Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1892, 1893, 1897, 1898, 1899.

Niu Tireni. — Ture Mahi Tio

Niu Tireni.
Ture Mahi Tio.

He Ture hei whakatopu hei whakatika i nga ture e pa ana ki nga Mahi Tio.

Na Ka Meingatia Hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, i runga ano i tona mana ara:—

Ko te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Mahi Tio, 1892."

Kahore he mea e mau ana i roto i tenei Ture e pa—

(1.)	Ki tetahi tangata kua tukua te whakaae a tuhituhi a te Kaikohikohi Katimauta a tetahi atu tangata ranei i whakamana e te Minita kia tukuna taua whakaae tango tio tango kuao tio ranei kia ahei ai te mohio ki te wahi hua o aua tio mo te hiki ranei hei whakatipu ki etahi atu wahi;
(3.)	Kaua ano hoki ki tetahi tangata i tango pohehe i te tio i runga i nga tikanga o tenei Ture a i hohoro tonu te whakahoki ki te wai kei mate.

I roto i tenei Ture, me ka kore e rereke i nga kupu o roto,—"Kaikohikohi" tona tikanga he Apiha Kaikohikohi o te Katimauta he Kaikohikohi Tuarua etahi atu Apiha Katimauta i tetahi turanga kaipuke.

"Takiwa Tutaki" tona tikanga ko te wa e panuitia ana he wa kahore e tika i runga i te ture ki te tango i tetahi ahua tio, a e pa ana hoki ki nga wa ahakoa pehea te whakarereke te whakaroa ranei i te wa.

"Apiha Tiaki Mahi Ika" tona tikanga a e uru mai ana hoki nga apiha i whaturia i raro i te tekiona ono o tenei Ture.

"Kaititiro" tona tikanga ko tena Kaititiro i whakaturia i raro i tenei Ture;

"Minita" tona tikanga ko te Minata o taua wa kei aia te tikanga o nga Mea Moana tetahi atu Minata ranei e whakaturia ana i ia wa e te Kawana hei whakahaere i nga tikanga o tenei Ture:

"Tio kuao" tona tikanga ko nga tio kuao ko nga tio pakupaku e iti iho nei tona raununui i te rima inihi:

page 2

"Tio" tona tikanga ko nga tio katoa o ia ahua me nga hua pupu moana katoa e waiho ana hei kai a e panuitia ana i ia wa e te Kawana he tio i raro i nga tikanga o tenei Ture: "Whakaaturanga" tona tiknga ko nga whakaaturanga e tenei Ture e nga tikanga ranei:

"Tango" tona tikanga I uru mai ano te patu te hopu te tango te haraku te tango ake te whakamatau ki te patu ki te haraku ki e tango ranei: "Nga Whenua e Paria ana te tai" tona tikanga ko nga wahi papa tahuna tatahi tahataha parenga wai ranei e paria ana e te tai i nga tai nunui:

"Paringa Tai" tona tikanga ko tetahi wahi o te moana o tetahi awa ranei e paria ana e timungia ana e te tai e nga tai ahua nunui:

"Mahi" I uru mai ki tenei nga "whakamatau ki te mahi" te "awhina ranei ki e mahi."

"Wai'" tona tikanga ko nga waitai katoa i roto te koroni i nga takutai ranei me nga turanga kaipuke o te koroni, i tetahi awa waitai ranei a e toru maero te pamamao ki waho o te koroni.

Whakahaere.

Ko nga whakahaere o tenei Ture kei raro i te tohutohu o te Minita o ia wa kei aia nga tikanga whakahaere o nga Mahi Moana, tetahi atu Minita ranei he mema nei ia no te Kaunihera Whiriwhiri o te koroni e whakaturia ana i ia wa e te Kawana hei kai whakahaere mo nga tikanga o tenei Ture.

Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera i ia wa ki te hanga tikanga e whai mana ai puta noa i te koroni, me te whakamaro i nga tikanga ki tetahi wai ki nga wahi ranei e whakaaturia ana i roto i te koroni hei whakarite mo enei tikanga i raro iho nei ara.

