Proceedings of the Third Kotahitanga Parliament, April to May 1894
2 p.m. Turei, Mei 30, 1894
Ka puare te whare. Pika, M. Teata; Tiamana, T. Tikao.
Ka te Whakahokinga mai e te Rumanga o te Whare Ariki i tə pukapuka kaute ooga moni i kokia mate Kawanatanga i te Waipatu 1898, £628. He məa tuku mai e ratau ma te Runanga o te Whare o Raro e whatatau. No reira enga mema e tukua atu ana kia koutou pahea ta koutou whakaaro.
H. Ropiha,—E mea ana ahau me paahi tenei kaute i runga ano i te kaute a T. Whiua. Engari ko te wahi kia Te-whatahoro me waiho tena. Notemea kei to ngaro atu ia ionei ake te wa e ina an a ia.
H. Paea.—E tautoko ana ahau inga korero a H. Ropiha.
H. Tukino, Minita.—Tautoko.
R. Rangiheuea, Minita,—E rapu aua ahau i te puenga e enei moni, e rapu ana ahau pehea eanei a ratau ritenga na te tangata kotahi ranei notemea kei te pukakuka e mau ana page 145nga mahi hei [unclear: paunga] mo enei moni, a he rere ke nga mahi i pau ai! no reira e raruraru ana te ngakau ki tenei kaute hemea tika ma tetahi onga Minita e whakamarama mo te maa ko te ara tenei he moni kia marama rawa te paunga me te toenga onga moni, no te mea kaore rawa he tikanga kia hoatu noatu [unclear: he] moni i runga ite nama me punga rawa katahi ka tika.
H. Ropiha.—E tino mea ana ahau inaianei me paahi i runga i tenei take kia tae mai nga Rihiiti o te paunga o enei moni.
H. P. Tunuiarangi, Minita.—E tika ana nga korero ate Minita kua noho ake ra hoi ko taku kupu tenei ko au tetahi onga Minita kaore rawa e mohio mote kaute mo enei moni e rite tahi ana tatau hoi ano aku e mohio ana kote Ripoata ate Kawanatanga i tera tau terua konga moni i kohia i te Kawanatauga o Mangakahia £180 ko taku rongo kau ano etira kaore au e mohio i rongo au kua uru mai taua moni ki enei otira kaore rawa au i mohio ki te take o taua rironga mai. Hoi i tenei Paremata mehemea he moni he aha ranei e homai ana ki te kawanatanga tera au e inoi atu kia ratau hia korerotia nai ki au kia Whakamohiotia ahau ara matau katoa kinga mea katoa. E whakaae taha mani ana ahau kinha korero a H. Ropiha kaore hoki au e marama rawa ana ki tenei kauto kote moni ia Tewhatahoro raano noho katoa i enei moni he moni kotahi me enei i te kaute a Timoti Whiua.
H. Tukino, Minita.—kaore au i mohio kite paunga o enei moni ahakoa ko au tetahi onga Minita ote Kawanatanga. Engari ko etahi onga moni i pau i rongo au e whakahuatia ana, engari kaore e kaha ki te kii penei e he ana te paunga onga moni. E tautoko ana ahau inga kupu ate Minita Hon. R. Rangiheuea.
R. Wharerau, Minita.—Kei au te pukapuka ko te kaute ote paunga ote £25 i homai maku.
Tiamana.—ko te whakataunga tika mo tenei kaute kia takoto Mario nga Rihiiti ia Timoti Whiua, Minita kite hui ote Paremata Maori ka tu ki Ohinemutu Rotorua ate 7 onga ra o Maehe, 1895.
Pika,—Nga mema e whakaae aua ki tenei whakatau me ki mai Ae! Ae! Kua riro ite Ae! kua paahi, Mei, 30, 1894, at 2 p.m.
Kote Ripoata [unclear: maiate] Runanga o te Whare Ariki monga mema mo te komiti monga mema ote koroni ki Poneke, 1, [unclear: Henare Tomoana], 2 Hoori Rophia, 3 Watena Kaharanga, 4 page 146Otene Pomare, 5 H. Tehoata. Menemana ate Runanga Ariki. Ekore e araia nga mema e uru mai.
H. P. Tunuiarangi, Minita.—Ko taku kupu mo tenei whakatau a te Whare Ariki, Konga tangata a tae ki Wairarapa hei reira tatau whiriwhiri ai i etahi tangata hei hoa monga mema e 4 kua whakataua mai nei ete Runanga Ariki.
Pika.—Nga mema e whakaae ana kia whakaurua te Rarangi Ingoa mango mema ki Poneke o te Runanga Ariki me ote Whare o Raro me ki mai Ae! Ae! Kua riro ite Ae! Kua nekehia 7 p.m.
7 p.m. Ka puare te Whare. Pika, M. Teata. Tiamana T. Tikao.
Nga mahi i tenei po kote whakatuturu inga tangata mo te komiti ki Poneke i runga i te motini a Hone Heke. Kua whakaaetia e tenei Whare. Ko o ratau Ingoa. Kei nga korero o te 29 Mei, 1894, at 10 a.m., e mau ana.
