| 3. | Mehemea i runga i tetahi ota, whakahau, whakatau ranei, a tetahi Kooti whakahaere ture, tera tetahi moni e tika ana kia utua ki etahi Maori i raro i te Ture mo nga Mahi Nunui, 1905, hei utu kapeneheihana mo tetahi whenua e mau ana he here ki runga, kua whakahaua, a muri ake ranei whakahaua ai, kia utua ki te Kai-tiaki mo te Katoa, ka whai mana te Kooti Whenua Maori, i runga i te tono a ia tangata e whai take ana ki taua moni, ki te whakahau kia utua taua moni ki aua tangata. |
| 4. | Ka ahei te Tiati o te Kooti i runga i te tono a te tangata, ahakoa he ex parte kaore ranei, ki te whakaputa i tetahi ota arai i raro i nga tikanga o wahanga tekiona iwa o tekiona tekau ma wha o te Ture Kooti Whenua Maori, 1904, i runga i ta te Tiati i whakaaro ai he mea tika tera kia mahia hohorotia.page 2.gif) |
| 5. | Ko tekiona ono tekau ma rua o te Ture Kooti Whenua Maori, 1904. kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua whakaurua ki muri o te kupu "Minita mo te Taha Maori" enei kupu na, "a me tahuri hoki ina whakahaua e te Minita." |
| 6. |
| (1) | Ia pukapuka tera e rehitatia i raro i te Ture Whakawhiti Taonga (Chattels Transfer Act), 1889, mehemea i bainatia i muri atu i te mananga o tenei Ture, e tetahi kai-tuku Maori e noho ana i te motu o Aotearoa, e kore e whai mana ki runga ki taua kai-tuku ki te kore i hainatia i runga i nga huarahi e whai ake nei:—
| (a.) | Mehemea te mohio o te kai-tuku ki te reo Pakeha e kaha ana kia marama ai ia ki te tikanga o taua pukapuka, ko tana hainatanga i taua pukapuka me titiro e tetahi roia kaore e pa ana ki taua take, e tetahi kai-whakawa ranei, a hei taua wa tonu ma taua kai-titiro e tuhituhi i tana kupu ki runga ki taua pukapuka e ata whakaatu ana ko te mohio o te kai-tuku ki te reo Pakeha e kaha ana kia marama ai ia, a kei te marama ano hoki ia, ki te tikanga o taua pukapuka. |
| (b.) | Mehemea te mohio o te kai-tuku ki te reo Pakeha kaore e pera ana te kaha, me titiro tana hainatanga e tetahi roia kaore e pa ana ki taua take, e tetahi kai-whakawa ranei, me tetahi kai-whakamaori o te karaihe tuatahi, a ma tana kai-whakamaori, i mua atu i te hainatanga o taua pukapuka, e tuhituhi i tana kupu ki runga e whakaatu ana i whakamaramatia e ia te tikanga o taua pukapuka ki te kai-tuku, a i marama hoki te kai-tuku ki ona tikanga. |
|
| (2.) | Ko tekiona kotahi rau kotahi tekau o te Ture Kooti Whenua Maori, 1904, me rarangi (h) o tekiona wha tekau ma tahi o te Ture Whakatau Kereme Whenua Maori, Whakatikatika Ture, 1901, kua whakakorea e tenei Ture. |
|
| 7. |
| (1.) | Ko te Rahui Maori o te Takiwa o Te Urewera, kua Whakatakotoria nei e te Ture Rahui Maori o te Takiwa o Te Urewera, 1896, me ona whakatikatikanga, kua kiia he rahui Maori i raro i nga tikanga o tekiona rua tekau ma wha o te Ture Mahi Maina, 1905, ahakoa taua rahui kaore i roto i tetahi takiwa maina e takoto ana. |
| (2.) | Ka ahei te Kawana, i runga i etahi rekureihana i hanga i raro i rarangi (b) o tekiona rua tekau ma wha o te Ture Maina, 1905, ki te whakatutuki i te whakaaro o te pukapuka a Te Raiti Honore Te Hetana i mate nei, e whaikuputia nei i roto i te Kupu Apiti Tuarua ki te Ture Rahui Maori o te Takiwa o Te Urewera, 1896, ara te wahi o taua pukapuka e pa ana mo te kirnihanga me te mainatanga koura. |
|
| 8. | Notemea ko nga tangata matau i whakaturia e te Minita mo nga mea Maori i raro i tekiona tekau o te Ture Rahui Maori o te Takiwa o Te Urewera, 1896, hei uiui hei ripoata mo runga mo nga piira a nga tangata e mea ana kua pa he mate ki a ratou i raro i nga ota i hanga e nga Komihana i whakaturia i raro i taua Ture kua ripoata ki taua Minita ko te taitara ki tetahi whenua kei roto i te Takiwa o Te Urewera kaore i whakawakia e aua Komihana, a ko taua whenua kei te takoto Maori tonu, i runga ra i te aromga o taua kupu e man nei i roto i te Ture Kooti Whenua Maori, 1894 a e tika ana hoki kia uiuia kia whakataua te taitara ki taua whenua: Na page 3.gif) reira kua meinga hei ture, ahakoa te takotoketanga u tetahi kupu kei roto i te Ture Rahui Maori o te Takiwa o Te Urewera, 1896, ka ahei taua Minita ki te whakamana me te whakahau i tetahi Tiati o te Kooti, i tetahi tangata totika ranei., me tetahi Ateha o te Kooti, ki te whakawa i te taitara o ia whenua kei roto i te Takiwa o Te Urewera kaore ano i whakawakia, me te whiwhi i nga mana katoa o te Kooti i raro i wahanga-tekiona tahi me rua o tekiona tekau ma wha o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894, me te whai mana ano ki te tuku piira atu ki te Kooti Piira. |
