Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1907.

Niu Tireni. — Ture Whakanohonoho Whenua Maori

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section

[ko te tohutoro i roto i te reo Pākehā]

page 1

Niu Tireni.
Ture Whakanohonoho Whenua Maori.

1907, No. 62.
He Ture hei whakarite i etahi Atu Tikanga hei Whakanohonoho i nga Whenua Maori.

[25 o Nowema, 1907.

Notemea no te rua tekau ma tahi o nga ra o Hanuere, kotahi mano e iwa rau ma whitu, i whakaturia ai etahi Komihana e te Kawana, i runga i te whakaaro me uiui e raua e whia nga eka whenua Maori kaore i te nohoia kaore ranei i te whakamahia i runga i te ritenga e whai hua ai, a me pehea he tikanga e taea ai aua whenua te whakamahi me te whakanohonoho e puta ai he painga ki nga Maori no ratou me te iwi katoa: A notemea kua puta te ripoata a aua Komihana mo etahi o aua whenua, a taro ake nei ka ripoata ano raua mo etahi atu wahi o aua whenua: A notemea e tika ana kia whakatutukitia nga kupu tohutohu a aua Komihana i runga i nga ritenga e whakaaturia ana i te roanga atu o tenei, a kia mahia etahi atu tikanga hei whakanohonoho i nga whenua o te iwi Maori:

Na reira kua meinga hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, a i runga ano hoki i tona mana, ara:—
1. Ko tenei Ture me hua ko te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1907.
2.

I roto i tenei Ture, haunga ia mehemea e rereke ana te aronga o nga kupu o nga take ranei,—

"Poari" tona tikanga ko te Poari Whenua Maori:

"Komihana" tona tikanga ko nga Komihana" kua huaina i runga ake nei, ko etahi atu Komihana ranei tera e whakaturia e te Kawana a muri atu hei whakakapi mo aua Komihana mo runga i nga tikanga o tenei Ture:

"Whenua Maori" tona tikanga ko nga whenua katoa e tau ana ki tetahi Maori i te ture i te tika ranei i raro i nga ahua taitara katoa, ahakoa kua whakataua te taitara kaore ano ranei, a ahakoa kua tau taua whenua i te ture ki te Maori nona, e puritia ana ranei mona e tetahi kaitiaki; engari kaore e uru nga whenua, ahakoa no tetahi Maori, mehemea he mea tuku e te Karauna te fee-simple i tetahi wa ki tetahi tangata e hara nei i te Maori:

"Maori" e uru ana ki tenei kupu nga hawhe-kaihe Maori me o ratou uri:

page 2

"Whakatakotoria" tona tikanga he mea i whakatakotori e te rekureihana e tenei Ture ranei:

"Rekureihana" tona tikanga ko nga rekureihana i mahia e te Kawana i runga i te Ota Kaunihera i kahititia.
3. E kore tenei Ture e pa atu ki:—
(a.) Nga whenua kei te motu o Te Waipounamu me Rakiura:
(b.) Nga whenua kua tau ki tetahi Poari Whenua Maori i raro i tetahi atu Ture:
(c.) Nga whenua e ekengia ana e, e whakahaerengia ana ranei i raro i, tetahi o enei Ture e whai ake nei, ara:—
(i.)Te Ture Ngawha, 1881;
(ii.)Te Ture Whakatau Rahui o Te Tai Hauauru, 1892;
(iii.) Te Ture Taonehipi Maori, 1895;
(iv.) Te Ture Rahui Maori o Te Takiwa o Te Urewera, 1896;
(v.)Te Ture Rahui i Kapiti Moutere mo te Katoa, 1897;
(vi.)Te Ture Tiaki i nga Whenua Maori o Te Tai Rawhiti, 1902.

Wahi I.

Te Whakataunga o nga Whenua ki nga Poari Whenua Maori.

4.
(1.) Ina ripoatatia, a ia wa ranei e ripoatatia ai, e nga Komihana ki te Kawana, tera tetahi whenua Maori kaore e hiahiatia ana hei nohoanga e nga Maori nona a e watea ana hei hoko hei riihi ranei, ka tika ka whai mana te Kawana i runga i te Ota Kaunihera ki te panui i taua whenua kia taka ki raro i tenei Wahi o tenei Ture timata atu i te ra i mahia ai taua ota a ka mau tonu te mana o tenei Wahi o tenei Ture ki runga i nga wa katoa i muri iho.
(2.) Ko ia Ota Kaunihera i whakaputaina i raro i te mana o tenei Wahi o tenei Ture ka ai tera hei tino tohu tuturu kua rite a kua whakatutukitia nga tikanga katoa o te ture i mua atu i te mahinga o taua ota, a kaore e taea te tawari o taua ota i roto i nga Kooti.
(3.) Me whakatau e ia Ota Kaunihera pera nga rohe o nga whenua e huaina ana i roto i taua Ota i runga ano i te aronga o te ripoata a nga Komihana, engari ki te kore taua ripoata e whakatakoto i aua rohe, hei reira ma te Kawana e pera i runga i tana i whakaaro ai he tika, kia rite ai ki te tino tikanga o taua ripoata.
(4.) Ina hiahiatia e te Kawana kia peratia, me mahi e te Poari o te takiwa nga mahi katoa e tika ana e kitea ai ko e hea nga rohe tino pai hei whakatau, a ka ripoata atu ki te Kawana mo aua mea, a ka ahei te Kawana ki te whakatutuki i taua ripoata, ara i ona wahi e takoto rite ana ki te ripoata a nga Komihana.
(5.) Me kahiti ia Ota Kaunihera pera, a me whakatakoto ki te aroaro o te Paremete i roto i nga ra tekau ma wha o muri tonu iho i te mahinga o taua ripoata mehemea e tu ana te Paremete i taua wa, a mehemea kaore i te tu, hei reira i roto i nga ra tekau ma wha i muri tonu iho i te timatatanga o te tuunga tuatahi o te Paremete i muri atu.page 3
(6.) Ko ia ripoata i mahia e nga Komihana i mua o te paahitanga o tenei Tare, ka taea, i roto i nga marama e wha i muri atu i te paahitanga o tenei Ture, te whakatikatika e nga Komihana i runga i ta nga Komihana i whakaaro ai he tika, i runga ano i te ata titiro ki nga tikanga o tenei Wahi o tenei Ture, a kaore e tika i ta te ture kia mahia he Ota Kaunihera i runga i taua ripoata i roto i aua marama e wha kia puta ra ano ranei te ripoata a nga Komihana e mahi ana i aua whakatikatikanga, ahakoa ko tewhea o raua i puta tuatahi.
5. Ko nga whenua katoa e taka pera ana ki raro i tenei Wahi o tenei Ture ka tau i taua wa tonu ki te Poari o te takiwa i takoto ai taua whenua, a me pupuri e ia i runga i ta te ture hei whenua mona in fee simple in possession.
6. Ko ia whenua i whakataua peratia ki te Poari me pupuri e te Poari i runga i te tikanga tiaki mo nga Maori e tika ana kia whiwhi i nga painga o taua whenua, i tetahi take i tetahi paanga ranei ki reira, i runga ano i nga tika, i nga taitara, i nga paanga ranei o ia tangata ki reira.
7.
(1.)

Kaore he Maori mona nei taua whenua i puritia ai i runga i te tikanga tiaki, tetahi Maori ranei e kereme ana i raro i a ia, e whai mana ki te tuku i taua whenua, i tona whai-taketanga tika i tona paanga ranei ki reira, ahakoa i runga i te hoko, i te riihi, i te mokete, i te tiaati, i te kanataraka, i tetahi atu tikanga ranei, ahakoa pehea, a kaore hoki ia e whai mana ki te tiaati ki te tuku ranei i runga i te tango wawe i nga moni e tika ana kia puta ki a ia i runga i tetahi hoko i tetahi riihi i tetahi atu tu tuku ranei o taua whenua i raro i te mana o tenei Wahi o tenei Ture.

