.jpg)
Niu Tireni.
Ture Whakamana Take Whenua Maori.
He Ture hei whakatu i tetahi Kooti hei whiriwhiri i nga tikanga Hoko me nga Riihi Whenua Maori.
Notemea kua maha nga tau i mua ake nei e puritia ana etahi whenua e nga Pakeha i raro i te ki he mea hoko he mea riihi ranei aua whenua i nga Maori e whaitake ana ki aua whenua i raro i nga ture kua whakakorea i naianei, a i whai mana i raro i aua ture ki te riihi ki te hoko i aua whenua i runga i nga tikanga o nga ture kua whakakorea nei:
A notemea kua maha nga tau e ki ana nga Pakeha e whai take ana ratou ki nga whenua ki nga hea ranei kahore ano i wehewehea a e ki ana i hokona i riihitia ranei i nga Maori e whai take ana ki aua whenua kua kiia ake nei:
A notemea kahore e ahei te whakamaro i nga tikanga mo runga i nga kirimena me nga hoko me nga riihi no te mea kua whakakorea etahi ture arai i aua tu hoko riihi ranei, i te mea ranei kihai i whakakorea e te ture engari kihai i haere i raro i nga tikanga o aua ture, i mana kore ranei i runga i te kore tino rite o te mahinga ki nga tikanga o te ture i tetahi pokaketanga i tetahi whakahaere ranei a te Kooti Whenua Maori a etahi atu Kooti ranei:
A notemea e tino mohiotia ana he maha nga Pakeha i runga i nga tini huarahi i whiwhi ki nga take whenua i runga i Te Ture Tuku Whenua ahakoa nga whakahe a te ture ahakoa hoki aua mahi pohehe pokaketanga ranei i runga i te ture, a kei etahi Pakeha ahakoa e ahua pera ana ano nga take kua araia kei riro i a ratou nga take tuturu ahakoa te whakakorenga atu o aua ture arai.
A notemea e ki ana nga Maori kua araia ratou a kei te araia ano ratou i naianei i o ratou whenua e nga Pakeha e ki ana kei te puritia e ratou i raro i te riihi me te hoko ki a ratou, a e mea ana nga Maori kahore he Kooti whai mana e puare ana ki a ratou hei whakaora i o ratou mate:
A notemea e ki ana enei tangata katoa e tika ana hoki ta ratou ki ko nga ture e mana nei i ia wa i ia wa mo runga i nga whenua Maori e taumaha ana e whakararuraru ana a kei etahi e poka ke ana page 2
nga tikanga a na kona i uaua ai te whakamana i aua ture a kei etahi kore rawa e taea te whakamana:
A notemea ka tino taunutia enei mahi raruraru mehemea ka waiho kia mau tonu ana me te arai i nga painga ki te katoa, a e whakaarotia ana he mea tika kia whakaturia tetahi Kooti motuhake me te whai mana ki te whakahaere me te whakaoti i nga paanga me nga tautohe me nga tono mo nga whaitaketanga me nga nama me nga raruraru e puta ake ana i runga i aua whenua, i runga ranei i aua whakahaerenga i runga ranei i te noho i runga i aua whenua, i runga ranei i nga he me nga mate kua wkakahuatia i runga ake nei:
A notemea he mea tika kia whai mana taua Kooti ki te hanga i aua ota me aua whakahaunga me te whakaputa i nga tautoko o nga take katoa e hiahiatia ana hei whakaoti i aua tikanga raruraru katoa, a hei whakatau hoki i aua mana me aua take me nga nama me nga tono me era atu take, nama, tono, penei pehea ranei e tau nei inaianei a e ki ana kei te whakaekea e etahi tangata ki etahi a e ki ana e whai mana ana e whai take ana, e whai paanga ana, e whai mokete ana, e whai nama ana, e whai tono ana penei pehea ranei i runga i aua whenua mo runga ranei i aua whenua mo te noho ranei i aua whenua:
No reira ka Meingatia hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paramete, i runga ano hoki i tona mana, ara:—