| 9. | Mehemea i raro i tetahi Ture kua tau tetahi whenua Maori ki tetahi Poari ki etahi kai-tiaki ranei mo te taha ki nga tangata no ratou te whenua, ka ahei te Kooti ki te whakahaere mo te taha ki taua whenua i nga mana whakahaere katoa kua whakawhiwhia ki a ia e rarangi (1) tae atu ki (5) me (10) o tekiona tekau ma wha o te Ture Kooti "Whenua Maori, 1894, ano tonu me te mea nei kaore taua whenua i tau pera atu, engari e kore tetahi wehewehenga, whaka-whitiwhitinga ranei e taea te mahi ki te kore i matua whakaaetia e te Poari e nga kai-tiaki ranei kua tau kia ratou taua whenua. |
| 10. | Ahakoa te takoto ketanga o tetahi kupu i roto i te Ture Whakatau Rahui o te Tai Hauauru 1892, kua whakamanaia te Kaitiaki mo te Katoa ki te riihi atu i nga rahui kua tau ki a ia i raro i taua Ture i runga i te hoko e tuwhera ana ki te katoa, i runga ranei i te tena (tender) e tuwhera ana ki te katoa, mo tetahi wa kaua e neke atu i te rua tekau ma rima tau, me te utu kaua ranei e utu kapeneheihana mo nga whakapainga. |
| 11. | Ko te Ture mo nga Whenua Tiaki o te Tai Rawhiti, 1902 (a muri ake nei huaina ai i roto i tenei tekiona ko te Ture), me tekiona rua tekau ma rua o te Ture Whakatau Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1906, kua whakatikatikaina e tenei Ture, penei, e whai ake nei:—
| a. | Ia Komihana i whakaturia i mua, a muri ake ranei te whakaturia ai i raro i taua tekiona rua tekau ma rua, ka kiia i pupuri, a ka pupuri ano hoki i tona turanga i roto i te wa e pai ana te Kawana, a i roto i te wa o tona turanga ka kiia i whiwhi ki a ia a ka whiwhi ano hoki ki a ia i runga i te tikanga fee-simple in possession nga whenua me nga taonga katoa i tau atu ki te Poari i mua atu, a ka rehitatia hoki ia nona ana mea i runga i tenei ingoa na, "te Komihana o Te Tai Rawhiti," a ka ahei ki te whakahaere i nga mana me nga kaha katoa i whakawhiwhia atu ki te Poari e te Ture. |
| (b.) | Ahakoa te whakaeatanga atu o te nama ki te Peeke o Niu Tireni, ka kiia i te whai mana tonu a ka whai mana tonu ano hoki te Ture, haunga anake ona tikanga e whaka-whiwhi mana whakahaere ana ki taua Peeke, a ko nga kupu nei "te Komihana" kua hoatu hei riiwhi mo enei kupu na "te Poari" puta noa i te Ture. |
| (c.) | Ka kiia i whai mana te Komihana a kei te whai mana tonu ano hoki ki te nama moni i runga i te pungatanga o nga whenua kua tau ki a ia, me te whakapau i nga moni i namaia peratia mo runga i nga tikanga e whakaatu ake ana i te Ture i tenei tekiona ranei.page 4.gif) |
| (d.) | Ka kiia i whai mana te Komihana a kei te whai mana tonu ano hoki ki te paamu i nga whenua, me te tua me te tuku atu i nga rakau, me te mahi i nga rori me nga awaken, me te whakahaere me te whakapai i nga whenua kua tau ki a ia. |
| (e.) | Ko te Kooti Whakamana Take, i runga i tana whakahaere-nga i tona mana whakawa i raro i taua tekiona rua tekau ma rua, kua whakamanaia e tenei Ture ki te whakahau atu ki te Komihana kia namaia e ia he moni i runga i te pungatanga o etahi whenua huihui, ahakoa e puritia ana he tangata ke he tangata ke nona, a he taitara ke he tai-tara ke tona, me te whakamana i te whakahaeretanga me te tukunga e te Komihana o nga moni i namaia peratia. |
| (f.) | Ko nga poraka e karangatia nei ko Paremata Nama 3 me Nama 4, hui tahi o raua eka kotahi mano e toru rau tekau ma toru eka tekau ma waru paati, kua whakataua atu i konei ki te Komihana, me te Kooti Whakamana Take kua whakamanaia i konei ki te whakatau i nga tiakitanga, nga tikanga me nga ritenga e puritia ai e whakahaeretia ai aua whenua e te Komihana. |
