Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1892, 1893, 1897, 1898, 1899.

Apiti

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section

Apiti.

Nga Utu mo Nga Whakapainga.

33.

Mehemea ka hokona ka tukuna ranei i ruuga [sic] i tetahi huarahi te riihi o tetahi rahui i raro i te utu whiriwhiri mo nga whakapainga i mahia ki runga i aua rahui, ko aua whiriwhiringa utu katoa kahore nei e whakamaramatia e tenei Ture kia kotahi marama i mua o te mutunga o te riihi te whakataua ai i runga ano i te huarahi i tohutohua ai e te Kaitiaki o te Katoa, a ko aua utu i whiriwhiria mo nga whakapainga me utu ki te Kaitiaki o te Katoa e te kaihoko o te riihi i te ra i mua ranei o te ra i timata ai taua riihi.

A mehemea ka whakakorea tetahi o aua riihi mo te takahi i nga tikanga o te riihi me whakahau e te Kaitiaki o te Katoa kia whiriwhiria nga utu mo nga whakapainga i muri iho i te pananga o te kai riihi i runga i te whenua.
34. Ka oti te utu nga utu whiriwhiri mo nga whakapainga e te kaihoko i te riihi hou me utu e te Kaitiaki o te Katoa ki te kairihi o mua atu me te pupuri ano i nga moni reti i etahi atu moni ranei kihai i ea i te tangata e whakarere ana i te riihi i runga i aua whenua me nga utu ano hoki e pau ana mo te mahinga kia riro mai taua whenua.
35. Kei te Kaitiaki o te Katoa tonu te tikanga mo te tono whakarere i nga riihi mo te takahi i nga tikanga o te riihi mo te tono hoki i nga utu mo nga whakapainga tetahi wahi ranei o aua utu.
36. Mehemea kahore e utua aua utu mo nga whakapainga kua kiia ake nei ka ahei te Kaitiaki o te Katoa te hamene i tetahi kairihi ki tetahi Kooti kia riro mai nga moni i te tangata e tika ana kia utu i aua moni.
37. Kahore tetahi kairihi e whakamutu ana i tana riihi e ahei te tono ki te Karauna ki te Kaitiaki ranei o te Katoa i tetahi utu mo tetahi whakapainga i mahia e ia ki runga i nga whenua e riihitia ana e ia ara mehemea kahore e utua e taua kairihi aua utu ki te Kaitiaki o te Katoa.

Nga Utu me Te Apitireihana.

38.

Ko nga tono katoa mo nga utu i runga i nga tikanga i raro i tenei Ture mo nga utu ranei mo nga whakapainga mo etahi atu tikanga ranei me whakaoti i raro i nga tikanga o te Wahi III. o te Ture Mahi Nunui 1882 ara mehemea kahore he whakaritenga ke na konei hoki i whakaritea ai i kiia ai kua whakaurua te Wahi III. o taua ture ki tenei Ture.

I runga i nga tono katoa ko te Kaitiaki tonu o te Katoa te Kaiwhakahoki kupu.
39. Kei nga whakaritenga whakaaetanga ranei kia tukua tetahi take e puta ake ana i raro i tenei Ture kia Apitireitatia ko aua tukunga ara mehemea kahore he whakaritenga ketanga i konei me tuku aua keehi ki te aroaro o nga kaiapitireita kotahi maha atu ranei i whakaturia e nga taha e rua me te whakatu ano e aua kaiapitireita i tetahi atu tangata mana e whakatau:— page 16
(1.) Mehemea kahore tetahi o taua hunga e whakatu kaiapitireita i roto i nga ra e ruatekau i muri iho i te tononga tuhituhi kia pera a ai tangata o ratou heoi ka riro ma te kaiapitireita i whakaturia e tetahi taha e whakahaere i te apitiretatanga ki nga taha e rua ara ki ia tangata o ratou.
(2.) Mehemea kahore e taea e aua kaiapitireita te whakaae i waenga i a raua mo runga i te take i tukuna ki a raua, kei reira me tuku taua take kia whakataua e tetahi atu tangata mea whakatu e aua kaiapitireita a ka tuturu tonu tana whakataunga ki nga taha e rua.
(3.) Ko aua mahi apitireihana katoa me whakahaere tonu i runga i nga tikanga e whakaaturia ana e te "Ture Apitireihana, 1890," a ka haere tonu i raro i nga tikanga o taua ture pera ano me te mea i tukua te tono o taua apitireitatanga i runga i te whakaae a nga taha e rua i raro i tetahi tiiti.
(4.) Ma ia tangata o taua hunga e utu tana taha o nga utu whakahau, a me nga utu mo te tangata whakatau me utu ano e ia tangata o ratou a kia rite tonu te nui o te utu a tetahi a tetahi mo taua mahi apitireihana.
(5.) Ka rite tonu te mana o aua kaiapitireita o te tangata whakatau ranei ki nga mana katoa e tukua ana ki nga Komihana e te "Ture Komihana, 1867," me ngamana katoa kua tukua ki a ratou i raro i te "Ture Apitihana, 1890."
40. Ko nga kaiwhiriwhiri utu katoa e tukua atu ana ki a ratou tetahi take kia whiriwhiria i raro i tenei Ture me matua oati ratou i tenei whaiki e mau iho nei ki te aroaro o tetahi Kaiwhakawa (J.P.).

