Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1907.

Wkakariteritenga o nga Kereme

Wkakariteritenga o nga Kereme.

32. Notemea kua whakaputaina nga ota a te Kooti me te Kooti Piira mo nga whenua i uru ki roto ki te whenua e mohiotia ana ko Ohinemutu Pa (e whakaaturia nei nga rohe i roto i te Kupu Apiti Tuatahi ki tenei Ture): A notemea kua whakatakotoria etahi rori me etahi huarahi e aua ota: A notemea kua hanga he whare ki runga ki etahi wahi maha o aua rori me aua huarahi na reira kaore i te haerea, a ko etahi wahi o aua rori kua kore e taea te haere: A notemea kua tohutohu mai te Tari Ruri me whakakore atu aua rori me aua huarahi, a me whakatakoto etahi rori hon me etahi huarahi hou hei whakakapi: A notemea e tika ana kia whakatakotoria e te Tumuaki Kai-whakawa aua rori ki nga wahi tika mo aua mea, a kia whakatikatikaina e ia nga taitara i runga i taua ahua: Na reira kua meinga hei ture me ahei te Tumuaki Kai-whakawa ina whakawakia i roto i te Kooti e puare ana ki te katoa ki te whakatau ko tetahi wahi ko te katoa ranei o tetahi o aua rori o aua huarahi ranei me whakakore, kia kaua ai e waiho hei rori hei huarahi ranei, a ko te whenua i kapi i ana rori i aua huarahi ranei me tau ki nga tangata i whakataua ai e ia i roto i taua ota, a ko aua rori, tiriti ranei, huarahi ranei, i runga i tana i whakaaro ai he tika me tau ki te Karauna; a ka ahei te Tumuaki Kai-whakawa ki te whakakore ki te whakatikatika ranei i te ota i nga ota ranei a te Kooti a te Kooti Piira ranei i whakaputa ai i mua atu i tenei Ture, kia tino tutuki ai tenei tekiona me tana whakatau mo tenei take.
33. Hei whakatutuki i te kupu tohutohu a te Komiti mo nga Mea Maori o te Whare o nga Mangai o te Iwi mo runga i te Pitihana Nama 828/1907 a Hone Paerata me etahi atu, e inoi ana kia whakatikatikaina te he o nga Ota Wehewehe o Kopuatarakihi Nama 2b me Nama 2c Poraka, kua meinga i konei ka ahei te Tiati Tumuaki ki te whakamana me te whakahau i tetahi Tiati hei uiui mo runga mo nga kupu o taua pitihana me te ripoata mai ki te Tiati Tumuaki mo runga i taua mea. Ina tae atu taua ripoata ka ahei te Tiati Tumuaki, mehemea ka mahara ia e tika ana, ki te whakatikatika i aua Ota Wehewehe me nga mahi katoa o muri iho, me te whakatikatika me te whakakore atu ranei i te ota whakakaporeihana i mania mo Kopuatarakihi Nama 2c Poraka, me te whakahau kia mahia taua ota mo Kopuatarakihi Nama 2b Poraka, a ina tonoa kia pera ia e te Tiati Tumuaki me tahuri te Kai-rehita Takiwa Whenua ki te whakatikatika pera i te taitara o aua Poraka.
34.
(1.) Ko tekiona tekau o te Ture Whakatau Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1904, kua whakakorea e tenei Ture me te Karauna karaati me nga ota katoa a te Kooti i mahia i mua atu i te paahitanga o taua tekiona ka kiia kaore i paangia a e kore ano hoki e page 13paangia e whakakorikoria e whakararurarua ranei e taua tekiona, a ka kiia kei te mana tonu a ka mana tonu ano hoki ano metemea nei kaore taua tekiona i paahitia.
(2.) Ko te Kooti, ina tukua atu ki a ia e te Tiati Tumuaki, ka whaimana whakahaere ki te uini me te ripoata ki a ia mehemea i whakaaro a Karauria Pahura me Arapera Pahura ranei i tetahi wa kia tukua etahi atu tangata kia uru atu hei tangata whai-paanga ki nga whenua e whakahuatia ana i roto i taua tekiona tekau, a kia pewhea hoki te nui o nga paanga mo aua tangata.
(3.) Ina tae atu taua ripoata i te Kooti (ki te kore he piira whakahe i taua mea i tukua atu i roto i te wa kua whakatakotoria e te Ture Kooti Whenua Maori, 1894, a ki te piiratia ranei taua mea kati hei te taenga atu o te ripoata a te Kooti Piira) ka whai mana te Tiati Tumuaki, mehemea ka tika kia pera, i raro i nga tikanga o tekiona toru tekau ma iwa o taua Ture mutunga kua kiia ake nei, ki te whakatikatika i taua Karauna karaati me nga ota katoa a te Kooti e korerotia ana i roto i taua tekiona tekau kua kiia ake nei, hei whakatutuki i taua ripoata.