| 1. | Ko te ingoa poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakamana Take Whenua Maori, 1893." Kaua e timata tona mana kia tae ra ano ki te tahi o nga ra o Hanuere tahi mano waru rau iwa tekau ma wha, engari ano te tekiona rua tekau ma ono. | ||||||||||||||||||||
| 2. |
I roto i tenei Ture mehemea kahore e poka ke ana ona tikanga i enei e mau iho nei,— "Kooti" "Kooti Whakamana" ranei, ko tona tikanga ko te Kooti e whakaturia ana i raro i te mana o tenei Ture. "Maori" tona tikanga he tangata Maori a i uru mai ano nga hawhe-kaihe Maori me o ratou uri: "Whenua" tona tikanga ko tetahi whenua e whai take ana kua whakataua ranei ki etahi Maori i raro i tetahi take penei pehea ranei haunga ia nga whenua kahore ano kia whakataua nga take e te Kooti Whenua Maori. |
||||||||||||||||||||
| 3. |
Me whakatu tetahi Kooti Kooti Tuhituhi a me ki taua Kooti ko "Te Kooti Whakamana" a me whai mana i runga i nga whenua e takoto ana i roto i tetahi takiwa Kooti Whenua Maori e ahei ai te Kawana a muri ake nei te panui kei raro i tona mana. Ka ahei te Kooti, i runga i te tono a tetahi Maori Pakeha ranei e whaitake ana, ki te whiriwhiri, ki te whakarite, ki te whakatau tuturu pumau rawa i nga tautohe katoa, tikanga, take, paanga ranei ki aua whenua etahi ranei o aua whenua (haunga anake ia te mana kia tono whakawa i tetahi atu Kooti e whakaritea ana i raro iho nei). I te mea e whakahaere ana to Kooti i ona mana e whakawa ana i tetahi take i tona aroaro, kia kotahi Kaiwhakawa, me awhina atu hoki e tetahi Ateha Maori kia kotahi; mo runga mo etahi atu mea ko te mana whakawa me era atu mana e whakawhiwhia ana ki te Kooti ka taea te whakahaere e te Kaiwhakawa. |
||||||||||||||||||||
| 4. |
Ka ahei te Kawana ki te whakatu i tetahi i etahi Kaiwhakawa ranei mo te Kooti i pai ai ia. Ko nga Kaiwhakawa katoa mo te page 3 Ko nga utu mo nga Kaiwhakawa katoa me whakatau i te wa i whakaturia ai ia a me kaua e neke ake i te kotahi mano pauna i te tau, a me kaua e whakarereketia aua utu i te wa e tu ana taua Kaiwhakawa. |
||||||||||||||||||||
| 5. | Me whakatu e te Kawana i ia wa i ia wa nga Ateha Maori nga Kairehita, me nga Kaiwhakamaori, me nga Karaka, e hiahiatia ana mo te whakahaere i nga mahi a te Kooti, a ka mau tonu aua tangata ki o ratou tari i te wa e pai ai te Kawana, me te utu ano i a ratou mahi i ia wa i roto i nga moni e whakaritea ana mo tera mahi. A i roto i ana moni i wehea mo taua mahi me utu ena moni mo nga haererenga i runga ano i ta te Kawana i whakatau ai. | ||||||||||||||||||||
| 6. | Ka whai mana te Kooti ki te karanga i nga tangata katoa e pa ana ki aua whenua, a ko nga tangata katoa e ki ana e whai take ana, e whai nama ana penei pehea ranei ki taua whenua, e whaitake ana ranei kia noho i runga i aua whenua, a ka ahei ano hoki te tono kia kaere mai nga kai-korera katoa, me te tuku mai i nga pukapuka katoa penei pehea ranei, ahakoa kua tukua ki tetahi tari o te katoa, ki tetahi tari rehita ranei, ara mehemea e hiahiatia ana kei whakatuturu i nga korero i nga uiui hoki, me te tono kia tukua mai nga pukapuka o roto i te tari nga tauira tika ranei o aua pukapuka (ara mehemea e mahara ana te Kaiwhakawa he mea tika a e whai tikanga ana aua pukapuka hei korero ki tona aroaro), a me tuku mai ano aua pukapuka e te tangata e tiaki ana i aua pukapuka ki te Kairehita o te Kooti Whakamana me te pupuri ano e ia i te wa e uiuia ana nga tikanga, a ka mutu taua uiui me whakahoki ki te tangata e tiaki ana i aua pukapuka. | ||||||||||||||||||||