Ko ahu ko A.B., e tino whaiki ana kahore oku take paanga pewhea ranei i roto i te take a (I konei me whakahua te take e whakahaere ana), a ka tino pono ka tino tika i runga ano i toku matauranga te whiriwhiri i nga tikanga e hiahiatia ana i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakataunga Rahui o te Tai Hauauru, 1892."

A e whakapuaki pono ana ahau i tenei whaiki me tenei oati aku me te whakaaro pono ano i roto i toku ngakau he tika i runga i nga tikanga o tetahi Ture o te Runanga Nui o Niu Tireni e kiia nei ko "Te Ture o te Rangimarie, 1882."

Nga Riihi.

41. Ahakoa etahi tikanga e mau ana i roto i tenei Ture mo runga i te riihi i te noho ranei i tetahi tu ahua whenua ka pa katoa nga tikanga o tenei tekiona me nga tekiona e toru i muri iho ki nga riihi katoa i raro i tenei Ture:—
(1.)

I nga wa katoa e whakamana ana te Kaitiaki o te Katoa ki te tuku i tetahi riihi me whakahaere tonu e ia i runga i te ahua i pai ia ia i raro i nga tikanga o tenei Ture a i runga i taua whakaaetanga ana me haina e ia ki te hiiri o tana tari o te Kaitiaki o te Katoa.