35.

Hei whakatutuki i te kupu tohutohu a te Komiti mo nga Mea Maori o te Whare o nga Mangai o te Iwi, i tuhia i te waru o nga ra o Akuhata, kotahi mano e iwa rau ma rima, mo runga i te Pitihana Nama 90, a Reita Weka, o Moeraki, Hillgrove, tenei kua panuitia, ahakoa te takotoketanga o tetahi atu Ture ka ahei a Reita Weka, tetahi tangata atu ranei e kereme ana he paanga tona, i roto i nga marama e toru a muri atu i te paahitanga o tenei Ture, ki te tuku piira atu ki te Kooti Piira whakahe mo nga ota a te Kooti Piira i whakaturia ai nga kai-riiwhi mo Miria Papako, kua mate nei, mo te taha ki nga whenua e karangatia nei ko Kaiapoi Nama 2b me Moeraki Nama 1, a ka ahei taua Kooti Piira ki te whakawa me te whakatau i taua piira ano metemea nei i tukuna atu taua piira i roto ano i te wa kua whakatakotoria.

Engari i mua atu i te whakawakanga me te whakataunga a te Kooti Piira i taua piira me whakatakoto atu e nga kai-piira ki te Kooti tetahi moni e nui ana, ki te mahara iho a te Tiati Tumuaki, hei utu i nga raruraru.

36. Ahakoa te takotoketanga o tetahi kupu i roto i tetahi Ture, ka ahei te Kooti i runga i te tono a tetahi tangata e kereme ana he paanga tona ki te whenua e karangatia nei ko Waipiro Nama 2e Poraka, ki te kimi i nga moni kapeneheihana e tika ana kia utu a mo nga wahi o taua poraka i tangohia hei rori, hei rahui, a ko wai ma hoki nga tangata e tika ana kia utua atu ki a ratou aua moni kapeneheihana, a ma wai hoki e utu aua moni; a ina mutu tana whakarongo ki nga korero tera e whakatakotoria ki tona aroaro, tera ranei e maharatia e tika ana kia korerotia, ka ahei ki te mahi i tana ota i ana ota ranei e whakaaro ai e tika ana, a ka whai mana aua ota.
37.
(1.) Me whai-mana whakahaere te Kooti Piira, i runga i te tono a ia Maori e kereme ana he paanga tona ki nga whenua e whakahuatia ake ana i te Kupu Apiti Tuarua ki tenei, ki te uiui me te whakatau i nga rohe, ahakoa he rohe tupuna he rohe pewhea ranei aua rohe i runga i te whakaaetanga i mania i waenganui i nga hapu i whakataua ai ki a ratou aua whenua i te whakawakanga o nga take page 14paanga e mau nei te whakaatu i roto i nga meneti o te whaka-haerenga a te Kooti, Pukapuka IV, wharangi 107, me nga wharangi o muri iho o nga meneti o te Kooti Whenua Maori mo te Takiwa o Taupo, a mo runga mo nga tikanga kua kiia ake nei ka whaimana ki te whakau, ki te whakatikatika, me te whakarereke ranei, i te katoa i etahi ranei o nga ota i mahia i runga i te wawahanga o aua whenua, ki te whakakore ranei i te katoa i etahi ranei o aua ota, me te whakaputa ota wehewehe hei riiwhi mo aua ota tera e whaka-korea; a ka ahei te Kooti Piira i runga i aua ota wehewehe, i runga ranei i etahi ota motuhake, ki te whakatau me te panui i nga hea paanga o nga Maori no ratou aua whenua, a ko ia ota pera hei whakaotinga tuturu tera.
(2.) E kore tetahi kupu o tenei tekiona e whakamana i te Kooti Piira ki te whakarereke ki te whakatikatika ranei i te whakatau a te Kooti i runga i te whakawakanga o nga take paanga e mau nei i roto i aua meneti kua kiia ake nei, me taua whakatau e kiia tuturutia ana i konei ka tino pumau mo te taha ki nga hapu e whai take ana ki aua whenua, a mo te taha hoki ki nga tangata e ekengia ana e aua ingoa hapu, ano tonu me te mea nei i tino whakaotia he ota whai mana tuturu i runga i te whakawakanga o nga take paanga ki aua tangata e ekengia ana e aua ingoa hapu i runga i te tikanga o aua meneti i te wa o taua whakawakanga i nga take paanga.
(3.) E kore tetahi ota tera e mahia e te Kooti Piira i runga i nga tikanga kua kiia ake nei e pa hei mate ki runga ki nga tika o ia tangata kua uru ki roto ki nga kanataraka mo te hokonga mo te miranga ranei o nga harakeke i runga i taua poraka.
