[unclear: Tiamana].—Ka puare te Whare. Mahi tuatahi.

Hone Heke.—Motini No 39.

Heemi Waaka.—Motini No. 40.

Hoori Ropiha.—Motini No.41

page 110

Porokoru Patapu,—Motini No 42.

H. Tukino. Minita.—I tuku pitihana inanahi, kei [unclear: reira] nga [unclear: putake] i mahia i taua tau. Engari, kote kape tenei. A, emea ana ahau kana e neke atu i tenei Paremata te whakamananga [unclear: o] taua pitihana; Te motini a Heke 39.

H. Heke.—Ka mea: Te take o tenei [unclear: motini] mo runga ote Pire a Wi Pere o [unclear: korerotia] ana. Kia hanga he pitihaua turaki inga ture kino ate Pakeha. A, kei to Whare t ritenga.

H. Ruru.—Emea ana ahau me neke tenei motini.

H. Paea.—E tautoko ana ahau ite [unclear: motini. Tukua] mai te pooti.

M. Paewai.—E tautoko ana ite pooti.

H. P. Tunui, Minita—Taku mohio, tera te Kawanatanga e tautoko i tenei Pire ite mea keito marama nga korero ate mema honore nei, ite mea he mea whai [unclear: hanga marie]. A, e tautoko ana ite tono a H. Paea.

H. Ropiha.—E tautoko ana ahau.

Pika—Ka mea: Nga mema e whakaae ana ki tenei motini, me ki mai Ae! Ae! kua riro ite Ae! Paahi.

H. Heke.—E nga Mema Honore ite mea kua whakaaetia nei taku motini, ka timata tonu au kite hanga ite pitihana.

Kate motini a H. Waaka, No. 40.—Kua unuhir, ka whakahokia atu ano kite Runanga whiriwhiri.

H. P. Tunui,—Whai kupu mote take tuatahi. E aroha ana au kinga korero a nga Mema Honore kia [unclear: paahitia] taua take. No reira. ko te kawanatanga e ata kimi ana inga ritenga katoa, mote titiro atu aro [unclear: kinga] mahi [unclear: monga] iwi o te motu nei [unclear: o] whai mana ai. A, mehemea te Piro nei e paahi ite Paremata Pakeha he nui te Waimarie, no reira e mohio ana au [unclear: epouri] ana nga Mema Honera mote whakawa onga Minita i runga i tenei take, otira i runga inga whakamana ate Mema Honore nei a H. Heke, Kanui rawa te pai, a, e [unclear: harl] ana ahau, otira, enga Hon, Mema, kaua e kaika te mahi. kau e tonoa hohorotia te pooti, Hoi ano te ritenga o te [unclear: pakeke] ote kawanatanga, he Tuuru mo tatau, Kote [unclear: aputihaua] emea ana au, kia mau ki runga i [unclear: taua mahi]. No reira, ko tenei take epuritia ana ano ete Kawanatanga i tenei ra i runga ite titiro monga iwi ote motu nei page 111Notemea, ko tenei pire e ata whakatakoto ana i tana mahi Otira, e rere ke ana inga mahi a to tatou Kotahitanga. I ki penei a Wi Pore, ko tenei pire, [unclear: wehemea] ka paahi kote takiwa e takoto ai mate tangata e tango ake ka riro iho. Ko te whakamarama a H. Heke i muri. ka ki panei ia, kai a koutou te ritenga, no reira o tautoko ana an ite [unclear: pioe] nei. [unclear: Ete] Kawanatanga. e aku hoa i runga i tenei kapu ate kai whakamarama, me waiho i runga ite tukino takoto ai. A, emea ana au kaua taua pire e whakakinokinoia, a, mate tangata e whatoro atu [unclear: iaia] e Tarewa ana, ki runga ki aia. No reira, ke taku takoto ite pire, no te whakaupoko, a, tae roa ki ona rarangi whakamutunga, kana rawa e menemanatia atu he rarangi ki roto, mehemea e peneitia, ka hanga rarangi ano hoki ahau ki runga. Ko te whakaaro tenei ate Kawanatanga, mo runga i tenei Pire i aianei.

H. Tukino.—Patai ka H. Heke.

H. Heke.—E taea ana ano mate hapu katoa e tuku te pitihana a e tae ano kite paremata.

H. Tukino.—Kote ahua o tooku tae mai kia rongo inga mahi nunui e mahia e tenei paremata a e mea ana hoki ahau me hurihuri marie te kupu whakatarewa mo te Pire nei no reira e trutoko ana ahau inga korero ate [unclear: hou], mema mo Wairarapr he tika kote ahua tera onga korero ate kawanatanga.

