pukapuka hopu mai (warrant,) mo te tangata e whakaharatia ana.

Te takiwa hei whakaputanga mai mo taua kupu whakapa hei roto i nga marama e ono i muri o te mahinga o taua he; ka roa ke, e kore e pai

2. Ka takoto taua kupu whakapa ki te aroaro o te Kai-whakawa, ka tukua tana hamene ki te tangata e whakakaratia ana, me tetahi page 25kupu ano, he mea torutoru, he whakaatu ana i te take or te hamene, e ki ana ki a ia kia puta mai ki te aroaro o nga Kai-whakawa kia mania ai nga tikanga o te Ture ki a ia; me te whakaatu ano i te ra, i te wahi, o te whakawakanga.

Ma te pirihimana e hoatu te hamene. Me hoatu ki roto ki te ringaringa o taua tangata nei. Me waiho ranei ki tona whare nohonga; a ka kore tera, ki te whare i noho ai ia i mua tata ake, me hoatu ki tetahi tangata o roto o te whare; hei te tangata kua maha ake ona tau, (ki tana whakaaro iho) i te tekau ma wha. Ki te takoto te kupu whakapa hara ki runga ki te oati a te kai-whakapa, a tetahi kai-whakaatu ranei ana, na ki te pai te Kai-whakawa, ka tika ki te tukua atu e ia i reira tonu iho tana warati hei hopu mo te tangata e whakaharatia ana, hei kawe mai i a ia ki te aroaro o nga Kai-whakawa, kia whakawakia, kia puta ano hoki nga tikanga o te Ture ki a ia.

3. Te ruma e noho ai nga kai-whakawa whakarongo ai i taua kupu whakapa nei, he Kooti tera ma te katoa: ki te kahore e kino te kiki, me tuku noa mai nga tangata ki roto.

Na kua rite te ra, te wahi, hei pntanga mai mo te tangata e whakaharatia ana, a kua marama te hoatutanga o te hamene, kua nui ano te takiwa hei haerenga mai mana; e tau ma nga Kai-whakawa te whakawa o taua kupu whakapa, i a ia ano e ngaro ana; kua puta hoki te koha ki a ia: he aha ia te ngaro noa ai? mana tonu te whakataunga iho a ta ratou Kooti. Ki te takoto ia te kupu whakapa i runga i te oati, e tau ma nga Kai-whakawa te tuku ta ratou warati hei hopu mo te tangata e whakaharatia ana, ka whakaneke atu ai i te whakawakanga, kia mau ra ano ia.

Ki te mea i reira ano te tangata e whakaharatia ana, a kei te ngaro te kai whakahara, na kei nga Kai-whakawa te tikanga mo te whakakahore rawa i te kupu whakapa, mo te whakahoro atu ranei i te whakawakanga ki tetahi atu ra; kei a ratou tonu nga tikanga e pena ai ratou.

4. Ki te mea kei reira tonu raua, ko te tikanga tenei o ta raua mahi whakawa.

Ka korerotia te tikanga o te kupu whakapa ki te tangata e whakaharatia ana, a ka uia ia, he kupu ranei tana e kore ai te hara e tau ki runga ki a ia. Ki te whakaae atu ia ki te tika o te kupu whakapa, ki te kahore hoki ana kupu hei karo mo te hara, a, ki ta nga Kai-whakawa, e mohio ana ia ki te tikanga o to kupu whakapa hara, na whakatau tonu iho ratou i te hara ki runga ki a ia, karanga tonu atu i to whaina, i te whiu ranei mona. Ki te mea kei a ratou te tikanga mo te nui o te whaina, whiu ranei, me whakarongo ratou ki etahi kupu whakaatu, kia tika ai te nui o taua whaina, whiu ranei.

Ki te kahore ia e whakaae ki te tika o te kupu whakapa, na ka wakawakia e nga Kai-whakawa.

Ko te kai whakahara, ko tana roia ranei, ki mua. Ka korerotia e ia ana korero, ka karangatia ano hoki ana kaiwhakaatu. Ka mutu te kai whakaatu te ui, na ka uia e tera taha, e te tangata e whakaharatia ana, e tana roia ranei. Na, ko te kupu karo a te tangata e whakaha-page 26ratia ana, muri iho ko ana kai wkakaatu. Ka mutu, na, ki te pai te kai whakahara, tana roia ranei, ka uia ano e tona taha.

Ki te kahore ke kai whakaatu a te tangata e whakaharatia ana, ki te mea ranei mo nga tikanga anake o ana mahi i era ata takiwa nga korero a ana kai whakaatu, ka mutu i reira, ina poto ana korero, nga korero ranei a aua kai whakaatu na.

Na, mo te mea e whakawakia ana nga korero a ana kai whakaatu, e tan ma te kai whakahara e karanga etahi atu kai whakaatu kei utu mo ta ratou. Hei runga tonu ia nga korero a enei i nga kupu a nga kai whakaatu karo.

E kore e puta tetahi atu kupu a tetahi taha kei tapiri mo a ratou ake kupu kua oti nei te korero, mo nga mea wkakaatu ranei a tera taha.

