The Laws of England, Compiled and translated into the Māori language.
Wahi Tuatahi. — Ko Nga — Hara Kirimina
[ko te tohutoro i roto i te reo Pākehā]
page break
Wahi Tuatahi.
Ko Nga
Hara Kirimina.
page 1
Te Ingoa o te Hare me tona tikanga, he pehea tons meatanga. | Tona Whakautu, Whiu ranei. | Te Kooti mana e Whakawa. | ||||||||||
1. Apatakihana, (Tango pokanoa i te Kotiro). | ||||||||||||
Ko te tangata ka kape i ta te Ture ka tango i te kotiro kahore ano i marenatia, kaore ano hoki nga tau i tae ki te 16, tangohia ana e ia i nga ringaringa o te hunga kei a ia nei te tikanga mo te tiaki i taua kotiro, a kaore taua hunga tiaki i pai kia tukua ia (Tirohia Upoko-whakaatuatu.) | Ka Whainetia ka Wharehereheretia ranei: tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
2. Whakatahe. | ||||||||||||
Ko te tangata ka whangai i tetahi wahine, ka mea ranei kia whangaia, ki tetahi mea whakamate hei mea i a ia kia whakatahe; ka mahi ranei i a ia ki tetahi raweke aha. ranei hei mea i a ia kia whakatahe. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata uru ki tenei hara i muri i te meatanga ai. | Ka Wharehereheretia kaua ia e neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
3. Akhiehori, (Hungu Uru-hara.) | ||||||||||||
Ki te Hara- Wheroni, a no mua te urunga no muri te meatanga i taua Hara-Wheroni. | Ka peratia te whiu mona mo te tangata hoki nana pu ake to hara. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ki te Hara-Wheroni a, no muri te urunga, no mua te meatanga—ara ki nga Hara-Wheroni kahore nei i takoto ke tona tikanga whiu mo te hunga-uru. (Tirohia Upoko-whakaatuatu) | Ka Wharehereheretia kaua ia e neke ake i te Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
4. Whakapae Hara Kirimina. | ||||||||||||
Ko te tangata ka whakapae i tetahi tangata ki te Hara-Kirimina ka kupu whakawehiwehi ranei ki a ia tena e whakapaea e ia ki te Hara-Kirimina, he mea nana kia homai ai he moni, he aha ranei. Tirohia "Whakawehi." 89. (Tirohia Upoko-whakaatuatu.) | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Taututu Awhirei. | ||||||||||||
Ko te hunga tokorua, tokohia ranei, ka taututu ka whawhai ki tetahi wahi haerenga noatanga o ia tangata, whakamataku iho te iwi. (Tirohia Upoko-whakaatuatu.) | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Kararehe. | ||||||||||||
Tirohia "Whakatupu nanakia, whakamamae Kamaehe." 30. | page 2 | |||||||||||
Mea. Whawhai, (Pu, patu, aha, aha.) | ||||||||||||
Ko te tangata ka whakaako i etahi ki te hapai Mea-whawhai, ka mahi tahi ranei tiua ko tetahi e pera ana, i reira ranei i tetahi wahi kia whakaakona ai, e whakaakona ana ranei, a kahore he tikanga i te Kawanatanga | Ka Wharehereheretia, kaua ia e hipa ake i te Wha Tau. Tetahi, ka Whainetia ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka mau haere i nga Mea-whawhai, patu, mea whakawehiwehi. | Ka tangohia nga Mea-whawhai, ka Wharehereheretia, pai oa te Kawanatanga kia tukua. | |||||||||||
Ko te tangata ka mea i runga i te whakaaro, i te mohio hoki, a ka homai, ka kawe ranei ki uta, ka tuku atu ranei i etahi Mea- whawhai, Pu, Paurapupuhi, Patu, aha ranei, ka mea ranei kia kawea ki uta, kia tukua ketia atu ranei, ki te kore ana Pukapuka Raiheni na te Kawanatanga. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Rau Pauna, me te tangohia ano te mea i kawea ki uta i tukua ketia atu ranei. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu. | ||||||||||
Ko te Rangatira o tetahi Kaipuke ka kawe ki uta, ka tuku, atu ranei, ka mea ka whakaae ranei kia kawea ki uta, kia tukua atu ranei, etahi Meawhawhai pera, ki te meatia e ia i runga i te whakaaro me te mohio, a kahore ana Pukapuka Raiheni | Ka Whainelia, kaua ia e neke ake i te Rima Rau Pauna, me te tangohia ano hoki tana kaipuke. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu. | ||||||||||
Ko te tangata ka mea i runga i te whakaaro, i te mohio hoki, a ka poka ke i te Panuitanga a Te Kawana, ka hoko, ka tuku atu ranei, i etahi Meawhawhai, Paura- pupuhi, Mea whawhai, aha ranei, ki te kore ana Pukapaka Raiheni na te Kawanatanga. | Ka Whainetia, kaua ia e ne ke ake i te Rima Rau Pauna, me te tangohia ano te mea i kawea ki uta i tukua atu ranei. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu. | ||||||||||
Ko te tangata ka kawe, ka mea ranei kia kawea, etahi Mea-whawhai Paura-pupuhi ranei—ki te neke ake i te 2 pauna te taimaha,—i tetahi wahi o te Koroni ki tetahi atu wahi, ki te kore ana Pukapuka Raiheni na tetahi Kai whakarite Whakawa Hatihi. | Ka Whainetia kaua ia e ne ke ake i te Rima Tekau Pauna; kaua hoki e neke iho i te Rima Pauna. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu. | ||||||||||
Ko nga Mea-whawhai, Paura-pupuhi i peratia te kawe pokanoa. | Ka tangohia. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu. | ||||||||||
Ko te tangata ka hanga ka whakaora ranei i etahi Mea-whawhai, Paura-pupuhi ranei, ki te kore ana Pukapuka-Raiheni. | Ka Whainetia kaua ia e neke ake i te Rima Tekau Pauna; kaua hoki e neke iho i te Rima Pauna. | Kooti o te KaiWhakarite WhaKawa Tuturu. | ||||||||||
Rere. Ka wahia nga Utu-whaine, ko tetahi taha ka hoatu ki te tangata nana i whakaatu. | ||||||||||||
9. Arahona (Tahu whare, aha, aha, ki te ahi.) | ||||||||||||
Ko te tangata ka tahu i tetahi whare-noho ki te ahi, he tangata hoki kei roto. | Ka Whakanatea. Tetahi, ka wharehereheretia, mate noa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahu i tetahi Whare karakia Ki te ahi, i tetahi Whare noho ranei, whare aha ranei. | Ka wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahu i tetahi Kaipuke ki te ahi, ka mea ka aha ranei e kino rawa atu ai tetahi Kaipuko, he mea nana kia kohurutia, kia whakamatea rawatia tetahi tangata. | Ka Whakamatea. Tetahi, ka Wharehereheretia, mate noa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahu i tetahi Kaipuke ki te ahi, ka mea ka aha ranei e kino rawa atu ai tetahi Kaipuke, ahakoa Kaipuke kaore ano i oti te hanga, Kaipuke ohi ranei,— he mea nana kia rarua, kia he ta tangata nana, kia kino ranei nga rawa i renga i taua kaipuke. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. page 3 | ||||||||||
