32. | Notemea kua whakaputaina nga ota a te Kooti me te Kooti Piira mo nga whenua i uru ki roto ki te whenua e mohiotia ana ko Ohinemutu Pa (e whakaaturia nei nga rohe i roto i te Kupu Apiti Tuatahi ki tenei Ture): A notemea kua whakatakotoria etahi rori me etahi huarahi e aua ota: A notemea kua hanga he whare ki runga ki etahi wahi maha o aua rori me aua huarahi na reira kaore i te haerea, a ko etahi wahi o aua rori kua kore e taea te haere: A notemea kua tohutohu mai te Tari Ruri me whakakore atu aua rori me aua huarahi, a me whakatakoto etahi rori hon me etahi huarahi hou hei whakakapi: A notemea e tika ana kia whakatakotoria e te Tumuaki Kai-whakawa aua rori ki nga wahi tika mo aua mea, a kia whakatikatikaina e ia nga taitara i runga i taua ahua: Na reira kua meinga hei ture me ahei te Tumuaki Kai-whakawa ina whakawakia i roto i te Kooti e puare ana ki te katoa ki te whakatau ko tetahi wahi ko te katoa ranei o tetahi o aua rori o aua huarahi ranei me whakakore, kia kaua ai e waiho hei rori hei huarahi ranei, a ko te whenua i kapi i ana rori i aua huarahi ranei me tau ki nga tangata i whakataua ai e ia i roto i taua ota, a ko aua rori, tiriti ranei, huarahi ranei, i runga i tana i whakaaro ai he tika me tau ki te Karauna; a ka ahei te Tumuaki Kai-whakawa ki te whakakore ki te whakatikatika ranei i te ota i nga ota ranei a te Kooti a te Kooti Piira ranei i whakaputa ai i mua atu i tenei Ture, kia tino tutuki ai tenei tekiona me tana whakatau mo tenei take. |
33. | Hei whakatutuki i te kupu tohutohu a te Komiti mo nga Mea Maori o te Whare o nga Mangai o te Iwi mo runga i te Pitihana Nama 828/1907 a Hone Paerata me etahi atu, e inoi ana kia whakatikatikaina te he o nga Ota Wehewehe o Kopuatarakihi Nama 2b me Nama 2c Poraka, kua meinga i konei ka ahei te Tiati Tumuaki ki te whakamana me te whakahau i tetahi Tiati hei uiui mo runga mo nga kupu o taua pitihana me te ripoata mai ki te Tiati Tumuaki mo runga i taua mea. Ina tae atu taua ripoata ka ahei te Tiati Tumuaki, mehemea ka mahara ia e tika ana, ki te whakatikatika i aua Ota Wehewehe me nga mahi katoa o muri iho, me te whakatikatika me te whakakore atu ranei i te ota whakakaporeihana i mania mo Kopuatarakihi Nama 2c Poraka, me te whakahau kia mahia taua ota mo Kopuatarakihi Nama 2b Poraka, a ina tonoa kia pera ia e te Tiati Tumuaki me tahuri te Kai-rehita Takiwa Whenua ki te whakatikatika pera i te taitara o aua Poraka. |
34. |
(1.) | Ko tekiona tekau o te Ture Whakatau Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1904, kua whakakorea e tenei Ture me te Karauna karaati me nga ota katoa a te Kooti i mahia i mua atu i te paahitanga o taua tekiona ka kiia kaore i paangia a e kore ano hoki e page 13paangia e whakakorikoria e whakararurarua ranei e taua tekiona, a ka kiia kei te mana tonu a ka mana tonu ano hoki ano metemea nei kaore taua tekiona i paahitia. |
(2.) | Ko te Kooti, ina tukua atu ki a ia e te Tiati Tumuaki, ka whaimana whakahaere ki te uini me te ripoata ki a ia mehemea i whakaaro a Karauria Pahura me Arapera Pahura ranei i tetahi wa kia tukua etahi atu tangata kia uru atu hei tangata whai-paanga ki nga whenua e whakahuatia ana i roto i taua tekiona tekau, a kia pewhea hoki te nui o nga paanga mo aua tangata. |
(3.) | Ina tae atu taua ripoata i te Kooti (ki te kore he piira whakahe i taua mea i tukua atu i roto i te wa kua whakatakotoria e te Ture Kooti Whenua Maori, 1894, a ki te piiratia ranei taua mea kati hei te taenga atu o te ripoata a te Kooti Piira) ka whai mana te Tiati Tumuaki, mehemea ka tika kia pera, i raro i nga tikanga o tekiona toru tekau ma iwa o taua Ture mutunga kua kiia ake nei, ki te whakatikatika i taua Karauna karaati me nga ota katoa a te Kooti e korerotia ana i roto i taua tekiona tekau kua kiia ake nei, hei whakatutuki i taua ripoata. |
|
35. |
Hei whakatutuki i te kupu tohutohu a te Komiti mo nga Mea Maori o te Whare o nga Mangai o te Iwi, i tuhia i te waru o nga ra o Akuhata, kotahi mano e iwa rau ma rima, mo runga i te Pitihana Nama 90, a Reita Weka, o Moeraki, Hillgrove, tenei kua panuitia, ahakoa te takotoketanga o tetahi atu Ture ka ahei a Reita Weka, tetahi tangata atu ranei e kereme ana he paanga tona, i roto i nga marama e toru a muri atu i te paahitanga o tenei Ture, ki te tuku piira atu ki te Kooti Piira whakahe mo nga ota a te Kooti Piira i whakaturia ai nga kai-riiwhi mo Miria Papako, kua mate nei, mo te taha ki nga whenua e karangatia nei ko Kaiapoi Nama 2b me Moeraki Nama 1, a ka ahei taua Kooti Piira ki te whakawa me te whakatau i taua piira ano metemea nei i tukuna atu taua piira i roto ano i te wa kua whakatakotoria.