| 7. |
Ka whai mana te Kooti,—
|
||||||||||||||||||||
| 8. | Ko te mahi ma te Kairehita o te Kooti Whenua Maori, me te Kairehita o nga Tiiti me te Kairehita Takiwa Whenua, he whakamarama tonu atu i nga wa katoa ki te Kaiwhakawa o te Kooti Whakamana i nga take me nga paanga katoa e rehitatia ana i roto i a ratou tari a e pa ana ki nga whenua e tautohetia ana i te aroaro o te Kooti, ki tetahi wahi ranei o taua whenua, me te tuku mai hoki i nga tiiti tuatahi i nga tauira mea haina he tika a e hiahiatia ana e taua Kaiwhakawa, a ka ahei te tango mai i aua tauira hei korero ki te aroaro o te Kooti mehemea e whakaaro ana te Kaiwhakawa ka mana i aua pukapuka. | ||||||||||||||||||||
| 9. | Ka ahei te Kooti ki te tango i tetahi korero pukapuka ranei i whakaaro ai te Kaiwhakawa e tika ana mo runga i te take e whakahaere ana, ahakoa he korero e ahei kia whakina i roto i te Hupirimi Kooti kahore ranei. Ko nga take katoa i runga i te ture o terei o tena ahua ka ahei te whakaoti me te whakatau e te Kooti, a ka ahei ano hoki e te Kaiwhakawa te whakahaere i aua mana katoa pera ano me nga mana i whakataua i tukua ki tetahi Kaiwhakawa o te Hupirimi Kooti, me nga mana me nga tikanga katoa kua whakataua kua tukua ki tetahi Kaiwhakawa o te Kooti Whenua Maori, ko te tino tikanga hoki o tenei ture he mea kia tino whiwhi te Kooti ki nga mana e ahei ai te Kooti te tino whakahaere i nga keehi katoa e tae mai ana ki tona aroaro kia whakamana, kia whai mana ano hoki te Kooti ki te whakahaere i nga take me nga raruraru me nga tautohe katoa i waenga i ena hunga a e pa ana ki nga whenua me nga take i tona aroaro kia whakaotia rawatia. | ||||||||||||||||||||
| 10. |
Ka ahei te Kooti i raro i nga tikanga e whakaaturia ana i roto i nga tekiona tekau ma rima me te tekau ma ono o tenei Ture i page 5 Ka ahei ano hoki te Kooti ki te whakamana me te whakahau kia hanga tetahi tiiti, kirimina tetahi whakariteritenga whakaaetanga, tuhituhinga ranei i waenga i tetahi hunga, i hainatia i whakaotia i mua o te paahitanga o "Te Ture Whakamana Take Whenua Maori, 1892," e meinga ana hei whakamana i te tukunga o te tetahi whenua i runga i te hoko i te tuku, i te riihi ranei, e mea ana ranei hei whakariteritenga whakaaetanga hei tukunga i taua whenua, ahakoa nga hea katoa me nga paanga o nga Maori whai take ki taua whenua ki te hea kotahi maha atu ranei o nga hea me nga paanga, ki tetahi wahi ranei o aua hea me aua paanga. Erangi ia i runga i aua take katoa i te aroaro o te Kooti i raro i tetahi tekiona o tenei Ture, ma te tangata e tono ana kia whakamana ana take e matua whakamarama atu ki te Kooti,—
Ka ahei te Kooti ki te whakakore i te mana o tetahi kirimina whakaaetanga ranei kihai i taea te whakahaere i runga i tetahi o nga tikanga kua kiia ake nei, i whakaaro ai ranei te Kooti kihai i tika i poka ke ranei i te pai me te whakaaro tika, a i ekengia e tetahi mahi tahae whakahaere poka ke ranei i runga i te ture.. |
||||||||||||||||||||