| (g.) | Mo runga mo ia whenua kua tau atu ki te Komihana, ka ahei te Kooti Whenua Maori, i runga i te tono a te Komihana, ki te whakaoti rawa i nga rarangi ingoa o nga Maori whai paanga, me te whakatautau i nga paanga o ia tangata, me te whakatu kai-riiwhi mo ia tangata whai paanga i mate, me te whakatu kai-tiaki mo ia tamaiti whai paanga. |
| (h.) | Ka ahei te Komihana, i runga i te whakaae a te Minita, ki te wehe atu i ia whenua i tau ki a ia hei kainga Maori, me te riihi atu i etahi rota i roto i aua kainga mo nga moni a i runga hold i nga tikanga tera e whakahaua e te Kooti Whakamana Take. |
| (i.) | Ia ota i mania e te Kooti Whakamana Take i raro i tenei tekiona ka timata tonu tona whai manatanga a te wa e hiiritia ai. |
| (j.) | E kore tetahi tangata e tuku moni-a-nama ana i runga i te pungatanga o nga whenua kua tau ki te Komihana, kua rehitatia ranei no te Komihana aua whenua e kiia kia uiuia e ia te tika o te take o taua moni, te whakahaerenga ranei e te Komihana o aua moni, me ia punga pera i hainatia e te Komihana ka rite tonu te whai mana hei tiaki i te kai-tango mokete me ana tukunga iho ano tonu me te mea nei no te Komihana ake ano tona take ki nga whenua e uru ana ki taua punga. I ia punga pera ka ahei kia hoatu he mana hoko. |
| (k.) | Ko wahanga-tekiona toru o tekiona rua tekau ma rua o te Ture Whakatau Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1906, kua whakakorea e tenei Ture, a kua hoatu hei whakakapi ko tenei e whai ake nei:—
| "(a.) | Me mahi e te Kooti Whakamana Take tetahi tikanga e whakaatu ana i te whakatikatikanga e whaka arohia ana.page 5.gif) |
| "(b.) | Ko taua tikanga me whakatakoto atu ki te aroaro o te Paremete, kaua e neke atu ki tua atu i te tahi o nga ra o Akuhata, kotahi mano e iwa rau ma iwa. |
| "(c.) | Kaua tetahi whakahaerenga hei whakatutuki i taua tikanga e timataria i mua mai o te paunga o te teehana o te Paremete i whakatakotoria peratia nei ki tona aroaro taua tikanga." |
|
|
| 12. |
| (1.) | Ki te ngaro tetahi mema i runga i tetahi take kaore nei e taea te karo, i tetahi huihuinga o te Poari, ki te tupono ranei kua whakahengia ia i kore ai ia e ahei ki te whakahaere i ana mahi i taua huihuinga o te Poari, ki te watea ranei tetahi nohoanga i rungi i taua Poari, ka ahei te Minita ki te whakakapi i taua nohoanga i watea mo te wa poto, ara me whakatu e ia ko tetahi apiha Kawanatanga hei whakakapi i taua nohoanga e watea ra mehemea he mema Pakeha nona taua nohohanga, a mehemea he mema Maori me whakatu ko tetahi o nga Ateha o te Kooti Whenua Maori hei whakakapi mo te nohoanga o te mema nona te nohoanga kua watea. |
| (2.) | I te wa i whakaturia ai taua tangata ka whiwhi ia a me whakahaere e ia nga mana katoa e taea ana te whakahaere e te mema nona ra te nohoanga i whakaturia ra ia hei whakakapi. |
|
| 13. | Kua whakatikatikaina a tekiona waru o te Ture Whakano-honoho Whenua Maori 1905, e tenei Ture, e whai ake nei, ara:—
| (a.) | Kua whakakorea a rarangi (b), (d), me (e) o taua tekiona. |
| (b.) | Kua whakakorea nga kupu nei "mo tetahi wa mo etahi wa ranei kana e maha atu ina huihuia katoatia i te rima tekau tau" i rarangi (f), a kua hoatu hei whakakapi mo era ko nga kupu nei "me whai mana ranei kaore ranei ki te whakahou; engari ko ia riihi pera ia whakahoutanga pera ranei me whakamutu ona tau ina pan te rima tekau tau mai o te ra i tuhia ai te riihi tuatahi." |
| (e.) | Kua whakakorea nga kupu nei "e meatia ana" i rarangi (h). |
| (2.) | Ko tekiona tekau ma torn o taua Ture kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea a rarangi (a) a kua hoatu hei whakakapi ko tenei e whai ake nei:—
| (a.) |
Hei whakaea i te hawhe o nga moni i pan i te whaka-haerenga o taua whenua e te Poari:
Engari ko aua moni i pau me ata tuhatuha tika i runga i te aronga o nga moni i whakapaua tikatia mo runga mo ia poraka kotahi.
