Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Hui Maori i Poneke

[hua]

page break

I huihui mai nga Maori katoa e noho ana i Poneke, me etahi Maori tokomaha hoki o te Wairarapa, i haere mai nei i runga i taua tikanga, ki te Whare o te Kawana i Poneke, i te awatea o te Mane, te 14 o nga ra o Hepetema, 1896, i huihui mai ratou ki te poroporoaki ki Te Kawana.

Ko te ruma kanikani te ruma i kite ai Te Kawana i nga manuhiri i reira hoki a Reiri Karahiko me o raua nei tamariki, a Meiha Elliot, Kai-tuhituhi o Te Kawana, a Kapene Fielden, A.D.C. I reira hoki te Pihopa o Poneke, a Te Hon. Timi Kara, a Hone Heke, T. Parata, Te Ao, Wi Pere, ratou ko T. Mackenzie, Mema o te Paremete, a Ta Waata Pura, a Te Wiremu (T. C. Williams) me etahi wahine tokomaha.

Meiha Keepa: Kua huihui mai matou i tenei ra ki te poroporoaki atu ki a koe e Te Kawana i te mea kua tata te mutu nga tau o to Kawanatanga. Kahore ano au i ahei ki te ata whakatakoto i oku whakaaro, engari ia i taku rangonga kua tata to haere atu i te koroni nei, ka poroporoaki au ki a koe. Ko taku e tumanako ai kia pai to haere atu i runga i te moana tae atu ki a Te Kuini, a kia tae pai atu koutou ko to hoa wahine me o korua nei tamariki ki to koutou nei kainga. Na to taenga mai ki konei ki te whakahaere i nga tikanga o to tatou nei Kuini i kitea ai koe i konei i roto i tona koroni. Na kua haere atu nei koe i a matou, he nui a matou kupu aroha, kupu whakapai mou, a ahakoa mahue iho matou ki konei i a koe ka hoki atu nei ki Ingarangi, e tumanako ana matou tera ka tahuri tonu mai o kanohi ki a matou. Haere atu ra ki te whenua i whanau mai nei koe me to hoa wahine hoki; haere atu i runga i to rangatiratanga ki to whenua nana nei koe i whakatupu. Ma te Atua koe e page 48tiaki me matau hoki. Heoi ra aku nei kupu poroporoaki ki a koe. Ka korerotia atu e au nga kupu kua tuhia ki te pukapuka nei, whakaatu i a matou nei kupu mihi aroha, poroporoaki a nga iwi katoa o te motu nei mou, engari kahore matou i whai taima ki te whakarite kia ata mahia paitia, he tuku atu tenei inaianei, engari me whakahoki mai ano, he mea kia whakaritea e matou kia mahia paitia. Na nga rangatira e tu ana hei mangai mo nga tini iwi o te motu nei taua pukapuka i tuhi, a e ki nei ano au kia tangohia atu e koe te pukapuka ka whakahoki mai ai ano ki a matou, a kia oti te mahi kia pai te ahua, hei reira ka whakahokia atu ano ki a koe, a ma matou e whakaaro te tikanga mo te mahinga kia pai te ahua.

Na Te Heu Heu (o Tokaano) taua pukapuku poroporoaki ra i panui, koia nei nga kupu ara:—

"Whanganui-a-Tara, Aotea-roa,
Poneke, 14 Hepetema, 1896.

Ki a Te Karihiko,
Kawana o te Koroni o Niu Tireni.

He mihi aroha na nga rangatira o nga hapu o te iwi Maori o Niu Tireni, ki a koe, e Te Kawana te kanohi o to tatou Kuini Wikitoria, tenei ka tukua atu ki a koe, notemea e Te Kawana, he nui te hari te koa o nga ngakau o tenei huihuinga rangatira kua whakamine nei ki to aroaro i tenei ra mou i whakaaro nui ki te karanga mai i a matou ki to aroaro kia mihi mai koe, kia mihi atu matou, he mangai he mangai.