| 11. | E kore te Kooti e whaimana ki te whiriwhiri i nga take o te Kuini ki tetahi whenua e meingatia ana kua riro i te Karauna, kaua ano hoki te Kooti e whai mana ki te whakamana i tetahi whakahaere mo te hoko mo te riihi ranei i tetahi whenua Maori kua whakahaerea e tetahi tangata kaporeihana kamupane ranei i muri iho i te tukunga o te panui i te wa ranei e mana ai tetahi panui a te Kawana i roto i te Gazette i te Kahiti ranei i runga i nga tikanga o tetahi Ture i mana i mua a muri ake nei ranei mana ai, e panui ana kia whakahaerea e ia tetahi tikanga kia riro i a te Kuini taua whenuapage 6 |
||||||||||||||||||||
| 12. | Mehemea kua whakahaerea etahi tikanga i mua e tetahi tangata kaporeihana kamupane ranei mo te hoko mo te riihi ranei i tetahi whenua Maori i mua o te tukunga o te panuitanga pera me tera kua whakahuatia i roto i te tekiona i runga ake nei, a i whakahaerea tonutia aua whakahaere a i whakaotia hoki, ka ahei te Kooti ki te whakahaere i tona mana me te whakamana i aua take i tetahi ranei o aua take i kitea ai he mea tika, i runga anake i te whakaae a te Kawana, erangi me kaua e whakamana tetahi take i kitea ai tetahi mahi tahae tetahi mea ranei e tau ai he mate ki nga Maori, e takahi ana ranei i etahi mana e kiia ana kua tau ki a te Kuini. | ||||||||||||||||||||
| 13. | Ko nga ota katoa me nga whakahaunga katoa a te Kooti kua hainatia e te Kaiwhakawa, kua hiiritia hoki ki te hiiri o te Kooti, ka tino tuturu oti rawa atu, engari me tuku aua ota me aua whakahaunga ki te aroaro o nga Whare e rua o te Runanga Nui pera ano me tera kua whakaritea i nga tekiona tekau ma rima me te tekau ma ono o tenei Ture, me watea ano hoki kia tukuna he tono whakawa tuarua i runga i nga tikanga a muri iho nei whakaritea ai a ekore e taea te arai te whakararuraru ranei te whakahoki iho ranei i tona mana e tetahi atu Kooti penei pewhea ranei. Ko nga ota katoa me nga whakahaunga me rehitia ki roto i te Kooti, a me tuku te tauira o nga ota katoa me nga whakahaunga e pa ana ki tetahi whenua ki a te Kawana i muri tonu iho i te whakaritenga o nga rohe e te ota a te Kooti, a te Kooti Whena Maori ranei, i raro i nga tikanga o tenei Ture; a i reira ano mehemea kua whakamaramatia aua whenua me te ki ko wai nga tangata whai take ahakoa na te Kooti Whakamana taua ota na te Kooti Whenua Maori ranei i runga i te wehewehenga, ka ahei e te Kawana i runga i te waraati i raro i tona ringa ki te tohutohu atu ki te Kairehita Takiwa Whenua o te takiwa i takoto ai te whenua kia whakaputaina te tiwhikete take te wehe ranei i nga tiwhikete take ki nga tangata ki ia tangata ranei i runga i te ota i te whakahaunga ranei a te Kooti Whakamana mo te whenua e whakaaturia ana i roto i taua waraati mo taua whenua paanga ranei, me te tauano hoki taua whenua ki raro i nga tikanga i nga taumahatanga me nga tono me nga moni e puta mai ana me nga mckete etahi atu nama ranei e tohutohungia mai ana e taua ota e taua whakahaunga ranei a te Kooti Whakamana; a i reira ano ko nga take katoa o mua ki taua whenua ahakoa kua whakataua ki taua tangata ano ki tetahi atu tangata ranei ka mutu tonu iho i reira ano a ka kore atu tona mana ara mehemea e pera ana te whakahau a te Kooti Whakamana a ko te rehitatanga o taua take whenua i roto i tetahi tari i tetahi atu Kooti ranei ka whakakorea atu ara mehemea e pera ana te whakahau a te Kooti Whakamana. | ||||||||||||||||||||