|
|
| (3.) | Ko tekiona tekau ma ono o taua Ture kua whakatikatikaina e tenei, ara kua apitiria atu ki te whakamutunga o wahanga tekiona rua o taua tekiona te rarangi e whai ake nei:—
| "(e.) | I runga i te kii pono a te kai-tango riihi e tika ana ia i runga i ta te ture hei kai-tango riihi mo te whenua, a e whakawhiwhi ana ia i a ia ki taua whenua hei mahinga hei painga mona ake, a kaore i runga i tetahi atu tikanga hei mahinga hei painga ranei mo tetahi atu tangata." |
|
| (4.) | Kua whakatikatikaina ano taua tekiona tekau ma ono e tenei Ture ara kua whakakorea nga kupu katoa o wahanga tekiona toru o taua tekiona i muri i nga kupu "nga tau."page 6.gif) |
| (5.) | Ko tekiona rua tekau o taua Ture kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea nga kupu "te nuinga ranei i runga i te wariu o nga tangata no ratou te whenua, mehemea he tokomaha ake ratou i te kotahi tekau," a kua whakakorea hoki a wahanga tekiona rua o taua tekiona. |
|
| 14. |
| (1.) | Ina tau atu tetahi whenua ki te Poari i raro i nga tikanga o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905, ma te Kai-rehita Takiwa Whenua o te takiwa kei reira taua whenua e takoto ana, ina whakatakotoria tetahi kape o taua Ota Kaunihera, he mea whakamana i raro i te ringa o te Minita Maori, e rehita ko te Poari kua tau nei ki a ia taua whenua hei tangata rehita mo taua whenua i raro i te Ture Whakawhiti Whenua, 1885, a me whakaputa e ia he tiwhikete taitara ki taua Poari. |
| (2.) | Me tuhituhi ki runga ki taua tiwhikete taitara etahi kupu hei whakaatu i whakaputaina taua mea i raro i te mana o tenei Ture, a kua taka ki raro i nga tikanga o tenei Ture. |
| (3.) | I taua wa ano me wahakore e te Kai-rehita Takiwa Whenua era atu tiwhikete taitara i whakaputaina i mua atu mo taua whenua, a me whakawhiti ki te tiwhikete i whakaputaina ra ki te Poari nga rehitatanga e mau ana i runga i te tiwhikete i wakakorea ra, e pa ana ki te taitara o te Poari. |
| (4.) | Kaua te Poari e hoatu moni hei tautoko i nga Moni Inihua mo tetahi whenua i tau ki a ia i runga i te mana o tenei Ture ina tukuna taua whenua ki raro i nga tikanga o te Ture Whakawhiti Whenua, 1885. |
| (5.) | Kaore te tangata i tangohia tona tika, taitara, paanga ranei ki tetahi whenua i runga i te hoko, i te riihi ranei i mahia e te Poari i runga i te whakahaerenga o tenei Ture, e whai kereme ki nga Moni Inihua. |
| (6.) | Ko nga whakahaerenga katoa mo nga whenua kua tau ki te Poari i runga i te mana o taua Ota Kaunihera, me nga take, me nga taitara, me nga paanga katoa o aua whenua kua riro atu, me taka ki raro i nga tikanga o Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885, i runga ano i nga aronga e tauriterite ai aua tikanga ki nga tikanga o tenei Ture. |
|
| 15. |
| (1.) | Ia Poari me whakahau i nga whenua katoa kua tau ki a ia i raro i nga tikanga o te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905, ranei, kia ruritia kia wawahia hoki hei rota e tae ana tona nui ki nga eka tera e whakaarohia e te Poari, i runga i te whakaae a te Minita Maori, e tika ana mo nga tikanga whakanohonoho ki te tangata. |
| (2.) | I runga i te mahinga o ia wawahanga pera ka ahei te Poari ki te whakatakoto me te taunaha i nga rori katoa i runga i taua whenua tera e maharatia e te Poari e tika ana mo te whakapuaretanga me te whakanohonohoanga o taua whenua. |
|
| 16. | Ia Poari me whakakaraihe i nga whenua katoa kua tau ki a ia i raro i nga tikanga o te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905, ranei hei whenua karaihe tuatahi, karaihe tuarua, karaihe tuatoru ranei i runga i nga tikanga o te Ture Whenua 1892, me ona Ture whaka-tikatika.page 7.gif) |
| 17. |