(4.) Mehemea ka whakarereketia e te Kooti Piira nga rohe, nga tangata ranei mo ratou tetahi o aua wawahanga, ko nga moni reti katoa, roiate, me era atu moni katoa ranei e tau ana i naianei, a muri ake ranei te tau ai, hei utunga i raro i ia kanataraka pera ki nga tangata no ratou ia wawahanga pera o taua poraka, me utu ki te tangata ki nga tangata ranei i whakataua ai e te Kooti Piira no ratou taua wahanga, kaua ki te tangata ki nga tangata ranei e tika ana, mehemea kaore taua whakatau, hei tango i aua moni.
38.
(1.) Hei whakatutuki i te pitihana a William Rogers kua meinga i konei hei ture, ana utua ki te Kai-tiaki mo te Katoa e taua William Rogers nga moni e toru rau pauna ka tika ia kia whiwhi i tetahi tiwhikete taitara mo Tekiona 92 o te Takiwa o Waitara Rato, tona nui e ono tekau eka, a kua whakamanaia te Kai-rehita Takiwa Whenua e tenei Ture ki te whakaputa atu i taua taitara.
(2.) Ko taua moni i whakatakotoria peratia ki te Kai-tiaki mo te Katoa me pupuri i runga i te tikanga tiaki mo te tangata mo nga tangata ranei tera e whakataua e te Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori e tika ana ki taua moni, a i raro ano hoki i nga here tera e whakataua e te Tumuaki Kai-whakawa.
39. Notemea ko Rota 7, 8, 9, 10, 11, 12, 22, me 25, o Tekiona 8, Takiwa o Porirua, i tangohia, i runga i tetahi Ota Kaunihera, i tuhia i te toru o nga ra o Aperira, kotahi mano e iwa rau ma ono, i raro i nga tikanga o te Ture mo nga Mahi Nunui, 1905, a i whakataua atu ki te Taone Poari o Johnsonville hei papa takarotanga, a i te nohoanga o te Kooti Kapeneheihana i whakaturia hei kimi i nga moni kapene-page 15heihana e tika ana kia utua mo aua Eota ata whakataua ana e taua Kooti e wha mano pauna moni ki nga Maori no ratou aua whenua: A notemea e tika ana kia whakaritea he tikanga mo te utunga e taua Poari o aua moni kapeneheihana; Na reira kua meinga hei Ture, ara e whai ake nei:—
(a.) Ko taua Poari, hei whakarite i taua whakatau, ka ahei kia utu tonu i naianei ki te Kai-tiaki mo te Katoa kia kotahi mano pauna moni, me te whakaputa tipenetua ki te Kai-tiaki mo te Katoa mo nga moni e toru mano pauna, me nga initareti i runga tiromata atu i te toru tekau o nga ra o Nowema, kotahi mano e iwa rau ma whitu i runga i te rima paiheneti i te tau. Ko aua tipenetua ina whakaputaina ka kiia he mea i ata whakaputaina tikatia atu i runga i ta te ture i raro i nga tikanga o te Ture Whakaputa Moni Nama ki nga Eopu Takiwa, 1901, me nga tikanga katoa o taua Ture ka kiia kua ata whakatutu-kitia. Ko nga tipenetua me hanga i runga i te tauira, i runga ranei i ona wahi e taea ana, kua whakaritea e taua Ture, a ka tau hoki kia utua i roto i nga tau kotahi tekau a muri atu i te wa i whakaputaina ai, a ka hua he initareti i runga i te rima paiheneti i te tau (me utu i ia hawhe tau), a ka tiaatingia i runga i nga tikanga o tekiona tekau ma rima o taua Ture mutunga kua kiia ake nei, ki runga ki aua whenua, ki runga ranei ki nga wahi o aua whenua kaore ano i hokona atu a aua wa. Ka ahei te Poari ki te whakanoho i tetahi reiti motuhake hei whakarite mo te utunga o aua tipenetua me aua initareti; engari e kore e whakahaua me pera rawa te Poari kia hapa ra ano i a ia te utu i nga moni tinana me nga moni initareti ranei kua whakataua hei utunga i runga i aua mea.
(b.) Ka ahei taua Taone Poari ki te wawahi me te hoko atu i te paanga fee-simple o nga wahi o ana whenua tera e whakaarohia e taua Poari e tika ana, me te taunaha, me te hanga me te main rori kia puta atu i aua whenua, me te tango i roto i nga moni i riro mai i aua hoko i nga moni i pan i te wawahanga i aua whenua me te mahinga i aua tiriti me aua rori, me nga moni i pau i te whakahaerenga o taua hoko, me te utu atu i nga toenga, mehemea he toenga i roto i nga ringa o taua Poari, ki te Kai-tiaki mo te Katoa, hei whakaea ranei i etahi o nga tipenetua i whakaputaina i raro i te mana o tenei Ture.
c. Ka ahei taua Taone Poari ki te riihi i ia wahi o aua whenua i raro i, a e ekengia ana hoki e, nga tikanga o tekiona kotahi rau e iwa tekau ma tahi tae atu ki tekiona kotahi rau e iwa tekau ma wha o te Ture mo nga Taone Kaporeihana (Municipal Corporations Act), 1900, a ka whiwhi hoki taua Poari i nga mana katoa e tau ana ki tetahi Para Kaunihera e whakahaere tikanga ana i raro i aua tekiona kua kiia ake nei.