Na, ahakoa kaore nga rangatira tane me nga rangatira wahine me o matou hapu o te iwi Maori i rupeke katoa mai ki to aroaro ki te hoatu i to ratou aroha ki a koe, me mohio mai koe ko katoa ano o te motu kua tutaki nei ki to aroaro.

E whakamiharo ana tenei huihuinga rangatira ki a koe, i te mea i nga tau e Kawana nei koe i roto o te Koroni o Niu Tireni i taea e koe te haereere nga pito katoa o enei motu e nohoia ana e nga iwi Maori.

E Te Kawana, naumai! haere e hoki ki to kainga tuturu i runga i te aroha me te rangimarie, ma te Atua koutou ko page 49to hoa wahine me a korua tamariki me to whare katoa e tiaki, e manaaki i runga i nga moana kia tae pai atu koutou ki to koutou kainga; a, haere! me te mahara mai ano ki muri, kei wareware i a koe to iwi Maori i nga wa e haere mai nei i nga ra hoki o to oranga.

Na, ka inoi atu matou ki a koe kia mauria atu to matou aroha ki to matou kai-tiaki hoki ki a Kuini Wikitoria, ki te wahine nana nei o matou ra i roa ake ai ki te ao, me te nui o to matou whakamoemiti ki te kaha o te Mana Rangatiratanga Kuini me nga mana o ana ture, e tiaki nei i ona iwi nunui i roto i te ao, me to matou whakamoemiti mo te roa o te mau o te Mana Kuinitanga o Ingarangi i runga i a ia, me te maha o nga tau e tu ana tona Kuinitanga i roto i te ao.

Kia ora e Te Kawana Karahiko me to hoa wahine rangatira me a korua tamariki i roto i nga manaakitanga a te Atua, a to tatou Ariki a Ihu Karaiti."

Henare Tomoana: Ka tu ake au ki te whakaatu i aku mahara, hei tautoko hoki i nga kupu i roto i te pukapuka i panuitia ra ki a koe, Kei te mihi atu au ki a koe kei te whakapai atu hoki i a koe e Te Kawana mo to karangatanga i a matou kia tu mai ki t o aroaro i tenei ra kia ahei ai koe te poroporoaki ake ki a matou me matou hoki ki a koe. Tatemea kua tata nga ra e mutu ai to noho i roto i te koroni nei, a e kore e roa ka hoki atu ano koe ki to kainga, a e koa ana matou mo tenei kitenga i a koe i tenei ra ki te poroporoaki i a koe (I panuitia e Henare Tomoana tetahi pukapuka i rite nei te ahua o nga kupu ki tera i hoatu ra e Meiha Keepa ki a Te Kawana).