| (1.) | E kore tetahi tangata e ahei kia riro i a ia, ahakoa i runga i te riihi, i te raro-riihi, i te kanataraka hoko, i te tukunga ranei ki a ia o tetahi riihi pera, raro-riihi, kanataraka ranei, tetahi whenua o nga Maori ahakoa kua tau ki te Poari kaore ranei, mehe-mea, hui atu ki era atu whenua katoa (akakoa no te Maori e hara ranei) e puritia ana, e nohoia ana ranei i raro i tetahi ahua whaitaketanga, e tona kotahi ranei, e raua tahi ranei ko tetahi (e ratou tahi ranei ko etahi) atu tangata, e nui atu ana tona huihuinga katoatanga i te rima mano eka e whikangia ana i runga i nga huarahi a muri ake nei whakatakotoria ai. |
| (2.) | Mo runga mo nga ritenga o tenei tekiona ko te paanga o tetahi Maori i roto i tetahi whenua kaore ano i wehewehea e kore e kiia he whenua no, e puritia ana ranei e, e nohoia ana ranei e, tana Maori. |
| (3.) | E kore tetahi kupu o tenei tekiona e ahei hei arai i te rironga o tetahi whenua i tetahi kai-whakatutuki, kai-whakahaere, kai-tiaki, tangata ranei mona tetahi painga i raro i tetahi wira, i tetahi wira-kore, ranei. |
| (4.) | E kore tetahi kupu o tenei tekiona e ahei hei arai i te tukunga ki tetahi tangata i runga i te mokete. |
| (5.) | Ina kimihia, i runga i nga ritenga o tenei tekiona nga whenua e mau ana i naianei ki, e puritia ana ranei e, e nohoia ana ranei e, tetahi tangata, kaua e whakaarohia nga whenua i tau ki taua taugata i runga i tona tuunga hei kai-tiaki, hei kai-tango mokete, hei kai-whakatutuki wira, hei kai-whakahaere wira anake ranei. |
| (6.) | Mo runga mo te tikanga o te whikanga o te huihuinga katoatanga o nga whenua e whakahuatia ana i roto i tenei tekiona, me whakaaro e rite ana ia eka kotahi o nga whenua karaihe tuatahi ki te whitu eka me te hawhe, me ia eka whenua karaihe tuarua ki te rua eka me te hawhe. |
| (7.) | Mo runga mo nga tikanga o tenei tekiona ko te whakatau-taunga o te karaihe o ia whenua kotahi me penei, ara:—
| (a.) | Mehemea he whenua Karauna kua karaihetia e tetahi Poari Whenua i raro i nga tikanga o te Ture Whenua, 1892, me ona Ture whakatikatika, me tuturu ki tena whakaka-raihetanga. |
| (b.) | Mehemea he whenua e ekengia ana e tenei Ture a i karaihetia e tetahi Poari Whenua Maori i raro i nga tikanga o tenei Ture me tuturu ki tena whakakaraihetanga. |
| (c.) | Era atu whenua katoa, mehemea tona wariu whakapainga-kore kaore e iti iho ana i te wha pauna i te eka, ka kiia he whenua karaihe tuatahi, mehemea ranei e iti iho ana tona wariu whakapainga-kore i te wha pauna i te eka engari kaore i iti iho i te rua pauna i te eka ka kiia he whenua karaihe tuarua, mehemea ranei e iti iho ana tona wariu whakapainga-kore i te rua pauna i te eka ka kiia he whenua karaihe tuatoru. |
|
| (8.) | Ko nga whenua e puritia ana i raro i tetahi riihi e mutu ana i roto i nga marama e iwa e kore e kiia he whenua e puritia ana e nohoia ana ranei i raro i nga tikanga o tenei tekiona, mehemea kaore he mana o te kai-tango riihi ki te whakahou i taua riihi.page 8.gif) |
| (9.) | E kore tetahi kupu o tenei tekiona e ahei hei arai kia kore ai tetahi tangata e whiwhi i tetahi whenna e whakaarohia ana e te Poari he whenua pakarukaru, e tika anake ana ranei hei haerenga kararehe, he whenua tupuhi ranei e kore ai e ahei kia whakamahia tikatia mehemea ka iti iho i te rima mano eka te nui o ia wahanga ona, a na reira e ahei ana kia rahi ake i tera nga eka o ia wahanga e riro atu ana. |
|
| 18. |
| (1.) | Ia tangata hoko ia tangata riihi ranei i nga whenua o nga Maori, me tahuri, i mua i tana hainatanga i te kanataraka hoko, i te riihi ranei, ki te hanga i tetahi kupu kii pono i te aroaro o te ture i runga i te tauira kua whakatakotoria e whakaatu ana e tika ana ia i runga i ta te ture kia tu hei kaitango hoko, hei kai-tango riihi ranei i taua whenua, a e tangohia ana e ia taua whenua hei mahinga hei painga mona ake a kaore i runga i etahi atu tikanga hei mahinga hei painga ranei mo tetahi atu tangata. |
