Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Bills and Acts in Maori 1880.

WahiIV. — Ka Tau Nga Ritenga Ki Runga Ki Nga Meatanga Noatu

page 4

WahiIV.
Ka Tau Nga Ritenga Ki Runga Ki Nga Meatanga Noatu.

13. Ka whai mana te Kaitiaki i nga Whenua Rahui Maori me nga kaitiaki katoa ka whakaturia e te Kooti "Whenua Maori i runga i nga ritenga kua oti nei te tuhi, ki te mahi, ki te whakahaere i nga whenua rahui katoa kua oti te tuku ki a ratou, otira me whakahaere kia rite nga tikanga katoa i whakatakotoria i te tuatahi, i tuhituhia ranei ki roto ki nga pukapuka whakariterite, a i runga i ena tu whenua rahui, me era whenua rahui ke atu i tukua nei ki aia i runga i nga tikanga o tenei Ture, ka whawhiwhia ia ki nga mana ka tau hoki ki runga ki a ia nga ritenga ture pera ano me te kaitiaki ka whakaturia e mahi ana hoki i runga i nga whakahaere o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Tuturu o nga Maori, 1867," haunga ia te wahanga tuawaru o te tekihana tuawaru, me nga Ture Whakatikatika katoa i taua Ture: I nga peratanga katoa ko "te Kawana" e korerotia ana ki reira, ka kiia, ka mohiotia hoki i runga i nga tikanga o tenei Ture, ko tetahi Kaiwhakawa ko etahi Kaiwhakawa ranei o te Kooti Hupirimi o te Kooti Whenua Maori ranei: A ka meingatia hoki e kore e ahei te hanga riihi engari me matua tuku te whenua kua tuhia ki roto ki te pukapuka kia maketetia, a me ata panui i te tuatahi ki roto ki nga nupepa tera e hokoa a maketetia te riihi.
14. Ko nga tikanga katoa o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1880," e kitea ana e tika ana kia peratia, ka whakataua ki runga ki tenei Ture hei whakahaere, a ka whakaurua ka korerotia tahitia ana tikanga, ko nga utu me nga tikanga whakahaere katoa ka tukua kia pa ki nga mahi i roto i te Kooti i runga i te mana o tenei Ture.
15. Mehemea kua oti te tuhi ki te Karauna karaati, kua whakapiria ranei kua tuhia ranei ki tua o taua kaarati i runga i te whakahaere o tetahi Ture, etahi kupu here aha ranei kia kaua e hokona te whenua ki te tangata ke engari ki a Te Kuini anake ki tetahi Kawanatanga ranei hei painga mo te katoa, ka whai mana taua tangata aua tangata ranei kua tuhia ki roto i taua karaati, o ratou kai-whakahaere ranei, e te Kaitiaki i nga Whenua Rahui Maori, e tetahi Kaitiaki ranei ka whakaturia i runga i nga tikanga o tenei Ture, ki te tono ki te Kooti Whenua Maori kia whakakorea kia unuhia ranei aua tikanga here; a ka whai mana te Kooti ki te whakarongo ki te whakarite i te tono, ki te whakakahore ranei i runga i ta te Kooti e kite ai e tika ana, engari me matua titiro e te Kooti nga tono kia mohiotia mehemea ranei e tika ana, mehemea ranei kua tae te kupu tono a te. Kaitiaki i nga Whenua Ranui Maori i te tuatahi, me te whakaae ano hoki o nga tangata e whai take ana ki whenua. A ka whai mana te pukapuka whakatau a te Kooti i runga i te ture, ka ahei kia rehitatia ki te Tari o nga pukapuka Karaati.
  • I mua o te whakakorenga i nga tikanga here, aha ranei e tau ana ki runga ki tetahi whenua rahui Maori, me matua patai e te Kooti i te tuatahi kia tino mohiotia ai tera ano he piihi kua rahuitia, ka rahuitia ranei hei oranga hei painga mo te iwi, hapu, tangata ranei nana taua whenua rahui tetahi wahi ranei.
  • Ka whai mana te Kooti, mehemea ka kitea he mea tika kia peratia, ki te whakahau kia whakahaerea nga moni e riro mai ana hei utu mo tetahi rahui, hei hoko i tetahi whenua ke, ki te tuku ranei ki tetahi atu mea kia puta mai ai he moni whangai hei painga mo nga tangata, ki te whakatu whare, ki te mahi ranei i te whenua rahui kia pai.
16. Ko nga pukapuka whakatau pena mo te whakakore mo te whakarereke ranei i nga tikanga here aha ranei, me tuhi ki tua o te karaati i tuhia ra nga tikanga here ki roto, me tuhi te Kai-whakarite Whakawa nana i whakawa, te Tumuaki o nga Kai-whakarite whakawa ranei i tona ingoa, me hiiri hoki ki te hiiri o te Kooti, hei reira ka whai page 5mana taua mea ki te whakakore rawa i nga here aha ranei i whakataua i mua ki runga ki nga whenua aha ranei i whakaaturia ki roto ki te kaarati i tonoa nei kia whakawakia, pera ano me te mea kaore i whakataua he here ki te whenua, mehemea ra ka whakataua e te Kooti kia peratia a ko te kupu whakatau a te Kooti, kua oti te tuhi ki tua o tetahi Karauna Karaati ano kia whakakorea kia whakakarereketia ranei tetahi wahi o nga tikanga here, ka whakahaerea i ranga i nga ritenga i whakatakatoria ki roto ki taua karaati.
17. Me tuku wawe atu ki te Mini a mo te taha Maori te tauira o nga pukapuka whakatau katoa e whakaputina ana i runga i nga tikanga o tenei Ture kia ahei ai ia te tuku atu ki te Kawana kia whakaritea e ia.
18.

