Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Laws of England, Compiled and translated into the Māori language.

Raipere

[ko te tohutoro i roto i te reo Pākehā]

Raipere.

Tetahi mahi he, tona panga, kei te ingoa pai o te tangata, ko te Pukapuka-raipere, whakakino-ingoa nei, ka tuhia, ka taia ranei, tukua ana hei matakitaki ma te tini; ara, ko nga mea o roto, koia nei ko nga mea puta ngakau kino, whakakino ingoa nei ano. Ahakoa ia te puakina te tino kupu-whakakino e ahei te whakawa taua kupu, tena, me he mea he whakakino, he whakatutua i te tangata ta taua mea ki roto ki nga kanohi o ona hoa tangata, whakahe ranei i a ia, mea ranei kia kataina ai e te tangata; ahakoa mea ta ki te perehi, mea tuhituhi a reta ranei; mea whakaahua ranei; ka meinga ano hei Raipere. E wahi-rua ana hoki tenei hara, te Raipere; he Hara-Hiwhiri tetahi wahi, he Hara-Kirimina tetahi. Tirohia te Upoko korero i nga Hara-Kirimina "Raipere." 57.

Tetahi mahi he, tona panga, kei te ingoa pai o te tangata; ko te tangata ka kawe ngakau kino, take kore, i tetahi tangata ki te whakawa. He tikanga whakautu nui to te Ture mo tenei mahi he. Otira, ma te taea e te tangata-whakawa te whakakite atu, kahore rawa he take ahua tika i kawea ai ia e tera kia whakawakia, ma reira anake ka tika ai tana whakawa i a ia, tana tono ki te kooti-whakawa kia whaiututia mai.

E wha enei mea mana e tika ai te whakawa a te tangata i tetahi atu tangata mo tenei hara, ara, mo ta tera kawenga ngakau kino, take kore, i a ia ki te whakawa mo te Hara-Kirimina; ma enei mea ewha kia kitea anaketia hei take, ka tahi ka tika he whakawa ma tenei.

1.Kaua e whai take ahua tika mo ta tera whakawa i tenei.
2.Kia teka ta tera whakapaenga i tenei.
3.Kia whai ngakau kino tera, te tangata nana i kawe he ki te whakawa, ki tenei.
4.Kia pa ano he he ki tenei, ki te tangata i kawea hetia ki te whakawa e tera, he mea pa ki a ia no taua whakawakanga ano; pa ki tona tinana ranei, i wharehereheretia; ki tona ingoa pai ranei, i korerotia kinotia; ki ona rawa ranei, i pau i taua whakawakanga.

Kotahi tenei mahi he, tona panga, kei to te tangata tikanga rangatira, ara, kei tona tikanga e meinga nei e te Ture ko ia tonu tona rangatira. Ko te Whareherehere take kore a tetahi tangata i tetahi. He tikanga ano tetahi a te Ture hei whiu i te tangata nana tenei hara, he Hara-Kirimina hoki. A, he tikanga ano tetahi a te Ture hei whakaora i te tangata ake i Wharehereheretia takekoretia; ko tera, nana te mahi he ki a ia, ka whakawakia, ka tonoa ki te Akihana Hiwhiri; kia utua e ia nga rawa o tenei i ngaro i tona Wharehereheretanga.

Erua enei mea mana e tuturu ai tenei mahi he, ara, e tika ai kia meinga hei Whareherehere takekore na tetahi tangata i tetahi.

1.Ko tona tinana kia puritia maoritia.
2.Ko te puritanga kia tika ke i ta te Ture.

Ka puritia te tinana o te tangata, ka meinga, kua Wharehereheretia; ahakoa whareherehere nei ano, whare noa iho ranei, te whare i puritia ai ki reira; ahakoa ranei ko te herehere i te tangata ki waenga huanui, pupuri maori ai ki reira; ka meinga, he Whareherehere ta tera i a ia. Na, ka kiia, he Whareherehere takekore, tika ke hoki i a te Ture, me he mea pokanoa, kahore hoki he tikanga i tera i herea ai, i puritia ai tenei e ia.