Engari e kore tetahi kupu o tenei Ture e kiia kei te arai i te Maori, i runga i te whakaae a te Poari, kia kaua e tiaati i nga moni pera hei punga mo nga moni i namaia hei whakapai i tetahi atu whenua e nohoia ana e ia.
(2.) Kaore he mea i roto i tenei tekiona e ai hei tango hei tawari ranei i te mana kua tau nei ki te Maori ki te hanga wira.
8. Ko nga whenua katoa kua tau pera ki te Poari ka tau tonu i raro i nga riihi tika, nga mokete, nga riana, me nga tiaati ranei e tau ana ki runga ki taua whenua i te ra i tau pera atu ai taua whenua ki te Poari.
9. Kaua te Poari e whakahaere ki runga ki tetahi whenua kua taka ki raro i tenei Wahi o tenei Ture i nga mana kua whakawhiwhia nei ki taua Poari e te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905, e te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, e tetahi Ture whakatikatika ranei i aua Ture.
10.
(1.) Hei huarahi e tino tutuki ai nga tikanga o tenei Wahi o tenei Ture, ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa, ina tonoa e nga Komihana, ki te mahi, mo tetahi ranei, mo etahi ranei, wahi whenua Maori i ata tohungia, ahakoa kua ripoatatia e nga Komihana kaore ranei, i tetahi Ota Kaunihera hei arai i te tuku o aua whenua ki tetahi tangata paraiweti mo te wa kaua e roa atu i te kotahi tau timata atu i te ra i tuhia ai taua Ota.
(2.) I te wa e mana ana taua Ota Kaunihera kaore e whai mana i te ture tetahi tangata, ki te kore e matua riro atu te whakaaetanga a te Kawana i roto i tona Kaunihera, ki te tango ki te hanga kanataraka ranei hei tango, ahakoa i runga i te hoko, i te riihi, i te page 4raihana, i te mokete, i te tiaati ranei, i tetahi whai-taketanga, i tetahi paanga ranei ki te whenua Maori e ekengia ana e taua Ota.
(3.) Ko ia kanataraka, tuku ranei, i mahia hei takahi i tenei tekiona ka whakakorea a e kore e whai mana.
(4.) Kaore he mea i roto i tenei tekiona e ai hei whakamanakore i tetahi kanataraka i mahia tikatia i mua atu i te ra i tuhia ai taua Ota Kaunihera, e ai ranei hei whakamanakore i te whakatutukitanga o taua kanataraka i muri atu i taua ra.
(5.) Kaore he mea i roto i tenei tekiona e pa ki tetahi tuku, tetahi raro-riihi, tetahi mokete, tetahi atu tuku ranei o tetahi riihi whai mana, raihana, mokete, tetahi atu taumahatanga ranei e pa ana ki tetahi whenua Maori.

Whakahaerenga o nga Whenua e nga Poari Whenua Maori.

11.
(1.) I ia wa i ia wa ina riro mai tetahi wahi whenua i runga i te Ota Kaunihera ki raro i te mana o tenei Ture, ko te Poari kua tau ki a ia taua whenua me tahuri i runga i te whakaae a te Minita Maori ki te wawahi i taua whenua kia rua nga wahanga ahua rite tonu, me te wehe atu i tetahi o aua wahanga hei hoko, me te wahanga e toe ana hei tuku ki te riihi i raro i nga tikanga o tenei Wahi o tenei Ture.
(2.) Ia wahanga pera me ahei i ia wa i ia wa kia whakarereketia i runga i te whakaae a te Minita Maori, engari ko ia whakarereketanga pera me whakatoe tetahi wahi tika i runga i nga huarahi kua kiia ake nei i waenganui o nga wahanga i wehea hei hoko me nga wahanga i wehea hei riihitanga.
12.
(1.) Ia Poari me whakahau i nga whenua katoa kua tau ki a ia i runga i tenei Wahi o tenei Ture kia ruritia kia wawahia hoki hei rota e tae ana tona nui ki nga eka tera e whakaarohia e te Poari, i runga i te whakaae a te Minita Maori, e tika ana mo nga tikanga whakanohonoho ki te tangata..
(2.) I runga i te mahinga o ia wawahanga pera me whakatakoto me taunaha e te Poari nga rori katoa i runga i taua whenua tera e maharatia e te Poari e tika ana mo te whakapuaretanga me te whakanohonohoanga o taua whenua.
13. Ia Poari me tahuri mo te taha ki nga whenua kua tau ki a ia i runga i tenei Wahi o tenei Ture ki te whakakaraihe i taua whenua i runga i nga tikanga o te Ture Whenua 1892, me ona Ture whakatikatika, hei whenua karaihe tuatahi, karaihe tuarua, karaihe tuatoru ranei.
14.
(1.) E kore tetahi tangata e ahei kia riro i a ia, ahakoa i runga i te riihi, i te raro-riihi, i te kanataraka hoko, i te tukunga ranei ki a ia o tetahi riihi pera, raro-riihi, kanataraka ranei, tetahi whenua kua taka ki raro i tenei Wahi o tenei Ture mehemea, hui atu ki era atu whenua katoa e puritia ana, e nohoia ana ranei i raro i tetahi ahua whaitaketanga, e tona kotahi ranei, e raua tahi ranei ko tetahi (e ratou tahi ranei ko etahi) atu tangata, e nui atu ana tona huihuinga katoatanga i te rima mano eka e whikangia ana i runga i nga huarahi a muri ake nei whakatakotoria ai.
(2.) Mo runga mo nga ritenga o tenei tekiona ko te paanga o tetahi Maori i roto i tetahi whenua kaore ano i wehewehea e kore e kiia he whenua no, e puritia ana ranei e, e nohoia ana ranei e, taua Maori.page 5
(3.) E kore tetahi kupu o tenei tekiona e ahei hei arai i te rironga o tetahi whenua i tetahi kai-whakatutuki, kai-whakahaere, kai-tiaki, tangata ranei mona tetahi painga i raro i tetahi wira, i tetahi wira-kore ranei.
(4.) E kore tetahi kupu o tenei tekiona e ahei hei arai i te tukunga ki tetahi tangata i runga i te mokete.
(5.) Ina whakaarohia mo runga mo nga ritenga o tenei tekiona nga eka whenua e mau ana i naianei ki, e puritia ana ranei e, e nohoia ana ranei e, tetahi tangata, kaua e whakaarohia nga whenua i whakataua ki taua tangata hei kai-tiaki, hei kai-tango mokete, hei kai-whakatutuki, hei kai-whakahaere anake ranei.
(6.) Mo runga mo te tikanga o te whikanga o te huihuinga katoa-tanga o nga whenua e whakahuatia ana i roto i tenei tekiona, me whakaaro e rite ana ia eka kotahi o nga whenua karaihe tuatahi ki te whitu eka me te hawhe, me ia eka kotahi o nga whenua karaihe tuarua ki te rua eka me te hawhe.
(7.) Mo runga mo nga tikanga o tenei tekiona ko te whakatau-taunga o te karaihe o ia whenua kotahi me penei, ara:—
(a.) Mehemea he whenua Karauna kua karaihetia e tetahi Poari Whenua i raro i nga tikanga o te Ture Whenua 1892, me ona Ture whakatikatika, me tuturu ki tena whakakaraihetanga.
(b.) Mehemea he whenua e ekengia ana e tenei Wahi o tenei Ture a i karaihetia e tetahi Poari i raro i nga tikanga o tenei Ture me tuturu ki tena whakakaraihetanga.
(c.) Era atu whenua katoa, mehemea tona wariu whakapainga-kore kaore e iti iho ana i te wha pauna i te eka, ka kiia he whenua karaihe tuatahi, mehemea ranei e iti iho ana tona wariu whakapainga-kore i te wha pauna i te eka en-gari kaore i iti iho i te rua pauna i te eka ka kiia he whenua karaihe tuarua, mehemea ranei e iti iho ana tona wariu whakapainga-kore i te rua pauna i te eka ka kiia he whenua karaihe tuatoru.
(8.) Ko nga whenua e puritia ana i raro i tetahi riihi e mutu ana i roto i nga marama e iwa e kore e kiia he whenua e puritia ana e nohoia ana ranei i raro i nga tikanga o tenei tekiona mehemea kaore he mana o te kai-tango riihi ki te whakahou i taua riihi.
(9.) E kore tetahi kupu o tenei tekiona e ahei hei arai i te rironga i tetahi tangata o tetahi whenua e whakaarohia ana e te Poari kaore e ahei kia nohoia tikatia mehemea ka iti iho i te rima mano eka te nui o ia wahanga ona, a na reira e tukutukuna ana e te Poari kia nuku ake i tera nga eka o ia wawahanga ona.
15. Ia tangata hoko, ia tangata riihi ranei i nga whenua kua taka ki raro i tenei Wahi o tenei Ture, me tahuri, i mua i tana hainatanga i te kanataraka hoko, i te riihi ranei, ki te hanga i tetahi kupu kii pono i te aroaro o te ture i runga i te tauira kua whakatako-toria e whakaatu ana e tika ana ia i runga i ta te ture kia tu hei kai-tango hoko, hei kai-tango riihi ranei i taua whenua, a e tangohia ana e ia taua whenua hei mahinga a hei painga hoki mo tona kotahi anake ano, a e hara i te mea hei mahinga hei painga ranei mo tetahi atu tangata.
page 6