Engari i mua atu i te whakawakanga me te whakataunga a te Kooti Piira i taua piira me whakatakoto atu e nga kai-piira ki te Kooti tetahi moni e nui ana, ki te mahara iho a te Tiati Tumuaki, hei utu i nga raruraru.
|
36. | Ahakoa te takotoketanga o tetahi kupu i roto i tetahi Ture, ka ahei te Kooti i runga i te tono a tetahi tangata e kereme ana he paanga tona ki te whenua e karangatia nei ko Waipiro Nama 2e Poraka, ki te kimi i nga moni kapeneheihana e tika ana kia utu a mo nga wahi o taua poraka i tangohia hei rori, hei rahui, a ko wai ma hoki nga tangata e tika ana kia utua atu ki a ratou aua moni kapeneheihana, a ma wai hoki e utu aua moni; a ina mutu tana whakarongo ki nga korero tera e whakatakotoria ki tona aroaro, tera ranei e maharatia e tika ana kia korerotia, ka ahei ki te mahi i tana ota i ana ota ranei e whakaaro ai e tika ana, a ka whai mana aua ota. |
37. |
(1.) | Me whai-mana whakahaere te Kooti Piira, i runga i te tono a ia Maori e kereme ana he paanga tona ki nga whenua e whakahuatia ake ana i te Kupu Apiti Tuarua ki tenei, ki te uiui me te whakatau i nga rohe, ahakoa he rohe tupuna he rohe pewhea ranei aua rohe i runga i te whakaaetanga i mania i waenganui i nga hapu i whakataua ai ki a ratou aua whenua i te whakawakanga o nga take page 14paanga e mau nei te whakaatu i roto i nga meneti o te whaka-haerenga a te Kooti, Pukapuka IV, wharangi 107, me nga wharangi o muri iho o nga meneti o te Kooti Whenua Maori mo te Takiwa o Taupo, a mo runga mo nga tikanga kua kiia ake nei ka whaimana ki te whakau, ki te whakatikatika, me te whakarereke ranei, i te katoa i etahi ranei o nga ota i mahia i runga i te wawahanga o aua whenua, ki te whakakore ranei i te katoa i etahi ranei o aua ota, me te whakaputa ota wehewehe hei riiwhi mo aua ota tera e whaka-korea; a ka ahei te Kooti Piira i runga i aua ota wehewehe, i runga ranei i etahi ota motuhake, ki te whakatau me te panui i nga hea paanga o nga Maori no ratou aua whenua, a ko ia ota pera hei whakaotinga tuturu tera. |
(2.) | E kore tetahi kupu o tenei tekiona e whakamana i te Kooti Piira ki te whakarereke ki te whakatikatika ranei i te whakatau a te Kooti i runga i te whakawakanga o nga take paanga e mau nei i roto i aua meneti kua kiia ake nei, me taua whakatau e kiia tuturutia ana i konei ka tino pumau mo te taha ki nga hapu e whai take ana ki aua whenua, a mo te taha hoki ki nga tangata e ekengia ana e aua ingoa hapu, ano tonu me te mea nei i tino whakaotia he ota whai mana tuturu i runga i te whakawakanga o nga take paanga ki aua tangata e ekengia ana e aua ingoa hapu i runga i te tikanga o aua meneti i te wa o taua whakawakanga i nga take paanga. |
(3.) | E kore tetahi ota tera e mahia e te Kooti Piira i runga i nga tikanga kua kiia ake nei e pa hei mate ki runga ki nga tika o ia tangata kua uru ki roto ki nga kanataraka mo te hokonga mo te miranga ranei o nga harakeke i runga i taua poraka. |
(4.) | Mehemea ka whakarereketia e te Kooti Piira nga rohe, nga tangata ranei mo ratou tetahi o aua wawahanga, ko nga moni reti katoa, roiate, me era atu moni katoa ranei e tau ana i naianei, a muri ake ranei te tau ai, hei utunga i raro i ia kanataraka pera ki nga tangata no ratou ia wawahanga pera o taua poraka, me utu ki te tangata ki nga tangata ranei i whakataua ai e te Kooti Piira no ratou taua wahanga, kaua ki te tangata ki nga tangata ranei e tika ana, mehemea kaore taua whakatau, hei tango i aua moni. |
|
38. |
(1.) | Hei whakatutuki i te pitihana a William Rogers kua meinga i konei hei ture, ana utua ki te Kai-tiaki mo te Katoa e taua William Rogers nga moni e toru rau pauna ka tika ia kia whiwhi i tetahi tiwhikete taitara mo Tekiona 92 o te Takiwa o Waitara Rato, tona nui e ono tekau eka, a kua whakamanaia te Kai-rehita Takiwa Whenua e tenei Ture ki te whakaputa atu i taua taitara. |