(1.)	Hei whakahaere i nga tikanga mahi tio o te koroni;
(2.)	He hanga huarahi hei whakahaere hei whakamaro i nga tikanga hei whakamana i te rehita o nga poti e mahi ana i nga Mahi Tio, me te whakaatu ano hoki i te huarahi rehita, whakaingoa ranei me te tatau i te maha o nga poti kia ahei ai hoki te titiro i nga kara e hutia ana e aua poti, me nga heera me nga kupenga me etahi mea ranei o aua poti e meatia ana hei mahi ika;
(3.)	Te whakarite i te ahua o nga poti e tau ai etahi tikanga ki runga me te whakarite tikanga hoki kia kore e tau aua tikinga ki runga i tetahi ahua poti tetahi ranei o aua poti;
(4.)	Ki te whakarite tikanga me nga here mo nga tikanga mahi tio me te whaitohu i te takotoranga me nga rohe papa tio me nga wehewehenga o aua papa tio;
(5.)	Ki te hanga huarahi hei raihana i nga tangata me nga poti e mahi tio ana me te whakaatu i te ra tuturu e mutu ai aua raihana, me nga moni kia utua mo aua raihana, me nga tikanga me nga ritenga e tau ai aua raihana, me te whakakore i nga raihana, me te arai i nga tangata kahore nei o ratou raihana kei tango tio;
(6.)	Ki te whakatakoto tikanga pai i waenga i nga tangata e mahi tio ana;page 3
(7.)	Ki te whakahaere i nga mana o ia apiha i whakaturia i raro i tenei Ture;
(8.)	Mo runga i nga ahua tio katoa o ia ahua,— (a.) Te whakaatu i te takiwa tutaki nga takiwa tutaki ranei, te whakarereke ranei i tetahi takiwa tutaki i whakaroaina peratia; (b.) Te whakaroa atu te whakarereke ranei i te takiwa tutaki e whakaritea peratia ana, te whakarereke ranei i te takiwa tutaki e whakaroaina peratia ana; (c.) Te whakamarama tikanga mo nga tio i tetahi wahi he wa tutaki tena wa mo tetahi wa kaua e nuku atu i nga tau e toru, a i mua o te mutunga o taua wa, ki te whakaroa atu ano i taua wa;
(9.)	Te arai i te hoko mai i te hoko atu te whakaari ranei mo te hoko, me te tuku mo te hoko, me te hoko hei hoko atu ano, mo te whiwhi ranei ki etahi tio poka ke i nga tikanga o tenei Ture;
(10.)	Te whakaatu i te rahi i te taumaha o tetahi tio e tangohia ana i te wai;
(11.)	Te whakarite i te wa i nga wa ranei e tutaki ai te haraku te arai ranei i te whakamahi i tetahi mehini tetahi atu mea mahi i tetahi tio;
(12.)	Te rahui kei mahia e te katoa tetahi papa tio kei mate nga tio;
(13.)	Te arai rawa mo tena wa i pai ai ia mo te tango i te tetahi tio;
(14.)	Te wehe i etahi wai moana hei whakatipu tio;
(15.)	Te whakarere i tetahi wahi o te koroni kia kaua a pangia e tenei Ture e etahi ranei o nga tikanga o tenei ture, e tetahi tikanga whakahaere ranei i raro i tenei Ture; Ka ahei te Kawana i runga i aua ture whakahaere te whakaeke i tetahi whui kia kaua e nuku ake i te kotahi rau pauna, mo te takahi i tetahi o aua ture whakahaere; a i reira ano ka pumau ka tuturu ki runga ki nga tangata katoa ano i mau aua tikanga ki roto i tenei Ture.

Ko te mahi ma nga Kaikohikohi Katimauta me nga Kaititiro o ratou i roto i te koroni he titiro mehemea kei te whakamana nga tikanga o tenei Ture a hei whakarite mo tena me whai mana a ia tangata o ratou a ka ahei ano hoki te whakahaere i nga mana katoa e tukuna ana e tenei ture mo taua mahi:

Ka ahei te Kawana i ia wa te whakatu i tetahi tangata hei Kaititiro mahi tio i raro i tenei Ture, a ka ahei ano hoki te whakatu me te pana i ena kaiawhina o nga Kaikohikohi Katimauta, me etahi atu o aua apiha kaimahi ranei, etahi atu tangata ranei i whakaaro ai ia he mea tika kia tino mana ai te whakahaere i nga tikanga o tenei Ture, a ko ratou katoa ano, hui, atu ki nga Kaikohikohi Katimauta me nga Kaititiro kua kiia ake nei, ka kiia he Apiha Titiro Mahi Ika i Whakaturia i raro i tenei Ture.

Tiuti mo nga Tio e tukuna ana ki Tawahi.

Timata atu i te wa e mana ai tenei Ture, me kohi me utu ki te Kuini i te Tari Katimauta, te utu kia kotahi hereni mo ia 112 pauna taimaha o nga tio i roto ano i ona anga, e tukuna atu ana i Niu Tireni ki whenua ke, me kohi aua utu i raro i nga tikanga kua whakatakotoria i "Te Ture Whakatopu i nga Ture Katimauta 1882."

page 4

Poti Mahi Ika.

Ko nga poti katoa e mahi ana i te mahi tio me raihana a hei whakarite mo tera tikanga ko nga poti katoa kihai i rite o ratou tana kia taea ai te rehita i raro i tetahi Ture e pa ana ki te rehita Kaipuke o Ingarangi ka whakaurua ratou ki te rehita mo nga poti mahi ika moana e te Kaikohikohi Katimauta i te turanga kaipuke o te wahi e whakamahia ana aua poti, ki te turanga kaipuke ranei e pa tata ana ki taua wahi; erangi ekore taua rehita e tuku e tango e pa ranei ki tetahi paanga take ranei ki tetahi poti mahi ika moana.