Nga Hoho.

16.
(1.) Nga whenua katoa i wehea hei hoko i raro i te mana o tenei Wahi o tenei Ture me hoko e te Poari i roto i te makete e puare ana ki te katoa, i runga ranei i te tena (tender) i muri o te panuitanga ki te katoa, i runga i nga huarahi kua whakatakotoria, o te whakaaro Kia whakaaria taua whenua hei hoko.
(2.) I raro i nga here me nga tikanga kua whakatakotoria e tenei Wahi o tenei Ture e nga rekureihana ranei, ko nga whenua katoa i whakaaria peratia hei hoko me hoko atu ki te kai-tango hoko, ki te kai-tena (tenderer) ranei, nana i whakahua te moni nui.
(3.) Ko te Poari, ina whakaaria atu taua whenua hei hoko, me whakarite i te utu whakaari, ma te Minita Maori e whakaae, a me kaua tetahi whenua e hokona mo te moni i hoki iho i te utu i whaka-ritea peratia.
17.
(1.) Ko te kai-tango hoko o tetahi whenua pera me tahuri tonu i reira, i te whakaaetanga o tana utu i whakahua ai, o tana tena (tender) ranei i whakahua ai, e te Poari, ki te utu ki te Poari i nga moni e rite ana ki te tekau paiheneti o te moni hoko.
(2.) Ki te kore e utua taua moni ka ahei kia whakakorea taua kanataraka e te Poari, me te whenua ka ahei i runga i te whakaaro a te Poari kia hokona atu ki to raro iho kai-tango hoko, kai-tena ranei, nana i whakahua te moni nui tuarua, kia whakaaria atu ano ranei hei hoko.
18. Ki te kore te kai-tango hoko e haina i tetahi tuhituhinga kanataraka hoko me te hanga i te kii pono kua whakahaua kia mahia e tekiona tekau ma rima o tenei Ture i roto i nga ra e toru tekau i muri iho i te taenga atu ki a ia o te tono-a-tuhituhi kia pera ia, ka ahei te Poari ki te whakakore i te hoko, a ka ahei hoki ki te whaka-haere i taua whenua i runga i nga tikanga kua whakaritea e te tekiona whakamutunga i runga ake nei. I runga i ia whakakorenga hoko pera ka ahei te Poari ki te pupuri atu i nga moni hoko kua utua e te kai-tango hoko, i te wahi ranei o aua moni tera e wha-kaarohia e te Poari e tika ana.
19. Ko nga toenga o te moni hoko, ina tangohia atu te moni tamana tekau paiheneti, i utua peratia, ka ahei kia utua a ona wa, a i runga hoki i nga ahuatanga utu tera e whakaritea e te Poari i roto i te panuitanga hoko, engari ko taua moni hoko me utu katoa i roto i nga tau kotahi tekau i muri i te hainatanga a te Poari i te kanataraka hoko.
20. Ina hainatia e te Poari taua kanataraka hoko ka whai mana te kai-tango hoko kia riro ki a ia pupuri ai te whenua i hokona peratia, me te pupuri ki a ia mau ai taea noatia te paunga o te wa e mana ai taua kanataraka.
21. Me utu te kai-tango hoko i nga moni initareti e rima nei paiheneti i te tau mo runga mo nga moni hoko katoa kaore nei ano i utua i taua wa. Ko taua initareti me utu i ia hawhe tau i te tahi o nga ra o Hanuere me te tahi o nga ra o Hurae i ia tau. A te ra tuatahi o te Hanuere tuatahi i muri iho, a te ra tuatahi ranei o te Hurae tuatahi i muri iho i te ra i hainatia ai te kanataraka e te Poari, me utu e te kai-tango hoko te initareti kua kiia ake nei mo te wa kua pahemo ake i muri iho i taua ra i hainatia ai.page 7
22. Ko nga tikanga katoa o te Ture Whenua, 1892, me ona Ture whakatikatika, hei pupuri i te tangata kia noho tonu i runga i te whenua i tangohia e ia i runga i te tikanga noho me te whai mana ki te hoko, a mo runga hoki mo nga whakapainga hei utanga atu ki runga ki taua whenua, ka pa, i raro ano i nga whakarereketanga tera e whakatakotoria e nga rekureihana, ki runga ki nga hokonga whenua i raro i nga tikanga o tenei Wahi o tenei Ture.
23. Ki te kore i whakaaetia e te Poari e kore te kai-tango hoko e ahei, i te wa e takoto ana tetahi moni hoko kaore ano kia utua, kia hanga i tetahi mahi moumou i taua whenua, kia rnahi ranei i tetahi atu mahi e hoki iho ai te wariu o taua whenua.
24. Mehemea i tetahi wa ka tae ki te toru marama te korenga o te kai-tango hoko e utu i nga initareti e tau ana hei utunga mana, ki te kore ranei e mahia e whakatutukitia e ia tetahi o nga tikanga e whakahaua ana e tenei Wahi o tenei Ture, tetahi ranei o nga rite-nga, kawenata, tikanga ranei o te kanataraka hoko, ka ahei te Poari ki te whakahau kia tukua e taua kai-tango hoko taua kanataraka me tona whaitaketanga me tona whaipaanga katoa ki taua whenua, ki tetahi atu tangata totika ma te Poari e whakaae; a mehemea ki te kore e hanga taua tuku e te kai-tango hoko i roto i te wa i whaka-ritea e te Poari mo tera mahi, ka ahei te Poari, i runga i te whakaae a te Minita Maori, ki te whakakore i te kanataraka hoko, a ko nga moni katoa kua utua i mua e te kai-tango hoko ka murua katoatia atu.
25.
(1.) I ia wa katoa i muri i te paunga o nga tau e rima i muri iho i te ra i hainatia ai te kanataraka e te Poari, a i roto ano i te wa e mana ana taua kanataraka, ka whai mana te kai-tango hoko, mehemea kua utua katoatia e ia te moni hoko, me nga initareti katoa tae noa ki taua ra, kia whiwhi i te fee-simple o taua whenua.
(2.) Ia whenua i tukua peratia tona fee-simple hei reira tonu ka tau ki raro i nga tikanga o Wahi IV o te Ture Whakatikatika i Nga Ture Whenua, 1907, ano tonu metemea nei he mea tuku pera atu na te Karauna.
26. Ia kanataraka hoko i raro i tenei Ture me hanga a me haina i runga i te tauira i whakatakotoria peratia.