(2.) | Ko taua moni i whakatakotoria peratia ki te Kai-tiaki mo te Katoa me pupuri i runga i te tikanga tiaki mo te tangata mo nga tangata ranei tera e whakataua e te Tumuaki Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori e tika ana ki taua moni, a i raro ano hoki i nga here tera e whakataua e te Tumuaki Kai-whakawa. |
|
39. | Notemea ko Rota 7, 8, 9, 10, 11, 12, 22, me 25, o Tekiona 8, Takiwa o Porirua, i tangohia, i runga i tetahi Ota Kaunihera, i tuhia i te toru o nga ra o Aperira, kotahi mano e iwa rau ma ono, i raro i nga tikanga o te Ture mo nga Mahi Nunui, 1905, a i whakataua atu ki te Taone Poari o Johnsonville hei papa takarotanga, a i te nohoanga o te Kooti Kapeneheihana i whakaturia hei kimi i nga moni kapene-page 15heihana e tika ana kia utua mo aua Eota ata whakataua ana e taua Kooti e wha mano pauna moni ki nga Maori no ratou aua whenua: A notemea e tika ana kia whakaritea he tikanga mo te utunga e taua Poari o aua moni kapeneheihana; Na reira kua meinga hei Ture, ara e whai ake nei:—
(a.) | Ko taua Poari, hei whakarite i taua whakatau, ka ahei kia utu tonu i naianei ki te Kai-tiaki mo te Katoa kia kotahi mano pauna moni, me te whakaputa tipenetua ki te Kai-tiaki mo te Katoa mo nga moni e toru mano pauna, me nga initareti i runga tiromata atu i te toru tekau o nga ra o Nowema, kotahi mano e iwa rau ma whitu i runga i te rima paiheneti i te tau. Ko aua tipenetua ina whakaputaina ka kiia he mea i ata whakaputaina tikatia atu i runga i ta te ture i raro i nga tikanga o te Ture Whakaputa Moni Nama ki nga Eopu Takiwa, 1901, me nga tikanga katoa o taua Ture ka kiia kua ata whakatutu-kitia. Ko nga tipenetua me hanga i runga i te tauira, i runga ranei i ona wahi e taea ana, kua whakaritea e taua Ture, a ka tau hoki kia utua i roto i nga tau kotahi tekau a muri atu i te wa i whakaputaina ai, a ka hua he initareti i runga i te rima paiheneti i te tau (me utu i ia hawhe tau), a ka tiaatingia i runga i nga tikanga o tekiona tekau ma rima o taua Ture mutunga kua kiia ake nei, ki runga ki aua whenua, ki runga ranei ki nga wahi o aua whenua kaore ano i hokona atu a aua wa. Ka ahei te Poari ki te whakanoho i tetahi reiti motuhake hei whakarite mo te utunga o aua tipenetua me aua initareti; engari e kore e whakahaua me pera rawa te Poari kia hapa ra ano i a ia te utu i nga moni tinana me nga moni initareti ranei kua whakataua hei utunga i runga i aua mea. |
(b.) | Ka ahei taua Taone Poari ki te wawahi me te hoko atu i te paanga fee-simple o nga wahi o ana whenua tera e whakaarohia e taua Poari e tika ana, me te taunaha, me te hanga me te main rori kia puta atu i aua whenua, me te tango i roto i nga moni i riro mai i aua hoko i nga moni i pan i te wawahanga i aua whenua me te mahinga i aua tiriti me aua rori, me nga moni i pau i te whakahaerenga o taua hoko, me te utu atu i nga toenga, mehemea he toenga i roto i nga ringa o taua Poari, ki te Kai-tiaki mo te Katoa, hei whakaea ranei i etahi o nga tipenetua i whakaputaina i raro i te mana o tenei Ture. |
c. | Ka ahei taua Taone Poari ki te riihi i ia wahi o aua whenua i raro i, a e ekengia ana hoki e, nga tikanga o tekiona kotahi rau e iwa tekau ma tahi tae atu ki tekiona kotahi rau e iwa tekau ma wha o te Ture mo nga Taone Kaporeihana (Municipal Corporations Act), 1900, a ka whiwhi hoki taua Poari i nga mana katoa e tau ana ki tetahi Para Kaunihera e whakahaere tikanga ana i raro i aua tekiona kua kiia ake nei. |
|
40. |
