.jpg)
Whakarewarewa School Reserve, Motueka (Report of Mr. Commissioner Mackay upon the).
Whakamaharatanga mo runga mo te Whenua Kura i Motueka
Whakamaharatanga mo runga mo te Whenua Kura i Motueka.
He paku noa iho nga kupu hei apiti atu maku ki taku pukapuka o te 9 o Hurae, 1883, me te 6 o Akuhata, 1886, i te mea kei te mau tonu te ahua o taua mea.
Mo runga mo te waea a te Pihopa o Whakatu* kua huia ki roto ki taua pukapuka, ko nga "tamariki rawakore" e korerotia ra e ia, na nga Pakeha ke aua tamariki.A kaore rawa e taea et karo tenei kupu, ara kei te takahia tonu tia nga ritenga o te Karaati i meingatia "kia whakaturia tonutia he kura ki Motueka." Na he tini noa atu nga takahanga i enei ritenga i tenei wa roa kua hori ake nei, a ahakoa pewhea te mahi hou inaianei, e kore e ea ikona nga he kua taha ake nei, e kore e ora te takahanga o taua Kawenata.
Mo runga mo te kupu a te Pihopa o Whakatu e ki nei ka taea e ia te tohutohu, i ata whakaae ano nga Maori kia tangohia ketia aua whenua e tango ana ia i tetahi mahi taimaha rawa, e kore rawa nei e taea e era atu tangata mohio ki nga ritenga katoa o te tuatahi te mahi. Otiia ahakoa tera ia e kaha ki te whakaatu pera. Ma tera ka aha i te mea kaore he mana a nga Maori ki te tuku ke i era whenua i te mea ko te Kawanatanga ke te kai tiaki i raro i nga ritenga o te Kamupene o Niu Tireni.
Mo runga mo tenei raruraru, tera ano tetahi mea hei titiro. Kaore pea he mana o te Pihopa o Whakatu ki runga ki enei whenua inahoki i karaatitia ki te Pihopa o Niu Tireni ki ona Kaiwhaka-kapi ranei. Otira i te mea i whakaturia taua Pihopa i raro i nga Pukapuka whai mana, a kua wha-kahokia atu e ia aua Pukapuka. Na reira e kore e tika kia taka mai taua mana ki tona whakakapi inahoki ko te kupu "Whakakapi" i roto i te karaati, tona tikanga he kaiwhakakapi i raro i nga ritenga o aua Pukapuka whai mana.
page 10
I paahitia he Ture i te tau 1858 e whakahuatia ana "Te Ture Tiaki o te Pihopa o Niu Tireni, 1858," e whakamana ana i te Pihopa ki te tuku whenua e whakapmnautia ana ki aia mo nga mahi whakaako, whare karakia me era atu mahi ki etahi kaitiaki e whakaturia ana e te Hinota Nui. Otiia kaore ano kia whakamaramatia mai, i peneitia te whakahaere mo nga whenua i Motueka; erangi e mohiotia ana, kore rawa i whakahaerea peratia, i te mea ko Pihopa Herewini tonu tetahi o nga Kaitiaki i whakaturia tuatahitia e te Kawana hei whakahaere i enei whenua, a e noho mohio ana ano ia ki nga whakahe e korerotia mo te karaati o Motueka inahoki ka kitea e tapiritia ana ki tenei nga pukapuka a te Pihopa Herewini mo runga mo te mahi a te Porowinihera Kaunihera o Whakatu ia ratou e mea ana kia whakahaerea tika tia te ture hei whakakore i te mana o taua karaati.
Kua whakaatu ano ahau i te tuatahi ake nei. Kaore i te rere ke te ahua o tenei mea, ahakoa pehea nga mahi e meatia ana e te Pihopa o Whakatu inaianei. A mo runga mo te titiro ki tenei take me ona ritenga katoa, e mea ana ahau. Me timata tonu inaianei etahi whakahaere kia whaka-korea atu aua Karauna karaati, me hanga he ture hou e te Paremete, me tuku atu ranei nga Maori kia mahi i roto i te Hupirmi Kooti.
| (1.) | Ko nga karaati kei te he i ta te ture ritenga, kaore hoki i te pono i te tika. He he, ahakoa i powhea te ahua o nga kai tiaki i runga i ta te Kawanatanga whakahaere mo enei whenua, i te mea hoki ko aua whenua he mea ata whakarite marie mo te tahi mahi motuhake, a inaianei kua whakaputaina ketia, kaore i waiho mo te mahi i whakaritea ai, ara hei painga mo etahi tangata Maori. Kaore i te pono me te tika, inahoki ko nga whenua i ata wehea mariretia mo nga Maori kua waiho hei oranga mo te mahi whakaako i nga tamariki a nga Pakeha me nga tamariki a nga tangata rawa kore o era atu Moutere. |
| (2.) | A i te mea hoki i kii nga kupu o te karaati, me mau tonu te ako ki te karaipiture me te matauranga me era atu mohiotanga me te whakaako hoki ki te reo Ingarihi, na kua taka tenei whakaritenga inahoki he maha noa atu nga tutakitanga o taua kura. I tutakina tuatahi tia ia Maehe, 1864, tae noa kia, Mei, 1868. Muriiho ka whakapuaretia mo nga tau 13 pea, otiia pewhea te kaha o te haere. Na i tino tutakina i te maraina o Mei, 1881, e takoto nei inaianei. Kua ahua whakahaerea tetahi mea he inaianei kia ki ai kei te mana tonu nga ritenga. Otiia ko taua whaka-haere, he mea kino inahoki he whakapau i nga moni e hua mai ana i taua whenua i runga i te whaka ako i nga tamariki o nga Pakeha rawakore. E kore e tika waiho ko tenei whakahaere hei take e kore e whakahengia. |
Na Te Make.
Ki te Hekeretari Tari Maori, Poneke.