Nga Riihi.

27.
(1.) Ia whenua i wehea hei riihitanga i raro i tenei Wahi o tenei Ture me riihi e te Poari i roto i te makete e puare ana ki te katoa, i te tena (tender) ranei e puare ana ki te katoa, i muri i te panuitanga atu ki te katoa i runga i nga huarahi kua whakatakotoria, o te whakaaro kia whakaaria taua whenua hei riihi. Ia panuitanga pera, me whakaatu i runga i nga huarahi kua whakatakotoria, i te roa o te wa kua whakaaetia mo taua riihi, me nga ritenga, nga kawenata, me nga tikanga hei whakaurunga atu ki roto.
(2.) Ka ahei te Poari, i runga i te whakaae a te Kawana i roto i tona Kaunihera, ki te wehe atu i ia rota kotahi hei tononga ma nga Maori whenua kore i te tuatahi.
(3.) I raro i ia here me ia tikanga i whakanohoia e tenei Ture, e nga rekureihana ranei, ko ia whenua pera me riihi ki te kai-tango riihi, ki te kai-tena ranei, nana i whakahua te moni nui.page 8
(4.) I mua o te whakaaringa atu o taua whenua hei riihi me whakarite e te Poari he moni reti whakaari ma te Minita Maori e whakaae, a me kaua tetahi whenua e riihitia mo tetahi moni e hoki iho ana i te moni reti i whakaritea peratia.
28. Ia whenua pera ka ahei kia riihitia mo ia takiwa e whakaa-rohia ana e te Poari, i runga i te whakaae a te Minita Maori, e tika ana, me te mana ki te whakahou ano, kaore ranei, engari ko ia riihi pera me ia mana ki te whakahou ano i taua riihi me mutu i roto i te rima tekau tau i muri iho i te mananga o tenei Ture. Ko ia riihi pera me tutuki i runga i te noho i roto i nga marama e ono i muri iho i te whakaaetanga o taua riihi.
29.
(1.) Ko ia riihi pera e neke atu ana i te tekau tau tona roa ka whakawhiwhi atu ki te kai-tango riihi i tetahi whaimanatanga ki te wariutanga, ina mutu te riihi i runga i te paunga o te taima, ki ia tino whakapainga tuturu e pumau ana tona ahua (i runga i tona whakamaramatanga e mau na te whakaatu i te Ture Whenua, 1892), i hanga ki runga i te whenua i roto i te wa e mana ana te riihi a kaore nei ano i kore i te mutunga o taua riihi. Ko ia wariutanga pera me mahi i runga i te tikanga apitireihana i waenganui i te Poari me te kai-tango riihi i runga i nga huarahi kua whakatakotoria, me aua moni ka ahei kia utua atu ki te kai-tango riihi i runga i nga huarahi a muri ake nei whakatakotoria ai e tenei tekiona, o roto i nga moni reweniu i riro mai i te Poari i runga i taua whenua, i muri o te paunga o te riihi, a ka waiho hei tiaati ki runga ki aua reweniu i runga i tera ahua.
(2.) Hei whakarite i tetahi moni haupu hei whakaea atu i ia tiaati pera, me wehe atu e te Poari i ia wa i ia wa, i roto i te mananga o taua riihi, o roto i nga reweniu e riro mai ana i taua whenua, i nga moni tera e whakahaua e te Minita Maori.
(3.) Ko nga moni i wehea peratia me tuku kia whai mahi i ia wa i ia wa, hui atu ki nga initareti i hua mai i runga i taua tukunga, i runga i nga huarahi tera e whakatakotoria, a ina tae ki te mutunga o te riihi me whakahaere hei whakaea i nga moni o te wariutanga i mahia i runga i nga tikanga kua kiia ake nei.
(4.) Mehemea a te paunga o te riihi nga moni i wehea peratia, hui atu ki nga huihuinga o nga initareti e hua ana i runga, e neke atu ana i nga moni o te wariutanga, ko nga moni i hipa ake me utu e te Poari ki nga tangata e tika ana ki nga reweniu o te whenua. 30. Ia riihi i whakaaetia i raro i tenei Wahi o tenei Ture me hanga i runga i te tauira i whakatakotoria, i te mea ranei o aua tauira i whakatakotoria, tera e maharatia e te Poari e tika ana.
31.
(1.) Mehemea te kai-tango riihi o tetahi whenua i raro i tenei Wahi o tenei Ture ka mahi ka mea ranei kia mahia e ia etahi whakapainga ki runga ki taua whenua, ka tika ia, ina tonoa atu e ia ki te Poari, kia whiwhi i nga ahuatanga me te aronga o aua whakapainga, me te takoto me te ahua o te whenua i mua o te mahinga o aua whakapainga, a me tuhituhi e te Poari aua ahuatanga i runga i nga huarahi tera e whakatakotoria e nga rekureihana.
(2.) Ia tuhituhinga pera me tiaki tuturu e te Poari, a ka ahei i ia wa i ia wa kia tangohia heitohu tuturu mo nga tikanga e mau ana i roto mo runga mo nga take katoa me nga whakahaerenga katoa e pa aria mo te wariu o nga whakapainga i mahia ki runga ki tana whenua.
page 9
32. I nga wa katoa i muri iho i te paunga o nga tau e rima te kau a muri atu i te paahitanga o tenei Ture rae whakahoki atu ano e te Kawana i runga i te Ota Kaunihera nga eka whenua katoa e ekengia ana i taua wa e tenei Wahi o tenei Ture ki nga Maori e whai paanga ana ki aua whenua, mehemea e marama ana ia kua rite enei tikanga e whai ake nei:—
(a.) Ko aua Maori whai paanga, to ratou tokonuinga ranei, e hiahia ana kia whakahokia peratia atu taua whenua ki a ratou;
(b.) Ko taua whenua kaore e ekengia ana e tetahi riihi e tetahi kanataraka hoko ranei; a
(c.) Kaore he moni e tiaatitia ana ki runga ki nga reweniu o taua whenua i raro i te mana o tenei Wahi o tenei Ture.

Nga Whakawhiti me nga Raro-riihi.

33.
(1.)