Ko te tangata ka tahu i tetahi Pa Witi, Pa kai aha ranei, ki te ahi, Pa Hei ranei, Taipu-rakao ranei aha ranei. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahu i tetahi tupuranga Witi, aha, aha, ki te ahi, i te mea e tu ana ano, kua kotia ranei. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka taho i tetahi Whare-paamu ki te ahi, he mea nana kia mate, kia rarua, kia he ranei tetahi tangata, ona rawa ranei. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahu i tetahi Takakau, Hei, Para, aha ranei, ki te ahi, ki roto ki tetahi Whare-paamu, he mea nana kia wera ai toua whare. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka whakatakoto ki runga, ka whiu ki roto ranei, ki tetahi Whare, i te Paura-pupuhi, he mea naua kia were ai, kia kino rawa atu ai ranei taua Whare. | Ka Wharehereheretin, kaua in e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka anga ka mea nui i tetahi aha ranei kia wera ai tetahi Whare, Kaipuke ranei, kia wera ai ranei tetahi Pu Witi, aha ranei, kia wera ai ranei etahi hua aha ranei o te whenua, ahakoa te kainga e te ahi taua Whare, Kaipuke. Pa Witi, aha ranei. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata e noho mohio ana kei a ia etahi Paura pupuhi, mea whakamataku, whakamate ranei, mea aha ranei, me te whakaaro ano kia waiho tana mea hei meatanga mana—ma tetahi atu tangata ranei—i tetahi o nga Hara erua i korerotia tetatia ake nei. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata uru ki tenei Hara i muri i te meatanga ai. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahu i etahi hanga ki te ahi ki roto ki tetahi whare e meinga ai he Hara-wheroni mehemea ka tahuna taua whare ki te ahi. (Tirohia Upoke-whakantuatu.) | Ka Wharehereheretia, kaua ia e heke ake i te Ono Tau; | Kooti Hupirumi. | ||||||||||
9. Huaki. (Rere kino ki te tangata.) Ko te Huaki mea noa iho. | ||||||||||||
ko te tangata ka kape i ta te Ture, ka Huaki, ka rere kino, ka aki kinlo, ka patu ranei, i tetahi atu tangata. | Ka Whainetia, ko nga moui, huia ki nga utu o te whakawakanga, kaua e neke ake i te Rima Pauna; ka Wharehereheratia ranei, kaua ia e neke ake i te Rua Marana. | Kooti o te KaiWhakarite Whukawa Tuturu; Kooti ranei o nga Kai Whakarite Whakawa Hatihi tokorua. | ||||||||||
Rere. E ahei ana te whakarite kia wehen mai tetahi wahi o te Utu-whaine ki te tangata i mate i te huakanga,—me he mea pokanoa ia, a mehemea heki i whare tona tinana; — ko te wahi ia a te Uta-whaine e tukua ki a ia kaua e neke ake i te hawhe. | ||||||||||||
ki te mea i whara kino rawa. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia huki. | Kooti Hupirimi. page 4 | ||||||||||
Ko te tangata ka pupuhi i te pu ki tetahi atu tangata, ka aro ranei ki te wakapaku i te pu puru, ka oka, ka wero, ka tepahi ranei, ka patu ranei, ka aki kino ranei i a in a maru iho;—he mea nana kia kino ai, kia haua ai, kia kopa ai ranei taua tangata, he mea ranei naua kia whara-kino ai tona tinaua, he mea ranei kia mawhiti atu ai, kia kaua ai e mau, tetahi tangata e hopukia tikatia ana i runga i nga tikanga o te Ture. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka kape i ta te Ture, ka ngakau kino, a pangia kinotia ana e ia tetahi atu tangata —whara kino iho toua tinaua—ahakoa whai patu te ringa, kahore ranei he patu: ko te tangata ranei ka kape i ta te Ture, ka ngakau kino, a ka oka, ka wero, ka tepahi, ka patu ranei i tetahi tangata maru iho. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Turu Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka mea kia haria tetahi mea hu; (pera me te Paura-pupuhi nei,) ka whiu ranei i tetahi wai-nanakia he mea nana kia ranei tetahi whara ai, kia mate ai, kia kino ai tetahi tangata i taua mea. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka hanga kino ka whakahu i tetahi whare ki te Paura-pupuhi,—ki tetahi mea pera ranei,—wera ake, kino rawa atu ranei taua whare, he mea nana he whakamate-kohuru i tetahi tangata, he whakekino ranei i a ia, kia kopa ai, kia whara kino at ranei tona tinana. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko nga tangata e uru ana ki tenei Hara i nuri i te meatanga ai. Tirohia "Aronga ki te whakamate-kohuru" 10. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka Huaki i tetahi atu tangata, he mea nana kia murua e ia. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka Huaki i tetahi atu tangata, he mea nana kia meatia e ia tetahi Hara-Wheroni, Puromu-Reipa ranei. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau: ka Whainetia hoki, ka Whakaoalitia hoki ona hoa hei whakakapi mo tana kia ata noho ia. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka Huaki ka rere kino ki te Katipa i a ia e mahi ana i tana MahiKatipa, ka huaki ranei i te kai-awhina i a ia i runga i tana Mahi-Katipa. | Ka Whareherehertia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau: ka Whainetia hoki, ka Whakaoatitia hoki ona hoa hei whakakapi mo tana kia ata noho ia. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka Huaki, ka rare kino ki runga ki tetahi tangata he mea naua, be whakanehenehe atu, he arai riri atu kei mau ia tetahi atu taugata ranei, e hopukia tikatia ana e purutia tikatia ana rane i runga i nga tikanga o te Ture. | Ko Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau: ka Whainetia hoki, ka Whakaoatitia hoki ona hoa hei whakakapi mo tana kia ata noho ia. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
ko te tangata ka Huaki i te Katipa-pehiara, ka whakatenatena atu ranei i tetahi atu kia pera. | Ka Whareheheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau: ka Whainetia hoki, ka Whakaoatitia hoki ona boa hei whakakapi mo taua kia ata noho ia. | Kooti Hupirimi. page 5 | ||||||||||
Ko te tangata ka whakaware, ka arai, ka whakararu ranei i te hunga e whakaora ana i a ratou i te moana, i te kuipuke-pakaru, tahuri. (Tirohia Upoko whakaatuatu.) | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
10. Aronga Ki Te Whakamate—Kohuru I Te Tangata. | ||||||||||||