Me korero e tatou i konei tetahi tu mahi he, tona panga, kei o te tangata tikanga motuhake e noho nei ia i te ao; ara, te mahihe, tona panga, kei a ia tane, kei a ia wahine, kei a ia matua, kei a ia tamaiti.

E toru enei nga mahi he ki te tangata, tona panga, kei a ia tane.

1.Ko te tango pokanoa i tana hoa wahine kia riro.page 44
2.Ko te moe puremu i a ia.
3.Ko te patu, ko te tukino i a ia.
1.Ko te tango pokanoa i te hoa wahine a tetahi tangata. Erua nga tikanga o tenei mahi he. Tetahi, he mea tinihanga, he mea whakawai te wahine; tetahi, he mea tango maori. Heoi, ki ta te Ture titiro, he tango maori ano raua rua, ara, he mea to, ta te mea, ki ta te Ture tikanga, kahore ma te wahine whakaae. Ko te tikanga whakaora mo te tane, me Akihana, ara, me whakawa; a, ka riro ano he whakautu i a ia mo te tangohanga.
2.Ko te moe puremu i te hoa wahine a tetahi tangata, He tino Hara-Hiwhiri tenei, he he nui rawa ano hoki. He tikanga whakautu ano ta te Ture mo tenei he, me Akihana e te tane, ara, me whakawa te tangata puremu. Ko te tikanga o te utu e whakaritea e te Kooti, ekore e tuturu ki te ritenga kotahi. Kei etahi, ka nui ano; kei etahi, ka iti ano. Ka tirohia te tu o te tane tupu, o te tane whaiaipo, i rangatira ranei i ware ranei, i whairawa ranei, i rawa-kore ranei; kei reira hoki tetahi wahi. Ka tirohia hoki to raua ritenga i tu ai raua tetahi ki tetahi, he whauaunga ranei, he tangata ke ranei, he aha ranei; kei reira tetahi wahi. Ka tirohia ta te tane whaiaipo, he pehea ranei tana whakawai, i nui rawa ranei, i aha ranei; kei reira ano tetahi wahi. Ka tirohia to te wahine tikanga whakahaere, me tona ahua i mua ake i te puremutanga, he wahine noho pai ranei, aha ranei; kei reira ano tetahi wahi Ka tirohia te tikanga whakahaere a tana tane tupu ki a ia i mua ake i te puremutanga, i tikanga pai ranei, i atawhai-kino ranei; kei reira ano tetahi wahi. Me he mea, ha kitea, na te tane i timata te mahi puremu; ka meinga tenei hoi whakahokinga mo te utu ki a ia. Me he mea, ka kitea, he mea whakaae nana te puremutanga ki tana wahine, kua mahue rawa ranei tona hoa wahine i a ia, noho wehewehe rawa ana raua i te wa i puremutia ai; na, kahore he tikanga whakawa ma te tane, ekore e tu he Akihana mana. Na, kei nga whakawakanga penei, ma te mea kia kitea i tino marenatia ano te tane ki tana wahine, ka tika ai te whakawa, ka tu ai te Akihana. Kei nga tini whakawakanga, kati ano kia kitea, ko te korero noa iho o nga tangata, nana, na taua tangata tera wahine, ko to raua noho tahi hoki, hei meatanga, kua marenatia ano.
3.Ko te patu, ko te tukino i te hoa wahine a tetahi tangata. Me he mea, he Huaki noa iho, he Patu noa iho, he Here noa iho ranei na te tangata i te hoa wahine a tetahi; na, he tikanga whakaora ano ta te Ture; me Akihana ano; me tono ki te Kooti-whakawa kia homai he whakautu. Ko raua tahi, ko te tane raua ko tana wahine, me whakakotahi hei "Tangata whakawa." Otira, me he mea i tino kino rawa te patunga, te tukinotanga, mate ana te wahine, mahuetia ana te tane i runga i te mate o tona wahine; na, ka motu haketia ano e te Ture he whakautu ki a ia, me Akihana whakawa e ia te tangata nana i tukino tana wahine; mana kotahi tana Akihana.