H. Rophia,—Na nga mema katoa ote [unclear: aputihana] tenei pire i whakaae a e mea ana ahau ite mea kei konei katoa nga tangata ote motu a ma ratou katoa tenei mea e paahi i runga ano ite pai, mete marama onga korero o tenei Pire.

H. Paea,—Enga mema hon, e korero ana tatau mote Pire ate Tai-rawhiti ko te take i meinga kia [unclear: unuhia] te pire kia mauria kite motu katoa. Otira, ko te Pire a H Heke, kaore i mauria atu ki nga motu e roa nei, a, kua mana taua pire inaianei. Ko te pire a H. Heke ano tenei i korerotia ra ite Waipatu. Hoi ano te korero pai ki au onga korero katoa. Ko tenei, me ata whiriwhiri tatau mote Pire nei. A, e tautoko ana ahau inga korero a H. Ropiha, T.A. A, e tautoko ana hoki ahau itenei Pire.

W. Katene.—Ko taku mohio, kaore he aputikana mo tenei Pire, Kati ano a tatou. Korero, kei te Whare te ritenga.

H. Ruru.—E tautoko ana ahau ite Pire.

T. Whiua.—I roto i ta tatau komiti, ko ahau tetahi page 112mea me unu tenei pire, a, i runga ite mea, kaore te pire nei e patu ana i ta Hone Heke. Na reira ahau i tautoko ai, a, e mea ana ahau kanui te marama; otira, i whakahe ano au ki taua pire, ia matau e mahi ana i te matou komiti whiriwhiri. A, emea ana hoki ahau ko tenei pire me paahi mote motu katoa a, mehemea ekore e paahitia, me waiho noaiho.

H. Heke.—Kua pau katoa i ahau te titiro nga ahua korero katoa e [unclear: rite] ana kia patua te Pire Tono Mana e tenei Pire inaianei. Kaore i kitea e au. No reira emea ana auo ahau kaore te Pire Tono Mana e mate i tenei pire te kupu ate Minita hon. I mea nei, me paahi te Pire, kaua o whakatikatikaia, e he ana tenei korero ki au notemea ki taku titiro. Ko taua pire e he ana ano nga korero; heoi, tenei ake ano te wa e whakatikatika ai au i nga rarangi he ote pire. Ko taku mohio i rere roa pea te kupu ate Minita, Enga Hon, Mema, kia kaha kite ata tirotiro i tenei Pire. A, Ko nga mea katoa e paahi ana, mate Runanga ote Kotahitanga i puta atu nei ia ratau. E whakapaua ana tooku matauaanga katoa ki te tautoko.

R. Wharerau, Minita,—Keite whakapai ahau [unclear: kinga korero] a Hone Heke i runga ano i te marama. Hoi, ko temea i pakeketia ra e matau inanahi, A, kua tu hoki nga Minita e rua ote Kawanatanga Tiamana.

Ka nekehia te Whare mo te 2. p.m.

2 p.m.

Tiamana.—Ka puare te Whare. Heoi, kua oti ite hou. mema H. Heko M.H.R., to hanga te Pitihana i whakaaetia e koutou, hei turaki atu ite Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori ote tau 1893, ete Kawanatanga ote koroni o Nui-Tireni.

A, mehemea enga hon mema ote Whare epai ana ki ta koutou whakarongo, me whakaae. Otira, tera ano te hon. mema nana i hanga tenei pitihana, e whakamarama atu kia koutou i ona ritenga katoa.

H. Heke,—Kamea: kote pitihana nei ma koutou e tirotiro, a; mehemea e he ana etahi kupu enga rarangi, me whaaki mni kia whakakorea. A, kia whakatikatikaia hoki kia [unclear: kaha] koutou kite tirotiro inga rarangi o tenei Pitihana.

H. Ropiha.—E tautoko ana ahau. E tono atu ana ahau ite Pooti.

Tiamana.—Rarangi Tuatahi, Rarangi Tuarua Rarangi Tuatoru. Nga mema e whakaae aua, me ki mai Ae! Ae! kua page 113riro ite Ae!

Rarangi Tuawha. H.Ropiha.—E tautoko ana ahau i tena rarangi. Engari, pea etahi onga mema e kino ana. Otira, tukua mai te pooti.

Tiamana.—Pooti. Nga mema e whakaae ana ki tenei rarangi, me ki mai Ae! Ae! Kua riro ite Ae!