| 14. | Ko nga ota tono kia utua he moni, me nga whakahaunga kia whakaritea nga tikanga, kia tukua tetahi whenua e tetahi tangata i mua o te Kooti ki tetahi atu tangata i te aroaro o te Kooti a i kiia e tika ana kia riro i a ia taua whenua, ka ahei te tuku nga pukapuka o aua whenua ki te Huperimi Kooti o te takiwa i takoto ai taua whenua, a i reira ano ka ahei te whakahaere aua tikanga katoa ki te Hupirimi Kooti hei whakamaro i nga tikauga kia utua nga utu, i runga ranei i te whakahaerenga o nga tikanga i whakataua kia mahia kia tukua mai taua whenua i runga i nga huarahi e kawea ai tetahi keehi ki te aroaro o te Hupirimi Kooti i runga i tetahi whakataunga, whaka-page 7 haunga?ranei a taua Kooti a ko aua pukapuka hamene katoa ka ahei te tuku hei whakamaro i nga tikanga kia utua nga moni i whakataua kia utua, hei whakamaro ranei i nga tikanga kia whakaritea nga tikanga kia tukuna ranei te whenua, pera ano me nga tikanga e whakaputaina ana i runga i tetahi whakataunga a te Hupirimi Kooti mo aua tikanga pera. Kahore e whai tikanga i mua o te whakaputanga o tetahi takanga i runga i te ture kia whakaotia nga tikanga o tetahi ota whakahaunga ranei kia whiriwhiria e tetahi Komihana i raro i nga tikanga o nga Ture Arai Hoko Tahae, kaore hoki e whaitikanga kia whakaputaina he tiwhikete e te Komihana hei whakaatu kahore ona tikanga tahae pehea ranei i taua ota, whakahaunga ranei a te Kooti Whakamana. |
||||||||||||||||||||
| 15. | Ko nga tono katoa me nga ota katoa me nga whakahaunga i hanga i runga i nga tikanga o tenei Ture me whakatakoto i ia wa ki te aroaro o nga Whare e rua o te Runanga Nui, me tere i tonu mai i te wa e noho ana te Paremete, a mehemea kahore e taea i taua wa me tae mai i roto i nga ra kotahi tekau i muri iho o te huihuinga o te Paremete o muri iho. | ||||||||||||||||||||
| 16. |
Ahakoa tetahi mea e mau ana i roto i tenei Ture, ko nga ota whakamutunga katoa me nga whakahaunga e pa ana ki tetahi whenua i hanga e te Kooti ekore e whai mana, haunga anake ia mo runga mo nga tono whakawa ki te Kooti Piira, a ka takoto tonu i roto i te tari o te Kooti, a me kaua rawa e tukuna ki tetahi tangata mo runga i tetahi tikanga ahahakoa penei pehea ranei, ekore ano hoki e ahei te rehita i raro i tetahi Ture kia pahure ra ano nga ra kotahi tekau i muri iho i te mutunga o te Paramete i whakatakotoria ai aua tiwhikete me aua pukapuka ki te aroaro o nga Whare e rua o te Runanga Nui, pera ano me te whakaritenga i roto i te tekiona i runga ake nei: Engari mehemea tera etahi ota tuturu whakahaunga ranei kua whakatakotoria ki runga i te tepu o nga Whare e rua o te Runanga Nui i roto i nga ra kotahi tekau whakamutunga o tetahi Paremete e kore e taea te whakahaere tetahi tikanga mo runga i aua tiwhikete kia pau ra ano nga ra kotahi tekau i muri iho i te mutunga o te Paramete o muri iho. Ko nga ota whakamutunga me nga whakataunga katoa e whakatakotoria peratia ana ki te aroaro o te Paremete i te wa e noho ana te Paremete ka kiia kua whakatuturutia kua whakaotia e te Paremete ara mehemea kahore he kupu whakahe e paahitia e tetahi o nga Whare o te Paremete i te wa e noho ana taua Paremete. Kaua nga tikanga o tenei tekiona e pa ki nga ota e tukua ana e te Kooti hei whakamana i etahi whakaritenga whakaae e oti ana i waenganui i aua hunga, e pa ana ki aua take ki te mea ranei tera etahi mea i he etahi mea ranei i mahue etahi pohehetanga anake ranei i i te mahinga i nga pukapuka take i hanga ai tetahi ota a te Kooti. |
||||||||||||||||||||