Ko te tangata ka whangai i tetahi atu tangata ki tetahi kai ranei—mea ranei, whakamate-tangnta: —ko te tangata ka oka, ka wero, ka tapahi, ka aki kino, ka patu ranei i te tangata—maru iho, ka mea ka aha ranei e whara kino ai tona tinana, he mea nana, he whakamate-kohuru i taua tangata kia mate rawa. | Ka Whakamatea: he mea ano, ka Wkarehereheretia, mate noa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka aro ki te whangni i tetahi tangata ki te Kai-whakamate-tangata: ko te tangata ka pupuhi i tetahi tangata ki te pu, ka aro ranei ki te kopiro ki te whakatotohu i tetahi tangata ki te wai kia mate ai, ki te Arai-kopani rauei i te Manawa, ki te nonoti ranei i te kaki, he mea nana, he whakamate-kohuru i taua tangata kia mate rawa. | Ka Wharehereheretia, mate, noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata uru ki tenei hara i muri i te meatanga ai. | Ka Wharehereheretia kaua ia e neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka kape i ta te Ture, ka whangai i tetahi tangata ki tetahi kai ranei, aha ranei, hei Whakamoe hei whakapohehe i ona whakaaro, he mea nana kia ahei ai i taua mea tana—ta tetahi atu tangata ranei—mea i tetahi Hara-Wheroni. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
11. Aronga. Ki Te Mea Hara.Kirimina. | ||||||||||||
ko te tangata ka aro ki te mea i tetahi Hara Mihitimina, i tetahi Hara Hheroni ranei. | Ka. Whaitinetia, ka Wherehereheretia ranei: Tetahi, ko ta Whaine me te Whareherehere hoki. | Koolt Hupirimi. | ||||||||||
12. Whare Puremu. | ||||||||||||
Ko te tangata ka noho-tiaki i tetahi Whare puremu, Whare mahi he, kori, aha | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
13. Hara Pikami (Punarua.) | ||||||||||||
ko te tangata-wahine ranei-kua warenatin, a ka marena hoki i tetahi atu, me te ora ano te hoa tuatahi: ko te tangata ka whakakiki, ka whakaae ranel, ka whaka-uru, ka whakakaha ranei i tetahi hunga e mea ana i tenei Hara. | Ka Whareherheretia kaua ia e neke ake i te Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
14 Kohukohu. Parawhimi. | ||||||||||||
Ko te tangata ka korero i nga kupu ko hukohu mo Te Atua; ka korero ranei nga kupu whakatoi, whakahawea, whaka kore kore kore me Ihu Kara Iti; ka taunu ranei, ka whaka kore kore ranei; ka whakahahaki atu ranei i nga Karaipiture Tapu hei mea whakakata. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia haki. | Kooti Hupirimi page 6 | ||||||||||
15. Utu-Whakapati. | ||||||||||||
Ko te tangata ka hoatu i tetahi Utuwhakapati ki tetahi Kai-Whakarite-Whakawa, Katipa ranei Tangata ke ranei—he mahi whakahaere tana i nga tikanga 0 te Ture nni—hei mea whakapeau i tana whakahaere: Ko te Kai-Whakarite Whakawa, Katipa, Tangata whakahaere tikanga o te Ture ranei, ka tango i tetahi Utuwhakapati, hei whakapeau i tana whakahaere. (Tirohia Upoko whakaatuatu) | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia huki. | Kooti Hupirimi, | ||||||||||
16. Hara-Pakarari. (Waucahi-whare.) | ||||||||||||
Ko te tangata ka wawahi ka tomo ki roto ki to whare-noho o tetahi tangata i te po, he mea nana kia meatia e ia tetahi Hara-wheroni ki roto: Ko te tangata ranei, i roto, kua mea i tetahi Hara-wheroni i roto, a ka wahi i te whare hei putanga maua ki waho. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi ta-kiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ki te apitiria ki tenei Hara ko te Huaki hoki i tetahi tangata i roto i te whare, he whakaaro whakamate-kohuru i a ia kia mate rawa; ki te apitiria ranei ko te oka, ko te wero, ko te aki kino—maru iho te tinana,—ko te patu ranei i tetahi tangata. | Ka Whakamatea: Tetahi, ka Wharehereheretia, mate noa | Kooti Hupirimi | ||||||||||
17. Moe-Maori I Te Kotiro Iti. | ||||||||||||
Ki te kohine kaore nei i 10 noa ona tau, ahakoa whakaae ia, ahakoa kahore i whakaae. | Ka Wharehereheretia to tangata, mate noa; taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ki te kohine kaore nei i 12 noa ona tan, erangi, kua neke ake i te 10 tau, me he mea i whakaae ia. | Ka Wharehereheretia to tangata, ma te Kooti-Whakawa e whakarite kia pehea te roa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ki te kohine kaore nei i 12 noa ona tau, erangi, kua neke ake i te 10 tau, mehemea kahore ia i whakaae. | Ka Wharehereheretia, mate noa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
18. Kararehe-Katere. (Kau, hoiho.hipi, aha.) | ||||||||||||
Ko te tangata ka tahae i tetahi Hoiho, Kau, Ilipi ranei, ka whakamate marire ranei i tetahi Kararehe pera, he mea nana kia tahaetia e ia te tiuana, te hiako ranei. | Ka Wharehereheretia kaua ia e neke ake i teWaru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka ngakau kino, ka whakamate i tetahi kararehe pera, ka aki kino, ka patu ranei—haua iho, maru iho, kino iho ranei taua kararehe. | Ka Wharehereheretia kaua ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
19. Ki-Whakatara. (Tono Whawhai) | ||||||||||||
Ko to tangata ka pataritari, ka whiu i te kupu whakatara ki tetahi, tangata, ka tono ki a ia kia tautakitahi kia whawhai raua: ko te tangata ranei ka hoatu kia kawen, ka kawe ranei i tetahi kupu whakatara, ki tono whawhai ranei. (Tirohia Upoko whakaatuatu.) | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. page 7 | ||||||||||
20. Tinihanga, (ki te hokohoko, ki te aha). | ||||||||||||
Ko te tangata ka tinihanga tana hoko, he weiti tinihanga ana weiti. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka hianga-whakapati, riro ana i a ia te moni, taonga, aha ranei o tetahi ata tangata, he mea nana kia tahaetia e ia kia rito tini hanga i a ia. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te WhaTau. Tetahi, ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka aro, ka whai kia riro pera i a ia tetahi mea pera. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
21. Tamariki. Tirohia "Hunanga whanautanga" 24, "Moe-Maori" 17. | ||||||||||||
22. Moni-Koini. | ||||||||||||
Ko te tangata ka hanga ka whakaahua i tetahi Koini hei Moni-Koura, hei Moni-Hiriweha ranei. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka hanga kino i te Koini Moni-Koura, Moni Hiriwha ranei, kino iho taua Koini. | Ka Wharehereheretia, kaua a e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi, | ||||||||||