Notemea e kiia ana i te whakawakanga o te taitara o tetahi poraka whenua e karangatia ana ko Anaura, kei roto i te Takiwa page 16Rehitatanga o Papati Pei e takoto ana, tera etahi o nga tangata tika no ratou taua whenua i mahuetia pohehetia ki waho o nga ota a te Kooti e whakaatu ana i te taitara o taua poraka whenua: A notemea ko taua whenua kua whakataua atu i muri nei, kua meatia ranei kia whakataua atu, hei paanga fee-simple ki te Poari Whenua Maori o te Takiwa Whenua Maori o te Tai Rawhiti, a e tika ana kia whakamanaia taua Poari ki te whakahaere i taua take i runga i nga huarahi e whakaatu ake nei: Na reira kua meinga hei Ture, ara e whai ake nei:—
Kua whakamanaia te Kooti e tenei Ture ki te uiui me te whakatau mehemea tera ranei etahi tangata kua mahue ki waho o te taitara tuatahi, a ka ahei hoki i runga i ta tona whakaaro i kite ai ki te whakatikatika i taua taitara me nga whakahaerenga o muri mai i tera, ara ki te whakauru atu i nga ingoa o nga tangata tera e u pumau te whakaatu i to ratou tika kia whakauruhia, me te hoatu hei whakakapi, mehemea ka tupono me pera, i nga kai-riiwhi o nga mea o aua tangata kua matemate atu.
Engari kaua tetahi tuku whai mana o tetahi wahi o taua whenua, me tetahi riihi ranei i whakamanaia e tetahi whakatau a te Kooti Whakamana Take i te tekau o nga ra o Hepetema kotahi mano e waru ran e iwa tekau ma wha e whakararurarua e taua whakatika-tikanga. Ko ia ota whakatikatika ka ahei kia piiratia, engari i tua atu i tera hei tino whakaotinga tuturu taua ota.
|
41. |
Notemea i runga i tetahi ota a te Kooti Whenua Maori i tuhia i te rua tekau ma ono o nga ra o Akuhata kotahi mano e waru rau e waru tekau ma ono, i whakataua ko nga piihi whenua e whakahuatia ana i te Kupu Apiti Tuatoru ki teuei Ture me tau atu ki te Kaitiaki mo te Katoa hei Rahui Maori mo etahi tangata Maori no ratou: A notemea i runga i tetahi atu ota o muri nei a taua Kooti i tuhia i te tekau ma iwa o nga ra o Hurae kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma rima, i whakahaua me whakauru atu ano etahi atu Maori kia whai paanga ki etahi o aua piihi whenua: A notemea i muri mai i te ra o taua ota tuatahi kua kiia ake nei kua whakahaerea e te Kai-tiaki mo te Katoa aua whenua hei Eahui Maori hei painga mo nga tangata e whakahuahuatia ana i roto i aua ota: A notemea i te rua tekau ma tahi o nga ra o Maehe kotahi mano e iwa rau ma ono; i reira tata ranei, i tahuri te Kai-tiaki mo te Katoa, i runga ano ra i te whakaae a nga Maori no ratou aua whenua, ki te karanga tena (tenders) kia riihitia aua piihi whenua: A notemea ko te Napier Golf Club (Registered) te kai-tena i tika mo nga wahi o aua whenua e whakahuahuatia ana i te Kupu Apiti Tuawha ki tenei Ture, a i runga i taua tena hangaia ana hainatia ana e te Kai-tiaki mo te Katoa ki taua Napier Golf Club (Registered) he pukapuka riihi e riihi atu ana i aua whenua e whakahuahuatia nei i roto i te Kupu Apiti Tuawha ki tenei Ture ki te Napier Golf Club (Eegistered) mo nga tau e rua tekau ma tahi timata atu i te tahi o nga ra o Maehe kotahi mano e iwa rau ma ono, mo nga moni reti e whakahuatia ana i roto i taua pukapuka mo nga poraka e whakahuahuatia ana i roto i taua Kupu Apiti Tuawha: A notemea kua aranga etahi awangawangatanga mo te tika o etahi o nga mahi i roto i te Kooti Whenua Maori mo te taha ki te mahinga o aua ota, a kua whakaae hoki te Kai-tiaki mo te Katoa ko aua whenua page 17e whakahuatia ana i roto i taua Kupu Apiti Tuatoru me whakahoki ano kia tau anake atu ki nga Maori no ratou, engari me te ekengia ano e taua pukapuka riihi: Na reira kua meinga hei Ture, ara, e whai ake nei:—
(a.) | Ko taua pukapuka riihi i tuhia i te rua tekau o nga ra o Hepetema kotahi mano e iwa rau ma ono, i hanga a i hainatia e te Kai-tiaki mo te Katoa ki te Napier Golf Club (Registered) ka tu tonu hei riihi tino whai mana, a ka ahei kia rehitatia ki runga ki nga taitara e pa ana ki nga whenua i riihitia e taua pukapuka, ano tonu metemea nei aua whenua i ata whakataua atu ki te Kai-tiaki mo te Katoa hei Rahui Maori i mua atu i te hanganga o taua riihi. |