|
| 19. | Kaua tetahi kupu o nga tekiona whakamutunga e rua i runga ake nei e kiia kei te arai i te rironga, kei te mea ranei kia hanga he kii pono a ture mo runga i te rironga o te whenua o tetahi Maori, mehemea taua whenua i riro mai i taua Maori i runga i te hoko, i te riihi, i te tuku, i te wira ranei, i tetahi Pakeha, i runga ranei i te hoko ki te moni, i te riihi ranei i te Karauna. |
| 20. |
| (1.) | Mehemea i, i mua atu ranei i, te paahitanga o tenei Ture, tera tetahi kai-tono kia whakamanaia tana riihi, kua whakatakoto ki te Poari i tetahi kii pono i runga i nga tikanga o tekiona rua tekau ma ono o te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, engari no muri iho i te ra i hainatia ai te riihi, ka ahei, ina rnahia e ia he kii pono i runga i nga tikanga o te ture e mana ana i te wa i hainatia ai te riihi, ki te tono ki te Poari kia whakamanaia tana riihi i roto i nga marama e rua a muri atu i te paahitanga o tenei Ture, a ka ahei te Poari ki te whakahaere i taua tono. |
| (2.) | Ko taua riihi, mehemea ka whakaaetia e te Poari, me whaka-tarewa a ka ekengia hoki e nga whaipaangatanga, nga tika, me nga whaitaketanga katoa ki, ki roto ranei i, nga whenua e uru ana ki taua riihi (ahakoa kua tino oti aua mea, a muri ake ranei te tino whakaotia ai i raro i nga tikanga o tenei Ture o tetahi atu Ture ranei i paahitia i tenei i tetahi atu tuunga ranei o te Paremete i mua atu) kua riro atu, te whaimanatanga ranei ki te tono kia tino whakaotia taua mea kua riro atu, i mua atu i te whakaaetanga a te Poari ki taua riihi, i te Karauna i tetahi atu tangata ranei. |
|
| 21. | Ko tekiona rua tekau ma ono o te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, me rarangi (8), (9), me (10) o tekiona waru o te Ture Whakatikatika i nga Whakahaere Whenua Maori, 1901, me tekiona tekau ma rima o te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1903, kua whakakorea e tenei Ture. |
| 22. |
| (1.) | Mehemea he whenua kua tau ki te Poari i raro i te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, i te Ture Whaka-nohonoho Whenua Maori, 1905, ranei, hei reira hei ritenga e whaka-tutukitia ai nga tikanga o taua Ture, ka ahei te Poari, i raro i nga rekureihana a te Tari Ruri e mana ana i taua wa, ki te wawahi i aua poraka, a ki te whakatakoto ki te hanga i etahi rori i etahi tiriti ranei ki runga ki aua whenua.page 9.gif) |
| (2.) | Ko ia rori ko ia tiriti ranei i whakatakotoria peratia, ina perehitia ki roto ki te Gazette me te Kahiti tetahi panui i raro i te ringa o te Minita Maori, e whakaatu ana kua "whakatakotoria taua rori taua tiriti ranei, ka kiia taua rori taua tiriti ranei he rori no te katoa, a ka tau i reira ki te Kingi. |
| (3.) | I roto i nga moni e takoto ana ki te keretiti o te kaute a te Poari ka ahei te Poari i ia wa i ia wa ki te whakaputa ki te utu ranei, ahakoa kaore he rnana ke atu i tenei kua whakawhiwhia nei ki a ia, i nga moni e tika ana hei whakamana hei whakatutuki i nga tikanga o tenei tekiona. |
| (4.) |
Ko tetahi ko etahi moni ranei e whakaputaina e utua peratia ana ranei me tau hei tiaati ki runga ki te whenua kei reira aua rori aua tiriti ranei e takoto ana, a me whakaea, apiti atu ki ona initareti, kaua e nui atu i te rima pauna mo ia rau i ia tau, ki nga moni reti e riro rnai ana e tau ana ranei hei utunga e nga kai-tango riihi o taua whenua.
Engari, kei te Poari te tikanga, me whakaea ranei aua moni ki nga moni reti e riro mai ana i roto i nga tau tuatahi e whitu e whiwhi ana te Poari i aua whenua, me hora haere ranei mo tetahi wa kaua e neke atu i te wha tekau ma rua tau.