Ko te tangata ka whakaputa i tetahi Moni Koini- tinihanga—Koini ahua Koura ranei, Koini ahua Hiriwha ranei. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Kotahi Tau | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Hara Tuarua. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka hanga ka whakaora ranei i etahi Rino Koini Moni: ko te tangata ranei kei a ia nga mea pera. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata kei a ia etahi Moni-Koini tinihanga, he mea nana kia whakaputaina e ia bei Moni Mana. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Hara, Tuarua. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka hanga ka Koini-tinihanga i te Moni-Kapa. | Ka Wharehereheretia. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka whakaputa i te Moni Kapa Koini tinihanga: Ko te tangata kei a ia e toru, e hia atu ranei mea pera, he whakaaro ano taua kia whakaputaina e ia hei Moni mana. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Kotahi Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
23 Kamapauna-Hara | ||||||||||||
Ko te Kamapauna i te Hara-Wheroni;—Ko te tangata ka tango i te utu kia kaua e whaia e ia tetahi Hara-Wheroni kia whakawakia e te Ture, ara, ko te pera me te tangata ka tango i nga rawa i tahaetia, a whakahokia ana mai i runga i tana whakaae kia kaua e whaia e ia te hunga nana i tahae kia whakawakia e te Ture. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Tirohia "Tahae.Ruheni" 55. | page 8 | |||||||||||
Ko te tangata ka Kamapauna i te Hara-Mihitimina. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka Kamapauna i te korero whakaatu-hara i meatia i runga i tetahi Ture-penara;—ara, me to tangata ka tango nei i te moni kia huna e ia kia kaua e puta tana korero mo te hara o tetahi tangata. (Tirokia Upoko whakaatuatu.) | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
24. Huna-Whanautanga-Potiki. | ||||||||||||
Ko te wahine ka huna i te whanautanga o tana tamaiti, ka tanu puku, ka mea ka aha rauei i te tinana mate, he huna nana kei mohiotia te whanautanga. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
25. Whakapapa-Kanaplrahl. (Hono whakatupu puku i te he mo tetahi tangata. | ||||||||||||
Ko te hunga tokorua, tekohia atu ranei, ka whakapapa.
|
Ka Whaiaetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
26. Katipa (Pirikimana.) | ||||||||||||
Ko te tangata ka whakakahore, ka turi ina karangatia atu e te Katipa kia rera mai hei hon mona. | Ka Whainetia, ka Whare hereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te Katipa ka kore e mahi i tana mahiKatipa, ka turi ranei ki tetahi Warati, ki tetahi Whakahaunga ranei a tetahi Kai-Whakarite-Whakawa Hatihi i runga i te Ture. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Wha Tekau Hereni: Tetahi, ka Whareherehereti: kaua ia e neke ake i nga ra Kotehi Tekau, ki te kore e utua wawetia. | Kooti o nga Hatihi tokorna; o te Kai-Whakarite Whakawa Tuturu ranei. | ||||||||||
Ko te Katipa ka tango i te utu-whakapati, ka kore ranei e whakarite i te Warati, i te whakahaunga ranei a te Kai-Whakarite-Whakawa. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna; ko te wahi whakatoru ka ho atu ki te Kai-whakaatu. Tetahi, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Ono Marama. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu. | ||||||||||
Ko te Katipa ka tahuti. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna; ko te wahi whakatoru ka ho atn ki te Kai-whakaatu. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu. | ||||||||||
Ko te tangata ka whakamanuhiri. ka huna ranei i te Katipa tahuti. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna; wahia ma te Kai-whakaatu, kaua ia e neke ake i te wahi whakatoru. | Kooti o te KeiWhakarite Whakawa Tuturu.page 9 | ||||||||||
Te tikanga o te Katipa-Pehiara | ||||||||||||
Ko te tangata kua whakaturia hei Katipa-Pehiara ka whakakahore ina meatia kia oati. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna; ka Wharehereheretia ranei, kaua ia e neke ake i te Kotahi Marama. | Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi toko rua; o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu ranei. | ||||||||||
Ko te tangata ka kore e mahi, ka turi, ka whakakahore ranei ina meatia atu kia ta hei Katipa-Pehiara. | Ka Whainetia kaua ia e neke ake i te Rima Pauna. | Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi tokorua; o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu ranei. | ||||||||||
Ko te Katipa ka kore e mahi, ka turi, ka whakakahore ranei ina wkakahaua iho i runga i te Ture kia mahi i tetahi o ana mahi-katipa, ki te kore ia he take tika e whakakitea e ia mo tona turinga. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna. | Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi tokorua; o te KaiWhakarite Whakawa Taturu ranei. | ||||||||||
Ko te tangata ka Huaki, ka whakanehenehe ranei ki tetahi Katipa i a ia e mahi ana i tana mahi Katipa, ka whakakaha ranei ka whakatenatena ranei i tetahi atu tangata kia pera. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna; ka Wharehereheretia ranei. kaua ia e neke ake i te Kotahi Marama mo nga utn e Rima Pauna, neke iho hoki; a, kaua hoki e neke ake i te Rua Marama mo nga utn ke ake, ki te kore e utua wawetia. | Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi tokorua; o te KaiWhakarite Whakawa Taturu ranei. | ||||||||||
27. Whakahawea Kl Te Kooti-Whakawa. | ||||||||||||
Ko te tangata ka anga ka tikai ki te Kai-Whakarite-Whakawa Hatihi, ka mea ka whakahawea marie ranei ki tetahi Kooti-Whakawa. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Kotahi Marama. | Kooti o te KaiWhakawa Tuturu, o te Kai-Whakawa Hatihi kotahi ranei. | ||||||||||
Ki te Kooti Hupirimi. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
28. Kooti-Whakawa | ||||||||||||
Tirohia "Whakahawea ki te Kooti-whakawa" 27. | ||||||||||||
Hara-Kirimina | ||||||||||||
Tirohia, "Aronga ki te mea Hara-kirimina, 11 | ||||||||||||
29. Whakatupu-Nakakia | ||||||||||||
Ko te tangata ka whakatupu nanakia, ka whakamamae i tetahi tamaiti nohinohi e noho ana i raro i tona maru. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, kote Whaine me te Wharehere here hoki | Kooti Hupirimi. page 10 | ||||||||||
30. Whakatupu-Nanakia Whakamamae I Te Kararehe (i nga mea ora ehara nei i te tangata). | ||||||||||||
