Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Bills and Acts in Maori 1880.

[Nga Herehere Maori]

page 1

Nga Herehere Maori.

Whakawhaititanga.

Whakaingoatanga.
Matua Korero.
1. Ingoa Poto.
2. Te wa e mana ai te Ture.
3. Ko nga Maori e noho tatari ana i roto i nga Whareherehere kia whakawakia, ka whakaarohia e purutia tikatia aua.
4. Kaua tetahi Kooti e tuku, &c., i aua Maori.
5. Ka whai mana te Kawana ki te whaka-rereke i nga Wharoherehere me nga kai tiaki.
6. Ka whai mana te Kawana te ki kia puta nga herehere, e whakarite koki i etahi tikanga.
7. Ki te mea ka takahia nga tikanga, karere nga herehere ka taea ano te hopu.

He Ture hei whakarite mo to pupuri roa ake ana mo tetahi takiwa poto i etahi Maori e noho ana inaianei i roto i nga whare-herehere a te Kuini.

Notemea e ki ana te "Ture Whakawa i nga Whenua Raupatu, me nga Herehere Maori 1879," na, i raro i nga tikanga o tetahi Ture a te Runanga Nui, ko te "Ture Whakanohonoho Kainga i Niu Tireni 1863," me nga Ture whakatikatika i reira, i tangohia etahi whenua a nga tangata Maori o te Tai-hauauru o Te Aotearoa, ko etahi o aua whenua kua hokona, kua tukua atu, ko etahi wahi kei te mau tonu ki te Karauna; a kua kiia mo te taha ki etahi o aua Maori, tera ano etahi whakaaetanga a te taha Kawanatanga o te Koroni mo aua whenua i tangohia ra, na, ko aua whakaaetanga kaore i whakaritea; a, tetahi ano, ko aua Maori i mua atu, a i taua takiwa ano e noho amuamu ana, kua whakararuraru hoki etahi o aua Maori i te rangimarire o te katoa, me etahi atu hara ano kua mahia e ratou; na, i kiia tera e mutu taua amuamu, mehemca e kimi whiriwhiria ana a roto o aua whakaaetanga, me aua raruraru kua kiia ake nei, no reira i meatia e tika ana kia whakaturia tetahi Komihana hei pera: Na, i kiia ano e taua Ture he tokomaha nga tangata Maori kua whakataua kia whakawakia ki roto ki te Kooti Hupirimi i Poneke me etahi atu wahi, mo aua hara, a kei roto aua Maori nei i te whare-herehere e noho ana; na, i whai-tikanga, mo te rangimarire, me te ora o te Koroni kia whakatarewatia te huarahi o te Ture, a ko te Whakawakanga o aua Maori, kia whakawakia i raro i tetahi Ture hanga ake ano:

A, no te mea i runga i aua matua-korero whai-ture-tia ana ma te Kawana i roto i te Kaunihera, i runga i tetahi Komihana, i raro i te hiiri o te Koroni, e whakatu etahi tangata Komihana, hei kimi whiriwhiri i nga whakaaetanga katoa, me nga whakaritenga i whakaotia, e kiia ana ranei i whakaotia, a te taha Kawanatanga o te Koroni ki tetahi tangata, ki etahi tangata ranei e pa ana ki aua mea kua korerotia i mua ake nei, ko etahi ranei o aua mea e pa ana ki nga whenua e takoto ana ki waenganui o Paraninihi me te awa o Waitotara i te Taihauauru o Te Aotearoa; na, i runga i taua Ture i whai-turetia ano, i runga i te whakaaro kia mau tonu te rangimarire ki te Koroni, ma te Kawana i roto i te Kaunihera e whakarite te ra hei whakawakanga mo aua Maori, engari hoki kia kaua taua ra whakawakanga e whakaritea mo muri atu i te korenga o tenei Ture: a, tetahi ano kia whai-mana tonu taua Ture tae noa ki nga ra e ono-tekau i muri iho i te tuwheratanga o tera Paremete, kaua kia roa atu: A no te mea i runga i taua Ture i whakaturia ano tetahi Komihana i te rua-tekau o nga ra o Hanuere kua pahure nei, hei kimi whiriwhiri i aua raruraru, a kua oti i taua Komihana inaianei tetahi whiriwhiringa o aua mea i tukua atu ra ki a raua: Ko aua Maori inaianei kei roto i nga whare-herehere a te Kuini i Tanitini, me Hokitika, na, e tu ana inaianei to ratou whakawakanga mo te rua-tekau-ma-ono o nga ra o tenei Hurae, a hei te rua-tekau-ma-waru o tenei marama ano mutu ai te mana o taua Ture:

page 2

Notemea e whakaarohia ana, kaore he tikanga kia whakawakia aua Maori mo te whakatau i tetahi whiu kia ratou: notemea hoki tera ano etahi atu tangata Maori e noho ana inaianei i roto i aua whare-herehere a te Kuini, i whakawakia, i hereheretia mo etahi hara, a e puritia ana inaianei i roto i aua whare-herehere i te mea kaore i ahei ki te whakarite tuara hei whakapono e kore ano ratou e tutu:

Na notemea tera e raruraru te rangimarire o te Koroni, a tae atu ki te tututanga mehemea ka tukua aua Maori ki waho kia hoki ki te takiwa ki te Tai-hauauru i te mea hoki e taria ana etahi tikanga tera pea e tika kia hapainga i runga i te whakahau a aua Komihana, i runga hoki i te whakaaro kia whakataua te ngakau amuamu e mau nei i roto i taua takiwa:

No reira ka Meingatia hei ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui nei i roto i te Paremete i raro i tona mana enei tikanga e whai ake nei:—

1. Te Ingoa poto o tenei Ture ko "Te Ture mo nga Herehere Maori, 1880.
2. Me mana tonu tenei Ture tae atu ki te mutunga o tera tunga Paremete, me kaua e roa atu.
3. Ko nga Maori katoa kua hereheretia a e noho tatari ana kia whakawakia penei kua kiia ake nei, me era atu Maori katoa hoki e puritia herehere nei i runga i te kore tuara mo te noho pai, ka whakaarohia i konei i hopukia tikatia i runga i te ture, e tika ana i runga i te ture kia hereheretia, a e tika ana hoki i runga i te ture kia puritia i roto i te whareherehere.
4. Kaua tetahi Kooti, tetahi Kai-whakawa, tetahi Kai-wha-kawa Awhina tetahi atu tangata ranei e utu e whakaputa ranei ki waho i aua Maori, engari ma te Ota anake a te Kawana i roto i te Kaunihera ahakoa rereke ta te Ture i mea ai.
5.

Ma te Kawana i raro i te warati a tona ringa, i ia wa i ia wa, ina Mtea e tika ana kia peratia, mana e whakarereke i nga kai-tiaki o aua herehere me nga wahi e hereheretia ana ratou, etahi ranei o ratou.

Na ko aua tu tangata me tau i runga i te ture ko era nga kai-tiaki me nga kai-pupuri o aua Maori, na ko nga wahi e hereheretia ana aua Maori ko era nga wahi i runga i te ture hei noho hereheretanga, hei pupuritanga mo ratou.

E tonoa ana i konei nga kai-tiaki whare-herehere katoa, nga pirihimana me nga Apiha o te Ture kia awhina kia rongo ki nga tikanga kua kiia ake nei.

6. Ma te Kawana i ia wa i ia wa i raro i te warati a tona ringa, e ki kia puta katoa, etahi ranei o aua Maori ki waho o te whareherehere, a mana e whakatakoto i runga i tera huarahi nga tikanga me nga ritenga e whakaarohia ana e ia.
7. Ki te rere tetahi Maori i roto i te whareherehere, a mehemea i whakaputaina ranei ia i runga i te tekihana i runga ake nei, ka tahuri ia ki te takahi i tetahi o nga tikanga i whakaritea i te whakaputanga i a ia ki waho, tera ano ia e taea te hopu tonu ano i runga i tetahi warati e tukua ana e te Minita mo te taha Maori, a tetahi atu Minita ranei o te Karauna, ka whakahokia ano ia ki te wahi i noho herehere ai ia, a ko te whakahaere mona ka penei ano me kaore ia i rere, kaore ranei i whakaputaina i runga i te tikanga kua whakahuatia iho nei.