(b.) | Ko taua ota a te Kooti Whenua Maori, i tuhia i te rua tekau ma ono o nga ra o Akuhata kotahi mano e waru rau e waru tekau ma ono, ara ona wahi e whakatau atu ana i aua wahi whenua ki te Kai-tiaki mo te Katoa hei Rahui Maori, ka kiia, timata atu i te ra i paahitia ai tenei Ture, kua kore atu a kaore i te whai mana. |
Engari ko nga mahi katoa i mania e te Kai-tiaki mo te Katoa i runga i tona whakawhirinakitanga atu ki taua ota ka mau tonu a ka tino whai mana, ara ona wahi i mahia ai i mua atu i te paahitanga o tenei Ture.
|
42. |
(1.) | Ahakoa te takotoketanga o tetahi kupu i roto i tetahi Ture, me tahuri te Kai-tiaki mo te Katoa, i raro ano ra i nga riana, nga tiaati, me nga taumahatanga ranei e mana ana i naianei, ki te whakawhiti atu ki nga Maori whai paanga i whakataua nei e te Kooti Whenua Maori i te whenua Rahui Maori e karangatia nei ko Tekiona 132, Takiwa o Mangaroa, tona nui kotahi rau eka, nui atu iti iho ranei, a e tau nei i naianei kei te Kai-tiaki mo te Katoa i raro i nga tikanga o tekiona rua o te Ture Whakatikatika i te Ture Rahui Maori, 1896, a ko aua Maori whai paanga ka pupuri i taua whenua a muri atu hei whenua pumau tuku iho i te paanga fee-simple i raro i, a e ekengia ana hoki e, nga tikanga o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894, engari e watea atu ana i te here i whakanohoia e tekiona kotahi rau kotahi tekau ma whitu o taua Ture. |
(2.) | Ko ia tuku-a-hoko o taua whenua, i mua atu o tona whaka-mananga, me raatua whakaae e te Kai-tiaki mo te Katoa. |
|
43. |
(1.) | Ahakoa te takotoketanga o tetahi kupu i roto i tetahi Ture e mana ana i naianei, me tahuri te Kai-tiaki mo te Katoa i raro ano ra i nga riana, nga tiaati, me nga taumahatanga ranei e mana ana i naianei, ki te tuku whakawhiti atu ki nga Maori whai paanga i whakataua nei e te Kooti Whenua Maori, i te Rahui Maori ara ko nga wahi kaore ano i karaatitia o Tekiona Nama 13 i runga i te mapi o te Takiwa o Ohariu, tona nui e wha tekau ma whitu eka e rua rati e toru tekau ma toru paati, nui atu iti iho ranei, e tau ana i naianei ki te Kai-tiaki mo te Katoa i runga i nga tikanga o tekiona rua o te Ture Whakatikatika i te Ture Rahui Maori, 1896; a ka mau tonu taua whenua a muri atu ki aua Maori whai paanga pupuri ai hei whenua tuturu tuku iho i runga i te tikanga fee-simple hei whenua Maori i runga i tona tikanga o taua kupu e whakaaturia nei e te Ture Whaka-page 18haere i nga Whenua Maori, 1900, e puritia ana e nga tangata e neke atu ana i te tokorua i te wa i timata ai te mana o taua Ture, engari e watea atu ana i te here i whakanohoia e tekiona kotahi rau tekau ma whitu o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894. |
(2.) | Ko ia tuku-a-hoko o taua whenua, i mua o tona whaka-mananga, me matua whakaae e te ai-tiaki mo te Katoa. |
|
44. | Notemea na nga Maori no ratou te poraka whenua e karangatia nei ko Hinakitaka, kei roto i te Takiwa Ruri o Pencarrow e takoto ana, tona nui e rua rau eka, nui atu iti ihc ranei, i runga i tetahi tiiti whakawhiti i tuhia i te whitu o nga ra o Pepuere, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma waru, i tuku whakawhiti atu ki a Mary Anne Eglinton to ratou paanga i roto i taua poraka: A notemea hoki i ata whakatuturutia taua tuku e te Kooti, me te moni hoko i utua ki nga Maori no ratou: A notemea kua kore e whakaae te Kairehita Takiwa Whenua ki te rehita i taua tuku ko te take ko taua whenua e ekengia ana e te here i whakanohoia e tekiona kotahi rau tekau ma whitu o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894: A notemea i runga i tera take pohehe noa nei kua kore taua Mary Anne Eglinton e ahei kia whiwhi taitara mo taua poraka whenua: Na reira kua meinga hei Ture me whai mana te Kooti Whakamana Take ki te whakawa me te whakatau i te kereme a taua Mary Anne Eglinton i raro i taua tuku whakawhiti, me te hanga i tana ahua ota tera e whakaarohia e te Kooti Whakamana Take e tika ana. |
