Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Proceedings of the Third Kotahitanga Parliament, April to May 1894

Pakirikiri, Mei 18, 1894

10 a.m.

Pakirikiri, Mei 18, 1894.

Tiamana.—Ka puare te Whare. Mahi Tuatahi.

Te Heuheu Tukino.—Motini No. 31.

Watene Kaharunga.—Motini No. 32.

H. Ropiha.—E tono ana au i tetahi pukapuka whakamana mote aputihana.

page 90

Tiamana.—E marama ana te tono ate aputihana, otira, kaite Whare te ritenga.

H. Tomoana.—E tika ana te tono a H. Ropiha, kia homai te mana mote aputihana, a, me homai he pukapuka, me haina rawa mai te ingoa ote Pika, raua ko te Tiamana.

Tiamana.—Konga pukapuka e tae mai ana ki runga i tenei teepu, e hainatia ana, o maua, ahakoa, he aha nga take.

H. P. Tunuiarangi, Minita.—Kua puta te kupu ate Pirimia kia tu te aputihana. Kua maua, tera, otira, emea ana au kia hanga rawatia he kaupapa mo ratou i mua atu ote mananga, penei mete Kawanatanga. Hemea tino whakamarama rawa, keite mohio nga mema honore. No reira ahau i ki ai me whakamarama rawa nga ritenga ote aputihana kia oti pai rawa te kaupapa hei maramatanga hoki monga mema honore, e uru ana ki roto ite aputihana.

H. Ropiha.—Kote ritenga ote aputihana hei arai i nga rarangi e rereke ana ite Kotahitanga. A, ko nga Pire e titika tonu ana ki to tatou Kotahitanga. A, e pai enei, otira, e penei ana ano te whakahaere onga mea katoa.

W. Katene.—E tika ana nga korero ate Hon. Mema o Waiapu nei, ko te tino ritenga mate aputihana me pupuri ratou i te tino take ote rarangi. No reira e mea ana au, kia tino marama te whakahe ate aputihana ite rarangi, kaua e whakahe noa iho.

Tomoana—E hara te aputihana i te kai Turaki ite Kawanatanga. A, kaore ano hoki tana kupu turaki ahau. E tika ana nga korero a H. Ropiha raua ko. W. Katene e korero nei, no reira e tono atu ana au kia whakamarama rawatia te aputihana inaianei.

Tiamana.—Konga take katoa mate whare e Whakaae, ka taea e maua te haina.

H. P. Tunuiarangi, Minita.—Konga ture mote aputihana e tika ana i runga i te ahua o tana mea, ma te Whare enei e hanga mo rateu. A, ite wa. e oti ai nga ture mo ratau kite kaupapa hei ritenga e pai ai te Houore Mema e rere ana ki runga ote aputihana e taea e ia ana ture te mahi.

R. Rapihana. E tono ana me tuku mai te Pooti.

T. Waina, Minita.—E tu ana au mo etahi onga mema ote aputihana, kia marama ai ko taku rongo e [unclear: una] ana etahi i o ratou Ingoa.

page 91

N. Patuawa.—Ko au e hiahia ana au me tu maua ko Nga kuru. Pana, ite takiwa noa iho, kaua kite aputihana, kaua kiie Kawanatanga.

Tiamana.—E kore e taea to tono, noteməa, kei te rarangi ingoa e mau ana to whakaaetanga. A, ahakoa te aputihana, keite mema te ritenga.

W. Patuana.—Epai ana, ka noho tonu au i te aputihana.

Tiamana.—Ka whakahokia te pukapuka rarangi ingoa ote apntihana kia H. Ropiha te Tumuaki.

Ture Perehi: Tiamana.—Ka panui.

Pika.—Kua paahitia te panuitauga tuatahi.

Tiamana.—Nga mema e whakaae ana ki runga inga rarangi katoa o tenei Pire Perehi, me ki mai Ae! Ae! Kua riro ito Ae! Kua paahi i tenei ra Mei 18, 1894, a 10 a.m.

Pire Roia. Tiamana.—Ka panuitia atu.

H. Tomoana.—Kua korero au i tenei Pire. Kaore rawa au epai ana. No reira emea ana au me waino tenei Pire.

H. Tupara.—Me Whakaneke tenei Pire.

T. Waata.—Ko a tatou Pire,, e haere ana ki Ingarangi, mate Roia, ka tika. No reira me ata tirotiro marie.

Pirimia—Kia pai te titiro enga mema, note mea, ko tenei Pire, emea ana i runga ia tatou emahi nei, kote mutunga mai o a tatou mahi. Ki taku mohio ma tenei tu tangata mate Roia, ka taea ite mea e mohio ana tatou, kahore e mohio, kei hea nga ara, kei hea. No reira e tika ana me kimi marie hei rama mo tatou. A, e mea ana au, e taea e tatou te hanga he Ture monga Roia o Nui-Tireni. Imea mai ia e £300 pauna ite tau. Heoi, e kore te Kawatatanga o tino tautohe mo tenei take.