40.

Notemea e kiia ana i te whakawakanga o te taitara o tetahi poraka whenua e karangatia ana ko Anaura, kei roto i te Takiwa page 16Rehitatanga o Papati Pei e takoto ana, tera etahi o nga tangata tika no ratou taua whenua i mahuetia pohehetia ki waho o nga ota a te Kooti e whakaatu ana i te taitara o taua poraka whenua: A notemea ko taua whenua kua whakataua atu i muri nei, kua meatia ranei kia whakataua atu, hei paanga fee-simple ki te Poari Whenua Maori o te Takiwa Whenua Maori o te Tai Rawhiti, a e tika ana kia whakamanaia taua Poari ki te whakahaere i taua take i runga i nga huarahi e whakaatu ake nei: Na reira kua meinga hei Ture, ara e whai ake nei:—

Kua whakamanaia te Kooti e tenei Ture ki te uiui me te whakatau mehemea tera ranei etahi tangata kua mahue ki waho o te taitara tuatahi, a ka ahei hoki i runga i ta tona whakaaro i kite ai ki te whakatikatika i taua taitara me nga whakahaerenga o muri mai i tera, ara ki te whakauru atu i nga ingoa o nga tangata tera e u pumau te whakaatu i to ratou tika kia whakauruhia, me te hoatu hei whakakapi, mehemea ka tupono me pera, i nga kai-riiwhi o nga mea o aua tangata kua matemate atu.

Engari kaua tetahi tuku whai mana o tetahi wahi o taua whenua, me tetahi riihi ranei i whakamanaia e tetahi whakatau a te Kooti Whakamana Take i te tekau o nga ra o Hepetema kotahi mano e waru ran e iwa tekau ma wha e whakararurarua e taua whakatika-tikanga. Ko ia ota whakatikatika ka ahei kia piiratia, engari i tua atu i tera hei tino whakaotinga tuturu taua ota.

41.
Notemea i runga i tetahi ota a te Kooti Whenua Maori i tuhia i te rua tekau ma ono o nga ra o Akuhata kotahi mano e waru rau e waru tekau ma ono, i whakataua ko nga piihi whenua e whakahuatia ana i te Kupu Apiti Tuatoru ki teuei Ture me tau atu ki te Kaitiaki mo te Katoa hei Rahui Maori mo etahi tangata Maori no ratou: A notemea i runga i tetahi atu ota o muri nei a taua Kooti i tuhia i te tekau ma iwa o nga ra o Hurae kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma rima, i whakahaua me whakauru atu ano etahi atu Maori kia whai paanga ki etahi o aua piihi whenua: A notemea i muri mai i te ra o taua ota tuatahi kua kiia ake nei kua whakahaerea e te Kai-tiaki mo te Katoa aua whenua hei Eahui Maori hei painga mo nga tangata e whakahuahuatia ana i roto i aua ota: A notemea i te rua tekau ma tahi o nga ra o Maehe kotahi mano e iwa rau ma ono; i reira tata ranei, i tahuri te Kai-tiaki mo te Katoa, i runga ano ra i te whakaae a nga Maori no ratou aua whenua, ki te karanga tena (tenders) kia riihitia aua piihi whenua: A notemea ko te Napier Golf Club (Registered) te kai-tena i tika mo nga wahi o aua whenua e whakahuahuatia ana i te Kupu Apiti Tuawha ki tenei Ture, a i runga i taua tena hangaia ana hainatia ana e te Kai-tiaki mo te Katoa ki taua Napier Golf Club (Registered) he pukapuka riihi e riihi atu ana i aua whenua e whakahuahuatia nei i roto i te Kupu Apiti Tuawha ki tenei Ture ki te Napier Golf Club (Eegistered) mo nga tau e rua tekau ma tahi timata atu i te tahi o nga ra o Maehe kotahi mano e iwa rau ma ono, mo nga moni reti e whakahuatia ana i roto i taua pukapuka mo nga poraka e whakahuahuatia ana i roto i taua Kupu Apiti Tuawha: A notemea kua aranga etahi awangawangatanga mo te tika o etahi o nga mahi i roto i te Kooti Whenua Maori mo te taha ki te mahinga o aua ota, a kua whakaae hoki te Kai-tiaki mo te Katoa ko aua whenua page 17e whakahuatia ana i roto i taua Kupu Apiti Tuatoru me whakahoki ano kia tau anake atu ki nga Maori no ratou, engari me te ekengia ano e taua pukapuka riihi: Na reira kua meinga hei Ture, ara, e whai ake nei:—
(a.) Ko taua pukapuka riihi i tuhia i te rua tekau o nga ra o Hepetema kotahi mano e iwa rau ma ono, i hanga a i hainatia e te Kai-tiaki mo te Katoa ki te Napier Golf Club (Registered) ka tu tonu hei riihi tino whai mana, a ka ahei kia rehitatia ki runga ki nga taitara e pa ana ki nga whenua i riihitia e taua pukapuka, ano tonu metemea nei aua whenua i ata whakataua atu ki te Kai-tiaki mo te Katoa hei Rahui Maori i mua atu i te hanganga o taua riihi.