Ko te tangata ka patu kino, ka whakatupu nanakia ka aki kino i te hoiho, i te kararehe, kau ranei, aha ranei. | Ka Whainetia, kia Wha Tokau Hereni; ki te kore e utua, ka Wharehereheretia kia Tekau ma Wha nga Ra. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te tangata ka Pauni-tokiari ka maka i te kararehe, kau ranci, aha ranei, ki roto ki tetahi wahi kua taiepatia, a kahore e whangai i taua kararehe, ia ra, ia ra, ki te kai kia ora. | Ka Whainetia kia Rima Hereni mo te rangi kotahi. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
31. Katimauhe. | ||||||||||||
Tirohia, "Tahae-mokere," 80. | ||||||||||||
32. Korero-Whakapuaki. | ||||||||||||
Ko te tangata ka whakaae ki tetahi Korero whakapuaki ki to aroaro o te Kai-WhakariteWhakawa Hatihi, o tetahi atu tangata ranei kei a ia he tikanga whakarongo i taua Korero-whakapuaki, ki te mea ka whakaaetia e ia me te mohio ano he teka taua korero. | Ka Whametia, ka Wharehereheretia ranei. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
33. Whakaoho | ||||||||||||
Tirohia, "Taututu-awhirei," 5. "Tutu-raiota," 77. | ||||||||||||
34. Kuri. (Kuri-moimoi.) | ||||||||||||
Ko te tangata ka tahae i tetahi kuri; kei a ia ranei tetahi kuri kua tahaetia, ki te mea e mohiotia ana e ia he mea tahae. | ||||||||||||
Hara tuatahi. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna, te hipanga ake i te ritenga utu o te kuri i tahaetia. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Halihi kotahi. | ||||||||||
Hara tuarua. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i nga Marawa Tekau ma Rua. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko enei Ture mo nga kuri, no Akarana anake, no nga Taone. | ||||||||||||
Ko te tangata nana tetahi kuri neke ake nei i te toru marama, te pakeke, ka mau ki tetahi huanui ki te wahi whenua takoto noa ranei, kahore nei i taiepatia,—ki te kore ona Nama-tikete, e mau ana i taua kuri. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Hereni. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tinihanga, ka hanga, ka whakaahua ranei i tetahi Nama-tikete, ka hoka ranei, ka mau ranei ki tetahi pera; ko te tangata ranei i a ia tetahi pera,—me te mohio ano ia he mea hanga-tinihanga. | Ka Whainetia, kaua: a e neke ake i te Rua Tekau Hereni. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te kuri haere noa kahore ona ariki, ahakoa Tikete, ahakoa kahore he Tikete i a ia, ma te Katipa e hopu, a ki te hohero atu te kai-tiki i roto i nga haora e wha tekau ma waru, me utu e te kai-tiki kia Rima hereni; ki te korerotia atu ki te tangata nona, a kahore e tae te kai-tiki; e pai ana kia whakamatea taua kuri. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.page 11 | |||||||||||
Ko te kuri nanakia, ngau tangata, ka haere noa, -e pai ana kia whakamatea;-a ko te hunga naua i tuku kia haere noa | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Wha Tekau Hereni. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi ketahi. | ||||||||||
Ko te tangata nana tetahi kuri ka rere ka ngau i te tangata, i te kararehe,-kau ranei, aha ranei, -i te huanui, i roto ranei i tetahi wahi kahore i taiepatia,-oranoa ana tetahi tangata te mate tona tinana, nga wahi ranei o tena tinana; mate ana, kino ana ranei te Kararehe, Kau, aha ranei, tetahi atu taonga ranei, o tetahi tangata i taua kuri: me utu e te tangata nana te kuri. | Kaua ia e neke ake i te Rima Pauna. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Rere.-E ahei ana kia wahia te utu-uchaine kia hawhe ma te Kai-whakaatu, ma te tangata ranei naua i kawe ki te whakawakauga | ||||||||||||
35. Rongoa-Taruku | ||||||||||||
Ko te Tangata ka kape i ta te Ture, ka whangai i tetahi atu tangata ki te rongoa Kororohama, Rutanama ranei, ki tetahi atu rongoa Taruku aha ranei, hoi whakamoe hei whakapohehe ranei i nga whakaaro o taua tangata-he mea nana kia meatia e ia tetahi hara-wheroni, he whakanru ranei ki ta tetahi atu tangata meatanga i te hara-wheroni. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
36. Haurangi-Waipiro. | ||||||||||||
Ko te tangata ka haurangi i te waipiro, a whakaponotia ana tona hara e te Kooti-whakawa. | Ka Whainetia kia Rima He reni, tee noa ki te Rua Tekau Hereni, ki te koro utu; ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tekau ma Waru Haora. | Kooti o to Kai Whakarite Whakawa hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te tangata ka toru haurangi tanga i te waipiro i roto i nga marama e ono, a whakaponotia ana tona hara e te Kooti-whakawa. | Ka Whainelia kia Rima He. reni, tae noa ki te Rua Tekau Hereni; ka Wharehereheretia hoki kia Whiu nga Ka. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
37. Mawhititanga; Pakaruhanga-Wha-Reherehere; Rehiku-Whakama-Whiti. | ||||||||||||
Ko te tangata ka Rehiku-whakamawhiti i tetahi tangata i roto i te ringa o te Kai-tiaki Whareherehere. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko to herehere ka hoki mat i te when ua i kawea atu ai ia mo tona hara; ko te herehere ka oma Ka mawhiti atu i tana mahi-penura i whakamahia ai ia mo tona hara. | Ka meatia ki a ia te mea i kiia ihe e te Kooti-Whakawa kia meatia ki te tangata i mawhiti atu ra; a ki te mea kahere he kianga iho a te Kooti-Whakawa, ka meinga hei Hara-Mihitimina. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te Apiha ka whakaae, ka taku kia oma, kia mawhiti atu, tetahi tangata i tukua ki a ia mana o tiaki, he hara-wheroni te hara. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. | Kooti Hupirimi.page 12 | ||||||||||
Ko te tangata ka wahi mai ka puta ki waho i te Ka Wharehereheretia, kaua Whareherehere, i te mea e mau ana mo te bara e ia e ncke ake i te Wha Tau whakama tea ai te ungata, mo to hara-kapitara | Ka Wharehereberetia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka wahi mai ka puta ki waho i te Whareherehere, i te mea e mau ana mo te hara iti iho | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia boki. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko to tangata ka kawe i nga raweke rino, ahs ranei, ki roto ki te Whareherehere, hei raweke hei mea mahi ma nga herehere e puta ai ki waho e mawhiti atu ai. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka kawe, ka aro ranei ki te kawe, i etahi waipiro ki roto ki tetahi Whareherehere. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna. | Kooti o to KaiWhakarite Whakawa Teturu. | ||||||||||