E kore tetahi kai-tango hoko, kai-tango riihi ranei i raro i tenei Wahi o tenei Ture e ahei ki te tuku atu i tona paanga i taua whenua (i tua atu ra i te tuku-a-mokete), ki te raro-riihi ranei i taua whenua, ki te kore ia i noho tuturu ki runga ki taua whenua mo tetahi wa kaore i hoki iho i te rua tau, a ahakoa pera, i runga anake ano i te whakaae a te Poari:

Engari mehemea i runga i tetahi ahuatanga motuhake, ka tika ki te whakaaro a te Poari me te Minita Maori kia tukua, kia raro-riihitia ranei, ka ahei kia whakaaetia te tuku, te raro-riihi ranei, ahakoa kaore i nohoia peratia te whenua.
(2.) I mua i te hoatutanga o taua whakaaetanga me hanga e te kai-tango tuku, e te kai-tango raro-riihi ranei, he kii pono i runga i te tauira kua whakatakotoria e whakaatu ana e tika ana ia i raro i tenei Wahi o tenei Ture kia tu hei kai-tango tuku, hei kai-tango raro-riihi ranei, mo taua whenua.
(3.) Ia tukunga o ia riihi pera o ia kanataraka hoko ranei, me haina e te kai-tuku raua ko te kai-tango tuku.
(4.) Ia tukunga o ia riihi pera o ia kanataraka hoko ranei ka whakawhiti atu i te kai-tuku ki te kai-tango tuku i nga taumahatanga katoa mo runga mo nga moni katoa e tau ana hei utunga i raro i taua riihi i taua kanataraka ranei i muri iho o te ra i hainatia ai taua tuku, a mo runga hoki mo te whakaritenga me te whakatutukitanga o nga ritenga, o nga kawenata, me nga tikanga o taua riihi o taua kanataraka ranei i muri i taua ra, a ka wetekia ka whakawatearia atu te kai-tuku i aua taumahatanga katoa. E kore tetahi kupu o tenei wahanga tekiona e pa mo tetahi tuku-a-mokete.
34.
(1.) A te matenga o te kai-tango riihi o te kai-tango hoko ranei o tetahi whenua e ekengia ana e tenei Wahi o tenei Ture, ka whai mana ona kai-whakatutuki, ona kai-whakahaere ranei ki te tuku atu i taua riihi i taua kanataraka hoko ranei ki tetahi tangata totika, engari e kore e kiia me matua whakaae rawa te Poari ki tetahi tuku pera mehemea ia e tukua ana ki tetahi tangata whai painga i raro i te wira i te wirakore ranei o te tupapaku.
(2.) Ko nga kai-whakatutuki, nga kai-whakahaere, me nga kai-tiaki ranei o te kai-tango riihi o te kai-tango hoko ranei i mate nei me ahei kia pupuri tonu i te whenua i runga i te page 10tikanga tiaki mo nga tangata e whai paanga ana ki reira i raro i te wira, i te wira-kore ranei, o te tupapaku, a ko nga tikanga mo te noho me ahei kia whakatutukitia e aua tangata e whai paanga pera ana, e tetahi e etahi ranei o ratou, e tetahi e etahi atu tangata totika ranei i whakaturia e aua kai-whakatutuki, kai-whakahaere, kai-tiaki ranei, i roto i te wa o te tamarikitanga o tetahi tangata whai painga, ano tonu me te mea nei ko ratou ake nga kai-tango riihi nga kai-tango hoko ranei o taua whenua.
(3.) ki te kore i whakaputaina he poropete (probate) he pukapuka whakamana kai-whakahaere ranei, i roto i nga marama e ono i muri iho i te matenga o tetahi kai-tango riihi kai-tango hoko ranei, a ki te whakaaro te Poari i runga i te iti rawa o te wariu o te riihi o te kana-taraka ranei, e tika ana kia whakahaerea nga mana e whakawhiwhia ana e tenei Ture, ka ahei te Poari ki te hoko i te riihi i te kanataraka ranei, me te haina i te tukunga atu o taua mea ki tetahi tangata totika, me te tango i nga moni boko mo te taha ki nga tangata e tika ana ki taua moni i raro i te wira i te wira-kore ranei o te tupapaku, ka ahei ranei ki te haina i te tukunga atu o te riihi o te kanataraka ranei ki nga tangata e tika ana ki taua mea i raro i taua wira i taua wira-kore ranei, ki tetahi tangata kotahi ranei o ratou ki etahi tangata ranei o ratou i maha atu i te kotahi, i runga i te tikanga tiaki mo te taha ki a ratou katoa.

Rehitatanga o nga Taitara.

35.
(1.) Ina taka tetahi whenua ki raro i tenei Wahi o tenei Ture i runga i te mana o tetahi Ota Kaunihera, ma te Kai-rehita Takiwa Whenua o te takiwa kei reira taua whenua e takoto ana, ina whakatakotoria tetahi kape o taua Ota Kaunihera, he mea whakamana e te Minita Maori, e rehita ko te Poari kua tau nei ki a ia taua whenua hei tangata rehita nona taua whenua i raro i te Ture Whakawhiti Whenua, 1885, a hei reira me whakaputa he tiwhikete taitara ki taua Poari.
(2.) Me tuhituhi ki runga ki taua tiwhikete taitara etahi kupu hei whakaatu i whakaputaina taua mea i raro i te mana o tenei Wahi o tenei Ture, a kua taka ki raro i nga tikanga o tenei Ture.
(3.) I taua wa ano me wahi e taua Kai-rehita Takiwa Whenua era atu tiwhikete taitara i whakaputaina i mua atu mo taua whenua a me whakawhiti ki te tiwhikete i whakaputaina ra ki te Poari nga tuhituhinga e mau ana i runga i te tiwhikete i wahia ra, a e pa ana ki te taitara o te Poari.
(4.) Kaua te Poari e hoatu moni hei tautoko i nga Moni Inihua mo tetahi whenua i tau ki a ia i runga i te mana o tenei Wahi o tenei Ture ina tukuna taua whenua ki raro i nga tikanga o te Ture Whakawhiti Whenua, 1885.
(5.) Kaore te tangata i tangohia tona tika, taitara, paanga ranei ki tetahi whenua i runga i te hoko, i te riihi ranei i mahia e te Poari i runga i te whakahaerenga o tenei Wahi o tenei Ture, e whai kereme ki aua Moni Inihua.
36. Ko nga whakahaerenga katoa mo te whenua kua tau ki te Poari i raro i te mana o tenei Wahi o tenei Ture, hui atu ki nga tika, ki nga taitara, me nga paanga ki taua whenua kua riro atu ra, page 11me taka ki raro i nga tikanga o te Ture Whakawhiti Whenua, 1885, i runga ano i te hangaitanga o ona tikanga ki nga tikanga o tenei Wahi o tenei Ture.
37.
(1.) Ahakoa kei te takoto ke te tikanga o etahi kupu o roto i te Ture Whakawhiti Whenua, 1885, ka taea te rehita ki runga ki te taitara o te Poari tetahi kanataraka hoko i te whenua mehemea i hainatia i raro i te mana o tenei Wahi o tenei Ture, i runga ano i te huarahi e rehitatia nei tetahi riihi.
(2.) Ko nga whakawhitinga katoa me era atu tukunga kanataraka hoko i rehitatia peratia me ahei te rehita i runga i aua huarahi ra ano e pa nei mo te tukunga peratanga o tetahi riihi kua oti te rehita.
(3.) Ko te rehitatanga o tetahi kanataraka hoko pera, o tetahi whakawhitinga o tetahi tukunga ranei o taua hoko, ka rite tonu tona whakawhiwhi taitara matamna mo ia whai-taketanga, taitara, paanga ranei, kaore ano i rehitatia, ano tonu me te mea nei he rehitatanga tera no tetahi whakawhitinga, tukunga ranei, i te paanga-a-ture ki taua whenua.

Etahi atu mea.

38.
(1.)