(1.)

Ko te tangata nona tetahi pooti mahi ika moana pehea ranei ona tana te maha ka ahei te tango raihana mo taua poti i runga i te tuku ki te Kaikohikohi Katimauta kua kiia ake nei he tono mea tuhituhi mo taua raihana, me te whakaatu i te ahua o te poti, tona ingoa, te rahi, te maha o nga tana me ona whakarawe me nga take tino tika o te tangata nana taua poti, me te whakatuturu i taua tono i runga i tetahi whaaki i runga i te ture, a kua whakamana nei hoki te Kaikohikohi Katimauta ki te tango.

(2.)

A me tuku e taua Kaikohikohi Katimauta kua kiia ake nei ki te tangata nona te poti tetahi raihana i runga i te utu i nga moni e rua tekau hereni i runga ano i nga huarahi whakamana i taua poti kia mahi i te mahi tio, a ka mana tonu taua raihana i te wa e puritia ana e te tangata nona te poti ki aia, erangi ki te hokona taua poti me whakaputa ano he raihana hou, a ki te kore e tukuna he tono mo taua raihana i roto i te marama kotahi i muri iho i te whakawhitinga o nga take ki taua poti, ka kiia he poti tera kihai i raihanatia.

Mehemea tera tetahi poti e hiahiatia ana kia raihanatia kia rehitatia i raro o tenei Ture, a mehemea kihai i raihanatia i rehitatia a e whakamahia ana taua poti hei poti rere moana hei mahi tio, ka tika kia whiua te tangata nona te poti te tangata ranei e whakatere ana i taua poti kia utua tetahi whaina kaua e nuku ake i te ruatekau pauna, a ka ahei ano hoki tetahi Apiha Titiro Ika te tango me te pupuri i taua poti, me te arai hoki kei mahi ika moana kia oti rano te raihana me te rehita.

Ko te rangatira kaiwhakatere o aua tu poti katoa, me kawe tonu i tana raihana i whakaputaina i raro i tenei Ture i runga i tona poti, a mehemea ka poka ana tikanga i nga tikinga o tenei tekiona a kahore e whakina mai tetahi kupu marama i kore ai he raihana i runga i tona poti, a ki te kitea e korero teka ana ia, ka ahei kia whiua kia utua e ia nga moni kaua ia e nuku atu i te rua tekau pauna mo ia hara ona.

10.

I runga i nga whakahaere whakawa katoa mo nga hara i runga i tenei Ture ki runga i te tangata nona te poti, ki te kaiwhakatere ranei o tetahi poti, ki tetahi tangata ranei e mahi ana i runga i taua poti kua rehitatia kua tuhia ranei ki te pukapuka rehita mo nga poti mahi ika moana, a i runga i nga whakahaere whakawa katoa kia utua nga whiu mo te takahi i nga tikanga e tetahi o aua poti, ko taua rehita, ko te rehita ranei i raro i tetahi Ture e pa ana ki te rehita Kaipuke o Ingarangi, ki nga poti ranei kua rehitatia i roto i taua rehita, ka kiia tonutitia ko nga tangata kua rehitatia ki roto i taua rehita i tetahi wa he tangata nona taua poti, ka kiia tonutia ko nga page 5

tangata tonu tera no ratou taua pooti, a he poti mahi ika moana taua poti i raro i nga tikauga [sic] o tenei Ture.

11.

Ko tetahi Kaikohikohi Katimauta, Kaititiro ranei me tetahi tangata hoki i whakaturia i runga i nga tikanga kua kiia ake nei, kua whakamana i konei hei whakamaro i nga tikanga o tenei Ture, me te whakahaere ano hoki i nga mana o tetahi pirihimana, a ka ahei ano hoki te whakahaere e ratou enei mana i raro iho nei ara:—

(1.)	Ka ahei ano ia i nga wa katoa me te kore arai mona te eke ki runga i tetahi poti ki etahi poti ranei e mahi tio ana;
(2.)	Ka ahei te tono i te tangata nona te poti te kaiwhakatere ranei nga tangata ranei o runga tetahi ranei o ratou kia whakaaria mai te raihana mo te poti, ka ahei ano hoki te tuhituhi ki runga i tetahi taha o taua raihana o tetahi wahi ranei o taua raihana;
(3.)	Ka ahei ano hoki te tono i te rangatira whakatere kia whakamaramatia mai nga tikanga katoa e pa ana ki tona poti me nga tangata o runga tetahi atu tangata ranei i runga i tona poti me te raihana hoki;
(4.)	Ka ahei ano hoki te titiro i nga haraku katoa me nga mehini me nga mea mahi tio katoa me te tango i nga mea mahi tio katoa o ia ahua kihai nei i tika i runga i te ture me aua tu raweke katoa e mania hetia ana i runga i te ture;
(5.)	Ka ahei ano hoki te whakahaere i era tikanga katoa e hiahiatia ana kia mahia e ia i runga i nga ture whakahaere kua kiia ake nei. Ko te whakaaringa mai i tana pukapuka whakatunga i aia, tetahi tauira ranei o te Gazette e panui ana i tona whakatunga, koia nano te mana mona hei whakahaere tikanga ki runga ki aua tangata e mahi pera ana i runga i tetahi o nga keehi kua kiia ake nei.