(b.) Ko taua ota a te Kooti Whenua Maori, i tuhia i te rua tekau ma ono o nga ra o Akuhata kotahi mano e waru rau e waru tekau ma ono, ara ona wahi e whakatau atu ana i aua wahi whenua ki te Kai-tiaki mo te Katoa hei Rahui Maori, ka kiia, timata atu i te ra i paahitia ai tenei Ture, kua kore atu a kaore i te whai mana.

Engari ko nga mahi katoa i mania e te Kai-tiaki mo te Katoa i runga i tona whakawhirinakitanga atu ki taua ota ka mau tonu a ka tino whai mana, ara ona wahi i mahia ai i mua atu i te paahitanga o tenei Ture.

42.
(1.) Ahakoa te takotoketanga o tetahi kupu i roto i tetahi Ture, me tahuri te Kai-tiaki mo te Katoa, i raro ano ra i nga riana, nga tiaati, me nga taumahatanga ranei e mana ana i naianei, ki te whakawhiti atu ki nga Maori whai paanga i whakataua nei e te Kooti Whenua Maori i te whenua Rahui Maori e karangatia nei ko Tekiona 132, Takiwa o Mangaroa, tona nui kotahi rau eka, nui atu iti iho ranei, a e tau nei i naianei kei te Kai-tiaki mo te Katoa i raro i nga tikanga o tekiona rua o te Ture Whakatikatika i te Ture Rahui Maori, 1896, a ko aua Maori whai paanga ka pupuri i taua whenua a muri atu hei whenua pumau tuku iho i te paanga fee-simple i raro i, a e ekengia ana hoki e, nga tikanga o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894, engari e watea atu ana i te here i whakanohoia e tekiona kotahi rau kotahi tekau ma whitu o taua Ture.
(2.) Ko ia tuku-a-hoko o taua whenua, i mua atu o tona whaka-mananga, me raatua whakaae e te Kai-tiaki mo te Katoa.
43.
(1.) Ahakoa te takotoketanga o tetahi kupu i roto i tetahi Ture e mana ana i naianei, me tahuri te Kai-tiaki mo te Katoa i raro ano ra i nga riana, nga tiaati, me nga taumahatanga ranei e mana ana i naianei, ki te tuku whakawhiti atu ki nga Maori whai paanga i whakataua nei e te Kooti Whenua Maori, i te Rahui Maori ara ko nga wahi kaore ano i karaatitia o Tekiona Nama 13 i runga i te mapi o te Takiwa o Ohariu, tona nui e wha tekau ma whitu eka e rua rati e toru tekau ma toru paati, nui atu iti iho ranei, e tau ana i naianei ki te Kai-tiaki mo te Katoa i runga i nga tikanga o tekiona rua o te Ture Whakatikatika i te Ture Rahui Maori, 1896; a ka mau tonu taua whenua a muri atu ki aua Maori whai paanga pupuri ai hei whenua tuturu tuku iho i runga i te tikanga fee-simple hei whenua Maori i runga i tona tikanga o taua kupu e whakaaturia nei e te Ture Whaka-page 18haere i nga Whenua Maori, 1900, e puritia ana e nga tangata e neke atu ana i te tokorua i te wa i timata ai te mana o taua Ture, engari e watea atu ana i te here i whakanohoia e tekiona kotahi rau tekau ma whitu o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894.
(2.) Ko ia tuku-a-hoko o taua whenua, i mua o tona whaka-mananga, me matua whakaae e te ai-tiaki mo te Katoa.