Ka ahei e te Kaitiaki o te Katoa te whakarereke i nga tikanga o tetahi riihi tetahi oati whaiki e hiahiatia ana i raro i tenai Ture hei whakaoti i tetahi tikanga e puta mai ana.
(2.) Me utu mo runga i ia pukapuka riihi pukapuka ke ranei, tetahi pukapuka tuku ranei nga moni e ono tekau ma toru hereni hui atu ki nga pane Kuini; a tera ano hoki e tonoa e te Kaitiaki o te Katoa kia utua aua utu me nga pane Kuini i te wa e tonoa ai aua pukapuka kua kiia ake nei a tetahi wa ranei i muri iho, a ka ahei ano hoki te Kaitiaki o te Katoa i ia wa te whakakore i tetahi whakahaere mehemea kahore e utua aua utu i te wa i tonoa ai.
(3.) Ka ahei ano te whakamana i te tuku o tetahi riihi hou i runga i te tuhituhi ki runga i te riihi i nga tikanga katoa e pa ana ki aua riihi hou me te haina ano i taua pukapuka o nga tikanga pera ano me nga tikanga e hiahiatia ana i runga i nga riihi tawhito.
42. Me hanga nga riihi katoa e te Kaitiiaki o te Katoa a me pera ano te ahua me te whakauru ano i aua kawenata me aua tikanga me aua kirimene kihai nei i rereke i nga tikanga o tenei Ture, o nga tikanga ranei e whakaritea ana a te Kawana, pera ano me ta te Kaitiaki o te Katoa i whakaatu ai i roto i nga tikanga whakahaere, e whakamana nei ia kia ahei ki te whakarite tikanga, ki te whakakore ki te whakarereke ranei i ia wa i ia wa, ahakoa e mahia ana mo te take motuhake, mo ia take ke atu ranei, a me haere ano i raro i nga tikanga e mau ake nei.
(1.) Kaua tetahi kairihi e hoko e tuku pehea ranei i tetahi whenua i riihitia ki aia e nohia ana ranei e ia tetahi wahi ranei o taua whenua kia matua whakaae te Kaitiaki o te Katoa ki te tono a taua kairihi.
(2.) A te wa e hiahiatia ai tetahi whaiki i tetahi kairiihi ekore tetahi kaituku riihi ekore ano hoki tetahi kaihoko i tetahi riihi i raro i tetahi mana hoko i runga i tetahi mokete tetahi kaituku ranei kaitiaki ranei i roto i tetahi pekerapu e tukuna kia noho ki runga i te whenua e karapotia ana e taua riihi kia tukuna rano e taua tangata ki te Kaitiaki o te Katoa tetahi whaiki i runga i te ture i runga ano i taua ahua me tona mana.page 17
(3.) Ko nga kaituku riihi katoa i runga i te ture kaihoko ranei o tetahi riihi kua kiia ake nei ka riro katoa i aia nga mana me nga tikanga, me tau ano hoki nga tikanga ki runga i aia pera ano me nga tikanga i tau ki runga i te kairihi tuatahi. Erangi ia ka tau ano kia utua e te kaituku riihi nga moni reti e tika ana kia utua i muri iho i taua tukunga.
(4.) Ekore e tika tetahi tukunga riihi mehemea kahore e whakamana nga tikanga katoa i tukuna ai taua riihi mo runga i te utu i nga moni reti me etahi atu tikanga.
(5.) Ki te mea ka kore e whakaritea tetahi tikanga o te riihi e te kaitango riihi e te kaitango riihi tuarua ranei i roto i nga ra e ono tekau o nga ra i whakaritea kia mahia e ia tera e ahei te muru i taua riihi a ka kiia ia i runga i taua murunga ehara ia i te tangata tika i runga i te ture hei noho ki runga i te whenua e mau ana i roto i taua riihi, a ka ahei tonu te Kaitiaki o te Katoa te whai tikanga ki te tango mai i taua whenua.

Ko nga tikanga katoa e mau ake nei mo runga i nga riihi ka mana ka kiia hoki e here ana aua tikanga i te Kaitiaki o te Katoa me nga kaitango riihi pera ano mehemea e mau aua aua tikanga i runga i nga riihi katoa.
43. Ka tau te taumahatanga o te utu i nga reeti katoa me nga take me nga whiriwhiringa utu katoa o ia ahua ki runga i te kainoho ki runga i te whenua e karapotia ana e tana riihi me te roa ano hoki o te wa e riihi ana ia i taua whenua.
44. Ki te marama ki te Kaitiaki o te Katoa kua ngaro tetahi riihi i ngaro ranei i runga i tetahi raru ka ahei ia te hanga i tetahi riihi hou hei riiwhi mo te mea tuatahi i runga ano i nga tikanga me nga ritenga i runga ano hoki i te utu i nga utu mo ia riihi i pai ai ia. Mehemea e hiahiatia ana kia tuhituhia tetahi tuhituhi ki runga i tetahi riihi a kua ngaro taua pukapuka riihi kua kiia ake nei, ka ahei e te Kaitiaki o te Katoa te tuku i tetahi riihi hou hei riiwhi mo te mea i ngaro, me te tuhituhi i te tuhituhi e hiahiatia ana ki runga i taua riihi, a ki te pai ranei ia ka ahei te tuhituhi i nga tikanga o mua o te riihi me te hui tahi i nga tikanga ki roto i te riihi hou.
45. Me hanga me whakaoti kia toru nga pukapuka riihi o ia riihi e te Kaitiaki o te Katoa me nga Kaitango riihi.
46.

Ko nga riihi katoa i muri iho i te whakaotinga pera me tera kua kiia ake nei me rehita e te Kaitiaki o te Katoa i raro o nga tikanga o "Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885," i raro ranei i tetahi Ture e pahitia i naianei a muri ake nei ranei hei riiwhi mo era kia ahua pera ano te rehita me te Karauna Karaati, a ko te riihi e puritia ana i roto i te tari o te Takiwa Rehita Whenua ka meinga he wahi no te pukapuka rehita o taua tari me te rehita ano i nga tikanga whakahaere katoa ki roto i taua pukapuka erangi kaua ia he moni e utua hei huarahi whakahua moni mo te rehita i tetahi o aua riihi.