Nga Papa Tio Maori.—Nga Raihana Noa Nei.

12.

Ka ahei te Kawana i ia wa te panui i tetahi hokorutanga nga manga moana me nga paringa tai o te koroni he papa mahinga Tio i raro i tenei Ture, a ka ahei ana hoki te wehewehe i aua mahinga tio kia pena ena wehewehenga i runga i nga tohu wehewehe, me te whakaatu i nga wehewehenga o aua papa tio e tika ana e he ana hoki i runga i te ture te tango i aua tio.

Ko aua papa tio katoa me nga wehewehenga o aua papa tio me whakaatu marire ki te tohu pera ano me nga huarahi e whakaaturia ana i roto i te tekiona tekau ma whitu mo runga i nga papa whakatipu tio i runga ano i nga huarahi e whakaaturia ana.

13.

Ka ahei te Kawana i ia wa te hanga ture whakahaere mo te tuku raihana mo te mahi tio i runga ranei i nga papa tio o te moana i runga ranei i nga whenua e takoto ana ki waho atu o te paringa tai a tera e panuitia kua puare hei mahinga tio, mo nga tau kaua ia e neke atu i te kotahi tau i runga i te utu i te tau kia tekau hereni mo taua mahi tio.

14.

Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera i ia wa i ia wa ki te panui i tetahi kokorutanga moana, ngutuawa, wahi wai tai pari ranei i te koroni e tata ana ki tetahi pa Maori kainga ranei hei wahi mahinga tio mo nga Maori anake hei kai ma ratou i nga wa katoa, ahakoa nga tikanga ke o tenei Ture; me ahei hoki te Kawana ki te whakarite tikanga hei arai i nga Maori kia kore ai e ahei ki te hoko i page 6

nga tio o taua wahi, kia tiakina paitia ai taua kokorutanga, ngutu awa, wai tai pari ranei kia ora ai nga tio, hei arai hoki i nga tangata haere pokanoa atu.

Papa Whakatupunga Tio Nga Raihana E Tukua Ana I Runga I Te Whakaae.

15.

Ko te tangata e noho ana i runga i tetahi whenua e takoto ana i te taha moana i tetahi awa moana ranei ka ahei i runga i te whakaae a taua tangata te tona ki te Kaikohikohi Katimauta o te turanga kaipuke tutata te wahi tutata ranei kia homai tetahi raihana whakaae kia hanga kia whakatupuria tetahi papa tio i tetahi wahi tutata ki uta a e hangai ana ki aua whenua, a ka ahei hoki te Minita i runga i te ripoata a taua Kaikohikohi Katimauta i runga i tetahi tono pera te tuku i tetahi raihana ki te kaitono i runga i nga tikanga i runga hoki i te utu i nga moni reti i pai ai ia.

Ko tetahi tangata e riro mai ana i aia tetahi raihana whakaaetanga a te Minita i runga ano i taua ahua, ka ahei te hanga te whakatipu i tetahi papa tio ki te wahi e pa tata ana ki uta a e hangai ana ki tetahi whenua Karauna a e hangai ana hoki a e tata ana ki te moana ki etahi wai moana ranei.

16.

Ko te tangata e hanga ana e whakatipu papa tio ana, ka ahei te pupuri e ana kaiwhakakapi kaiwhakahaere me ana e mea ai, me te pupuri ano mo te wa kaua e nuku atu i te rua tekau tau, i runga ano i ta te Minita i whakaaro ai he tika, hei kairihi mo tana whenua, ki te pau nga tau o tona raihana, a ki te whakaaetia e te. Minita, ka ahei te whakahou ano tana raihana mo tetahi atu wa kaua e roa atu i te rua tekau ma tahi tau, i runga hoki i nga utu e whakaritea ana e te Minita.

Erangi ko te hanganga me te whakatipunga i taua papa tio kua kiia ake nei ekore e waiho tena hei huarahi riro tonu atu mo te mana me te take mo te noho o taua whenua moana, heoi nei mo nga tikanga anake kua kiia ake nei, ekore ano hoki taua hanganga taua whakatipunga papa tio e arai i te whakahaere i tetahi mana o ia ahua i runga i te taha ranei o taua whenua moana, i raro ano ia i nga tikanga o tenei Ture.

17.