45. |
(1.) | Ko te Poari o te Takiwa Whenua Maori o te Ikaroa kua whakamanaia e tenei Ture ki te whakahaere mo, a mo te taha hoki ki, nga Maori no ratou nga whenua i te takiwa Porowinitanga o Haaki Pei e mohiotia nei te ingoa ko Tutira Poraka, a me te whakatutuki i etahi kupu tohutohu (e mau na i roto i te Pukapuka Paremete G.-1d, teehana 1907) a nga Komihana i whakaturia e te Kawana i te rua tekau ma tahi o nga ra o Hanuere, kotahi mano e iwa rau ma whitu, hei whakahaere i etahi uiuitanga mo nga whenua Maori mo te taha ki taua Tutira Poraka i runga i te hainatanga riihi o nga wahi o taua Tutira Poraka i kiia e aua kupu tohutohu kia riihitia ki nga tangata, mo nga takiwa, a i runga hoki i nga tikanga e kiia ana i roto i aua kupu tohutohu, apiti atu ki era atu tikanga tuturu tikanga hangai ranei tera e whakaarohia e te Poari. |
(2.) | Ko aua riihi ina hainatia e te Poari ka tu hei tohu pumau tuturu e hangai tonu ana aua mea ki runga ki aua kupu tohutohu me nga tikanga katoa o te ture e pa ana mo aua mea kua oti te whakarite. |
(3.) | Ko nga moni reti, nga roiate, me era atu moni e tau ana hei utunga i raro i aua riihi me utu ki nga Maori no ratou, kaua ki te Poari. |
(4.) | Ko nga moni utu a te Poari mo, a i runga hoki i, aua riihi me nga mea katoa e tika ana hei whakatutuki i nga kupu tohutohu kua kiia ake nei, me utu e nga kai-tango riihi, a ka ahei ratou ki te tango i aua moni i roto o nga moni e tau ana hei utunga i raro i aua riihi. |
(5.) | Ka ahei te Poari, i runga i te ata whakaaro marire ki nga hiahia o nga Maori no ratou te whenua, ki te whakaae tahi me nga kai-tango riihi, me tetahi me etahi ranei o ratou, i te wahi hei taunga page 19mo te rima rau eka i tohutohungia e aua Komihana kia tangohia i roto o nga eka hei riihitanga, a ka ahei ki te whakamana i tetahi kairuri hei ruri i taua wahi me te Rahui Maori kotahi nei mano eka e korerotia ana i roto i te ripoata a ana Komihana. |
|
46. | Hei whakatutuki i tetahi wahi o te ripoata a te Komihana i whakaturia e te Kawana i te rua tekau ma tahi o nga ra o Hanuere, kotahi mano e iwa rau ma whitu, hei uiui i nga eka whenua Maori e takoto nohokoretia ana, kaore ranei e puta tika ana he painga i runga i te nohoanga, me te huarahi e taea tikatia ai ana tu whenua te whakamahi me te whakanohonoho, na reira kua meinga hei ture, ara e whai ake nei:—
(a.) | Ka ahei te Kawana i runga i te Ota Kaunihera ki te whakamana, mai o te ra, o nga ra ranei, o aua mea, i etahi riihi i tukua kia Gertrude Ellen Mainatakena e nga Maori no ratou a Waimarama Mama 3a, i te Takiwa o Haaki Pei, i tuhia i te waru o nga ra o Maehe, kotahi mano e iwa rau ma ono, me nga ra o muri iho, a i ripoatatia hold e taua Komihana, ara ko nga wahi o aua riihi e pa ana ki te rima mano eka whenua i tohutohungia atu e te Komihana kia riihitia atu ki taua Gertrude Ellen Mainatakena; a ko aua eka me tino whakamarama e taua Komihana, ara ona wahi e tika ana hei whakatutuki i nga tikanga o tenei tekiona, a ka tau taua Ota Kaunihera hei whakamana i te Kai-rehita Takiwa Whenua i Nepia ki te rehita i aua riihi ki runga ki te whenua i whakamanaia ai mo reira aua mea; a ina whakamanaia aua riihi pera katoa, ko nga wahi o aua mea e pa atu ana ki tetahi wahi ki etahi wahi ranei i tua atu i taua rima mano eka kua kiia ake nei, kaore e whai mana, a ka kiia hoki kaore i whai mana. |