Ko nga whakahaere katoa me nga tukunga whenua e karapotia ana i roto i taua riihi me hanga i runga i nga tikanga o nga Ture kua kiia ake nei a me tau ano hoki ki raro i aua ture.
47. Ko nga whakahaere i raro i nga riihi katoa e poka ke ana i nga tikanga o te tekiona wha tekau ma rua o tenei Ture ara mo runga i nga tuku riihi ka whakakorea rawatia, a me kaua ano hoki te Kairehita Whenua Takiwa e whakaae ki te rehita i tetahi whakahaere i raro i tetahi riihi kia matua marama ia kua oti aua tikanga te whakarite.
48.

Ko nga riihi katoa me whakarite te wa mo aua riihi kia mutu ai aua riihi a te paunga o nga tau e rua tekau ma tahi, timata mai i te timatanga o te riihi, a ka ahei te whakahou i ia wa i runga i nga tikanga ka whakaaturia i muri iho i konei.

Me utu e te kaitango riihi nga moni reti e rahuitia ana e tana riihi ki te Kaitiaki o te Katoa i ia hawhe tau i mua tonu o te riihi, a ko nga moni reti mo te hawhe tau kia utua i te wa e tono riihi ana he utu tena mo te reti e tika ana kia utua i te timatanga o te riihi.
49. Ka ahei tetahi tangata kua tae ona tau ki te tekau ma whitu tau nuku ake ranei te tango riihi i raro i tenei ture, a mehemea kihai i tino rite ona tau te pakeke ka ahei ano ia te whakaoti i te riihi a me te here ano ia e nga tikanga o taua riihi o tenei Ture hoki ane he tino pakeke taua tangata.
50. Ko ia riihi whenua me tuwhera ki te katoa i runga i te tikanga tono a pukapuka, ka tuku ai ki te tangata nana te utu i nuku ake, me whakarite i te tuatahi tona utu tika mo te riihi, me rite ki te rima pauna mo ia rau pauna o te utu tika e whakaritea ana e te Kaitiaki mo te Katoa, rao taua whenua e riihitia ana.
(1.)

Me whakatuwhera e te Kaitiaki mo te Katoa aua tono a pukapuka i te wa kotahi i te ra e whakaritea ana.

page 18

Ko nga tono a pukapuka katoa e whakahua ana i te utu iti iho i te utu tika kua whakaritea i runga i te tikanga kua whakaritea ake nei, ka kiia kaore i tika a e kore era e taea te whakaaro. A e kore hoki e taea te whakaaro era tono a pukapuka kaore nei i whakapiria te taupoki, kaore ranei i uru tahi te kupu pono penei me tenei ka whakahuatia ake nei, me uru tahi hoki te moni mo nga marama e ono, i runga i tana utu i pai ai a te tangata nana ia tono, hui atu ki te moni e ono tekau ma toru hereni hei utu mo te mahinga i te riihi me te rehitatanga, me utu ki te moni, me utu ranei ki te tieke mea whakamana e te peeke.

Ko ahau ko A.B. o [ki konei tuhi ai te Ingoa me te mahi a taua tangata], e ki pono ana—

1. Kua tae oku tau ki te tekau ma whitu tau.
2. Ko ahau te tangata e tono a pukapuka ana kia hokona e au te riihi kia tukuna ki au te riihi kia tukuna ranei he riihi tuarua ki au i raro i nga tikanga o "To Ture Whakatau i te Tai Hauauru, 1892," mo [me whakahua ki konei te ingoa me te nama o te whenua].
3. E hoko ana au i taua riihi kia mahia e au ake ano taua whenua hei oranga moku, hei whenua ngaki moku, a e hara i te mea hei painga hei oranga ranei mo tetahi tangata ke atu.
4.

Hui tahi ki taua whenua kaore i hipa ake i te ono rau wha tekau eka aku whenua e nohoia ana e mahia ana ranei e au, e toku kotahi e matou ko aku hoa ranei, ara o nga whenua o roto o etahi rahui e uru nei ki raro ki "Te Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru, 1892."