Ka whai mana te Kawana i roto i nga ra e rua te kau ki waru i muri mai o te taenga atu o nga tauira o aua pukapuka ki te Minita mo te taha Maori, ki te whakapuaki ko te kupu whakatau a te Kooti mo tera mea kaua e mana, ko taua kii ana me panui ki roto ki te Kahiti a te Kawanatanga.

I runga i te panui pera mo tetahi kupu whakatau a te Kooti, hei reira ka kore te mana o taua whakataunga, pera ano me te mea kaore ano kia whakawakia.

19. Ka whai mana te Kaitiaki i nga Whenua Rahui Maori ki te hanga i tetahi rarangi whakaatu i nga moni hei hoatu ki a ia i runga i te whakahaere o tenei Ture, ka whai mana hoki ki te whakarereke i taua rarangi moni i ia taima, i ia taima: Engari i nga peratanga katoa me tuhi te Kawana i tona whakaaetanga.
20. Me tuku wawe atu e te Tumuaki o nga Kai-whakarite Whakawa ki te Kaitiaki i nga "Whenua Rahui Maori ki ona kaiwhakahaere ka whakaturia i runga i nga tikanga o tenei Ture, nga tauira o nga panui katoa e tukua ana e te Kooti Whenua Maori whakaatu i nga tuunga o te Kooti.
21. Ka ahei te Kaitiaki i nga Whenua Rahui Maori, i runga i nga pukapuka ka tuhia e ia, ki te whakatu i ia taima i ia taima i tetahi tangata hei Kai-whakahaere ki te mahi i nga mea katoa i whakawhiwhia ki te Kaitiaki i nga Whenua Rahui Maori, i roto i te takiwa kua oti te whakaatu ki roto ki te pukapuka whakatu i a ia, me te roa hoki o te wa hei tuunga mona me nga tikanga whakahaere, kua tuhia hoki era ki taua pukapuka; a ka ahei hoki te whakakore i tona tuunga i te wa e kitea ana he mea tikea kia peratia.
22.

Mehemea ka whakaae etahi Maori ki te wehe ke i tetahi piihi whenua a ratou kaua e nui ake i te kotahi te kau eka hei tuunga kura, ko te take ki taua whenua kaore ano kia whakawakia e te Kooti Whenua Maori, ka ahei te Kawana ki te whakatu i tetahi tangata tika hei kimi i te take a nga Maori ki taua whenua, me te whakaae ano hoki o aua tangata ki te tuku pera i te whenua.

Me whakarite e taua tangata tetahi wahi tu tata ki te whenua hei korero i taua mea, me matua panui ki roto ki te nupepa kia miohiotia ai.

Ko nga korero whakarite a taua tangata, ki te mea ka whakaaetia e te Kawana, me waiho hei kupu tuturu whakaoti rawa mo runga i taua whai taketanga me te whakaaetanga, a me panui ki roto ki te Kahiti a te Kawanatanga kia tika ai.

Ko taua whenua ka tukua rawatia i reira ki a te Kuini me ona kai-whakahaere timata mai i te ra i panuitia ai, hei wahi tuunga kura, kaua rawa mo tetahi atu mea.

Hei reira ka whai mana te Kawana ki te karaati i taua piihi whenua ki tetahi tangata, Pakeha, Maori ranei, ki tetahi runanga ranei hei whakahaere, a ka tukua e ia etahi o nga mana o te Kaitiaki i nga Whenua Rahui Maori ki a ratou hei whakamana i a ratou mahi.

page break