(b.) | Mo te taha ki nga hea i roto i aua eka kua oti te hoko mai e te Karauna ka ahei te Kawana ki te riihi atu i aua hea ki taua Gertrude Ellen Mainatakena mo taua wa ano a i raro hoki i aua tikanga na ano o aua riihi i whakamanaia peratia, a mo te moni hoki e ono hereni mo te eka i te tau. |
(c.) | Ko te moni reti e tau ana hei utunga i raro i nga riihi i whakamanaia peratia he ono hereni mo te eka i te tau, hei riiwhi mo te rima hereni e whakahuatia ana kua rahuitia i roto i aua riihi. |
(d.) | Hei whakatutuki i nga tikanga i runga ake nei ka ahei te Kawana ki te whakaae tahi me nga Maori no ratou ia o nga wahi o nga eka e urn ana ki nga riihi i whakamanaia peratia kia tangohia aua wahi hei whenua Karauna hei whakawhiti mo tetahi atu whenua Karauna rite tonu te wariu kei wahi ke e takoto ana. |
|
47. | Notemea i runga i tetahi tiiti i tuhia i te tekau ma wha o nga ra o Aperira kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa i mahia i waenganui o Wi Pere, Arapera Pere, Hetekia Pere, Moanaroa Pere, Riria Mauaranui, me Riripeti Rangikohera (a muri ake nei huaina ai ko nga tangata whai paanga) o tetahi taha, me Walter page 20George Foster (Pohita) o tetahi taha, tera etahi paanga whenua me etahi taonga tinana i roto i te takiwa o Papati Pei i tukua a i whaka-whitiria atu ki taua Walter George Foster i runga i etahi tikanga tiaki e whakaaturia ana i roto i taua tiiti: A notemea i runga, i tetahi tiiti i tuhia i te tekau ma rima o nga ra o Akuhata kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa, a i mahia i waenganui o Mangatu Nama 1, he kaporeihana i whak tkaporeihanatia i raro i te Ture Whakamana i Mangatu Nama 1, 1895, o tetahi taha, me taua Walter George Foster o tetahi taha, i tukua, i whakapumautia, i whakawhitiria atu e taua kaporeihana, ki taua Walter George Foster tetahi piihi whenua kei te Takiwa o Papati Pei, tona nui e rua tekau mano eka, nui atu iti iho ranei, ara ko Wahanga I o Mangatu Nama 1 Poraka, i runga i nga tikanga tiaki e whakaaturia ana 1 roto i taua tiiti o te tekau ma wha o nga ra o Aperira kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa: A notemea ko nga tangata whai paanga, nga mea ranei o ratou e ora ana i naianei, e hiahia ana ki te whakatu i tetahi kai-tiaki hou hei riiwhi mo taua Walter George Foster, me te whakatikatika i nga tikanga tiaki e puritia nei aua whenua i runga, a e tika ana kia whakamanaia taua hiahia: Na reira kua meinga hei ture, ara e whai ake nei:—
(a.) | Ina tonoa e taua Wi Pere mo te taha ki nga mea o aua tangata whai paanga e ora ana i naianei, me nga kai-riiwhi o nga mea kua mate, ka ahei te Kawana i runga i te Ota Kaunihera ki te whakakore atu i taua Walter George Foster i tona turanga kai-tiaki i raro i aua tiiti me te whakatu i tetabi atu tangata totika hei kai-tiaki whakakapi i tona turanga, a ka ahei hoki i taua Ota ki te whakaatu tikanga tiaki hou mo te toenga o nga paanga whenua me nga taonga tinana e toe ana i naianei i raro i nga tikanga tiaki o aua tiiti. |
(b.) | Ina mahia taua Ota Kaunihera, a ina tukua atu he whaka-aturanga o taua Ota ki taua Walter George Foster, me tahuri tonu ia i reira, a ma nga tangata whai paanga e utu, ki te haina i nga ahua tiiti me te mahi i ia ahua mahi e tau hangai ana hei tuku atu i nga paanga whenua me nga taonga tinana e takoto ana i raro i nga tikanga tiaki o aua tiiti kia tau atu ki taua kai-tiaki hou. |