A e ki pono ana au i tenei kupu aku i runga i taku mahara he pono taku e ki atu nei, i raro hoki i te mana o tetahi Ture o te Paremete o Niu Tireni, e huaina nei ko, "Te Ture Kaiwhakawa (J.P.) 4882,"

I whakapuakina tenei kupu pono i i tenei

Te o nga ra o i toku aroaro, Kaiwhakawa (J.P.).
(2.) Ko te tangata nana te tono a pukapuka i nui atu te utu, ka kiia ko ia te kairiihi, mehemea ra i rite tana utu i hipa ake ranei i te utu tika i whakaritea ai mo taua whenua, a ka tika kia riro atu ki a ia taua whenua, i te mea kua tuhi ia i te riihi, kua mahi hoki i nga tikanga katoa e whakaritea ana e te ture.
(3.) Ki te rite tahi te utu a nga tokorua maha atu ranei, e hipa ake ana hoki i a etahi, ma te Kaitiaki mo te Katoa e whakarite.
(4.) Ko nga moni mo nga reti me nga moni utu riihi a nga hunga kaore i whiwhi riihi me whakahoki atu ano e te Kaitiaki mo te Katoa, i muri tata tonu iho i te whakataunga o te tono i whaimana.
51.

Ki te kore e whakamana e tetahi tangata tana riihi i roto i nga ra e toru tekau i muri tata iho i te taenga atu o te tono pera ki a ia, ka riro tuturu atu ki te Kaitiaki mo te Katoa, tana moni i whakatakoto ai mo te reti hui atu ki taua moni e ono tekau ma toru hereni kua whakahuatia ake nei, a kore tonu atu taua tangata e whaitikanga ki taua riihi.

Mehemea ka he pera tetahi kaitono riihi ka kore atu tana riihi, ki te kore ranei e tika e whaimana he tono a pukapuka mo tetahi whenua ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa i roto i nga ra e whitu ki te whakatau i te whenua ki te tangata nana te utu i hipa ake i a etahi o nga kaitono-riihi, mehemea ra i tika tana pukapuka tono; a mehemea ranei ka rite tahi nga utu a nga kaitono tokorua maha atu ranei, a e hipa ake ana era i nga utu a etahi atu (haunga ia tera kua he ra ia i runga i tana kore whakaoti i tana riihi), a me whakatau a rota ko wai o aua tangata hei kaitango-riihi. A ko ia tangata e whiwhi ana i te riihi i raro i nga tikanga o tenei tekiona, i te mea kua utua e ia nga utu kua whakahuaina ake nei, ka kiia ko ia te kairiihi mai ano i te ra i whakatuheratia ai nga tono riihi.
52. Mehemea kaore i tae atu he tono i mua atu i te ra i whakaritea hei whakatuwheratanga i nga tono mo nga riihi kua panuitia hei hoko, kei reira ka ahei noatu te tangata ki te tono atu kia riro i a ia tetahi o aua riihi, mehemea kaore ano kia unuhia mai e te Kaitiaki mo te Katoa kia kaua e retia, a ka whakataua ki a ia i te utu tika i whakaritea ai mo taua whenua, i te mea ra ka rite i a ia nga tikanga kua whakaritea ake nei. A mehemea ka tokorua ka maha atu ranei nga kaitono i taua wa, me whakarite a rota ma wai kaua riihi.
53. Ki te kore e whakaritea i raro i te tekiona rima tekau, ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa ki te whakahoki iho i nga utu tika mo nga whenua kaore nei i whai tono mo aua whenua, ka panui ai ano taua Whenua i runga i taua utu kua whakahokia peratia iho ra e ia.

Te noho me te whakapai.

54.

Ko ia kaitango riihi me noho i runga i tetahi taha o nga whenua e retia ana e ia me timata i roto i nga marama e ono o muri tata o te timatanga o tana riihi, a me noho tonu i taua whenua mo nga tau e ono, me haere putuputu tonu aua tau.

page 19

Me kaua tenei tikanga e pa ki te tangata kua tau nei ki a ia tetahi riihi i te matenga wira kore o totahi tangata, i raro ranei i tetahi wira.

Me ahei te Kaitiaki mo te Katoa ki te whakaae kia kaua e nohoia peratia tetahi whenua kia pahure ra ano nga tau e rua mehemea ra ia he whenua ngaherehere, a ka ahei hoki ia ki te whakaae kia kaua e nohoia te whenua mehemea e noho ana te kaitango-riihi i runga i tetahi whenua e takoto piri ana ki tau whenua. Ka kiia e takoto piri ana nga whenua he rori he awa ranei kei te wehe i aua whenua.