Ka ahei te Kawana i ia wa i runga i te ota a tuhituhi i raro i tona ringa te whakakore i tetahi raihana i tukuna i raro i te tekiona tekau ma wha, ara mehemea e marama ana ki aia kihai taua kaipupuri raihana i whakaaro ai ia, ana ranei i mea ai, i timata i runga i ta te Kawana whakaaro te hanga me te whakatipu papa tio e mau ana i roto i tana raihana i nga tau e toru timata mai i te ra i tuhia ai, a i reira ano ka mutu nga mana me nga take katoa e whaaturia ana e tukuna ana e taua raihana. Erangi ia me matua tuku panui mea tuhituhi e te Kawana ka tukuna tana ota ki te tangata e tika ana i tena wa kia riro i aia tana raihana, a ki te mea ka kore e kitea e ia, me whakahau e ia kia panuitia taua panui ki roto i te Gazette kia rua panuitanga i roto i nga wiki e rua, a kaua ano hoki tetahi ota pera e hanga kia pahure rano te marama kotahi i muri iho o te tukunga o taua panui timata mai ranei i te ra whakamutunga o taua panuitanga ki roto i te Gazette.

18.

Ko te tangata kei aia tetahi papa whakatipu tio me whakatu e ia ki runga i tetahi wahi ehara nei i te whenua ake o tetahi tangata etahi pou tohu ranei e whakaaetia ana e te Kaikohikohi Katimauta o te turanga kaipuka tutata hei tohu kia tino mohiotia ai hoki nga rohe o aua papa tio.

page 7

Ki te mea tera etahi papa tio ekore e ahei te tohu ki te pou ki tetahi atu mea ranei i uta me whaitohu aua papa tio ki te tohu ki etahi tohu ranei e manu ana i runga i te wai i runga ano i nga mea pera e whakaae ai te Kaikohikohi Katimauta kua kiia ake nei.

19.

Ko nga raihiana katoa e whakaaetia ana i raro i tenei Ture

(1.)	Ka mau tonu tona mana mo tena wa a ka ekengia ano hoki e ena tikanga me nga here me nga utu e tonoa ana i runga hoki i ena huarahi e whakaaturia ana i roto i aua raihana:
(2.)	Me tuku anake i runga i te whakaae a te Minita o te tangata whai mana ranei o tena takiwa ara mehemea he tangata pera kei reira kua tukua ki aia tetahi wahi o te whenua moana e ekengia ana e taua raihana.
(3.)	Ka taua ki raro i tetahi tikanga, ko tetahi wahi o taua whenua moana e ekengia ana e te raihana ka ahei a tetahi wa te tango mai ano i runga i te tuku panui kia toru marama i mua o te tangohanga ara mehemea e hiahiatia ana hei hanga i tetahi mahi mo te katoa ki runga i taua whenua, a ekore ano hoki e taea e te tangata pupuri raihana te tono utu whakarite mo te wahi i tangohia i aia.

20.

Ka ahei tetahi Kaikohikohi Katimauta Kaititiro ranei i runga i te whakaae a te Minita i runga i te tuhituhi i raro i tona ringa te whakamana i tetahi tangata e whakaingoatia ana i roto i aua tuhituhi te tango tio me nga kuao tio i runga i nga papa tipuranga tio hei whakatiputipu ki runga i etahi papa tio e hangaia ana e taua tangata erangi ia kia whitu nga ra e panui ana ka tangohia aua tio aua kuao tio ranei ki roto i te nupepa e tuhatuhaina ana i tena takiwa me te whakaatu ano i roto i taua nupepa i te wahi e tangohia ai aua tio me te wahi e kawea ai aua tio.

Ko te tangata e tango ana e mahi ana, ko tetahi tangata ranei kei aia tetahi raihana e mohio ana e whakahau ana ia e tuku ana ranei kia tangohia kia mahia nga tio, haunga ia i runga i te huarahi kua whakamana e tenei tekiona, ko nga tio e tangohia peratia ana ka ahei kia whiua aua tangata ki nga whiu katoa me ona tukunga iho pera ano me tona taunga kia whiua ano kihai i pahitia tenei tekiona.

21.

Ko ia tangata e tino pokanoa ana ki te whakakino ki te tango i nga papa tio kua hanga a kahore i whakaae te tangata nana taua papa tio ka ahei kia whainatia kia kaua e iti iho i te rua te kau hereni, kaua e nuku atu i te rima tekau pauna apiti atu hoki ki tetahi moni mo tana whakakinonga i taua papa tio e ai te titiro a nga kaiwhakawa e tika ana kia utua e ia mo tana mahi kino.

22.

Kahore he tikanga i roto i tenei Ture hei arai i tetahi tangata e whai whenua ana i te takutai e hiahia aua ki te hanga papa tio, a ka ahei noa atu taua tangata ki te mahi pera i raro i nga ritenga o tenei Ture.

Nga Papa Tio

23.

