Bills and Acts in Maori 1880.
WahiIV. — Ka Tau Nga Ritenga Ki Runga Ki Nga Meatanga Noatu
WahiIV.
Ka Tau Nga Ritenga Ki Runga Ki Nga Meatanga Noatu.
13. | Ka whai mana te Kaitiaki i nga Whenua Rahui Maori me nga kaitiaki katoa ka whakaturia e te Kooti "Whenua Maori i runga i nga ritenga kua oti nei te tuhi, ki te mahi, ki te whakahaere i nga whenua rahui katoa kua oti te tuku ki a ratou, otira me whakahaere kia rite nga tikanga katoa i whakatakotoria i te tuatahi, i tuhituhia ranei ki roto ki nga pukapuka whakariterite, a i runga i ena tu whenua rahui, me era whenua rahui ke atu i tukua nei ki aia i runga i nga tikanga o tenei Ture, ka whawhiwhia ia ki nga mana ka tau hoki ki runga ki a ia nga ritenga ture pera ano me te kaitiaki ka whakaturia e mahi ana hoki i runga i nga whakahaere o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Tuturu o nga Maori, 1867," haunga ia te wahanga tuawaru o te tekihana tuawaru, me nga Ture Whakatikatika katoa i taua Ture: I nga peratanga katoa ko "te Kawana" e korerotia ana ki reira, ka kiia, ka mohiotia hoki i runga i nga tikanga o tenei Ture, ko tetahi Kaiwhakawa ko etahi Kaiwhakawa ranei o te Kooti Hupirimi o te Kooti Whenua Maori ranei: A ka meingatia hoki e kore e ahei te hanga riihi engari me matua tuku te whenua kua tuhia ki roto ki te pukapuka kia maketetia, a me ata panui i te tuatahi ki roto ki nga nupepa tera e hokoa a maketetia te riihi. |
14. | Ko nga tikanga katoa o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1880," e kitea ana e tika ana kia peratia, ka whakataua ki runga ki tenei Ture hei whakahaere, a ka whakaurua ka korerotia tahitia ana tikanga, ko nga utu me nga tikanga whakahaere katoa ka tukua kia pa ki nga mahi i roto i te Kooti i runga i te mana o tenei Ture. |
15. | Mehemea kua oti te tuhi ki te Karauna karaati, kua whakapiria ranei kua tuhia ranei ki tua o taua kaarati i runga i te whakahaere o tetahi Ture, etahi kupu here aha ranei kia kaua e hokona te whenua ki te tangata ke engari ki a Te Kuini anake ki tetahi Kawanatanga ranei hei painga mo te katoa, ka whai mana taua tangata aua tangata ranei kua tuhia ki roto i taua karaati, o ratou kai-whakahaere ranei, e te Kaitiaki i nga Whenua Rahui Maori, e tetahi Kaitiaki ranei ka whakaturia i runga i nga tikanga o tenei Ture, ki te tono ki te Kooti Whenua Maori kia whakakorea kia unuhia ranei aua tikanga here; a ka whai mana te Kooti ki te whakarongo ki te whakarite i te tono, ki te whakakahore ranei i runga i ta te Kooti e kite ai e tika ana, engari me matua titiro e te Kooti nga tono kia mohiotia mehemea ranei e tika ana, mehemea ranei kua tae te kupu tono a te. Kaitiaki i nga Whenua Ranui Maori i te tuatahi, me te whakaae ano hoki o nga tangata e whai take ana ki whenua. A ka whai mana te pukapuka whakatau a te Kooti i runga i te ture, ka ahei kia rehitatia ki te Tari o nga pukapuka Karaati.