Mo runga i nga tikanga e mahia ai nga ruri, e whaka-takotoria ai e mahia ai nga rori, nga piriti, me era atu mea e tuwhera ai e pai ai te whakanohonoho ki te tangata o tetahi whenua kua taka ki raro i tenei Wahi o tenei Ture, mo runga ranei i tetahi tikanga e whakaeangia ai tetahi mokete, riana, tiaati ranei e tau ana ki runga ki taua whenua, ka ahei te Minita mo nga Moni (i runga ano i te whakaae a te Minita Maori) i tana i whakaaro ai, ki te tuku ki te Poari kua tau nei ki a ia taua whenua, i etahi moni tera e wehea e te Paremete i ia wa i ia wa i roto i nga Moni Haupu mo nga Mahi Nunui:

Engari ko te huihuinga katoatanga o nga moni e taea te nama i raro i tenei tekiona ki te Poari kotahi i roto i te tau kotahi kaua e nui atu i te rua tekau mano pauna.
(2.) Ko nga moni i whakapaua ki nga mahi ruri, ki te whakata-kotoranga me te mahinga i nga rori, me te hanganga i nga piriti, me awhina ki nga moni tera e wehea e te Paremete i ia wa i ia wa i roto i te Moni Haupu mo Nga Mahi Nunui.
(3.) Ko aua moni nama katoa, hui atu ki ona initareti i runga i te wha pauna mo te rau i ia tau, me punga a me whakahoki e te Poari i ia wa ki tetahi wahi o nga moni reweniu e puta ana i te whenua i whakapaua ai aua moni hei painga mona, a ko te taumahatanga o aua moni ma te Poari e tuha, i runga i te whakaae a te Minita Maori, ki runga ki ia wahi o aua whenua i runga i te rahi i te iti o nga painga i whiwhi ai i te whakapaunga o aua moni nama.
(4.) Ko ia o aua whakahokinga moni hei whakaea etahi i te moni tinana, a hei whakaea etahi i nga moni initareti, a me kimi me whika a me utu i runga i nga rekureihana e mahia ana e te Kawana i ia wa i ia wa i runga i te Ota Kaunihera; engari ko aua moni nama katoa, hui atu ki nga initareti kua kiia ake nei, me whakahoki i roto i nga tau kaua e maha atu i te wha tekau ma rua o muri tonu atu i te tukunga o aua moni nama.page 12
(5.) Ko ia o aua whakahokinga moni me utu atu ki roto ki te Kaute a te Katoa hei keretiti mo te Kaute o nga Moni Haupu mo nga Mahi Nunui.
39.
(1.) Kaua he whenua kua taka ki raro i tenei Wahi o tenei Ture e whakaaria e te Poari hei hoko hei riihi ranei kia oti ra ano te hanga me te mahi e te Tari mo nga Rori nga rori me nga piriti e whakaarohia ana e te Minita Maori e tika ana hei whakatuwhera i tana whenua hei whakanohonoho ki te tangata.
(2.) Ko nga moni katoa i whakapaua peratia mo te hanga me te mahi i nga rori me nga piriti me utu i roto o nga moni e watea ana i raro i te tekiona mutunga i runga ake nei.
40. Ko nga moni reweniu katoa e riro atu ana i tetahi Poari a i puta mai i tetahi whenua kna taka ki raro i tenei Wahi o tenei Ture, i ia wa i ia wa me whakapau e te Poari:—
(a.) Hei whakaea i te hawhe o nga moni i pau i te whakahae-renga i taua whenua e te Poari: Engari ko aua moni me wehewehe tika i runga i te arouga o nga moni i pan tika mo runga mo ia o aua poraka.
(b.) Hei utu i nga reiti, i nga taake, me era atu moni katoa e tika ana kia utua e te Poari mo taua whenua:
(c.) Hei whakahoki i nga moni nama i runga, i nga huarahi kua whakaritea i runga ake nei:
(d.) Hei utu i nga moni i wehea hei moni whakaea i raro i nga tikanga o tekiona rua tekau ma iwa o tenei Ture:
(e.) Hei whakaea, i runga i ta te Poari i ia wa i ia wa i mahara ai he tika, i ta te Minita Maori ranei i ia wa i ia wa i whakahau ai, i tetahi mokete, tiaati, riana ranei e tau ana ki runga ki taua whenua:
(f.) Hei utu atu i te toenga o aua moni reweniu ki nga Maori no ratou te whenua ki etahi atu tangata ranei e whai-take ana e whai paanga ana ranei ki taua whenua i runga ano i nga tika, i nga taitara, i nga take, me nga paanga o ia tangata.
41. Ahakoa nga kupu o tekiona wha tekau o tenei Ture, ka ahei te Poari, hei riiwhi ra mo te utunga atu i nga moni hoko o tetahi whenua ki nga Maori no ratou taua whenua, ki te whakahau kia tukua te katoa tetahi wahi ranei o taua moni kia whai mahi i runga i nga huarahi tera e whakatakotoria i runga i nga rekureihana hei painga mo te tangata nona te whenua.
42. Ko nga moni katoa e riro atu ana i te Poari i raro i nga tikanga o tenei Wahi o tenei Ture me hoatu ki te kaute kua whakaritea nei e tekiona wha tekau ma whitu o te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, a ka pa nga tikanga o tekiona wha tekau ma whitu tae noa ki wha tekau ma iwa o taua Ture ki nga moni katoa e riro atu aua i runga i tenei Wahi o tenei Ture.
43. Ka ahei ia Poari mo nga tikanga o tenei Wahi o tenei Ture, i runga i te whakaae a te Minita Maori, ki te whakahau kai-ruri, kai-titiro, me era atu apiha, pononga ranei, e whakaarohia ana e ia e tika ana, a ma nga moni reweniu me era atu moni e mau ana i te ringa o te Poari e utu ki a ratou nga moni utu-a-tau era atu tu utu ranei mo ratou e whakaarohia ana e ia e tika ana.
44. Ko ia riihi, whakawhiti, kanataraka hoko ranei e hainatia ana i raro i te mana o tenei Wahi o tenei Ture me haina i raro i te page 13hiiri o te Poari, a me haina hoki e te Perehitini raua ko tetahi mema kotahi o te Poari.
45. Ko te paanga atu o nga tikanga o era atu Ture katoa e pa ana ki nga whenua Maori ki tetahi whenua kua tau ki te Poari i runga i te mana o tenei Wahi o tenei Ture me panui i raro i nga tikanga o tenei Wahi o tenei Ture.
46. Kaore e tau he taumahatanga ki runga ki te tiuana o te Perehitini o tetahi mema ranei o te Poari mo tetahi mahi i mahia e ia i whakamanaia ranei e ia i runga i te mahi pouo i a ia e whaka-haere ana i nga tikanga o tenei Ture.
47. Ahakoa nga kupu kua uru ki runga nei, ko nga mana katoa kua whakataua e nga Ture ki te Kooti Whenua Maori, ki nga Poari ranei, ki tetahi atu ropu whai mana, ki tetahi atu tangata ranei, mo runga i te wawahanga, i te whakawhitiwhitinga, i te riiwhitanga, i te whakawakanga ranei o te taitara o tetahi whenua Maori, ka ahei kia whakahaerea ki runga ki nga take tika o nga Maori no ratou te whenua i raro i tenei Waha o tenei Ture i runga ano i nga tikanga, mutatis mutandis, ano mehemea nei kaore taua whenua i taka ki raro i tenei Wahi o tenei Ture, engari kaua tetahi wawahanga pera e mahia ki te kore e whakaaetia e te Poari kua tau ki a ia te whenua.
48. Ko nga tikanga katoa o tenei Wahi o tenei Ture e pa ana ki te kai-tango hoko ki te kai-tango riihi ranei, ka kiia e pa ana hoki ki nga kai-whakatutuki, ki nga kai-whakahaere, ki nga tukunga iho ranei o aua kai-hoko, kai-tango riihi ranei.
49. Ki te tupono kua whakahaerea he hoko, he riihi, tetahi atu tu tuku ranei, mo tetahi whenua Maori, a i mahia taua mea i runga i ta te ture i mua atu o te takanga o taua whenua ki raro i tenei Wahi o tenei Ture, ka ahei te Kawana i tana wa i pai ai a muri atu ki te hanga i tetahi Ota Kaunihera hei whakarnana i te Poari Whenua Maori kua tau ki a ia taua whenua ki te whakahaere kia tutuki ai taua hoko, taua riihi, taua tuku ranei, i runga i ta te Poari i whakaaro ai he tika, ahakoa te takoto ke o etahi kupu o tenei Ture, engari me haere i raro i nga here me nga tikanga i whakataua e taua Ota Kaunihera, a hei reira te Poari, mehemea ki tana whakaaro e tika ana, ka ahei ki te tuku i aua whenua i runga i taua ahua.
50.
(1.) Ko ia Poari kua tau ki a ia tetahi whenua Maori i runga i te mana o tenei Wahi o tenei Ture ka ahei i tana wa i pai ai i runga i te whakaae a te Kawana i roto i tona Kaunihera ki te wehe atu i tetahi wahi o taua whenua (ahakoa kua oti atu te wehe hei hoko hei riihi, kaore ranei, i runga i te tikanga o tenei Wahi o tenei Ture) hei rahui mo tetahi mea e whakaarohia ana e te Poari e tika ana hei painga mo nga Maori no ratou taua whenua.
(2.) Ka ahei te Poari ki te whakahaere i taua rahui i runga i tana i whakaaro ai he tika hei painga mo nga Maori no ratou te whenua.
51.
(1.) Ka ahei te Poari i runga i te whakaae a te Minita Maori ki te tuku i te whenua kua tau ki a ia i runga i te mana o tenei Wahi o tenei Ture (ahakoa kua wehea taua whenua hei hoko hei riihi ranei) ara ki te hoko i te fee-simple, hei turanga mira miraka, mira tiihi, mira mahi tiamu, mira mahi kirimi ranei, hei turanga whare karakia, whare awhina i nga pohara, whare kura, mo etahi atu mahi ranei a te iwi katoa.page 14
(2.) Ko ia rota whenua e tukuna peratia ana kaua e nui atu i te rima eka.
(3.) Ko ia hoko pera ka ahei kia whakahaerea i runga i te paraiweti kanataraka, a ka watea i nga here kua whakataua e tenei Ture ki runga ki te hokohokonga o te whenua Maori.
52. Ko nga mana me nga aheitanga katoa kua whakawhiwhia atu ki nga Komihana e te pukapuka whakatu i a raua, e tenei Ture ranei, ka mutu, ki te kore i matua whakamutua wawetia e te Kawana, a te tahi o nga ra o Hanuere kotahi mano e iwa rau ma iwa.
53.
(1.) Ahakoa etahi kupu i runga ake nei i roto i tenei Ture, ka ahei te Poari ki te hoko me te tuku atu ki te Karauna, mo te utu e whakaaetia i waenganui i taua Poari me te Kawana i roto i tona Kaunihera, ia whenua kua tau ki te Poari i raro i te mana o tenei Ture me te wehe atu hei hoko i runga i tera tikanga
(2.) Ko te utu o ia whenua i hokona peratia mai me utu i roto o nga moni i wehea e te Paremete i ia wa i ia wa mo tera take.
(3.) Ko nga whenua katoa i hokona peratia mai e te Karauna me whakahaere me tuku ano he whenua Karauna i raro i nga tikanga o te Ture Whenua, 1892, me ona whakatikatikanga.