Te Kawana: E Meiha Keepa, Henare Tomoana, me nga rangatira me nga tangata Maori, e tu nei, tena koutou. I taku rangonga kua huihui mai koutou ki Poneke nei kia kite i te Kawanatanga mo runga i etahi take e pa ana ki a koutou, i whakaaro au mehemea ranei e kore e pai kia whai kupu ahau kia haere ake koutou ki konei, he mohio hoki noku he nui a koutou raruraru, otiia i mahara ano au tera pera e kore e tupono ki te wa e kite nui ai ahau i etahi rangatira tokomaha, heoi tuturu ana toku whakaaro page 50ki te karanga i a koutou kia haere ake ki toku nei whare. Na, kei te tino whakawhetai atu ahau ki a koutou mo a koutou nei kupu mihi aroha i roto i te pukapuka poroporoaki i panuitia nei e Te Heu Heu mo Meiha Keepa. Engari ia, me matua ki atu ahau kei te whakapai atu ahau mo a koutou nei kupu piri pono mo Te Kuini. He tika kua haere nui ahau i roto i nga motu o Niu Tireni, kua kite hoki ahau i nga Maori o etahi takiwa maha, a i aku haerenga katoa he pena ano a nga Maori kupu piri pono mo Te Kuini me a koutou nei, a i taku hokinga atu ki Ingarangi, e pouri ana au te ki kua tata nga ra mo te haere, ka whakaaturia atu e ahau ki a Te Kuini, ehara nga kupu piri pono mona kua tae atu te rongo i mua ki a ia i te korero a ngutu kau, engari e mohio tuturu ana ahau i puta tonu ake i te ngakau tangata. Kei te whakapai atu hoki ahau ki a koutou mo a koutou nei kupu aroha mo matou ko taku hoa wahine me a maua tamariki. I o matou haerenga i Niu Tireni he nui te pai me te aroha a nga Maori me nga Pakeha mo matou. I puta nga kupu poroporoaki a Meiha Keepa mo te taha ki te iwi Maori mo matou i te mea kua haere tata atu matou i te koroni nei, kua hoki atu ki to matou nei whenua. He tika, e kore e roa ka hoki atu ahau ina ka mutu nga tau o toku Kawanatanga, engari ia ki taku mahara, ka pena ano te hiahia o te Kawana e tae mai ki konei i muri i au me toku kia puta he painga ki runga ki nga Maori me era atu tangata hoki i Niu Tireni. I toku taenga mai ki Niu Tireni, tena ano etahi tikanga i waenganui o te iwi Maori me te Kawanatanga kaore ano kia whakaotia i runga i to te Maori hiahia. Engari ia, e koa ana au tatemea kua takoto he tikanga mo te whakatikatika i nga mea e tautohetia ana, a e mohio tuturu ana ahau ko te hiahia o nga Pakeha o Niu Tireni kia whakahaerea te tika ki runga ki te iwi Maori, kia noho tahi ai nga iwi e rua i runga i te pai me te rangimarie. A, i au e korero atu nei ki a koutou, me ki atu au ka nui taku pouri mo taku rangonga kua ngaro atu etahi o o page 51koutou tino rangatira i a tatou. I kite ano ahau, me taku aroha atu hoki mona, i a Kereru i Ruatoki, kua ngaro atu ia i a tatou, kei te pouri ano hoki au mo taku rangonga i te matenga o Hirini te Kani o Kihipane, o Toha Rahurahu o te Wairoa me te Hue o Rangitikei, engari he ingoa rongo nui era, a he tika kia pouri a koutou nei ngakau mo ratou. Kei te ngaro haere a koutou nei kaumatua, otiia kei te tupu ake nga rangatira taitamariki, a e tumanako ana ahau, e mohio ana hoki ahau, tera ka tika to ratou whakakapi i nga tuunga o era kua ngaro atu. E mohio ana hoki ahau e whakapuaki ana ahau i to te Kuini hiahia i au e ki atu nei, e tumanako ana ia e kore te tokomaha o ta koutou nei iwi e iti haere. Kua whakarerea haeretia e koutou a koutou nei ritenga noho Maori a kua whai atu koutou i nga ritenga o te Pakeha. A i a koutou e whai ana i o te Pakeha ritenga kua pangia koutou e nga mate wharowharo me nga mate rumatiki. Me tahuri koutou ki nga rongoa Pakeha hei whakaora i a koutou, a ki te pera koutou, e tumanako ana ahau tera ka nui haere te tokamaha o ta koutou nei iwi, e kore e iti haere. E Tamahau, kei te whakapai atu ahau ki a koe mo to haringa mai i te peene ki konei. Heoi me whakarongo atu tatou ki nga whakatangi tangi o te peene, a ka pai au kia haerere koutou i roto i te kari matakitaki haere ai, a i muri i tena ka hoki mai ai ki te whare ki te inu ti, ki te kai hoki i nga mea kua whiua mo te manuhiri. Ka ki atu ano hoki au kei te whakapai atu ahau ki a koutou mo ta koutou pukapuka poroporoaki, a e koa ana ahau mo taku kitenga i a koutou i konei i tenei ra. Ko taku kitenga whakamutunga pea tenei i etahi Maori tokomaha i Niu Tireni, a no reira hoki, ka maharatia tonutia e au, heoi ki te pena te kitenga o nga Kawana e tae mai ki Niu Tireni nei i muri i au, i nga painga o tenei whenua me te atawhai o nga tangata me taku e mohio ai, hei koanga tonutanga tena mo o ratou ngakau.