44. Notemea na nga Maori no ratou te poraka whenua e karangatia nei ko Hinakitaka, kei roto i te Takiwa Ruri o Pencarrow e takoto ana, tona nui e rua rau eka, nui atu iti ihc ranei, i runga i tetahi tiiti whakawhiti i tuhia i te whitu o nga ra o Pepuere, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma waru, i tuku whakawhiti atu ki a Mary Anne Eglinton to ratou paanga i roto i taua poraka: A notemea hoki i ata whakatuturutia taua tuku e te Kooti, me te moni hoko i utua ki nga Maori no ratou: A notemea kua kore e whakaae te Kairehita Takiwa Whenua ki te rehita i taua tuku ko te take ko taua whenua e ekengia ana e te here i whakanohoia e tekiona kotahi rau tekau ma whitu o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894: A notemea i runga i tera take pohehe noa nei kua kore taua Mary Anne Eglinton e ahei kia whiwhi taitara mo taua poraka whenua: Na reira kua meinga hei Ture me whai mana te Kooti Whakamana Take ki te whakawa me te whakatau i te kereme a taua Mary Anne Eglinton i raro i taua tuku whakawhiti, me te hanga i tana ahua ota tera e whakaarohia e te Kooti Whakamana Take e tika ana.
45.
(1.) Ko te Poari o te Takiwa Whenua Maori o te Ikaroa kua whakamanaia e tenei Ture ki te whakahaere mo, a mo te taha hoki ki, nga Maori no ratou nga whenua i te takiwa Porowinitanga o Haaki Pei e mohiotia nei te ingoa ko Tutira Poraka, a me te whakatutuki i etahi kupu tohutohu (e mau na i roto i te Pukapuka Paremete G.-1d, teehana 1907) a nga Komihana i whakaturia e te Kawana i te rua tekau ma tahi o nga ra o Hanuere, kotahi mano e iwa rau ma whitu, hei whakahaere i etahi uiuitanga mo nga whenua Maori mo te taha ki taua Tutira Poraka i runga i te hainatanga riihi o nga wahi o taua Tutira Poraka i kiia e aua kupu tohutohu kia riihitia ki nga tangata, mo nga takiwa, a i runga hoki i nga tikanga e kiia ana i roto i aua kupu tohutohu, apiti atu ki era atu tikanga tuturu tikanga hangai ranei tera e whakaarohia e te Poari.
(2.) Ko aua riihi ina hainatia e te Poari ka tu hei tohu pumau tuturu e hangai tonu ana aua mea ki runga ki aua kupu tohutohu me nga tikanga katoa o te ture e pa ana mo aua mea kua oti te whakarite.
(3.) Ko nga moni reti, nga roiate, me era atu moni e tau ana hei utunga i raro i aua riihi me utu ki nga Maori no ratou, kaua ki te Poari.
(4.) Ko nga moni utu a te Poari mo, a i runga hoki i, aua riihi me nga mea katoa e tika ana hei whakatutuki i nga kupu tohutohu kua kiia ake nei, me utu e nga kai-tango riihi, a ka ahei ratou ki te tango i aua moni i roto o nga moni e tau ana hei utunga i raro i aua riihi.
(5.) Ka ahei te Poari, i runga i te ata whakaaro marire ki nga hiahia o nga Maori no ratou te whenua, ki te whakaae tahi me nga kai-tango riihi, me tetahi me etahi ranei o ratou, i te wahi hei taunga page 19mo te rima rau eka i tohutohungia e aua Komihana kia tangohia i roto o nga eka hei riihitanga, a ka ahei ki te whakamana i tetahi kairuri hei ruri i taua wahi me te Rahui Maori kotahi nei mano eka e korerotia ana i roto i te ripoata a ana Komihana.
46. Hei whakatutuki i tetahi wahi o te ripoata a te Komihana i whakaturia e te Kawana i te rua tekau ma tahi o nga ra o Hanuere, kotahi mano e iwa rau ma whitu, hei uiui i nga eka whenua Maori e takoto nohokoretia ana, kaore ranei e puta tika ana he painga i runga i te nohoanga, me te huarahi e taea tikatia ai ana tu whenua te whakamahi me te whakanohonoho, na reira kua meinga hei ture, ara e whai ake nei:—
(a.) Ka ahei te Kawana i runga i te Ota Kaunihera ki te whakamana, mai o te ra, o nga ra ranei, o aua mea, i etahi riihi i tukua kia Gertrude Ellen Mainatakena e nga Maori no ratou a Waimarama Mama 3a, i te Takiwa o Haaki Pei, i tuhia i te waru o nga ra o Maehe, kotahi mano e iwa rau ma ono, me nga ra o muri iho, a i ripoatatia hold e taua Komihana, ara ko nga wahi o aua riihi e pa ana ki te rima mano eka whenua i tohutohungia atu e te Komihana kia riihitia atu ki taua Gertrude Ellen Mainatakena; a ko aua eka me tino whakamarama e taua Komihana, ara ona wahi e tika ana hei whakatutuki i nga tikanga o tenei tekiona, a ka tau taua Ota Kaunihera hei whakamana i te Kai-rehita Takiwa Whenua i Nepia ki te rehita i aua riihi ki runga ki te whenua i whakamanaia ai mo reira aua mea; a ina whakamanaia aua riihi pera katoa, ko nga wahi o aua mea e pa atu ana ki tetahi wahi ki etahi wahi ranei i tua atu i taua rima mano eka kua kiia ake nei, kaore e whai mana, a ka kiia hoki kaore i whai mana.