Mehemea ia he taitamariki te kaitango-riihi, e noho ana i roto i taua takiwa porowini ano, a e noho tahi ana ki ona matua whanaunga tata ranei, ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa te whakaae kia kaua e nohoia taua whenua kia pahure ra ano nga tau e toru atu o te timatanga o te riihi.

Mehemea ka marenatia nga kaitango riihi tokorua ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa kia kaua e nohoia tetahi o aua whenua e riihitia ana e raua.
55. Me ngaki e te kaitango-riihi:—
(1.) I roto i te tau tuatahi, kia kaua e iti iho i te tahi eka o nga eka e rua tekau o te whenua e retia ana e ia.
(2.) I roto i nga tau e rua, kia kaua e iti iho i te eka kotahi o roto o nga eka kotahi tekau o te whenua e retia ana e ia.
(3.) I roto i nga tau e wha, kia kaua e iti iho i te eka kotahi o roto o nga eka e rima o te whenua e retia ana e ia.

A i roto i nga tau e ono me mahi e ia etahi atu mahi whakapainga tuturu kia rite ki te kotahi pauna i ia eka, i tua atu ano i taua ngakinga i te tahi eka o roto o ia rima eka o taua whenua.

Whakahoutanga-riihi.

56.

Me whakarite hou nga utu reti mo te whenua i muri atu o te toru tau ono marama a i mua mai o te tahi tau o mua mai o te mutunga o te riihi, me whakarite i runga i te tikanga apitereihana i runga i te utu tika ina hokona te whenua, me te utu tika mo nga whakapainga tuturu e mau tonu ana, i mahia e te kaitango riihi i roto i te wa i riihitia ai e ia taua whenua.

Mo runga mo nga riihi e whakaputaina ana i raro i te tekiona waru o tenei Ture, i roto i nga tekiona e wha e whai tata ake nei, ko nga whakapainga i utua i raro i nga tikanga o taua tekiona waru, a e mau tonu ana i te wa i whakaritea ai te utu tika i raro i te mana o tenei tekiona, ka kiia i mahia aua whakapainga e te kaitangoriihi i roto i te wa e mana ana tona riihi.