Ko te tangata ka Rehiku-whakamawhiti i tetahi tangata kua mau to pupuri e te Ture, i te mea kahore ane tona hara i whakaponotia e te Kooti-whakawa; i te tangata ranei e mau ana te pupuri e te Ture, kua wbakaponotia tona bara e te Kootiwhakawa, he hara-mihitimina kau. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka Rehiku whakamawhiti i tetahi tangata kua mau te pupuri e te Ture, me he mea he taogata e whakapaea ana ranei, kua whakaponotia ranei e te Kooti-whakawa tona hara, he hara-Tirihana, he hara-whereni ranei. | Ka penatia to meatenga k; a ia, me te meatanga ki te tangata noua ake taua hara: ka Wharehereheretia ranei, kaua ia e neke ako i te Wha Tau. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka whakauru Lei hoa ki tetahi tengata e mau ana te pupuri e te Tare mo te Hara-tirihana, mo te Hara-wheroni ranei, a ka mea i a ia kia mawhiti atu, i- te kawenga ranei ki te Whareherehere, i te Whareherehere ranei. | Ka Wharehereheretia, kia Wha Tau. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka whakauru hei hoa ki tetahi tangata e mau ana te pupuri e te Ture, mo te Tahae-raheni-iti, mo te nama ranei e tae ana ki te Kotahi Rau Pauna; a ka mea i a ia kia mawhiti ate, i te kawenga ranei ki te whareherehere,-i te whareherehere ranei. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka whakauru hei hoa ki te tangata e mau ana to pupuri e te Ture, ka mea ka aha ranei e mawhiti atu ai ia. | Ka Whareherheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka Rehiku-whakamawhiti i etahi hanga e mau ana te pupuri e te Ture, ka wahi ranei i te taiepa o tetahi Tokiari-pauni kia tuwhera. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me to Whareherehere | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata kua kiia iho e te Kooti-whakawa kia wharehereheretia taca noatia tatahi takiwa, a ka puta, ka mawhiti atu. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rima Tau. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata kua kiia iho e te Kooti-whakawa kia wharehereheretia, mate noa, a ka puta, ka mawhiti atu. | Ka whakaritea te mea i kiia iho e te kooti-whakawa; a ka whakamotuhaketia ko ia kotahi ki tona ruma o te Whareherehere; aua ia e neke ake i te Tekau ma Wha Ra i te whakamotuhaketauga kotahi;.aua hoki e neke ake i te Toru Marama te whakamokemoketanga i roto i te Tau kotahi. | Kooti Hupirimipage 13 | ||||||||||
Rere.—Ka utua te Kai-whaki, nana i whakaatn te tangata kua mawhiti ulu, Erua Tekau Pauna te uta. | ||||||||||||
Ko te tangata ka rehika-whakamawhiti,—ka are rauei ki te rehiku-whakamawhiti i tetahi tangata kua whakaponohia tona hara e te Kooti-whakawa; a kua kiia iho e te Kooti-whakawa kin whakamabia ki te mahi penara. | Ka Wharebereheretia kaua ia e neke ake i to Tekau Tau. | Kooti Hupirmi. | ||||||||||
Eketohiana. (Tohe i te ulu he kia hoatu) | ||||||||||||
Ko te Apiha ka tono he i te moni i te rawa kia homai e tetahi tangata i runga i te tikanga o taua epihatanga. (Tirohia Upoko whakaatuatu ) | Ka Whaiinetiatinetia, ka Whare hercberctia ranei: Tetahi, ko te Whaiue me te Wharchcrehcre hoki. | Kooti Hupirina, | ||||||||||
39 Herehere-Take-He. | ||||||||||||
Ko te tangata ka pokanoa, ka bopu noa, ka pupnri noa i tetahi tangata, kaore nei he tikanga o te Ture e pera ai ia. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whime me te Wharcherohere hoki. | Kooti Hupini. | ||||||||||
40 Hara-Wheroni | ||||||||||||
He ingoa nui tenei mo nga hara nui, penei me te Whenako, me te Wakamate-kohur u i te tangata, me nga mea pera. He tu hara ia c riro katou ai te tango e te Ture nga banga me nga rawa o te tangata e mea ana i tenei hara:—a he mea ano ka apitiria ano hoki, ka whakamatea tona tmana. | ||||||||||||
Mihiprihana o te Hara-ucheroni. Ko te tangata ka mohio ki te meatanga o te hara-uheroni e tetahi tangata, buna iho e ia, engari, ehata rawa i te mea whakaae nana: me he mea hoki i whaknae in, ka meinga nona pn ano taua hara, be tangata urn tohi ranei ia ki tana hara. | Ka Wlta'metm, ka Wharc-bereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Wharekerehere boki. | Kaoti Huptrmi. | ||||||||||
41. Whawhai. | ||||||||||||
Tirohia—"Taututu-.Awhrea" 5. "Huaki," 9 "Ki-whakatara," 19, "Tutu-raiota," 77 | ||||||||||||
42. Ahi. | ||||||||||||
Tirohia—"Arahona;" 8. | ||||||||||||
43. Hara.Poahere. (Pukapuka luhiluhi hanga.) | ||||||||||||
Ko te tangata ka mahi ranai, ka whakaputa ke ranei tetahi pukapuka tuhituki mana e he ai te aha ranei o tetahi atu tangata, he mea nana kia riro he nga rawa nga aha ranei o tetahi. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hapiriiai page 14 | ||||||||||
Ko te tangata ka pokanoa ka mahi-poahere, ka mahi tinihanga i tetahi pukapuka whakaurawa a te tangata aka, pera me nga Noti Peke,-pukapuka whakabau moni kia utua, pukapuka Rei ranei, pukapuka whakahau taonga kia tukua, pukapuka pera ranei. | Ka Wharehereheretia, matenoa, taea noatia rauei tetabi takiwa. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka hoatu, ka tuku atu ranei i nga pukapuka pera, Poahere, me te mohio ano is be mea mahi-poaohere, be mea mahi-tinikanga aua pukapuka. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirmi. | ||||||||||
Ko te tangata ka mea i te hara-poahere ki ta te Ture tuku iho" kaore nei i tuhia. Me be mea kahore tona whiu i whakaritea e te tabi Ture ka takoto nei te tuhituhi. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata urn ki tenei hara i muri i te meatanga ai. | Ka Whareshereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka hoko i etahi mea hoi hanga, hei mahi-poahcrc, i nga Noti Peke; ko te tangata ranci i a ia aua mea | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Tekau Tau | Kooti Hupirimi | ||||||||||
44. Wharehereher E | ||||||||||||
Tirohia - "Mawhititanga;" "Pakaruhanga Whareherehere;" "Rehiku," 37. | ||||||||||||
45 Nga Kotiro. | ||||||||||||
Tirohia—"Apatakiban a," 1. "Moe-Maori i te kotiro iti," 17. | ||||||||||||