| 17. | Ko nga moni katoa i pau i runga i nga whakahaerenga i raro i tenei Ture kei te Kooti tonu te tikanga a ka ahei ano e taua Kooti te whakahau kia utua e, tetahi hunga kia utua ranei ki tetahi hunga i i tona aroaro, a ka ahei ano hoki e te Kooti te whakahau ki runga i tetahi i etahi ranei o taua hunga kia utua e ratou te whakawakanga me etahi atu utu e tika ana kia utua ki te Kooti i runga ano i nga huarahi e whakataua ana e nga ture o te Kooti a e whakaputaina ana i tena wa i tena wa e te Kawana.page 8 |
||||||||||||||||||||
| 18. |
Ka ahei te Kawana ki te whakatakoto tikanga whakahaere mo enei tikanga e mau iho nei:—
Erangi ia i runga i te mea kahore ano tetahi tikanga whakahaere i hanga i runga i tetahi take ka whai mana te Kaiwhakawa i runga i te ture i runga ano i tana i whakaaro ai ki te whakatakoto tikanga mo te keehi i tona aroaro, a i muri iho me whakahaere tonu i runga i aua tikanga mo te wa i whakaaro ai ia he tika, kia puta ranei tetahi tikanga whakahaere a te Kawana mo runga i aua take. |
||||||||||||||||||||
| 19. | Ka whai mana te Kooti i raro i tetahi whakahaere i raro i tenei Ture ki te whakamana i tetahi whakariteritenga whakaaetanga i whakaaetia e nga Maori, ahakoa i waenga i nga Maori ake i waenga ranei i nga Maori me nga Pakeha i te aroaro o te Kooti; a mehemea e ki ana te Kooti he whakahaere he whakaaetanga he whakaotinga tika taua whakahaere o nga take o etahi ranei o nga take e tautohetia ana, a kihai i tau he mate ki runga i nga paanga me nga take o etahi page 9 tangata i uru ki taua keehi, me whakatau tonu e te Kooti taua whakataunga i runga i nga whakaaetanga i whakaaetia ai e aua tangata, a ko taua whakataunga ka mana tonu ki waenga i taua hunga i whakaae ki waenganui i a ratou, ano he whakaaetanga he korero ranei ki te aroaro o te Kooti. |
||||||||||||||||||||
| 20. | Ekore tetahi take tetahi whakahaere ranei e tukua ki tetahi Kooti i waho atu o te Kooti Whakamana hei whiriwhiri i te tika o te tuku whenua e tonoa ana kia whiriwhiria nga tikanga i te aroaro o te Kooti Whakamana, kia pahure ra ano nga marama e ono i muri iho i te whakapuaretanga o te Kooti Whakamana; a ki te whakahaerea tetahi take, tetahi whakahaere ranei i roto i tetahi atu Kooti i roto i aua marama e ono, ki te whakaaturia atu i timataria i mua o te paunga o nga marama e ono ka meinga he arai mo te timatanga o tetahi whakahaere, a i muri iho i te timatanga o tetahi take whakahaere ranei i tetahi atu Kooti i muri iho i aua marama e ono, ki te whakahaerea tetahi keehi i roto i te Kooti Whakamana a i runga i te mea e whakahaerea ana tetahi keehi take raruraru i waenga i tetahi hunga, ka araia nga whakahaerenga i roto i tetahi atu Kooti i runga i te tono pera atu me te utunga o nga tono katoa o taua keehi a taea noatia te ra i tae atu ai tau tu tono i runga ano i te huarahi me nga whakahaere a te Kooti i whakawa ai i taua keehi. | ||||||||||||||||||||
| 21. | Ko tetahi tangata e mea ana e mate ana ia i runga i tetahi whakataunga a te Kooti i runga i tetahi take i runga i te ture, haunga ia nga korero poka ke, ka ahei i roto i nga ra e ono tekau i muri iho i te whakataunga a te Kooti te tuku i tetahi tono, me te whakamarama i nga take katoa o tana whakahe i runga i taua whakataunga, a i reira ano ka ahei te whakaae ki waenganui i taua hunga me te Kaiwhakawa a ki te kore e whakaaetia tetahi tino keehi e ratou, na ko tetahi wahi o nga whakahaere e hiahiatia ana hei whakatau i ena take e meatea ana kia whakataua e te Kooti Pira me tuku e te