I te mea kua oti kua panuitia aua whakataunga utu, ko tetahi tauira me tuku ki, te kaitango-riihi ko tetahi me tuku ki te Kaitiaki mo te Katoa, na i roto i nga marama e toru o mua mai o te mutunga o taua riihi, me tuku atu e te kaitango riihi tanapukapuka whakaatu atu ki te Kaitiaki mo te Katoa, mehemea ranei e whakaae ana ia ki te tango i te riihi hou o taua whenua mo nga tau e rua tekau ma tahi timata atu i ta mutunga o nga tau o taua riihi, i runga i te reti e rite ana ki te rima pauna o roto o ia rau pauna o te utu tika o taua whenua ina hokona haunga ra hoki nga utu tika mo nga whakapainga tuturu, pera me nga utu i whakataua i runga i te tikanga apitereihana.
57. Mehemea ka kore e hiahia te kaitango-riihi ki te tango i te riihi hou i runga i nga tikanga kua whakahuatia ake nei, ki te kore ranei e whakamana i te riihi hou i roto i nga ra e whitu i muri o te tukunga atu ki a ia kia peratia, kei reira me whakarite hou nga utu tika mo nga whakapainga tuturu o runga o taua whenua i runga i te tikanga apitereihana, i runga ano i nga huarahi kua whakaritea ake nei, a me panui taua whenua ka retia a me hoko te riihi o taua whenua i runga i te tikanga tono a pukapuka a te katoa, i mua mai o te marama whakamutunga o te riihi o tata ra te mutu, me tuku mo nga tau e rua tekau ma tahi, i raro i enei tikanga:—
(1.) Ko te utu reti tika mo taua whenua ma te Kaitiaki mo te Katoa e whakarite, engari kaua e neke ake i te utu i whakaritea atu ra hei utu ma te kaitango-riihi e mutu tata ra tana riihi, kua whakahuatia ake nei i te tekiana i mua tata ake i tenei tekiana.
(2.) Me whakahua ano i roto i te panui te utu kua whakaritea mo te reti.
(3.) Mehemea ka whakataua ki tetahi tangata ke atu i te kaitango-riihi e tata ra, te mutu, me utu e ia ki te Kaitiaki mo te Katoa i roto i nga ra e whitu i muri i te ra titiro i nga tono, nga utu mo nga whakapainga tuturu kua whakaritea i runga i te tikanga apitereihana kua whakaritea ake nei i roto i tenei tekiana.
(4.) Ka tae ki te ra e mutu ai te riihi tawhito, a tetahi atu ra ranei me utu e te Kaitiaki mo te Katoa ki te kaitango riihi kua mutu ra tana riihi nga moni page 20i utua ki a ia e te kaitango-riihi hou, mehemea ra e marama ana te Kaitiaki mo te Katoa kua tukuna paitia atu te kaitango-riihi hou e te kaitango-riihi tuatahi, a kaore hoki i tangohia ketia i whakakinoa ranei nga whakapainga o runga o taua whenua i te wa i whakaritea ai nga utu tika mo nga whakapainga o runga o taua whenua.
(5.) Mehemea kua whakakinongia nga whakapainga penei me tenei kua whakahuatia i te rarangi i runga tata ake nei, kei reira me whakarite e te Kaitiaki mo te Katoa e tana tangata ranei e pai ai te utu tika mo aua whakapainga kua whakakinoa ra, te utu tika ranei hei whakaoti pai ano i aua whakapainga, a ko aua utu hui atu ki nga moni i pau i taua whakaritenga me tango aua moni i nga moni e tika ana kia utua ki te kaitango-riihi e mutu ra tana riihi, a ka utu atu ano ki te kaitango-riihi hou, haunga anake nga moni i pau i te whakahaerenga i taua whiriwhiringa utu.
58. Mehemea ka kore e hokona te riihi penei me tenei kua whakahuaina ake nei ki tetahi tangata ke atu i te kaitango-riihi, ki te kore ranei taua tangata e haina i nga tauira e toru o te riihi i roto i nga ra tekau ma wha, ki te kore ranei e utua e ia nga moni i whakaaetia e ia i roto i nga ra tekau ma wha mai o te ra i whakatuwheratia ai nga tono, kei reira me ahei ano te kaitango-riihi i roto i nga ra tekau ma wha o muri o te ra i whakaritea hei whakatuwhera i nga tono ki te whakaae kia riro ano i a ia he riihi hou; a ki te kore ia e whakaae ki te tango i taua riihi, ki te kore ranei ia e whakamana i taua riihi i roto i nga ra tekau ma wha, kei reira ka tika kia noho tonu ia hei kai-riihi mo taua whenua i ia tau i ia tau i te mea ra e utu tika ana ia i nga moni o tana riihi, e mahi tika ana hoki i nga ritenga o tana riihi, o tenei Ture ranei, tae noa ranei ki te wa e kitea ai e te Kaitiaki mo te Katoa tetahi atu kaihoko mo taua riihi, mehemea ra ia kaore ano ia kia whakaae kia tango ia i te riihi hou mo nga tau e rua tekau ma tahi i nga tikanga kua whakahuatia ake nei.
59. I te mea e hoko ana te Kaitiaki mo te Katoa i tetahi riihi hou ki tetahi kaitango-riihi, ka ahei ia ki te whakarite me timata te riihi hou i te ra tuatahi o Hanuere o Hurae ranei i ia tau, a me matua whakaatu atu ki te kaitango-riihi kei a ia te riihi kia kotahi marama tinana te whakaatu atu i mua o te hoko, me te waiho ki a ia te tikanga mehemea ka hiahia ia ki te tango i te riihi hou i roto i taua marama kotahi ra.
60. Ko nga tikanga katoa o tenei Ture (haunga ia mo nga ngakinga) e pa ana ki nga tono hoko, me nga pukapuka, me nga tikanga mo nga riihi tuatahi e mahia ana i raro i tenei Ture, me era atu tikanga mo aua riihi, me pa atu hoki ki nga whakaritenga mo nga riihi hou me nga riihi tuarua kua whakahuatia ake nei, me nga kaitango-riihi, haunga anake ia nga ritenga o roto nei e whakarite tikanga ke ana.

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section