Pika.—Nga mema e pai ana ki tenei rarangi ingoa hei me ma mo te komiti ki Poneke i runga i te motini a Hone Heke me ki mai ae! ae! kua riro ite ae! Kua paahi mei 30, 1894, at 7 p.m.
Te pitihana ate peene o Heretaunga
H. P. Tunuiarangi.—Kaore he tikanga o tenei pitihana kia mahia e tene whare no to mea kua tukua a tenei paremata he mana ki nga marae me o ratou komiti hoi kei nga komiti o nga marae te ritenga.
T. Whiua.—Tautoko.
H. Heke.—Tautoko,
Pika.—Nga mema e pai ana kei nga komiti marae to ritenga mo tanei pitihana me ki mai ae! ae! kua riro ite ae paahi mei 30, 1894, at 7 p.m.
Tiamana.—Kote tumuaki kaore o whakakorea tana tunga mema notemea kotahi tonu tau e mana ai taua tumuakitanga no reira e mana ano ia i tana tunga mema mehemea ka korero a ia i ana mahara.
Tuarua.—Kua hoki mai te whakaaetanga o ie tumuaki i te whare ariki a e tika ana kia oatitia a ia aianei.
Pika.—Ka whakaoati ia Pene taui hei tumuaki.
page 147Pene Taui—Ka oati i tenei ra Mei 30, 1894, at 7 p.m.
[unclear: Ki] muri o tana oatitanga ka tu ka mea E nga mema honore kia ora tonu koutou katoa a e hiahia ana ahau me tea ora nga [unclear: mema katoa] kite hui ka tu nei ki Rotorua ate 7 onga ra maehe 1895.
Tiamana.—E mea ana ahau me whakapai katoa tatau kia tatau i tenei po no te mea ka pakaru tatau apopo taku kia koutou katoa e aroha ana ahau e mihi ana kia koutou i runga i to koutou kaha ki te mahi i nga mahi i ote i tenei [unclear: taunga] o te paremata maori kia [unclear: ora tonu] nga minita ote kawanatanga te aputihana tae atu ki nga mema honore katoa ma te atua tatau katoa e tiaki.
Nga Pire i Paahitia e tenei Paremata Maori.
1. | Kote pire Tono Mana Motuhake a te Kotahitanga o te Iwi Maori o Nui-Tireni. |
2. | Kote Pitihana i hanga mo te Pire Tono Mana Motnhake. |
3. | Kote Tono a Temarini Tamakarau ote Urewera. |
4. | Ko te whakahaero i te haina o nga kirihipi kinga [unclear: motu e] i tenei tau. |
5. | Tuku Mana Kinga komiti onga Marae. |
6. | Me whakawhiti ki Ingarangi Te Pire Tono Mana, Ite wa e rite ai. |
7. | Ko mohi Teatahihikoia hei Pika mote Paremata Maori at Runaga Whiriwhiri. |
8. | Te tono a Hoori Ropiha kia tu te aputihana. |
9. | Te tono a nga wahine kia tu he komiti mo ratau. |
10. | Ko te Rihina o Heoare [unclear: Tomoana] tona nohoanga Pika. |
11. | Kate pitihana turaki mo to Ture Hoko whakawhiwhi [unclear: whenua Maori] 1893–Ture Reiti [unclear: whenua] Maori 1893. |
12. | Pinepine Tekura (Pire a Wi Pere) |
13. | Te Pitihana o Pinepine Tekura. |
14. | Pire Kohi moni. |
15. | Pire Tuku [unclear: mana kite] Kawantanga Maori.page 148 |
16. | Ture Perehi. |
17. | Pire Roia. |
18. | Pire Marae. |
19. | Whakatu komiti [unclear: hei] Loa mo te Kawanatanga. |
20. | Tumuaki mote Paremata Maori ko Pene Taui o Ngapuhi |
21. | Te Tono ate Arawa kia tu te [unclear: hui] ote Paremata Maori ki Ohinemutu Rotorua. Ate 7 Maehe 1895, 2 p.m. |
Ko nga mea katoa kua pahitia tika tia enga. Whare e rua nei kua pahitia i runga i te pono i te tika ka hainatia e au Na Pene Taui.
Nga Pire kihai i paahi i nukuhia kite hui ki Rotorua.
1. | Te motini a Pene Taui mo te whakakore pooti mema mo te Paremata mote koroni, ko te panuitanga tuatahi i peahitia i konei. |
2. | Te Pitihana a Porokoru Patapu. |
3. | Pitihana mote Pihopa Maori i nekehia kia tu te Hinota ki Weakatu, 1895. |
4. | Te Pitihana a W. kaharunga. |
5. | Te Pitihana a K. Kiwa. |
6. | Te Tono a Te Hauheu Tukino i te tunga tuturu mo te Paremata Maori ki Tokaanu—taupo—Hui—a—Tia. |
7. | Te Pitihana a Te Henheu Tukino. |