Whakarewarewa School Reserve, Motueka (Report of Mr. Commissioner Mackay upon the).
[Kupu mo runga mo te rarangi 28 A mo te whakamana i nga Mahi motuhake 1886]
Kupu mo runga mo te rarangi 28A mo te whakamana i nga Mahi motuhake 1886 i whakaurua kia ahei ai te Kawana ki te whakapuaki ota i roto i te Kaunihera he ki penei ko nga Karauna Karaati i whakaputaina i te 25 a Hurae, me te 4 o Akuhata, 1853, ki te Pihopa o Niu Tireni mo etahi Rahui Maori kei te takiwa o Motueka, me whakakore a me whakapumau aua whenua ki raro I te o te Kai Tiaki o te Katoa hei painga ma nga Maori mo ratou aua rahui i te whakaritenga tuatahi a tae atu hoki ki o ratou uri.
Koinei nga whakahe i korerotia e te Hatahauihi mema o te Paremete mo te taha ki te Pihopa o Whakatu i te aroaro o te Komiti mo nga Whema Karauna: (1.) Kaore i tukua he takiwa hei whakapuakanga kupu ma te Pihopa i runga i teuei putake. (2.) Ko taua Ture e korerotia ra, e hara i te ture tika hei whakaurunga atu i tetahi rarangi pena. (3.) He he rawa kia meatia kia whakakahoretia te karaati i te mea tera atu etahi whenua penei ano inahoki kei Whanganui kei Te Aute i Nepia me era atu wahi o te koroni a tera e pangia aua whenua e te he mehemea ka paahitia tenei Ture. (4.) Kei te tau ano he painga ki nga Maori mo enei whenua a i whakaae ano ratou i te tuatahi me whakawhiti te ritenga mo enei whenua. (5.) Ko aua whenua ra e nohoia ana inaianei e etahi kai noho e tika ana kia whai whakaaro kia ratou.
I te rongonga o te Minita Maori i nga korero a Te Hatahauihi ka mea ia. Kati hoki ra, i te mea kua rongo ia i nga kupu whakahe, heoi e kore ia e tohe kia mau tonu taua rarangi a patua iho.
Hei whakahe enei kupu e whai ake nei i nga whakahe a Te Hatahauihi:—
I te Paremete o te tau 1883 i homai tetahi pitihana ki te Whare mo te taha ki etahi Maori o Motueka kia whakahokia atu kia ratou aua whenua otiia i whakanekehia te whakaarohanga o taua pitihana i runga i te tono a Te Hatahauihi i te mea e ngaro ana te Pihopa o Nerehana kei Ingarangi.
I ara auo taua pitihana i te nohonga o te Paremete i te 1884, a i muri iho i te tino rapunga nuitanga e te Komiti tikanga Maori, tau ana he ripoata penei ara: "I te whakaaro o tenei Komiti kaore i te whakamana nga ritenga o te Tiakanga a me hanga ritenga te Kawanatanga i roto ranei i te Hupirimi Kooti me hanga Ture ranei hei whakahoki atu i taua whenua ki tona ahua o te tuatahi ara he rahui i raro i te mana o te Kaitiaki o te Katoa. A mo runga mo te karaati mo tera wahi o nga whenua o te Karauna. Ki te mahara o te Komiti me hoki atu taua whenua kia te Karauna.— He mea tuhi, J. B. B. Paraiho, Tiamana. 30 o Oketopa, 1884."
(a.) I tae atu ano he whakaatu ki te Pihopa o Whakatu tera e pai te Komiti ki te whakarongo ki ana kupu mo runga mo te pitihana ra. Otiia kaore ia i tae mai, he aha ra te take. Koia ra ka mohiotia kaore tika tena kupu hei whakaroa i taua mahi.
(b.) Mo runga mo kupu whakahe i te whakaurunga o te rarangi mo taua keehi ki roto ki taua Ture mo nga mahi motuhake. Ahakoa ka homai he ture motuhake tonu mo tenei mea tera auo e amuamu e whakahe nga tangata e pupuri ana i taua whenua, otiia ka whakahe tonu ratou ahakoa e mohio ana ratou kei tino he ta ratou pupuri i aua whenua.
(c.) E ki ana e ho ana te whaka-raruraru i taua karaati. Koi nei tonu te kupu e whaka-puakina ana aua meatia he tikanga hei whakatika hei whakaea i tetahi he. Me te ki hoki ka noho maharahara nga tangata mo a ratou whenua mehemea e taea ana te whakakore i nga Karauna karaati.