Te Whenua i Te Aute.

Mo runga mo te whenua e korerotia ra ki roto ki te karaati mo Te Aute, kei te rere ke rawa te ahua o tenei, kaore i rite ki nga whenua i Motueka. Ko taua whenua kura i Te Aute e toru nga karaati mo nga piihi e toru e takoto papatahi ana, na e rua o aua whenua i ata tukua e nga Maori ki te Karauna i raro i nga ritenga o "Te Ture Rahui Maori, 1856," kai aheai ai te whakeputa i te karaati a ko te toru o aua whenua he mea hoatu noa e te Karauna i runga i te whakaaetanga a Ta Hori Kerei. Ko enei karaati i whakaputaina ki te Pihopa o Niu Tireni a nana i tuku i muri ki te Hinota nui.

Ko te tikanga Tiaki mo te wahi whenua i tukua ra e nga Maori e rere ke ana i to te wahi i tukua e te Karauna.

Ko nga eka o aua whenua. Na Maori i tuku 1, 745 eka na te karauna 1, 408 eka. Kotahi, te karaati he mea tuhi tuhi i te 10 o Hune, 1857, a e whakapumau ana i te whenua ki te Pihona o Niu Tireni i runga i te tikanga Tiaki hei oranga mo tetahi kura ki Te Aute hei painga mo nga tangata Maori o Niu Tireni. Ko tetahi o aua Karaati, pera ano te ra i tuhia ai me ona tikanga tiaki hoki.

page 9

Ko te karaati mo te 4,244 eka i hoatu e te Kawanatanga, he mea tuhi i te 7 o Hurae, 1857, a e whakapumau ana taua whenua hei oranga mo nga tamariki o nga iwi e rua o Niu Tireni.

Koia ka kitea i konei kei te takoto ke nga tikanga tiaki e rua nei, a mo te 3,153 eka, he mea tuku marire e ratou ano hei pera.

Koi nei te ahua o nga whenua oranga kura kei Whanganui kei Te Aute. Ko tera i Whanganui, he whenua Karauna anake, ko tera i Te Aute na te Karauna tetahi wahi na nga Maori tetahi wahi i ata hoatu hei oranga mo nga kura.

Na reira kaore e rite enei wahi ki nga whenua i Motueka e korerotia ra e Te Hatahauihi, haunga te wahi iti whenua tupuhi 160 eka i tukua e te Karauna, ko te nuinga o taua whenua he wahi i ata whakaritea i ata tukua ki nga Maori e Te Peina, Komihana i te tau 1844, hei nohoanga hei oranga mo ratou, a tangohia ketia ana i te tau 1853 "hei oranga-mo te kura mo nga tamariki o nga iwi rawakore katoa o nga moutere o te Moana Marino."

Ka kitea i konei kua takahia te ritenga i wahia ai enei whenua i mua.

(d.) E ki ana i whakaputaina ketia enei whenua i runga i te ata whakaaetanga a nga Maori. Otiia e ki ana ratou he kupu teka tenei, kaore ratou i whakaae. Na ko ahau e ahua whakapono ana i tenei kupu a ratou, inahoki te ahua o to ratou whakaaro mo tenei kura i to ratou rongonga kua tangohia ta ratou whenua. He tohu ra tena kaore ratou i whakaae tetahi kei te nohia e ratou tetahi wahi o taua whenua i taua wa, a he nui ta ratou pouri i te mea i peia ratou kia haere he wahi ke noho ai.

Ko te pukapuka Tauira i tukua atu e Ta Hori Kerei i te tau 1851. Ki te Heketari mo nga Koroni mo nga whenua e wehea ana e whakaritea ana hei oranga kura, e uru ana enei kupu ki roto.

"Kua oti te hanga e nga Maori te tiiti mo te tukunga o tenei whenua hei oranga mo taua kura." Otiia kaore he kupu pera i uru ki roto ki te Karaati mo te whenua i Motueka, koia ra i mohiotia ai, kaore i tonoa te whakaaetanga a nga Maori erangi i tangohia noa tia aua whenua kaore nga Maori i mohio. Me nga korero hoki i tuhia ki te aroaro o nga Komihana i nga tau 1869-70 e tohu tohu ana, i mahia ngarotia te hoatutanga o enei whenua i Motueka.

Kua korero hoki a Meiha Retimana, koia hoki te kai Tiaki o aua whenua, a kua korero ia ki te Hupereteneta o Whakatu, ko tana kitenga me tana rongonga tuatahi i tenei mea no te taenga mai o te Karaati ki aia, a no te rongonga o te Kawanatanga o taua Porowini, kua tangohia ketia enei whenua, ka whakaputaina ta ratou whakahe; muri iho ka puta te whakaae a te Kawanatanga o Ingarangi kia whakawakia taua mea kia kitea te tika te he ranei o aua Karaati. Otiia, kaore i mahia taua mea e nga tangata whai mana.

(e.) Kaore e pa he mate ki te hunga e reti nei i aua whenua. A tera ano e taea te whakauru he kupu ki roto ki tetahi rarangi o te ture hei tiaki i te taha kia ratou.

Kua maha noa atu nga takahanga o nga karaati o enei whenua. Kua tutakina tuturutia taua kura mai i te tau 1881 marama o Mei. A e kore ano pea e tuhera a muri ake nei. Ko nga moni e hua mai ana kei te whakapaua i runga i etahi mahi rere ke rawa atu i nga mahi i hanga ai te tikanga tiaki o aua whenua i te tuatahi, inahoki e pau ana aua moni e te Pihopa o Whakatu mo te mahi ako i nga tamariki o nga rawakore ana tono mai ratou ki aia kia pera. Koi nei te mahi mo aua moni iuaianei. Otiia i te mea e puare ana te mahi kura ki a katoa inaianei, e kore e mohiotia heaha te take e pai ai te whakatika i tenei tu mahi, e takahia ana ranei nga ritenga o te karaati e kii nei taua karaati, me whakapau nga hua o taua whenua hei oranga mo tetahi kura ki Motueka mo etahi mahi kua ata whakaritea ano.

Mehemea e kore e paahitia he whakaaetanga e te Paremete hei whakakore i taua karaati, heoi ko te mea pai me tuku atu nga Maori kia mahi koehi i roto i te Kooti Hupirimi. Otiia heaha te pai kia tukua nga Maori kia whakapaua a ratou moni i te rapanga i tetahi mea e mohio tia ana na ratou ano taua mea.