Wahi II.
Nga whenua hei nohoanga mo nga Maori.

54.
(1.) Ina ripoata, a i nga wa katoa ano hoki e ripoata ai nga Komihana ki te Kawana, ahakoa i mua atu, i muri atu ranei i te paahitanga o tenei Ture, e whakaatu ana tera tetahi whenua Maori e tika ana kia rahuitia hei mahinga hei nohoanga mo nga Maori, ka whai mana te Kawana i runga i te Ota Kaunihera ki te whakatau me uru mai taua whenua ki raro i tenei Wahi o tenei Ture timata atu i te ra i mahia ai taua Ota, a hei reira tonu taua whenua ka uru, a ka mau tonu hoki i nga wa katoa i muri iho, ki raro i tenei Wahi o tenei Ture.
(2.) A muri atu i te ra i tuhia ai tetahi Ota Kaunihera pera e kore e ahei tetahi tangata, ki te kore i matua whakaaetia e te Kawana i roto i tona Kaunihera, kia riro i a ia, ki te hanga kanataraka ranei kia riro i a ia, ahakoa i runga i te hoko, i te riihi, i te raihana, i te mokete, i te tiaati ranei, tetahi paanga, whaitaketanga ranei, i roto i tetahi whenua Maori e paangia ana e taua Ota, engari i runga anake i nga huarahi kua whakaritea e tenei Wahi o tenei Ture.
(3.) Ko ia kanataraka, tuku ranei, i mahia hei takahi i tenei tekiona ka whakakorea a e kore e whai mana.
(4.) Kaore he mea i roto i tenei tekiona e ai hei whakamanakore i tetahi kanataraka i mahia tikatia i mua atu i te ra i tuhia ai taua Ota Kaunihera, e ai ranei hei whakamanakore i te whakatutukitanga o taua kanataraka i muri atu i taua ra.
55.
(1.) Mehemea ka tohutohu nga Komihana tera tetahi whenua tetahi wahi ranei o tetahi whenua e tika ana kia riihitia ki nga Maori, ka ahei te Kawana i runga i te Ota Kaunihera, ki te whakamana i te Poari o te takiwa kei reira nei taua whenua e takoto ana, kia tu hei kai-whakahaere mo nga Maori no ratou taua whenua, hei riihi i taua whenua ki nga Maori i runga i nga tikanga o tenei Wahi o tenei Ture.
(2.) Ko te Kai-rehita Takiwa Whenua o te takiwa kei reira nei taua whenua e takoto ana, mehemea te taitara o taua whenua he page 15tiwhikete taitara i raro i te Ture Whakawhiti Whenua, 1885, kua uru ranei hei wharangi mo te Pukapuka Rehita, ina whakatakotoria he kape o tana Ota Kaunihera i whakamanaia i raro i te ringa o te Minita Maori, me rehita i te Poari hei kai-whakahaere mo nga Maori no ratou taua Whenua, hei riihi i tana whenua ki nga Maori i runga i nga tikanga o tenei Wahi o tenei Ture, a me whakaputa atu he memoriara ki te Poari e whakaatu ana i tera ahua.
(3.) Me tuhi ki runga ki taua memoriara he kupu e whakaatu ana i whakaputaina atu taua mea i raro i te mana o tenei Wahi o tenei Ture, a e ekengia ana e ona tikanga.
(4.) Mehemea te taitara o taua whenua he pukapuka i whakaputaina i raro i te hiiri o te Kooti Whenua Maori, kaore nei i whakaurua hei wharangi mo te Pukapuka Rehita, ka ahei kia rehitatia tarewatia taua Ota Kaunihera i roto i te Kooti Whenua Maori i runga i nga tikanga tera e whakatakotoria i nga rekureihana.
56.
(1.) Mehemea ka tohutohu nga Komihana tera tetahi whenua pera e tika ana kia riihitia ki tetahi Maori ki etahi Maori ranei e whakaingoatia ana i roto i te ripoata a nga Komihana, ka ahei te Poari ki te riihi i taua whenua ahakoa kaore he panuitanga ki te katoa, he makete, he tena ranei e puare ana ki te katoa.
(2.) Mehemea ka whakaaro te Poari kaore e taea e ia te whaka-tutuki i tetahi kupu tohutohu pera a nga Komihana, ka ahei te Poari ki te whakahaere i taua whenua ano he whenua e watea ana hei riihi-tanga ki nga Maori i raro i te tekiona tuatahi e whai ake nei.
57. I runga i nga tikanga o te tekiona mutunga i runga ake nei ka ahei te Poari ki te whakahaere i nga whenua e watea ana hei riihitanga ki nga Maori ano metemea nei kua tau atu taua whenua ki te Poari i raro i Wahi II o tenei Ture, me nga tikanga katoa e pa ana ki nga riihi i raro i taua Wahi ka pa ki nga riihi i raro i tenei Wahi o tenei Ture, i raro i enei whakarerenga ketanga e whai ake nei:—
(a.) Kaua tetahi whenua pera e hokona, a kaua hoki e riihitia ki tetahi tangata i tua atu i te Maori.
(b.) Me whakaari tuatahi e te Poari taua whenua hei tangotango-hanga ma nga Maori no ratou taua whenua, a ka ahei, ahakoa kaore he panuitanga ki te katoa, he makete, he tena ranei e puare ana ki te katoa, ki te riihi atu ki tetahi ki etahi ranei o aua tangata no ratou, ki tetahi Maori ranei i whakaingoatia e aua Maori no ratou te whenua.
(c.) Ki te kore i whakaaetia e te Minita Maori, i runga i te kupu tohutohu a te Poari, e kore tetahi riihi o tetahi whenua i tukua ki te Maori i raro i tenei Wahi o tenei Ture e ahei kia tukua ki tetahi atu tangata i tua atu i te Maori, a, ki te kore hoki i whakaaetia peratia, e kore tetahi raro-riihi o taua whenua e karaatitia ki tetahi tangata i tua atu i te Maori.
(d.) Ka ahei te Poari ki te whakawatea atu i te kia-tango riihi o tetahi whenua e whakaarohia ana e te Poari kaore e whai hua wawe i naianei tonu kia kaua ia e utu reti, haunga ia te moni reti o te hawhe tau tuatahi, mo tetahi wa kaua e neke atu i te wha tau a muri atu i te timatanga o nga tau o te riihi.
page 16