|
|
| 23. |
| (1.) | Nga whenua Maori e ahei ana hei nohoanga ma te Maori kua tau atu ki tetahi Poari i raro i nga tikanga o tekiona wha o te Ture Whakatikatika i te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1906, ka ahei kia whakahaerea e te Poari i runga i nga huarahi, mutatis mutandis, ano me te mea nei taua whenua he whenua e watea ana hei riihitanga ki te Maori i raro i Wahi II o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1907. |
| (2.) | Ko tekiona ono tekau o te Ture whakamutunga kua kiia ake nei ka pa ki ia kai-tango riihi o taua whenua. |
|
| 24. | Ko tetahi wahi o tetahi poraka whenua Maori, kaua e nui atu i te rima eka, e whakaarohia ana e te Minita Maori e pai ana hei turanga whare mahi tiamu, mahi miraka, mahi tiihi, mahi kirimi, mo tetahi whare karakia ranei, awhina pohara, ako kura, mo tetahi mahi ranei mo te iwi katoa, ka ahei te whakahaere i raro i nga tikanga e whai ake nei:—
| (a.) | Ka ahei te Kawana i runga i te Ota Kaunihera ki te panui ko taua wahi kua kiia ake nei, kua tau ki te Poari hei whenua mona i runga i te tikanga fee-simple in possession, me te tau ano ki runga nga taumahatanga tika katoa me nga riana me nga paanga katoa e pa [unclear: ana] ki taua wahi kia puritia kia whakahaerea e te Poari hei painga mo nga Maori no ratou taua whenua, a ko taua whenua me tau pera ki te Poari. |
| (b.) | Mo runga mo nga ritenga o tenei tekiona, kua whakamanaia kua whakahaua te Kai-rehita, ina tonoa e te Minita Maori kia pera, ki te mahi i nga mea katoa e tika ana hei ata rehita i te taitara o te Poari i runga i nga ritenga kua whakatakotoria. |
| (c.) | Ka ahei te Poari ki te hoko atu i te fee simple o taua whenua, ki te riihi ranei i taua whenua mo tetahi moni reti i huaina, kaua e tukua kia whakataetaengia e te katoa, page 10.gif) i runga ranei i tetahi tikanga tena (tender) whakataetae e tuwhera ana ki te katoa, i runga i tetahi moni reti whakaari tera e whakataua e te Poari, mo tetahi wa kaua e neke atu i te rua tekau ma tahi tan, me te uru ano he tikanga ki roto e whai mana ai te whakahou i te riihi mo etahi atu tau e rua tekau ma tahi, i runga i te moni reti e maharatia ana e rahi ana, i runga hoki i nga tikanga mo te whakaara whare ki runga me te whakapau moni, i runga i ta te Poari e whakaaro ai e tika ana, hei whakatutuki i te whakahaerenga o taua wahi mo nga tikanga i whakaarohia. |
|
| 25. |
Ahakoa tetahi mea e takoto ke ana tona tikanga i roto i tekiona rima o te Ture whakahaere i nga Whenua Tuturu o te Maori, 1888, ka ahei nga kai-tiaki, ahakoa kaore i whakaritea nga tauiratanga e kiia ana e taua Ture, mo nga keehi i tupono ko te paanga e tiakitia ana he paanga whenua kaore ano i wehewehea, ki te riihi ki te reti ranei i taua paanga e tiakitia ra, tetahi wahi etahi wahi ranei o taua paanga, mo nga tau kaua e maha atu i te rima tekau.
Engari ko aua riihi e kore e whai mana ki te kore e tuhia ki runga te whakaaetanga a te Poari ki nga tikanga o taua riihi, i runga i nga ritenga kua whakaritea nei e tekiona tekau ma ono o te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905.
| (2.) | Ko tenei tekiona ka kiia kua mana mai ano o te ra i whai mana ai te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905. |
| (3.) | Ko tekiona rua o te Ture Whakatikatika i te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1906, kua whakakorea e tenei Ture mai ano i te ra i paahitia ai taua tekiona. |
|
| 26. | Notemea e tika ana kia whakaaetia kia tukutukuna etahi wahi o nga rakau, nga harakeke, me era atu mea o te whenua ake nei, o runga i nga whenua Maori, na reira kua meinga hei Ture mehemea i mua atu i te paahitanga o tenei Ture tera i hainatia tetahi pukapuka tuku atu i aua mea o te whenua ake nei i tetahi wahi ranei o aua mea, ia tangata e uru ana ki taua pukapuka ka ahei ki te tono atu ki te Poari i roto i nga marama e rua a muri atu i te paahitanga o tenei Ture kia whakamanaia e ia taua tuku; a hei reira tonu, ina ata uiuia, ma taua Poari e ripoata atu ki te Minita mehemea taua tuku, i runga ra i te ata mahara marire ki te ra ki nga ra ranei i hainatia ai taua mea, ka tika ranei kia whakaaetia, ka tika ranei kia whakaaetia i runga i te whakatikatikanga o ona ritenga tera e tohutohungia kia mahia i roto i taua ripoata; a ina tae atu ki a ia taua ripoata ka ahei te Minita (ki te whakaaro ia e tika ana kia peratia) ki te tuku atu i taua ripoata ki te Kawana i roto i tona Kaunihera, a ka ahei te Kawana ki te whakamana i te Poari ki te whakaae i runga ra i tana kupu a tuhituhi ki runga ki taua mea, i te pukapuka e whakaatu ana i taua tukunga i runga ra i nga whakatikatikanga i uru ki te ripoata a te Poari, i runga ranei i era atu huarahi tera e whakahaua e te Kawana i runga i te ota i roto i tona Kaunihera; a ko ia whakaaetanga pera i mahia e te Poari i raro i tenei Ture ka whakamana i taua take me te pukapuka e whakaatu ana i taua take mai ano i te ra i hainatia ai taua pukapuka a ka page 11.gif) ahei taua pukapuka kia rehitatia i roto i te Tari Whakawhiti Whenua, i te Tari Rehita Tiiti ranei, ano i tupono ki tewhea o raua; a mehemea taua whakaaetanga e ekengia ana e etahi whakatikatikanga o nga ritenga me nga ahuatanga o taua pukapuka, hei reira ka tirohia ka kiia a ka whai mana hoki taua pukapuka ano tonu i uru aua whakatikatikanga ki roto ki taua pukapuka, a kaore he take e hainatia houtia ai ano e nga tangata taua mea. |