Ko ia tangata e mahi ana i runga i tana mohiotanga i roto i tetahi wahi mahi tio enei mea e whai ake nei:—

(1.)	E meatia ana tetahi mea mahi kohi tio, haunga ia te aho hi a matau, kupenga ranei hei hopu ika teretere, engari me whakahaere tupato nga pera kei kino nga papa tio wahi mahi tio ranei;page 8
(2.)	Mahi haraku hei pehi kaipuke hei aha atu ranei haunga ia nga mahi kua whakamana hei whakapai hei whakahohonu i nga rerenga kaipuke;
(3.)	Ruke kowhatu, pehi, para, etahi atu mea ranei;
(4.)	Whakatu ranei i tetahi mea pewhea hei whakakino i tetahi papa tio, i nga tio, kuao tio, wahi mahi tio ranei, haunga ia nga mea e ata whakahaerea ana i runga i nga mahi rerenga moana, tuunga kaipuke;
(5.)	E huaranga ana, e taka kino ana i nga papa tio, tio kuao, tio ririki wahi mahi tio ranei;
(6.)	Tango pokanoa i nga tio i nga papa pera i runga i te whakaaetanga kore o te hunga whai raihana, o te hunga no ratou aua wahi ranei;

Me tau i runga i te whakawakanga te whiu mona kia kaua e neke atu i te rua pauna mo te hara tuatahi, kaua e neke atu i te rima pauna mo te hara tuarua, kaua e neke atu i te tekau pauna mo te hara tuatoru me ia hara i muri iho, me te utu ano ki te hunga nona aua wahi i tetahi moni apiti kaua e neke atu i te tekau pauna e ai ta nga Kaiwhakawa titiro e tika ana kia utua e te hunga hara.

24.

Ko ia tangata e tango pokanoa ana i runga i tewhea ahua mahi nga tio e takoto ana i tetahi papa tio i waho atu o te timunga tai, e haraku tio ana, e hao ana ranei ki te kupenga pera hei tango tio, ahakoa e whiwhi tio ana kahore ranei, e tango ana ranei i nga tio hei hoko atu mana i te mea hoki kahore tona raihana i raro i tenei ture heoi ka ahei kia whainatia i tetahi whiu kaua e neke atu i te rima pauna.

25.

Ko ia tangata whai raihana e tango pokanoa ana i nga tio kei tetahi papa tio kahore ano kia whakapuaretia hei mahinga tio, ka ahei kia whainatia kia kaua e neke ake i te ruatekau pauna me te whakakahore tanga hoki o tana raihana.

26.

Ko ia tangata i a ia e mahi tio ana i nga wahi mahinga tio i runga i ta te ture ritenga a ka tango ka hapai mai i nga kuao tio, mea ririki ranei a kahore e ata whakahoki atu i roto i nga haora e ono ki ana wahi i tangohia mai ai, ka ahei kia whainatia kia kaua e nuku atu i te tekau pauna.

Erangi kahore e pa tenei tikanga ki tetahi tangata e tango tika ana i nga tio, tio kuao ranei hei whakatupu tupu pera.

27.

Ko te wahi o te takutai e pa nei nga raihana e korerotia ra mehemea kahore i roto i te toputanga o tetahi paro, kaute ranei i raro i te ture tera c kiia i raro i nga mana o te ture kei roto i te paro kaute ranei c tutata ana, kei roto i era paro kaute ranei mehemea he maha atu.

28.

Ka ahei te Kawana i raro i te tohutohu a te Minita ki te whakarereke i tetahi raihana e tukua ana i raro i tenei Ture, kua tukua ranei i raro i tetahi atu Ture i mua kua whakakahoretia e tenei, ka, ahei hoki te whakaputa i te raihana hou ki te hunga whai raihana ki tona kai whakarite ranei hei riwhi mo tera, hei whakamana hoki i nga ritenga i raro i te tukunga raihana ki tana hunga ra.

Nga Whiu.