|
16. | Ko nga pukapuka whakatau pena mo te whakakore mo te whakarereke ranei i nga tikanga here aha ranei, me tuhi ki tua o te karaati i tuhia ra nga tikanga here ki roto, me tuhi te Kai-whakarite Whakawa nana i whakawa, te Tumuaki o nga Kai-whakarite whakawa ranei i tona ingoa, me hiiri hoki ki te hiiri o te Kooti, hei reira ka whai page 5mana taua mea ki te whakakore rawa i nga here aha ranei i whakataua i mua ki runga ki nga whenua aha ranei i whakaaturia ki roto ki te kaarati i tonoa nei kia whakawakia, pera ano me te mea kaore i whakataua he here ki te whenua, mehemea ra ka whakataua e te Kooti kia peratia a ko te kupu whakatau a te Kooti, kua oti te tuhi ki tua o tetahi Karauna Karaati ano kia whakakorea kia whakakarereketia ranei tetahi wahi o nga tikanga here, ka whakahaerea i ranga i nga ritenga i whakatakatoria ki roto ki taua karaati. |
17. | Me tuku wawe atu ki te Mini a mo te taha Maori te tauira o nga pukapuka whakatau katoa e whakaputina ana i runga i nga tikanga o tenei Ture kia ahei ai ia te tuku atu ki te Kawana kia whakaritea e ia. |
18. |
Ka whai mana te Kawana i roto i nga ra e rua te kau ki waru i muri mai o te taenga atu o nga tauira o aua pukapuka ki te Minita mo te taha Maori, ki te whakapuaki ko te kupu whakatau a te Kooti mo tera mea kaua e mana, ko taua kii ana me panui ki roto ki te Kahiti a te Kawanatanga. I runga i te panui pera mo tetahi kupu whakatau a te Kooti, hei reira ka kore te mana o taua whakataunga, pera ano me te mea kaore ano kia whakawakia. |
19. | Ka whai mana te Kaitiaki i nga Whenua Rahui Maori ki te hanga i tetahi rarangi whakaatu i nga moni hei hoatu ki a ia i runga i te whakahaere o tenei Ture, ka whai mana hoki ki te whakarereke i taua rarangi moni i ia taima, i ia taima: Engari i nga peratanga katoa me tuhi te Kawana i tona whakaaetanga. |
20. | Me tuku wawe atu e te Tumuaki o nga Kai-whakarite Whakawa ki te Kaitiaki i nga "Whenua Rahui Maori ki ona kaiwhakahaere ka whakaturia i runga i nga tikanga o tenei Ture, nga tauira o nga panui katoa e tukua ana e te Kooti Whenua Maori whakaatu i nga tuunga o te Kooti. |
21. | Ka ahei te Kaitiaki i nga Whenua Rahui Maori, i runga i nga pukapuka ka tuhia e ia, ki te whakatu i ia taima i ia taima i tetahi tangata hei Kai-whakahaere ki te mahi i nga mea katoa i whakawhiwhia ki te Kaitiaki i nga Whenua Rahui Maori, i roto i te takiwa kua oti te whakaatu ki roto ki te pukapuka whakatu i a ia, me te roa hoki o te wa hei tuunga mona me nga tikanga whakahaere, kua tuhia hoki era ki taua pukapuka; a ka ahei hoki te whakakore i tona tuunga i te wa e kitea ana he mea tikea kia peratia. |
22. |
Mehemea ka whakaae etahi Maori ki te wehe ke i tetahi piihi whenua a ratou kaua e nui ake i te kotahi te kau eka hei tuunga kura, ko te take ki taua whenua kaore ano kia whakawakia e te Kooti Whenua Maori, ka ahei te Kawana ki te whakatu i tetahi tangata tika hei kimi i te take a nga Maori ki taua whenua, me te whakaae ano hoki o aua tangata ki te tuku pera i te whenua. Me whakarite e taua tangata tetahi wahi tu tata ki te whenua hei korero i taua mea, me matua panui ki roto ki te nupepa kia miohiotia ai. Ko nga korero whakarite a taua tangata, ki te mea ka whakaaetia e te Kawana, me waiho hei kupu tuturu whakaoti rawa mo runga i taua whai taketanga me te whakaaetanga, a me panui ki roto ki te Kahiti a te Kawanatanga kia tika ai. Ko taua whenua ka tukua rawatia i reira ki a te Kuini me ona kai-whakahaere timata mai i te ra i panuitia ai, hei wahi tuunga kura, kaua rawa mo tetahi atu mea. Hei reira ka whai mana te Kawana ki te karaati i taua piihi whenua ki tetahi tangata, Pakeha, Maori ranei, ki tetahi runanga ranei hei whakahaere, a ka tukua e ia etahi o nga mana o te Kaitiaki i nga Whenua Rahui Maori ki a ratou hei whakamana i a ratou mahi. |