Ki te whakawaia te kotiro e tetahi tangata, moea tahaetia iho o ia; e ahei ano kia Akihanatia taua tangata e te matua tupu o taua kotiro, e tona kai tiaki ranei: a, ka riro mai ano he wbakautu. Heoi te mea mana kia kitea, hei tikanga e tu ai te Akihana, ara, te whakawa, ko nga tau o te kotiro kihai i tae ki te 21, i te moenga tahaetenga ai e taua tangata. Tena, me he mea i neke ake i te 21 nga tau o te kotiro i te wahi i moea tahaetia ai; na, me whakakite atu e tona matua, e tona kai tiaki ranei, i a ia ano taua kotiro e noho ana i te wahi i moea tahaetia ai, a raru ana ia i te mahuetanga o ana mahi i mahi ai ia ki a ia, no tona peratanga; ma tenei kia tino kitea ka tu ai he Akihana mana, ka tika ai tana whakawa i te tangata nana taua kotiro i whakawai.

Na, kei te whakaritenga i te utu e te Kooti whakawa, ka tirohia ano tona whakama, i meinga nei tenei kia whakama, i te mahi he a tera ki tana kotiro; kei reira hoki tetahi wahi. A, me titiro ano nga tikanga whakahaere o tetahi, o tetahi; me pera hoki me te tikanga whakawa puremu i korerotia ake nei; kei reira hoki, kei te tikanga whakahaere a te kotiro, a nga matua; kei reira tetahi wahi e hoki ai te whakautu ki te tangata whakawa. Kotahi tenei mea kia mohiotia; kahore he whakawa ma te wahine i peratia; ekore e tu he Akihana mana; erangi ano ma tana matua, ma tona kai-tiaki, te Akihana, ara, te tono ki te Kooti-whakawa kia whaiuturia taua mahi he; ta te mea hoki, e kore e tika te ki, he mate to te wahine i taua mahi he, i te whakaae nei hoki ia; erangi, he mate to tona kai-atawhai i noho ai ia, i mahi nei ia ki a ia; a, ma taua kai-atawhai ano te Akihana-whakawa.

page 45

Tenei tetahi tikanga a te Ture. Ka rohea te takiwa e tika ai te Akihana-whakawa mo te Hara-hiwhiri. Kia taea te wahi i whakaritea e te Ture hei rohe; na, kahore he whakawa ki tua atu. He tini nga tikanga whakarite rohe penei; he mea ano, ko tona rohe; he mea ano, ko tona rohe. Heoi, me whakaatu i konei ko nga tino tikanga pera ekore nei e tika kia mahue, erangi, kia mohiotia ano e nga tangata Maori.

Ko te take i whakatakotoria ai enei tikanga rohe whakawa e te Ture; he mea tetahi, kei awangawanga tonu, no wai ranei no wai ranei tera oneone, tera mea, tera mea, erangi, kia whai-tuturutanga tona take; tetahi, kia ata noho ai te iwi; tetahi, hei arai mo te mahi oati teka; tetahi, he mea kia taea nga korero me nga tikanga o te mea e kawea ana kia whakawakia, kia whakaputaina hoki i te mea kei te ora ano te hunga i kite, i mohio, ki ona tikanga, i te mea ano hoki kei te maharatia ano e ratou; kei kore e rohea tona takiwa e tika ai kia whakawakia, ka tukua kia roa noa atu, ekore e taea taua hunga i kite, i mohio, te whakatu ki te whakawakanga, kua riro, he wahi ke, kua mate ranei, kua wareware ranei i a ratou nga korero me nga tikanga o taua mea.

Na, tetahi rohe, ko to te Nama: rohea ana e te Ture tona takiwa e tika ai te Akihana-whakawa ki te ono tau. Na, ki te mea ka taka ki tua o te ono tau no te namanga; no te homaitanga utu ranei i runga i taua nama; no te tuhinga ranei ki te pukapuka i te whaka-aetanga kia utua; kaore e tika te Akihana. Kahore a te Ture wahi ki te tangata nana nga rawa i tera, nona hoki te he ki te waiho roa. E pera ana hoki te tikanga mo nga Kawenata-whakaae a nga tangata, tetahi ki tetahi; ki te hapa ta tetahi, a meinga ana e tetahi kia whakawakia, me hohoro te whakawa i roto i nga tau e ono.