(b.) Mo te taha ki nga hea i roto i aua eka kua oti te hoko mai e te Karauna ka ahei te Kawana ki te riihi atu i aua hea ki taua Gertrude Ellen Mainatakena mo taua wa ano a i raro hoki i aua tikanga na ano o aua riihi i whakamanaia peratia, a mo te moni hoki e ono hereni mo te eka i te tau.
(c.) Ko te moni reti e tau ana hei utunga i raro i nga riihi i whakamanaia peratia he ono hereni mo te eka i te tau, hei riiwhi mo te rima hereni e whakahuatia ana kua rahuitia i roto i aua riihi.
(d.) Hei whakatutuki i nga tikanga i runga ake nei ka ahei te Kawana ki te whakaae tahi me nga Maori no ratou ia o nga wahi o nga eka e urn ana ki nga riihi i whakamanaia peratia kia tangohia aua wahi hei whenua Karauna hei whakawhiti mo tetahi atu whenua Karauna rite tonu te wariu kei wahi ke e takoto ana.
47. Notemea i runga i tetahi tiiti i tuhia i te tekau ma wha o nga ra o Aperira kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa i mahia i waenganui o Wi Pere, Arapera Pere, Hetekia Pere, Moanaroa Pere, Riria Mauaranui, me Riripeti Rangikohera (a muri ake nei huaina ai ko nga tangata whai paanga) o tetahi taha, me Walter page 20George Foster (Pohita) o tetahi taha, tera etahi paanga whenua me etahi taonga tinana i roto i te takiwa o Papati Pei i tukua a i whaka-whitiria atu ki taua Walter George Foster i runga i etahi tikanga tiaki e whakaaturia ana i roto i taua tiiti: A notemea i runga, i tetahi tiiti i tuhia i te tekau ma rima o nga ra o Akuhata kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa, a i mahia i waenganui o Mangatu Nama 1, he kaporeihana i whak tkaporeihanatia i raro i te Ture Whakamana i Mangatu Nama 1, 1895, o tetahi taha, me taua Walter George Foster o tetahi taha, i tukua, i whakapumautia, i whakawhitiria atu e taua kaporeihana, ki taua Walter George Foster tetahi piihi whenua kei te Takiwa o Papati Pei, tona nui e rua tekau mano eka, nui atu iti iho ranei, ara ko Wahanga I o Mangatu Nama 1 Poraka, i runga i nga tikanga tiaki e whakaaturia ana 1 roto i taua tiiti o te tekau ma wha o nga ra o Aperira kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa: A notemea ko nga tangata whai paanga, nga mea ranei o ratou e ora ana i naianei, e hiahia ana ki te whakatu i tetahi kai-tiaki hou hei riiwhi mo taua Walter George Foster, me te whakatikatika i nga tikanga tiaki e puritia nei aua whenua i runga, a e tika ana kia whakamanaia taua hiahia: Na reira kua meinga hei ture, ara e whai ake nei:—
(a.) Ina tonoa e taua Wi Pere mo te taha ki nga mea o aua tangata whai paanga e ora ana i naianei, me nga kai-riiwhi o nga mea kua mate, ka ahei te Kawana i runga i te Ota Kaunihera ki te whakakore atu i taua Walter George Foster i tona turanga kai-tiaki i raro i aua tiiti me te whakatu i tetabi atu tangata totika hei kai-tiaki whakakapi i tona turanga, a ka ahei hoki i taua Ota ki te whakaatu tikanga tiaki hou mo te toenga o nga paanga whenua me nga taonga tinana e toe ana i naianei i raro i nga tikanga tiaki o aua tiiti.
(b.) Ina mahia taua Ota Kaunihera, a ina tukua atu he whaka-aturanga o taua Ota ki taua Walter George Foster, me tahuri tonu ia i reira, a ma nga tangata whai paanga e utu, ki te haina i nga ahua tiiti me te mahi i ia ahua mahi e tau hangai ana hei tuku atu i nga paanga whenua me nga taonga tinana e takoto ana i raro i nga tikanga tiaki o aua tiiti kia tau atu ki taua kai-tiaki hou.