Rarangi Tuarima H.Ropiha.—Kanui te marama. E inoi atu ana ahau kia tukua mai te pooti.

Tiamana.—Pooti Nga mema e whakaae ana ki tenei rarangi, me ki mai Ae! Ae! kua riro ite Ae! Kua paahi enei rarangi i tenei ra, Mei 22^nd, 1894, at 2 p.m.

Pine Pine Te Kura. R. Wharerau.—Kote kupu a to koutou Kawanatanga; kua takoto ite Whare i napo nei me whakahaere marie te pire nei kinga motu e rua-mote kirihipi te take. Ho, i runga inga korero ate aputihana kia tukua atu tenei pire kite Paremata ote koroni hei pupuri mai i o ratou whenua. Otira, ko ta te Kawanatanga kupu i whakatakoto ai, he tupato. Ko Hune, Hurae, o tenei tau, mehemea e ahei kia whakaaturia kinga Iwi i roto i enei marama, a, me tuku mai a ratau kupu kite komiti monga mema ote koroni i Poneke, mehemea e whai kupu nga iwi, mo tenei pire, otira kei nga mema o tenei Whare ti ritenga. Ko tooku hiahia ia hoki, kia tirotiro tahi tatou mete Iwi. Otira, kua takoto ke te kupu tautoko a tetahi onga Minita ote Kawanatanga.

T. Waata—Kouga whenua o matou nei takiwa [unclear: katoa], kei raro inga Ture taumaha ate Kawanatanga ote koroni. A, mehemea pea e waiho te pire nei mo tera atu tau, ka tino kaha te haere mai onga "Ture Kino" ki runga i o matou whenua. No reira e tautoko aua ahau i tenei Pire me ona rarangi katoa.

R. Wirihana.—E tono ana ahau kia paahitia te pire inaianei.

P. Patapu.—Kua oti katoa te whakamarama ete Hon. Mema H. Heke M.H.R., nga ritenga ote Pire nei, hoi e hoa ma konga tangata katoa o tooku takiwa e tino ane ana i [unclear: runga] inga ture kino. No reira ahau i mea ai, me waiho ano i runga inga rarangi nei ana korero. Otira, ko te kupu nei i roto i au me ato tirotiro marle tatau i tenei Pire. Notemea, he take nui raua tenei konga tangata o Tawhiao, me o Tewhiti kaore rawa ratau epai mai aua ki ta tatou mahi, engari, kia riro mai ra ano te mana e tonoa nei e tatou, katahi ano ka riro mai ratau page 114ki roto o tenei Whare, Heoi ra e ki penei ana ahau inaianei, kua oti tenei Pire, ko tenei Tiriti na Ngapuhi. A, ite rironga ake nei, kia runga nei, ka titiro ahau he iwi kino aawa, ara, he patupatu ano ia ratau korero. No riera ahau i mea ai kia pai te mahi ite taonga a Ngapuhi, i riro ake nei i a tatau ki runga nei.

P. Tani.—Keite whakarongo au kinga korero ate aputihana mote kawanatanga katoa keite pai nga korero katoa. A, emea ana au, me korero te tangata i runga ite take. No reira o tautoko ana ahau inga korero katoa i whakataua ete komiti whiriwhiri. A, me tu ake ano a H. Heke me whakarite inga menemana mote pire mehemea o rite.

H. P. Tunui.—Ko tenei kupu ate Kawanatanga, ko te Pire nei mehemea e paahi, waiho i runga tarewa ai, mato hapu-ma te iwi e tango, ka rere iho ki aia, a, kaua e tukua ki te motu katoa. Ko tenei kupu ate Kawanatanga, ekore rawa e wete kina. Ka mau tonu te here. No reira, ko tenei Pire na nga tangata tino matauranga nui i waenganui ia tatou i hanga; ara, na Wi Pere raua ko H. Heke. A, ki taku mahara, ekore ano hoki tatau o kaha kite whakawa i runga i enei rarangi. No reira kaore atu he kupu mate Kawanatanga. Tuku mohio, mehemea kei roto au ite paahitanga o tenei Pire ite mea e hara au ite Kawanatanga, me ki ə au no Wairarapa ahau. Kei reira tetahi mea hei ngau i tenei take.

