Nga Herehere Maori.
Whakawhaititanga.
Whakaingoatanga. | |
Matua Korero. | |
1. | Ingoa Poto. |
2. | Te wa e mana ai te Ture. |
3. | Ko nga Maori e noho tatari ana i roto i nga Whareherehere kia whakawakia, ka whakaarohia e purutia tikatia aua. |
4. | Kaua tetahi Kooti e tuku, &c., i aua Maori. |
5. | Ka whai mana te Kawana ki te whaka-rereke i nga Wharoherehere me nga kai tiaki. |
6. | Ka whai mana te Kawana te ki kia puta nga herehere, e whakarite koki i etahi tikanga. |
7. | Ki te mea ka takahia nga tikanga, karere nga herehere ka taea ano te hopu. |
He Ture hei whakarite mo to pupuri roa ake ana mo tetahi takiwa poto i etahi Maori e noho ana inaianei i roto i nga whare-herehere a te Kuini.
Notemea e ki ana te "Ture Whakawa i nga Whenua Raupatu, me nga Herehere Maori 1879," na, i raro i nga tikanga o tetahi Ture a te Runanga Nui, ko te "Ture Whakanohonoho Kainga i Niu Tireni 1863," me nga Ture whakatikatika i reira, i tangohia etahi whenua a nga tangata Maori o te Tai-hauauru o Te Aotearoa, ko etahi o aua whenua kua hokona, kua tukua atu, ko etahi wahi kei te mau tonu ki te Karauna; a kua kiia mo te taha ki etahi o aua Maori, tera ano etahi whakaaetanga a te taha Kawanatanga o te Koroni mo aua whenua i tangohia ra, na, ko aua whakaaetanga kaore i whakaritea; a, tetahi ano, ko aua Maori i mua atu, a i taua takiwa ano e noho amuamu ana, kua whakararuraru hoki etahi o aua Maori i te rangimarire o te katoa, me etahi atu hara ano kua mahia e ratou; na, i kiia tera e mutu taua amuamu, mehemca e kimi whiriwhiria ana a roto o aua whakaaetanga, me aua raruraru kua kiia ake nei, no reira i meatia e tika ana kia whakaturia tetahi Komihana hei pera: Na, i kiia ano e taua Ture he tokomaha nga tangata Maori kua whakataua kia whakawakia ki roto ki te Kooti Hupirimi i Poneke me etahi atu wahi, mo aua hara, a kei roto aua Maori nei i te whare-herehere e noho ana; na, i whai-tikanga, mo te rangimarire, me te ora o te Koroni kia whakatarewatia te huarahi o te Ture, a ko te Whakawakanga o aua Maori, kia whakawakia i raro i tetahi Ture hanga ake ano:
A, no te mea i runga i aua matua-korero whai-ture-tia ana ma te Kawana i roto i te Kaunihera, i runga i tetahi Komihana, i raro i te hiiri o te Koroni, e whakatu etahi tangata Komihana, hei kimi whiriwhiri i nga whakaaetanga katoa, me nga whakaritenga i whakaotia, e kiia ana ranei i whakaotia, a te taha Kawanatanga o te Koroni ki tetahi tangata, ki etahi tangata ranei e pa ana ki aua mea kua korerotia i mua ake nei, ko etahi ranei o aua mea e pa ana ki nga whenua e takoto ana ki waenganui o Paraninihi me te awa o Waitotara i te Taihauauru o Te Aotearoa; na, i runga i taua Ture i whai-turetia ano, i runga i te whakaaro kia mau tonu te rangimarire ki te Koroni, ma te Kawana i roto i te Kaunihera e whakarite te ra hei whakawakanga mo aua Maori, engari hoki kia kaua taua ra whakawakanga e whakaritea mo muri atu i te korenga o tenei Ture: a, tetahi ano kia whai-mana tonu taua Ture tae noa ki nga ra e ono-tekau i muri iho i te tuwheratanga o tera Paremete, kaua kia roa atu: A no te mea i runga i taua Ture i whakaturia ano tetahi Komihana i te rua-tekau o nga ra o Hanuere kua pahure nei, hei kimi whiriwhiri i aua raruraru, a kua oti i taua Komihana inaianei tetahi whiriwhiringa o aua mea i tukua atu ra ki a raua: Ko aua Maori inaianei kei roto i nga whare-herehere a te Kuini i Tanitini, me Hokitika, na, e tu ana inaianei to ratou whakawakanga mo te rua-tekau-ma-ono o nga ra o tenei Hurae, a hei te rua-tekau-ma-waru o tenei marama ano mutu ai te mana o taua Ture:
page 2Notemea e whakaarohia ana, kaore he tikanga kia whakawakia aua Maori mo te whakatau i tetahi whiu kia ratou: notemea hoki tera ano etahi atu tangata Maori e noho ana inaianei i roto i aua whare-herehere a te Kuini, i whakawakia, i hereheretia mo etahi hara, a e puritia ana inaianei i roto i aua whare-herehere i te mea kaore i ahei ki te whakarite tuara hei whakapono e kore ano ratou e tutu:
Na notemea tera e raruraru te rangimarire o te Koroni, a tae atu ki te tututanga mehemea ka tukua aua Maori ki waho kia hoki ki te takiwa ki te Tai-hauauru i te mea hoki e taria ana etahi tikanga tera pea e tika kia hapainga i runga i te whakahau a aua Komihana, i runga hoki i te whakaaro kia whakataua te ngakau amuamu e mau nei i roto i taua takiwa:
No reira ka Meingatia hei ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui nei i roto i te Paremete i raro i tona mana enei tikanga e whai ake nei:—
1. | Te Ingoa poto o tenei Ture ko "Te Ture mo nga Herehere Maori, 1880. |
2. | Me mana tonu tenei Ture tae atu ki te mutunga o tera tunga Paremete, me kaua e roa atu. |
3. | Ko nga Maori katoa kua hereheretia a e noho tatari ana kia whakawakia penei kua kiia ake nei, me era atu Maori katoa hoki e puritia herehere nei i runga i te kore tuara mo te noho pai, ka whakaarohia i konei i hopukia tikatia i runga i te ture, e tika ana i runga i te ture kia hereheretia, a e tika ana hoki i runga i te ture kia puritia i roto i te whareherehere. |
4. | Kaua tetahi Kooti, tetahi Kai-whakawa, tetahi Kai-wha-kawa Awhina tetahi atu tangata ranei e utu e whakaputa ranei ki waho i aua Maori, engari ma te Ota anake a te Kawana i roto i te Kaunihera ahakoa rereke ta te Ture i mea ai. |
5. |
Ma te Kawana i raro i te warati a tona ringa, i ia wa i ia wa, ina Mtea e tika ana kia peratia, mana e whakarereke i nga kai-tiaki o aua herehere me nga wahi e hereheretia ana ratou, etahi ranei o ratou. Na ko aua tu tangata me tau i runga i te ture ko era nga kai-tiaki me nga kai-pupuri o aua Maori, na ko nga wahi e hereheretia ana aua Maori ko era nga wahi i runga i te ture hei noho hereheretanga, hei pupuritanga mo ratou. E tonoa ana i konei nga kai-tiaki whare-herehere katoa, nga pirihimana me nga Apiha o te Ture kia awhina kia rongo ki nga tikanga kua kiia ake nei. |
6. | Ma te Kawana i ia wa i ia wa i raro i te warati a tona ringa, e ki kia puta katoa, etahi ranei o aua Maori ki waho o te whareherehere, a mana e whakatakoto i runga i tera huarahi nga tikanga me nga ritenga e whakaarohia ana e ia. |
7. | Ki te rere tetahi Maori i roto i te whareherehere, a mehemea i whakaputaina ranei ia i runga i te tekihana i runga ake nei, ka tahuri ia ki te takahi i tetahi o nga tikanga i whakaritea i te whakaputanga i a ia ki waho, tera ano ia e taea te hopu tonu ano i runga i tetahi warati e tukua ana e te Minita mo te taha Maori, a tetahi atu Minita ranei o te Karauna, ka whakahokia ano ia ki te wahi i noho herehere ai ia, a ko te whakahaere mona ka penei ano me kaore ia i rere, kaore ranei i whakaputaina i runga i te tikanga kua whakahuatia iho nei. |