5. Ka rangona nga kupu a tetahi taha, a tetahi taha, me a raua mea whakaatu, na ka whakaaroa ena mea katoa e nga Kai-whakawa, ka whakatakotoria te huarahi. Ki te mea ratou, kihai i tau; he iti rawa ranei taua mea nei, e kore e pai kia whiua, na ka whakakahoretia e ratou.

Ki te whakaaro ratou kua tau te he, ka whakataua, ka karangatia ano hoki te roa o te hereherenga, te nui ranei o te whaina, o nga utu ano o te whakawakanga. Ki te mea he whaina, ka karangatia ano e ratou kia pewhea te roa o te hereherenga ki te kahore e puta taua whaina me nga utu auo o to whakawakanga.

Ka whakataua te he, tuhituhi tonu iho nga Kai-whakawa i a ratou nei mahi, whakapiri ano hoki i o ratou ingoa. Tuhiluhi rawa te ra, te wahi i whakataua ai taua hara nei, te ingoa o te tangata hara, nga ingoa o nga Kai-whakawa, te hara, te ra ano hoki me te wahi i mahia ai te hara.

6. I te mea e whakawa ana, e tau ma nga Kai-whakawa i roto i te Kooti te whakaneke atu i te whakawakanga, ki te whakaaro ake ratou me pena; ki te mea hoki ratou kihai i roa te takiwa hei mahinga mo tana kupu karo e te tangata e whakakaratia ana; ki te mea ranei kua araia atu e te aha ranei e te aha ranei tetahi kai-whakaatu e nui ana mo tetahi taha. Katahi ka waiho te whakawakanga mo tetahi atu ra, ka whakaritea ano he ra, he wahi, hei whakaotinga; he mea karanga nui ki nga taha e rua, ki a raua roia ranei.

Ka whakanekehia nei te whakawakanga, ma nga Kai-wkakawa e tuku tangata e whakaharatia ana kia haere noa atu; ma ratou ranei ia e tuku ki tetahi whare-herehere, ki tetahi atu wahi ranei e paingia ana e ratou hei tiakanga mona.

7. I nga whakawakanga tuku tata, ki te pai nga Kai-whakawa, ka ki mai ratou ki te tangata e whakaharatia ana kia homai e ia ki te kai whakapa nga moni i whakaaroa e ratou e tika ana. He whakawakanga i whakakahoretia, ki te pai ratou, ka ki mai ratou ki te kai whakapa kia komai ki te tangata i whakakaratia etahi moni hei utu mo te whakawakanga, ta ratou i kite ai e tika ana.

Ki te kore e puta wawe mai nga moni pena, nga mea karanga a nga Kai-whakawa, me tango me hoko nga taonga o te tangata ki a ia nei ta ratou kupu. Ki te kore e rite i nga taonga, ma nga Kai-page 27whakawa e tuku taua tangata nei kia hereherea, ki te pai ratou. Kei neke ia i te marama kotahi. Ki te puta mai aua moni i taua takiwa, me tuku.

8. I karangatia he whaina he utu ranei e nga Kai-whakawa; ki te kore e puta mai i roto i te takiwa i karangatia, ma tetahi Kai-whakawa e tuku tana Warati hei tango mo nga taonga kia hokona hei moni mo to pena. Kati ano i nga taonga e rite ai taua moni, nga mea e tangohia e te pirihimana. Kaua e whakanuia rawatia ake. Kaua ano hoki ia e roa ki reira; me tango nga taonga, haere tonu atu. Kei poka ki nga taonga o te tangata ke; ko nga taonga anake o te tangata i tohungia mai e nga Kai-whakawa.

9. Ki to kore e kitea e to pirihimana he taonga e rite ai aua moni na, me nga utu ano o te tangohanga; ki te pai te Kai-whakawa, ka tukua e ia tana Warati kei tuku i taua tangata kua he nei, ki tetahi whare-herehere, a taka noa nga ra i karangatia; ki te kore e haukotia e te utunga o nga moni tuatahi, o nga moni ano o muri kua piri nei nei ki runga. Te roa o taua hereherenga nei kei neke ake i to marama kotahi mo to mea kihai i maha [ake i to rima pauna. He maha nga rima pauna, na, me pena tonu, a taea noatia te toru o nga marama; kati tonu i reira.

10. I nga whakawakanga a te Kuini, a te tangata ake ranei, me whakamaori ki te reo maori nga hamene, nga kupu ngare, nga panui ranei a to Kai-whakawa, a te Kia-whakawa Tuturu ranei ki te tangata maori, ka hoata ai ki a ia. Kei haere ko te reo pakeha anake. Ka hoatu he Warati hei hopu mo tetahi tangata Maori, hei herehere ranei i a ia, hei tango ranei i ona taonga; me hoatu ano tona whakamaoritanga.

11. Ki te whakamanumanu atu tetahi tangata ki te Kai-whakwa, Kai-whakawa Tuturu ranei, i a ia e Kooti ana i te whakawakanga a te Kuini, a te tangata ake ranei; ki te whakararurua ranei e ia nga mahi a te Kooti, he main whanoke nana; ki te whakahawea atu ia, me te titiro mai ano ratou, e tau ma te Kai-whakawa, Kai-whakawa Tuturu ranei, ia e tuku ki te whare herehere. Kei roa ake i te tekau ma wha o nga ra. Me whaina ranei: kei neke ake ia i te Tekau Pauna.