H. Heke.—Kaore au i hanga ite Pire nei engari, i karangatia mai ahau hei whakatika ke inga korero onga rarangi, no reira mate kaha kite kimi inga rarangi ote Pire nei ma reira ke e kitea ai nga niho kino o tenei Pire, a, ko reira kitea ai e tatau ana wahi to whakatikatika. No reira a hiahia ana ahau kia whakaetia e tenei Whare, tetahi kupu kotahi, a, mehemea e paahi te Pire nei, ko reira rite ai te kupu i kiia ra me waiho ite takiwa tarewa ai a, ko taku mohio kote wa pai rawa tera mote whakatikatika.

H. Paea.—E penei ana taaku korero kei a tatau katoa te roa o ta tatau pire e tautoko ana ite korero ate hon. mema e mea nei kia paahitia te pire i runga [unclear: ano] ite whakatikatika o nga rarangi.

H. Ropiha.—Keite mohio an kite pakeke ote Pire nei hoi koia tenei e kore tenei pire e tae ki runga kinga iwi me hemea ia nei e paahitia tenei pire me whakatu ki runga ote waahi kotahi, E tika ana ano kia tukua atu kite motu otira kei konei nga mema o nga motu e rua mehemea ka tukua atu page 115ki o ratou takiwa. E kore e pai a mehemea e peneitia to pire nei e whakairia ana ki runga ite waahi kotahi o kore au e pai kia tu kua kite paremata engari me tuku kite motu katoa kapai.

H. Paerata.—E tautoko ana au inga korero a H Ropiha.

H. Rapihana—[unclear: Mohemea] e waimarie te o tenei pire i muri atu o toona paahitanga kanui te pai heoi ano taku wehi kei oma nga. Iwi ki waho o to tatou kotahitanga. Heoi me atu tirotiro marie tatau mo tenei Pire.

K Teota.—E whakamahi ana ahau kinga korero ate kawa natanga a no to ratou rerenga i ote pire inanahi me waiho ko nga korero katoa e puta ana i tenei whare e paingia ana e toku ngakau hei [unclear: maunga] atu maaku ki ooku iwi no reire e mea ana ahau me paaki e tatau tenei pire kite motu katoa i runga ano i to tatau kotahitanga a me ata tirotiro marie.

H. Tukino.—E penei ana ahau kua waimarie atatau korero. E mea ana ahau he whenua nate tooku me tarewa te pire me hora kite motu. No reira au i ki penei ai inaianei, ka takahi ite pire Tono Mana a H. Heke epenei ana au kaore he mema o tenei Whare e kaha te kii e patu ana tenei pire ite Pire Tono Mana me mutu tatau mo tenei kupu.

2. Tarewa ote Pire i runga ote Takiwa. Emea ana au, ekore he [unclear: mema e] kaha kite mea inaianei, e he ana taua take; a, taku mohio, kaore he kupu e tika me mau tenei pire ki runga ote motu. A, emea ana ahau tera te Pire hei paahi mai i Poneke mehemea e mauria atu ki reira, a, tera nga Iwi i waho atu o tenei pire e kite, a, emea ana au, kaua e whakahaerea ta tatau mahi ite Pire i runga inga rarangi—otira, e [unclear: marama] ana nga korero a H. Heke, tera e whakapaua toona matauranga kite mahi o tenei Pire, mehemea e [unclear: rito] nga kupu aianei, me ata whakatikatika marie ano, no reira ahau i mea, ai kua mutu enei korero inaianei.

E. Tewano.—E tautoko ana ahau monga kupu katoa e eke [unclear: ana] ki runga o tenei Pire.

Tiamana.—Kanui te pai o akoutou korero, a, ia koutou e mahi nei inaianei e tauhou ano koutou ki tenei mahi, a, i hiahia ahau kia hono o koutou whakaaro. Otira ite mea kuanoho a komiti te Whare, heoi, ano te pire no reira kamutu te Whare inaianei. A, ko a reira koutou arairaia ai e an nga korero, tera pea ma Heke e hanga, e whakatikatika, mo te Pire nei Hoi, kua neke te Whare mo te 7 p.m.

page 116

7 p.m.

Tiamana.—Ka puare te Whare. Heoi, euga mema, ka [unclear: timata] te mahi inga rarangi ote Pire. A Wi Pere kia ka ha te mahi ka tukuna koutou kia whakauru kupu monga rarangi o tenei Pire. Kua taka mai ite komiti Whiriwhiri, no reira me tine kaha rawa koutou kite mahi.

H. Ropiha.—I mua ote panuitanga mai onga rarangi, me whai kupu atu au kite whare. Epenei ana taku tikanga, me [unclear: unu] mai te kupu ate Kawanatanga mote hoki ate Paraire.

Tiamana.—Pinepine Tekura.