(c.) Ina mahia taua Ota Kaunihera, a ina hainatia hoki e taua Walter George Foster nga pukapuka e tau hangai ana mo runga i nga tikanga o te rarangi whakamutunga i runga ake nei, ko nga taumahatanga katoa, nga kanataraka, me nga whakaritenga katoa a taua Walter George Foster i hangaia i whakaaetia ranei e ia i runga i tona kai-tiaki-tanga i raro i aua tiiti kua kiia ake nei, hei reira ka riro hei taumahatanga, hei kanataraka, a hei whakaaetanga hoki na te kai-tiaki hou ka whakaturia i runga i nga huarahi kua kiia ake nei; me taua Walter George Foster ka whakawatearia ka whakaputaina atu i aua mea katoa hui atu ki nga whakawakanga katoa, me nga kereme me nga tono katoa mo te taha ki ia mahi, tikanga, mea kotahi ranei, i mahia ranei, i warea ranei, e ia, i eke ranei page 21ki runga ki a ia, i runga i tona kai-tiakitanga i raro i ana tiiti kua kiia ake nei, i aranga ake ranei i runga i tana whakahaeretanga i nga tikanga tiaki o aua mea, i puta pewhea ake ranei mo, i runga ranei i, mo te taha ranei ki, enei ahuatanga.
(d.) Ko nga taumahatanga i hanga e te tiiti i hainatia i te whitu o nga ra o Nowema, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma waru, e kiia ana i mahia i waenganui i taua Wi Pere, Riria Mauaranui, Arapera Pere, Hetekia Pere, me Moanaroa Pere, o tetahi taha, me Mangatu Nama 1 o tetahi taha, a i whakaaetia e taua Walter George Poster i runga i tetahi pukapuka i tuhia i te tekan ma tahi o Hurae, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa, ka tau tonu hei here ki runga ki taua kai-tiaki hou ano tonu metemea nei naana tonu i haina aua mea i te tuatahi.
(e.) Ko taua Arapera Pere, me Moanaroa Pere, ka tika ki tetahi tiaati ki runga ki te paanga me te whaitaketanga o taua Wi Pere ki nga whenua e toe ana i raro i nga tikanga tiaki o taua tiiti o te tekau ma wha o nga ra o Aperira, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa, mo runga mo tetahi moni e tau ana hei utunga ki a raua mo te hokonga atu o etahi wahi nunui o o raua paanga hei whakaea i nga nama a taua Wi Pere. Ko taua moni me kimi i runga i te tikanga e whai ake nei:—
i. Ko te wariu o te katoa o nga paanga whenua me nga taonga tinana e takoto ana i raro i nga tikanga tiaki o nga tiiti kua kiia ake nei (haunga ia a Mangatu Nama 1 Poraka, Wahanga 1) ka whakaarohia ko tona wariu i te tekau ma wha o nga ra o Aperira, kotahi mano e waru rau e iwa ma iwa, e mau nei te whakaatu i roto i nga pukapuka i tuhituhia mo runga i te ritenga o te kai-tiakitanga.
ii. Ko te wariu o te hea o ia mea kotahi o ratou, o taua Wi Pere, Arapera Pere, Hetekia Pere, Moanaroa Pere, Eiria Mauaranui, me Riripeti Rangikohera, ka whakaarohia, a ka kimihia tona rahi i runga i te ahuatanga o te huihuinga katoatanga o te wariu kua kiia ake nei.
iii. Ko nga paanga katoa kaore ano kia hokona ka whakaarohia atu i runga i te wariutanga o aua mea i mahia i a Hune, kotahi mano e iwa rau ma whitu, me te nekehanga ake me te rereketanga ranei i waenganui o nga wariu o aua mea i a Aperira, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa, me Hune, kotahi mano e iwa rau ma whitu, ka whakaarohia; ki te huihuinga katoatanga o nga toenga ake i a Hune kotahi mano e iwa rau ma whitu ka apititia atu te tuturutanga o nga moni i riro mai i runga i te hokonga atu o nga paanga katoa, a ina kitea taua moni ka tuhatuhaina ki ia tangata e whai paanga ana i runga i te aronga o o ratou paanga tuatahi.
iv. Ko te rereketanga i waenganui i nga hea i kimihia peratia o taua Arapera Pere, me Moanaroa Pere, page 22me nga moni o 0 raua hea tuatahi, ka kiia koiana nga moui e tau ana hei utunga atu ma taua Wi Pere ki ia o raua.
v. Ko ia o aua moni ka whakawahaia ki te initaren i runga i te ritenga e rima pauna i te rau pauna i te tau timata mai i nga ra i hokohokona ai nga paanga o taua Arapera Pere me Moanaroa Pere; me taua kai-tiaki hou ka whakaturia nei hei riiwhi mo taua Walter George Foster kua kiia ake nei ka haina atu ki taua Arapera Pere me Moanaroa Pere i nga pukapuka mokete tika i runga i ta te ture o te paanga o taua Wi Pere ki nga paanga whenua me nga taonga tinana kei roto i ona ringa, i raro i nga tikanga tiaki 0 aua tiiti kua kiia ake nei.