Kooti Whakamana ki te Kooti Pira a i reira ano ka whai mana te Kooti Pira ki te whakawa me te whakatau i taua take, a ko nga whakataunga katoa me nga ota whakataunga ranei a te Kooti Whakamana ka ahei te tuku ki taua Kooti Pira. Ekore tetahi tono pira i runga i tetahi whakataunga tarewa i runga ranei i tetahi ota e meinga hei arai i tetahi atu whakahaere i waenganui i te hunga i roto i te Kooti Whakamana ara ki te kore taua arai e whakaaetia e era atu tangata katoa e pa ana ki taua take, e whakahaua ana ranei e te Kaiwhakawa. Engari kaua e whakaputaina e te Kooti Whakamana tetahi ota tuturu, whakahaunga ranei i te mea kei te tarewa tonu tetahi tono whakawa piira, mehemea ra ki te whakaputaina taua ota whakataunga ranei tera e whakamana e whakatuturutia nga take o te hunga i tika e tetahi atu Kooti e hara i te Kooti Whakamana. | ||||||||||||||||||||
| 22. | Ka ahei te Kawana i runga i etahi tikanga whakahaere tore ki te whakarite he pehea ranei nga utu e utua, a he pehea te nui o te punga e hoatu e nga kaitono ki te Kooti Whakamana kia tukuna ki tetahi atu Kooti whakatau ai, a ka ahei ano hold e te Kawana i runga ano i tana i pai ai te tohutohu mehemea i raro hoki i tewhea tikanga e taea ai te whakakore tetahi whakawa, hei tikanga ranei e whai mana ai ki te tuku tono, e whai mana ai ranei kia whakawakia e taua Kooti Pira i runga i taua tonu.page 10 |
||||||||||||||||||||
| 23. | Ka whiwhi te Kaiwhakawa o te Kooti Whakamana ki nga mana katoa e whiwhi ai te Kaiwhakawa o te Hupirimi Kooti i runga i te whiu mo te whakahawea ki tona Kooti, ki nga ota ki nga whakataunga ranei a tona Kooti e tetahi tangata i kiia e ia kua pera tona hara; a ki te tino turi tetahi tangata i runga i te mea kahore he take i kitea e te Kooti, a ka kore taua tangata e whakamana i tetahi hamene i tetahi whakahau ranei a te Kooti, ka kiia kua takahi ia i nga whakahaere me nga ture o te Kooti, a ka ahei taua tangata te mau mai ki te aroaro o te Kooti me te whiu i runga ano i te huarahi e ahei ai te whiu e tetahi Kaiwhakawa o te Hupirimi Kooti mo taua hoinga. | ||||||||||||||||||||
| 24. | Ka whai mana te Kaiwhakawa o te Kooti Whakamana i muri iho i te whakataunga a taua Kooti e whai take ana tetahi tangata ki tetahi hea kahore ano i wehewehea, tetahi paanga ranei ki tetahi whenua, ki te whakahau ko te whenua e wehea ana mo aua hea paanga ranei me kimi i roto i te Kooti Whenua Maori; a i reira ano me tahuri te Tumuaki o te Kooti Whenua Maori kiote wehe i te wahi whenua ki waenganui i nga tangata i kiia e whai take ana me pera ano hoki ki era atu tangata e whai take ana ki te poraka whenua i kitea to ratou tika i runga i nga tikanga whakahaere a te Kooti Whenua Maori. | ||||||||||||||||||||
| 25. | Kua whakakorea i konei "Te Ture Whakamana Take Whenua Maori, 1892." | ||||||||||||||||||||
| 26. | Ekore e ahei te whakaeke te kawe ranei i tetahi whakawa ki te Kooti hei whakahe i te tika o te tuku mo tetahi whenua mo tetahi tiiti ranei mo tetahi tuhituhinga ranei mo tetahi pukapuka ranei e meatia hei whakamana i tetahi tuku whenua tetahi pukapuka ranei e mau ana i roto i tetahi whakariteritenga whakaaetanga tuku e whiriwhiria ana i raro i tenei Ture, kia tae ra ano ki te tahi o nga ra o Hanuere tahi mano waru rau iwa tekau ma wha, ko te ra hoki tera e timata ai te mana o tenei Ture i runga ano i nga tikanga kua whakaritea ake nei. |