58. Ka ahei te Poari, mehemea e tika ana kia peratia, ki te whakahau i nga whenua e watea ana kia riihitia ki nga Maori i raro i tenei Wahi o tenei Ture kia ruritia kia wawahia hei rota i runga i nga huarahi kua whakatakotoria e tekiona tekau ma rua o tenei Ture, a me whakakaraihe hoki i aua whenua i runga i nga huarahi kua whakaritea e tekiona tekau ma toru o tenei Ture.
59. Ko nga moni reti me utu e te kai-tango riihi ki te Poari, a me whakahaere e te Poari aua moni i ia wa i ia wa i runga i nga huarahi kua whakaritea e tekiona wha tekau o tenei Ture.
60.
(1.) Ka ahei te kai-tango riihi, i runga i te whakaae a te Poari, a hei mahi paamu, hei whakanoho ki te kararehe, hei wha-kapai hoki i te whenua e ekengia ana e taua riihi, ki te nama moni i tetahi o nga Tari nama moni a te Kawanatanga, i tetahi tangata ranei e whakaaetia ana e te Minita Maori i runga i te kupu tohutohu a te Poari, i runga i tetahi mokete i pungaia ki runga ki te paanga o taua kai-tango riihi ki taua riihi, ki etahi moni ranei e tau ana hei utunga ki a ia mo runga i te hokonga, i te riihitanga, i te tukunga ketanga ranei o tetahi whenua paanga whenua ranei kua tau ki te Poari i raro i te mana o tetahi Ture, a e whai paanga ana ia ki reira.
(2.) Hei tikanga e pumau ai te whakatutukitanga o nga kawe-nata me nga tikanga o taua mokete me uru atu te Poari ki taua mokete, a ka ahei i ia wa i ia wa, ahakoa kaore he mana ke atu i tenei Ture, ki te utu ki te kai-tango mokete i nga moni e tau ana kia riro i te kai-tango riihi i runga i nga huarahi kua kiia ake nei.
61.
(1.) Ka ahei te Minita Maori, mehemea ki tana whakaaro e tika ana tetahi whenua e ekengia ana e tenei Wahi o tenei Ture kia whakahaerea, kia paamutia, kia whakapaingia hoki, e tetahi komiti o nga tangata no ratou taua whenua, ki te tono atu ki te Kooti Whenua Maori i tetahi ota whakakaporeihana i raro i tekiona kotahi rau e rua tekau ma rua o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.
(2.) Ko taua tono ka kiia he tono i ata tukua i runga i te whakaae a te nuinga o nga tangata no ratou te whenua, a ka ahei kia whakahaerea e te Kooti i runga i tera aronga.
(3.) Ko nga tikanga o tekiona kotahi rau e rua tekau ma toru, kotahi rau e rua tekau ma wha, me kotahi rau e rua tekau ma rima, o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894, ka pa ki te whakaingoatanga me te whakatuunga o te komiti.
(4.) Ka whiwhi te komiti i nga mana kua whakawhiwhia ki te komiti o tetahi poraka i whakakaporeihanatia e tekiona rua tekau ma toru o te Ture Whakatau Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1906.

Wahi III.
Etahi Tikanga Motuhake.

62. I raro i nga tikanga o tekiona wha tekau o tenei Ture, ko nga moni e pau ana i te whakahaerenga o tenei Ture me utu i roto i nga moni tera e wehea e teParemete i ia wa i ia wa mo taua take.
63. Mehemea ki te whakaaro iho a te Kawana tera tetahi Poari kaore e ata ahuwhenua ana ki te whakahaere me te whakatutuki i nga mana me nga mahi kua whakawhiwhia atu a kua utaina ki runga ki a page 17ia e tenei Ture, hei reira, ahakoa te takoto ketanga o etahi kupu i roto i tetahi atu Ture, ka ahei te Kawana i nga wa katoa ki te whakakore atu i te Perehitini me era atu mema o taua Poari, i nga mea ranei o ratou e maharatia ana e te Kawana e tika ana, a ka ahei hoki ki te whakatu i tetahi atu tangata hei riiwhi mo te tangata i whakakorea peratia.
64.
(1.) Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa, i runga i te Ota Kaunihera, ki te hanga rekureihana mo ia o nga take e whai ake nei:—
a. E whakatakoto ana i te tauira kanataraka hoko hei mahinga mo runga i nga tikanga o tenei Ture, me nga ritenga, nga kawenata, me nga tikanga, e ahei ana kia uru ki roto ki tetahi kanataraka pera;
(b.) E whakatakoto ana i te tauira riihi i nga tauira riihi ranei hei mahinga mo runga i nga tikanga o tenei Ture, me nga ritenga nga kawenata, me nga tikanga, e ahei ana kia uru ki roto ki tetahi kanataraka pera;
(c.) E whakarite ana mo te utunga e nga kai-tango riihi i nga raruraru me nga moni i pau i tetahi Poari i te kimihanga i nga tikanga hei tuhituhinga i raro i tekiona toru tekau ma tahi o tenei Ture, me era atu mea hei whakatutuki i taua tekiona;
(d.) E whakarite ana kia whakaputaina atu ki nga Maori no ratou tetahi whenua e ekengia ana e tenei Ture nga pukapuka taitara o o ratou paanga tika ki taua whenua;
(e.) E whakatakoto ana i te huarahi e tukua ai nga moni kia whai mahi i raro i nga tikanga o tekiona wha tekau ma tahi o tenei Ture; a
(f.) E whakarite tikanga ana mo nga take e tika ana mo te whakatutukitanga tika o tenei Ture.
(2.) Nga rekureihana katoa e hangaia ana e te Kawana i roto i tona Kaunihera i raro i te mana o tenei Ture me whakatakoto ki te aroaro o te Paremete i roto i nga ra tekau ma wha i muri atu i te ra i mahia ai, mehemea e tu ana te Paremete i taua wa, a mehemea kaore e tu ana, i roto i nga ra tekau ma wha i muri iho i te tima-tanga o te tuunga tuatahi o te Paremete a muri atu.
65. Ko nga Ota Kaunihera katoa e hangaia ana i raro i te mana o tenei Ture me Kahiti.
page break

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section