H. Ropiha.—Emea ana au, me neke tenei take a tatou mo tera tau.

K. Te Ota.—E tautoko ana au ite Roia, engari, me neke mo tera tau ka mahi ai i tenei take.

E. Tewano.—E tautoke ana au me whakaae tenei Pire.

Te Heuheu, Tukino, Minita.—I rongo au kite Pakeha, mea tino pai te Roia, kia rua nga Roia. Ko tetahi o a page 92Roia, me noho tuturu, ko tana mahi, hei mahi inga. Pire noa, mga putihana noa me etahi atu mea. Heoi, ite unu a H. Tomoana ite Pire Roia. I tautokoua tenei take H. Tomoana [unclear: kite] tau 1893. E rua nga Roia. Kote otu mo rauae £40. Hoi, nui rawa atu to pai ote kangangaaana Roia i taua pitihana. Hoi, ko tana [unclear: pitihaua] koia tenei ka [unclear: Panuitia] atu nei. I puta a H. Tomoana ki waho ote Whare ite timatanga o te Panui.

R. Wirihana.—E mea ana au me neke atu tenei take.

H. Paerata, Minita.—E mea ana au me paahi tenei Pire i tenei tau.

W. Kiriwehi.—E whakaae ana au kia tu he Roia. Kinga Roia i panuitia mai nei te pitihana. He mea ata paahi ite Paremata Maori ote Waipatu, no reira aua Roia i rapua ai e matau i Poneke, Otira ehara ite mea, kua tuturu rawa, koia nei nga Roira. Kaore, engari, konga Roia e kitea ana. No reira kaore epai kia whakakorea te Roia. Taku hiahia me paahi tenei take i runga ano ite pai o tenei mea ote Roia.

H. Mokopapaki.—Me neke tenei Pire.

N. Patuawa.—He maha nga pai ote Roia. No reira e mea ana ao, epai noa iho ana nga Roia. Kei a tatou ke te roa. A, e mea ana hoki ahau me neke tenei take mo a tera tau, a, e mea ana au me titiro tatou ite matauranga o Hone Heke tera pea, e taea o ia. Hoi ano taku kupu, ko to [unclear: tatou] Kotahitanga kia oti.

P. Patapu.—E tautoko ana au ite Roia nei kia paahitia. I ki penei ai ahau, notemea e puta atu nga pitihana i tenei Whare kite Paremata ote koroni, e tika ana aua take kia hoatu [unclear: ma] aua Roia e hanga. Mehemea ia e paingia enga mema kia tukua atu manga Roia e hanga, No reira, ma tatou e ata rapurapu ano he Roia, mo tatau. A, e mea ana hoki au, kaua e [unclear: nekenekehia] tenei take. Katuturu tenei take te nuku. Hei taonga ma tatau, pera ano ite nekenga ote Tiriti o Waitangi e 40 nga tau. No reira o tono ana au me tuku mai te pooti inaianei.

H. Ruru.—E mea ana au, he tenei rawa no te tuku ma ate Kawanatanga ite Pire Roia nei. Kaore ano i kitea he mahi inaianei. Kei hea he mahi ma tenei Roia, mehemea ka paahitia. No reira, emea ana au me nuku atu mo a tera tau tenei Pire Roia, ka korere ai. A, o mea ana hoki au, ma Hone Heke ano e rapurapu he Roia mo te haere ki Ingarangi. Mehemea ekore e paingia mai ta tatou pire tono mana ete Paremata ote koroni.

page 93

W. Katene.—E tautoko ana au i tenei Pire Roia. A, mehemea e paahitia tenei Pire e tenei Paremata e waiho marie ana i konoi ata takoto pai ai konga raruraru e eke ana kite kotahitanga ke reira te tika onga mahi ma nga Roia.

T. Whiua, Minita.—Mehemea ekore e paingia e tenei Paremata tenei Roia. A, epa he raruraru kite Kotahitanga, me pehea e taea ai enei mea ete Kawanatanga, otira, ko taku pai rawa kia kore he raruraru. Ko Hone Heke, kaore he Raihana ona, engari, he tika tana matauranga. Konga Roia katoa ko te utu kia mua, ka homai nga kupu. Otira, ko taku mohio mate Roia e man ai atatou mahi e titiro ana au he aha te take i uaua ai tenei take.

W. Kaharunga.—Me ata tirotiro marie ano tatou mote Roia e tika ana ano mate Roia e taea ai te mahi e tika ana ano hoki mate Roia e mahi te Pire Tono Mana ate Hon. Mema H. Heke no reira me aroha mai te kawanatanga me nuku tenei Pire mo tera tau.

Tiamana.—E tono atu [unclear: aua] au kia whakamanaia mai tenei Pire e koutou kaore te kawanatanga e pohehe tana mahi Roia ko tenei Roia e rapua ana monga motu katoa e rua [unclear: Aotearoa], mete Waipounamu konga mahi ate kawanatanga e tika ana Konga take katoa e paahi atu ana i roto i tenei whare kaore e mahi wawe tenei Roia heoi ano nga mahi maana ma raua ranei konga mahi [unclear: katoa] e paahi atu ana i roto i tenei whare [unclear: hemea] haina nei e [unclear: taku ringaringa aua putake] i paanitia. No reira Kaore rawa au e pai ana kia kotiti rawa a tatou mahi ki waho atu o to tatou kotahitanga ahakoa e kore e riro mai te Mana ko ta tatou mahi kia pai no reira konga mate Roia nei kaore ano i matauria e tika [unclear: ana] kia whakamana tenei Pire Roia hoi Ka nekehia te whare mo ate 2 p.m.