| 27. | Ko tekiona ono ote Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895, kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua whakakorea atu nga kupu nei "he mokete, he tauhaha," a kua whakauruhia atu i muri i nga kupu "he pewhea ranei," enei kupu "(i tua atu i te tuku a mokete)". |
| 28. |
| (1.) | Ka ahei te Minita Maori, mehemea ki tana whakaaro e tika ana tetahi whenua Maori e whakaaturia nei e te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900, kia whakahaerea, kia paamutia, kia whakapaingia e tetahi komiti o nga tangata no ratou taua whenua ki te tonn atu ki te Kooti i tetahi ota whakakaporeihana i raro i tekiona kotahi ran e rua tekau ma rua o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894. |
| (2.) | Ko taua tono ka kiia he tono i ata tukuna i runga i te whakaae a te nuinga o nga tangata no ratou te whenua, a ka ahei kia whakahaerea e te Kooti i runga i tera aronga. |
| (3.) | Ko nga tikanga o tekiona kotahi rau e rua tekau ma toru, kotahi rau e rua tekau ma wha, me kotahi rau e rua tekau ma rima o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894, ka pa ki te whakaingoatanga me te whakatnunga o te komiti. |
| (4.) | Ka whiwhi te komiti i nga mana kua whakawhiwhia atu ki tetahi komiti o tetahi poraka i whakakaporeihanatia e tekiona rua tekau ma toru o te Ture Whakatau Kereme Whenua Maori, Whakatikatika Ture, 1906. |
|
| 29. | Mehemea tera tetahi whenua i wehea e tetahi Poari Whenua Maori hei rahui, i tua atu ra i te rahui papakainga, e whaka-arohia ana e te Poari Tiaki i nga Whenua Purotu e tau tika ana mo nga tikanga purotu, ka ahei te Poari Whenua Maori, i runga i te whakaae a te Minita Maori, a i runga ano hoki i te ata whakaaro marire ki nga whaipaangatanga o nga tangata no ratou, ki te tuku i taua rahui i runga i te hoko atu ki te Karauna mo runga i ena take. |
| 30. |
| (1.) | Hei tikanga e whakaritea ai he haupuranga moni hei whakaea atu i nga utu ruri, rori, whakapuaretanga hoki hei nohoanga ma te tangata, o tetahi whenua kua tau atu ki a ia, hei utu ranei i nga moni o te wariutanga o nga whakapainga o tetahi whenua i riihitia e te Poari me te whaimanatanga kia utua nga whakapainga, ka ahei te Poari i ia wa i ia wa i roto i te takiwa e mana ana taua riihi, ki te wehe atu, i roto o nga reweniu e hua ana i runga i taua whenua, i nga moni tera e whakahaua e te Minita Maori. |
| (2.) | Ko nga moni i wehea peratia me whakamahi i ia wa i ia wa hui atu ki nga initareti e hua mai ana i runga i taua whakamahinga, ki runga ki nga huarahi tera e whakatakotoria, a hei te paunga o te riihi me whakahaere hei utu i aua tiaati. |
| (3.) | Mehemea a te paunga o te riihi te moni i wehea peratia, hui atu ki nga initareti e hua ana i runga, e nuku atu ana i te wariutanga page 12.gif) o nga whakapainga, i te huinga katoatanga ranei o aua tiaati, ko aua moni i hipa ake me utu e te Poari ki nga tangata e tika ana ki nga rewenin o taua whenua. |
|
| 31. | Ko nga moni i whakapaua e te Poari ki te mahi nga ruri me te whakatakoto me te mahi i nga rori me te hanga piriti ka ahei kia awhinatia ki nga moni tera e pootitia i ia wa i ia wa e te Paremete. |
.jpg)
reira kua meinga hei ture, ahakoa te takotoketanga u tetahi kupu kei roto i te Ture Rahui Maori o te Takiwa o Te Urewera, 1896, ka ahei taua Minita ki te whakamana me te whakahau i tetahi Tiati o te Kooti, i tetahi tangata totika ranei., me tetahi Ateha o te Kooti, ki te whakawa i te taitara o ia whenua kei roto i te Takiwa o Te Urewera kaore ano i whakawakia, me te whiwhi i nga mana katoa o te Kooti i raro i wahanga-tekiona tahi me rua o tekiona tekau ma wha o te Ture Kooti Whenua Maori, 1894, me te whai mana ano ki te tuku piira atu ki te Kooti Piira.
ahei taua pukapuka kia rehitatia i roto i te Tari Whakawhiti Whenua, i te Tari Rehita Tiiti ranei, ano i tupono ki tewhea o raua; a mehemea taua whakaaetanga e ekengia ana e etahi whakatikatikanga o nga ritenga me nga ahuatanga o taua pukapuka, hei reira ka tirohia ka kiia a ka whai mana hoki taua pukapuka ano tonu i uru aua whakatikatikanga ki roto ki taua pukapuka, a kaore he take e hainatia houtia ai ano e nga tangata taua mea.