(c.) | Ina mahia taua Ota Kaunihera, a ina hainatia hoki e taua Walter George Foster nga pukapuka e tau hangai ana mo runga i nga tikanga o te rarangi whakamutunga i runga ake nei, ko nga taumahatanga katoa, nga kanataraka, me nga whakaritenga katoa a taua Walter George Foster i hangaia i whakaaetia ranei e ia i runga i tona kai-tiaki-tanga i raro i aua tiiti kua kiia ake nei, hei reira ka riro hei taumahatanga, hei kanataraka, a hei whakaaetanga hoki na te kai-tiaki hou ka whakaturia i runga i nga huarahi kua kiia ake nei; me taua Walter George Foster ka whakawatearia ka whakaputaina atu i aua mea katoa hui atu ki nga whakawakanga katoa, me nga kereme me nga tono katoa mo te taha ki ia mahi, tikanga, mea kotahi ranei, i mahia ranei, i warea ranei, e ia, i eke ranei page 21ki runga ki a ia, i runga i tona kai-tiakitanga i raro i ana tiiti kua kiia ake nei, i aranga ake ranei i runga i tana whakahaeretanga i nga tikanga tiaki o aua mea, i puta pewhea ake ranei mo, i runga ranei i, mo te taha ranei ki, enei ahuatanga. |
(d.) | Ko nga taumahatanga i hanga e te tiiti i hainatia i te whitu o nga ra o Nowema, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma waru, e kiia ana i mahia i waenganui i taua Wi Pere, Riria Mauaranui, Arapera Pere, Hetekia Pere, me Moanaroa Pere, o tetahi taha, me Mangatu Nama 1 o tetahi taha, a i whakaaetia e taua Walter George Poster i runga i tetahi pukapuka i tuhia i te tekan ma tahi o Hurae, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa, ka tau tonu hei here ki runga ki taua kai-tiaki hou ano tonu metemea nei naana tonu i haina aua mea i te tuatahi. |
(e.) | Ko taua Arapera Pere, me Moanaroa Pere, ka tika ki tetahi tiaati ki runga ki te paanga me te whaitaketanga o taua Wi Pere ki nga whenua e toe ana i raro i nga tikanga tiaki o taua tiiti o te tekau ma wha o nga ra o Aperira, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa, mo runga mo tetahi moni e tau ana hei utunga ki a raua mo te hokonga atu o etahi wahi nunui o o raua paanga hei whakaea i nga nama a taua Wi Pere. Ko taua moni me kimi i runga i te tikanga e whai ake nei:—
i. | Ko te wariu o te katoa o nga paanga whenua me nga taonga tinana e takoto ana i raro i nga tikanga tiaki o nga tiiti kua kiia ake nei (haunga ia a Mangatu Nama 1 Poraka, Wahanga 1) ka whakaarohia ko tona wariu i te tekau ma wha o nga ra o Aperira, kotahi mano e waru rau e iwa ma iwa, e mau nei te whakaatu i roto i nga pukapuka i tuhituhia mo runga i te ritenga o te kai-tiakitanga. |
ii. | Ko te wariu o te hea o ia mea kotahi o ratou, o taua Wi Pere, Arapera Pere, Hetekia Pere, Moanaroa Pere, Eiria Mauaranui, me Riripeti Rangikohera, ka whakaarohia, a ka kimihia tona rahi i runga i te ahuatanga o te huihuinga katoatanga o te wariu kua kiia ake nei. |
iii. | Ko nga paanga katoa kaore ano kia hokona ka whakaarohia atu i runga i te wariutanga o aua mea i mahia i a Hune, kotahi mano e iwa rau ma whitu, me te nekehanga ake me te rereketanga ranei i waenganui o nga wariu o aua mea i a Aperira, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa, me Hune, kotahi mano e iwa rau ma whitu, ka whakaarohia; ki te huihuinga katoatanga o nga toenga ake i a Hune kotahi mano e iwa rau ma whitu ka apititia atu te tuturutanga o nga moni i riro mai i runga i te hokonga atu o nga paanga katoa, a ina kitea taua moni ka tuhatuhaina ki ia tangata e whai paanga ana i runga i te aronga o o ratou paanga tuatahi. |
iv. | Ko te rereketanga i waenganui i nga hea i kimihia peratia o taua Arapera Pere, me Moanaroa Pere, page 22me nga moni o 0 raua hea tuatahi, ka kiia koiana nga moui e tau ana hei utunga atu ma taua Wi Pere ki ia o raua. |
v. | Ko ia o aua moni ka whakawahaia ki te initaren i runga i te ritenga e rima pauna i te rau pauna i te tau timata mai i nga ra i hokohokona ai nga paanga o taua Arapera Pere me Moanaroa Pere; me taua kai-tiaki hou ka whakaturia nei hei riiwhi mo taua Walter George Foster kua kiia ake nei ka haina atu ki taua Arapera Pere me Moanaroa Pere i nga pukapuka mokete tika i runga i ta te ture o te paanga o taua Wi Pere ki nga paanga whenua me nga taonga tinana kei roto i ona ringa, i raro i nga tikanga tiaki 0 aua tiiti kua kiia ake nei. |
|
|