29.	Ko ia tangata e tango tio ana i roto i te takiwa tutaki ka ahei kia whainatia kia utu i te moni kia kaua e nuku atu i te rua tekau pauna, kia kaua e iti iho i te rua tekau hereni.page 9
30.	Ko ia tangata i roto i te takiwa tutaki e hoko ana e whakaari ana mo te hoko, e tango ana ki aia takoto ai nga tio kua tangohia pokanoatia i raro i nga ritenga o tenei Ture, ka ahei kia whainatia mo ia hara pena kia kaua e neke atu i te ruatekau pauna. Engari e kore e tau te whiu ki te tangata i raro i tenei wahi o te Ture mehemea e whakaatu marama ana ia ki te Kooti ko ana tio e hokona nei, e whakaaria nei he mea hoko, he mea rongoa i roto i nga oko i waho atu o te Koroni. Kaua hoki e meingatia kua hara te tangata i raro i tenei tekiona, mo tana tukunga tio hei hoko, i roto i nga ra tekau ma wha, o te timatanga atu o te takiwa tutaki mo aua tio, mehemea ra ka taea e ia te whakaatu tika atu ki te Kooti, ko aua tio e kiia ana i tukuna mo te hoko, he mea kohi aua tio i mua ke i te wa i timata ai taua takiwa tutaki.
31.	Ko nga whiu katoa i raro i tenei Ture mo te tango pokanoa hoko hoko, pupuri whakaari mo te hoko i nga tio i roto i te takiwa tutaki ka ahei ana ano kia whakarereketia taua takiwa tutaki.
32.	Ko ia whakahaerenga e whakarite ana i tetahi whaina mo nga takahanga o te Ture nei, ka ahei te whiu i ana hara katoa mehemea ka mau tonu ana hara ki tetahi whaina kaua e nuku atu i te rima pauna mo ia ra, wahi ra ranei e mau tonu ana tana. hara.
33.	Ka ahei ia kaikohikohi kaititiro ranei kua whakaturia i raro i tenei Ture, tetahi katipa ranei ki te tango ki te hopu i nga mea, kupenga aha ranei a tetahi tangata e takahi ana i nga ritenga o tenei Ture, ahakoa kua whai warati kahore ano ranei, me te hopu hoki i nga tangata e hara ana mehemea kahore ia e mohio ki o ratou ingoa kainga hoki ahakoa waraati kore whai waraati ranei. Mehemea ka pai te kaitiakai o te whareherehere, rakapa, teihana pirihimana ranei ki te tuku atu i tetahi tangata kua hopukia mo te takahanga i nga ritenga o tenei Ture ka ahei ano ia ki te pera erangi me matua homai e taua tangata te moni kotahi te kau pauna me peere ranei ki te aroaro o tetahi Kaiwhakawa kia utua tetahi moni pera ano, a ki te kore e hoki mai taua tangata kua mau ra i te wa kua whakaritea mo te whakawakanga, puritia rawatia taua moni, ka ahei ano hoki ki te whakawa i te hunga peere kia utu ia i te moni i whakahuatia ra.
34.	Nga tio katoa e tangohia pokanoatia e whakaaria ana mo te hoko e hokohokoa ranei, me nga kete takotoranga aha ranei me nga poti, haraku kupenga mea tango tio na te hunga pokanoa ka ahei kia puritia rawatia, kia pewheatia ranei i raro i ta te Minita i pai ai ki te tohutohu.
35.	Ko nga pirihimana, katipa me etahi atu hoki mehemea e tonoa ana kia awhina tetahi Kaikohikohi Kaititiro ranei, tetahi apiha ke ranei kua whakaturia i raro i tenei Ture, kaua ratou e turi erangi me awhina me tautoko i taua apiha whai mana iaia e whakamana ana e hapai ana i nga ritenga katoa o tenei Ture.
36.	Mehemea e whai take ana tetahi Kaiwhakawa ki te whakaaro i runga ranei i te kupu oati kua takahia nga ritenga o tenei Ture ka ahei ia i raro i te waraati i raro hoki i tona ringaringa me tona hiiri ki te whakamana i tetahi apiha kua whakaturia i raro i tenei Ture, tetahi katipa ranei kia haere ki te tomo ki roto ki tetahi kainga whare ranei ki te titiro mehemea kua takahia nga ritenga o tenei Ture. page 10 A ka ahei taua tangata kua whakamana nei i roto i nga haora i muri o te rerenga ra tae noa ki te toremitanga o te ra kia haere ki te titiro i tetahi whare haapu, toa teneti kainga ranei me te tango me te hari i nga kupenga mea aha ranei.
37.	Ko ia tangata e patu ana e whakatete ana e arai ana i tetahi apiha i aia e mahi ana i nga ritenga whakahaere o tenei Ture ka ahei kia whainatia mo ia hara tetahi whaina kia kaua e nuku atu i te tekau pauna.
38.	Ko ia tangata e turi ana kahore e whakamana ana i nga ritenga o tenei Ture, e takahi ana ranei i etahi i ona ritenga ahakoa kaore ano kia whakahuahuatia te whiu mo taua he, ka ahei kia whainatia i tetahi whaina kaua e nuku atu i te ruatekau pauna.
39.	Ko ia tangata kua tau te hara tuarua, tuatoru ranei i raro i tenei Ture me whakakore atu i tono raihana a kaore e hoatu he raihana hou ki aia erangi kia pahemo nga tau a toru.
40.	Ko ia tangata kaore i whakamana e tango pokanoa ana e pupuri ana ranei i tetahi pou, kohatu pouto, tohu maka ranei hei tohutohu i nga rohe o nga papa tio, ka whakakino ranei i aua mea ahakoa kei uta kei roto ranei i te wai ka kiia kua hara ia i raro o tenei Ture a ka ahei kia wharehereheretia kia whakamahia ki nga mahi taimaha mo tetahi wa kaua e roa atu i te rua tau, a mehemea he raihana tona me whakakore i tona raihana a e kore hoki e hoatu he raihana ki aia i raro i tenei Ture a muri atu.

Tikanga Whakahaere Whakawa.