46. Te Atua. | ||||||||||||
Tirohia—"Kohukohu," 14. | ||||||||||||
47. Tube Wahapu. | ||||||||||||
Tikanga mo nga Wahapu kaipuke. | ||||||||||||
Ko te tangata ka ruke, ka kawe i etahi para aha ranei, ki uta, ka waiho ki runga ki tetaki whenua o te Kuini, me kape ia nga waki e whakaritea ana e te Kai-tiaki-Wahapu hei rakenga para. | Ka Whainetia, kaua ia c neke ake i te Rima Pauna. | Kooti o te Koi-Wbakarito Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te tangata ka waibo noa i te rakau, i tetabi atu mea katete, whakaapiapi, kia takoto noa i runga i tetabi Waapu baereoga tangata, i tetabi wabi whakaunga poti ranei. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna | Kooti o to Kai-Wbakarito Whakawa Hatihi kotabi. | ||||||||||
Ko te tangata ka ope, ka ruke atn i etahi pebi takerc, para, kirikiri, oneone, kowhatu, para ranei i runga i tetabi kaipuke, ka ope noa atu ki te wai. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Patina. | Kooti o to Kai-Whakarite Whakawa Halihi kotabi. | ||||||||||
Ko te tangata ka mea marie, ka tango, ka wka xanekc, ka whakakino, ka turaki, ka whakangaro ranei i tetahi Karewa-Poai, Tohu-Pikana, Tohumoana ranei, whakaatu nei i te ara mo te kaipuke | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna | Kooti o to Kai-Whakarite Whakawa Halihi kotahi.page 15 | ||||||||||
Ko te tangata ka whiu i te kararehe mate ki te wai i roto i nga rohe tukunga-haika; ki te kore e horea tetubi mea whakatotohu e totohu ai ki raro | Ka Whainetia, kaua ia e ne ke ake i te Rua Tekau Hereni kaua hoki e neke iho i te Rims Hereni. | Kooti o to Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te tangata ka pupuhi pu i runga i te kaipoke i te takiwa o te tonga o te ra i te ahiahi, o te rerenga o te ra i te ata, i te Batapu ranei; me kape ia te pu pupuhi i runga i te kaipnke mate. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Bima Pauna. | Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko to tangata ka tango ka kawe atu i te Kirikiri, Kowhatu, Kota, Oneone ranei, i te wahi i raro ata i te poenga-taipari,-ki te mea kahoro i whakaactia e te Kai-tiaki-wabapu, (a, ki te ngaro ia,) e: e Kai Whakari te Whakawa Tutura. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i to Tekau Pauna. | Kooti 0 te Kai-Wbakarite Whakawa Hatihi sotabi. | ||||||||||
Ko te tangata ka ruke, ka uru ranei ki te rake, ki te hari rnnei ki uta i etahi hauga, mea boko, takai, pukapuka, mea ke atu ranei, i rangai tetabi kaipnke e tu ana i roto i te Kuaratini; ko te tangata ranei ka tango mohio i tetahi mea pera. | Ka Whainetia kia Rua Tekau Pauna, mo ia mea mo ia mea. | Kooti 0 te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi katabi. | ||||||||||
Ko te tangata ka haere ki roto Id nga robe o te wahi kua whakari tea hei Kuaratini-kaipuke, i te mea kei reira tetahi knipnke e tu ana e whakarite ana i nga tikanga Kuaratini. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna. | Kooti 0 te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Tirohia Upoko whakaatuatu. | ||||||||||||
48. Wawahi-Whare | ||||||||||||
Ko te tangata ka wawahi ka tomo ki roto ki tatahi Whare-nobo, Wbare-hokoboko, Wbare takotoraoga taonga ranei, "Whare ranei e piri ana ki te Whare-noho, a ka tabae mea i roto. | Ka Whareherekeretia, kaua ia e neke ake i te Warn Tan. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka tabae i tetabi Hanga, Moni, Mea whukapumau taonga ranei, i roto i tetahi Whare-nobo,-ki te tae tana mea ki to Rima Pauna tona ritenga-utu. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tnu | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka man ki tetahi patu whakamataku, kei a ia ranei tetabi mea wawahi whare; ka kitea ranei i te po, kua whakaabuada ketia te kanohi, he mea nana kia meatia e ia tetahi haraxcheroni; ka kitea ranei i te po kei roto i tetahi whare-nobo, whare aba ranei, he mea nana kia meatia c ia tetahi bara-icheromi" ki roto | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Tau. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Tirobia hoki "Hara-Pakarari," 16. | ||||||||||||
49. Here-Tangata | ||||||||||||
Tirohia "Herehere-take-he," 39. | ||||||||||||
50. Hanga Whakama. | ||||||||||||
Ko to tangata ka whakakite nui i tona tinana tahanga kau i te tirohanga mai o te tangata, ka tnoa nui ranei i tetabi muhi whakama, whakahouhou, mahi kuri, ki te meatia nuitia, whakaarotia hoki, hei hanga whakarihariba, whakama. | Ka Whainetia, ka Whare hereheretia raaei: Tetahi, ko te Whaine, me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirini.page 16 | ||||||||||
51. Whakakinomea. | ||||||||||||
Tirohia—"Whakakino mea i runga i te ngaknu kino"-58. | ||||||||||||
52. Runanga-Liuuri. (Runanga uchakarite wha kauca Tekau ma rua.) | ||||||||||||
Ko to tangata i wbakabaua iho kia haere mai hei tangata mo te Runauga-.Huuri, hnatu ana ki a ia te pukapuka tono kia haere mai, a kahore e tae unai. | Ka Whainelia, kaua: a c neke ake i te Tekau Pauna. | Kooli Hupirimi. | ||||||||||
53. Whakamate, | ||||||||||||
Tirohia "Whakamate-kohuru," 65. "Whakaucate oho noa", 59. "Wbakamate-whuka mowori" 84. | ||||||||||||
54. Whenua. | ||||||||||||
Ko te tangata ka boko, ka whakaae ranei kia hoko i tetahi whenua, i tetabi aha ranei o tetahi whenua, kahore ano i Karauna-h'araatilia i tetahi tangata Maori; ka whakaae ranei ki tetahi tanga'a Maori kia hoatu utu mo nga rakau kia tuaina kia abntia ranei j no nga mea ranei o roto o taua who-naa kia keria, mo nga tarotara ranei o tana whenua kia kainga c te hipi, e to kau, e te aha, mo te nobo ranei mo te ma'hi ranei ki runga ki taua wheuua. | Ka Whainctia, kaun ia e neke ake i te Kotahi Rau Pauna; kaua hoki e neke iho i te Rima Pauna. | Kooti o te Kai Whakarite Wbakawa Tuturu. | ||||||||||
Ko te tangata kahore ana Pukapuka-Raiheni na Te Kawana, a ka tau ki runga ki tetahi whenua kahore ano i Karaunn-Kranaatitia, ara, ka tuku i nga kau i nga hipi ranei ki taua whenua kai ai, ka noho ranei i runga, ka hanga whare ranei i runga, ka para ranei, ka taiepa ranei, ka ngaki ranei i tetahi wahi o taua whenua: - ko te ta ngata ranei kua mahi rakau kua keri ranei i te mea i raro i te whenua, a kahore ana Pukapuka Raiheni. | Ka Whainctia, kaua ia e neke ake i te Kotahi Rau Pauna; kaua hoki e neke ibo i te Rima Pauna. | Kooti o te Kai Wbakarite Wha kawa Tuturu: | ||||||||||