41.	Ko nga hara ki tenei Ture e meatia ana kei te takutai kei waho atu i roto i te toru Maero o te moana ka kiia he hara i roto i te koroni a mehemea kei waho i te mana o nga Kooti ka kiia i hara aua hara kei te tuawhenua kei te wahi e noho aua te hunga hara.
42.	Ko nga whakawa me nga whiu hara i raro i tenei Ture me ki penei e haere ana i raro i te ingoa me te mana o te Minita, o tetahi Kaikohikohi Kaititiro ranei, Apiha o nga Pirihimana, apiha whakahaere tikanga ranei i raro i tenei Ture a e ahei ana kia whakawakia i roto i te takiwa e kitea ana e hara ana tetahi tangata ki taua Ture. Kei taua whakawakanga whakahaerenga ranei me whakaatu i te hara I raro i nga kupu o tenei Ture.
43.	Ka kitea he tio kei tetahi tangata e takoto ana i roto i tetahi takiwa tutaki ka kiia he takahanga Ture tona whiwhinga ki aua tio ra otiia ma te whakaatu marama ano i te tikanga i whiwhi ai ia ki aua tio e kore ai e tau te he ki aia.
44.	Ko ia whakataunga whiu i raro o tenei Ture ka kiia he whakahaere whakamutunga ahakoa hiwhiri, kirimina ranei mo taua take e whakawakia ana a e ahei ana te whakahua i aua whakahaere hei arai i etahi atu whakahaere.
45.	E kore e ahei kia mauria etahi whakahaerenga i raro i Tenei Ture ki roto ki te Hupirimi Kooti i raro i tetahi pukapuka whaimana whakarite i te wahi hei whakawakanga.
46.	Ko nga hara i roto i tenei Ture me whakawa me whiu i te aroaro o tetahi Kaiwhakawa Tuturu o etahi, J.P., tokorua maha atu ranei i raro i nga ritenga o te "Ture, J.P., 1882," a ko nga moni whaina e whakatau ana kia riro mai me tuku ki roto ki te kaute nui o nga moni o te koroni.
47.	Ko nga moni katoa e riro mai ana mo nga raihana mahi papa tio me tuku atu ki te ropu takiwa kei a ratou taua wahi o te takutai a ka kiia he moni mo nga mahi o taua ropu takiwa, a mehemea no te page 11Kuini taua takutai me tuku atu taua moni ki te kai tiaki moni o te ropu whakahaere i taua takiwa. Ma nga ritenga o tenei tekiona e whakamana te Kai Tiaki o nga moni o te koroni ki te utu ki te tuku atu i nga moni raihana me era tu moni ki te Kai Tiaka moni o taua ropu takiwa. A ko etahi atu moni me tuku ki roto ki te Kaute moni o te koroni.
48.	Ka ahei te Minita ki te tohutohu kia tuhaina ki te hunga whaka hara tetahi wahi o te moni whaina kaua e nuku atu i te hawhe o nga whaina kua whakataua kia utua e te hunga e hara ana.

Etahi Atu Ritenga.

49.

Kaore e ahei te whakawa i nga whakahaere a tetahi Kaikohikohi Kaititiro ranei i a ia e mahi ana i raro i tenei Ture mehemea e kore e whakaara tau whakawa i roto i nga marama e toru i muri o taua whakahaere a te apiha e whakahengia nei. A me tuku whakaatu tuhituhi ki te kai karo kaua e iti iho i te marama kotahi i mua o te ra e timata ai te whakawa i aia mo tana mahi e whakahengia ana a ka ahei te kaikaro ki te whakaatu i nga ritenga o tenei Ture kei arai i taua whakawakanga a e kore e tau te he ki te kaikaro mehemea kua tika kua marama tana whakaatu i te ritenga o taua mahi, mehemea ranei kua tukua atu e ia tetahi moni e rite ana hei whakaea i te he o taua mahi. A he mea tuku atu ki te ringaringa o te Kooti i muri mai o te aranga o te whakawa.

Mehemea ka tau te whakawa ki te kaikaro, ka whakamutua ranei e te kaitono tana whakawa, ka whakataua ranei te he ki aia, ka ahei te kaikaro kia utua mo ana moni katoa, a e kore e tika kia utu te kaikaro i nga moni o te whakawakanga mehemea kaore e whakaae te Tiati nana nei i whakawa tana keehi.

50.

Ko nga Ture wahi Ture ranei e korerotia i raro nei kua whakakorea, erangi kahore e mana kore tetahi Panuitanga, Ota o te Kaunihera, ture whakahaere, whakatunga apiha, tukunga raihana aha ranei i meatia i mua atu i te mananga o tenei Ture:—

1866, No. 57.—"Te Ture Mahi Tio, 1866."
1869, No. 50.—"Te Ture Whakatikatika i te Ture Mahi Tio, 1869."
1874, No. 71—"Te Ture Whakatikatika i te Ture Mahi Tio, 1874."
1884, No. 48.—"Te Ture Tiaki Tio, 1884." Ara ko te wahi anake e pa ana ki nga tikanga kua oti te mahi i raro o tenei Ture.

He mea whakahau, i taia e H. Titipere, Kai-ta Perehi a te Kawanatanga, Weringitana.—1892.

page break

▼ About this page

Other formats

Connect

▼ Browse collection