Ko te tangata kua whakaponotia tona bara e te Kooti-whakawa, a ka tohe ki te papuri, ki te tan ki runga ki tetahi whenua pera, a taka noa te marama kotahi; ka tohe tonu ranei ki te kape i ta te Tore, ki te mea i taua hara kua whaka ponotia ra e te kooti-whakawa:—mo ia meatanga mo ia meataoga ki muri; | Ka Whainelia, kaua ia e ne ke ake i te Kotahi Rau Pauna; kaua hoki e neke iho i te Rima Panna. | Kooti o te Kai Whakarite Wha kawa Tuturu. | ||||||||||
Rere.-E ahei ana kia wabia tetabi taba o te Utu-tchaire ma tetahi tangata nana i mahi nui i kitea ai i wbakaponotia ai tenei hard e te Kooti whakawa; kaua ia e neke ake i to hawhe. | ||||||||||||
55 Tahae-Raheni | ||||||||||||
Ko te tangata ka tango ka kawe atu i nga rawa ake o tetahi atu tangata, kahore i whakaae te tangata nona kia tangohia kahore hoki ia i pai me he mea ia kahore he take tika, pono, hei tongobanga, a tangohia ana e ia hei mea mana iho. | Ka Wbarekereberetia, kaua ia e neke ake i te Wha Tan. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Mehomea kahore i neke ake i te Rua Tekau Heron i te ritenga-utu o te mea i tahaetia, a tirohi ana e te Kai-Whakarite-Whakawa Tnturu te mea tango, a ka whakaaro ia he hangabanga ake, ahei ana te whakakahore e ia kia kaua e whaka wakia: tetahi hoki, e ahei ana te whakawa-tata ia, te ki tonu iho te tangata hara e is | Kia Wharebereberetia, kaua ia e neke ake i te Ono bla rama. | Kooli o te Kai Whakarite. Wha kawa Tuturu.page 17 | ||||||||||
Ki te neke ake i te Rima Pauna te ritenga-utu 0 te mea i tahaetia;-a ki te mea ka whaki te tangata i taua tahae ina rangona e ia te korero c te whakapueoga me a uga Kai-whaki. | Ka Wharehereheretia, kaua in e neke ake i te Tekau ma Rua Maraina. | Kooti o te Kai Whakarite Wha kawa Tuturu. | ||||||||||
Ko te tangati Maori ka whakapaea nana i tabae tetahi rawa, nana ranei i tango tetabi rawa tahae, a ka wbaki i tona bara, ina rangona e ia te korero o te Whakapaenga me a nga Kai-whaki. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i to Rua Tau. | Kooti o te Kai Whakarite Wha-kawn Tuturu. | ||||||||||
Ko te tangata Maori ka kitea ponotia ka wkaka ponotia tona hara e to Eboft'-whakawa, a kaborc ano i puta te ki wkakapa-wkiu a te Kooii.j ma to Kai-Whakarite-Whakawa Tuturu te whakaaro ki to wbakoae, kia utua mai e te tangata nana i tahae kia tatakiwha to ritenga-utu o nga rawa i tabaetia j a, ki te mea kua whakabokia etahi o nga rawa i tabaetia ki te tangata nona; ma te Kai-Whakarite-Whakawa Tuturu te whakaaro ki te whakaae, kia utua mai e to tahae kia iti ibo i te uta tatakiwha. | Ka ai tenei Uta hei whaka knpi kia kaua e Avbarehcre-beretia. | Kooti o te Kai Whakarite Wha-kawa Tuturu. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae i tetahi kararebe, manu ranei, mea here e te tangata; ko te tangata ranei kei a ia taua kararebe, manu ranei, me te mobio ano in he mea tabae, me kape ia te mea e meinga ana e te Ture-tuku-iko, he Tahae-Raheni ki te tabaetia. | ||||||||||||
Hara tuatahi | [unclear: Kall hninetia], kaua iae neke ake i te Rua Tekau Pauna te biranga ake i te ritenga-utu o te mea i tabaetia; ki te kore atu, ka Wbarehereheretia:— | Kooti o to Kai-Whakarite Wha kawa Hatihi ko tahi. | ||||||||||
Mo te moni Kahore i nekeake to Rima Pauna kaua e neke ake i to Rua Maraina. | ||||||||||||
Mo te moni kahore i neke ake te Tekan Pauna; kaua e neke ike i te Wha Marama. | ||||||||||||
Mo te moni kahore i neke ake to Rua Tekau Pauna; kaua e neke ake i te Ono Marama. | ||||||||||||
Hara tuarua. | Ka Wharekcreheretia, kaua in e neke ake i to Tekau ma Rua Marama. | Kooti o to Kai Whakarite Wba kawa Hatihi ko tahi. | ||||||||||
Ko to tangata ka whokamate i tetabi Kukupa rarata, ka wero ranei, ka pupuhi ranei, ka aba ranei i taua manu e whara ai. | Ka Whanetia, kia Wha Tekau Hereni to hiranga ake i to ritenga-utu o to kukupa:— Ki te koro utu ka Wbarebere-heretia | Kooti o to Kai. Whakarite Wha-kawa Hatihi kotahi | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae i nga Raknu-whaka-tupu i roto i tetahi Kaari; mehemea i neke ake i to pauna kotahi tona ritenga-utu:—ko te tangata ka tapahi, ka kotikoti, ka kowhaki, ka huhuti ranei, ka mea kino ka aha ranei i to rakan pera c kino ai taua rakau, ki to meatia e ia i runga i to whakaaro kia tabaetia e in. | ||||||||||||
Hara tuatahi. | Ka Wharoborehoretia, kaua ia e neke ako-i te. Wha-Tau. | Kooti Hupirimi.page 18 | ||||||||||
Ki te neke ake te riterga-utu i te Hereni kotahi a kahore e tae ki te Kotahi Pauna: | ||||||||||||
Hara tuatebi; | Ka, Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna. | Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Hara tuarua; | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Tau Kotahi. | Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Hara tuatoru; | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. | Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tabae, ka whakakino, ka aba ranei i te rakau pera, he whakaaro tabae tona,. Me ranei i te rakau pera, he whakaaro tabae tona,. Me nga-utu. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna; ki neke ake i te Rima Pauna; ki tia. | Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae, ka tapahi, ka wahi, ka tnraki ranci, i te tetahi Taiepa, i tetahi Rakau, Pou, Huahua ranei, i whakaturia hei Taiepa, I tetahi Arawbata - taiepa ranei, i tetahi Tatau- taiepa, Keeti nei ranei, ki te mcatia i runga i te whakai.ro tbae: | ||||||||||||
Hara tuatahi; | Ka Whainetia, kaua ia e ne ke ake i te Rima Paupa te hira- nga ake i te ritenga-utu o te mea i tahaetia. Ki te kore utu, ka Wharehereheretia. | Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Hara tuarua; | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Tau Kotabi. | Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Hara tuatoru; | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. | Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te tangata ka kitea kei a ia tetahi rakau pere, Rakau-tniepa, Tatau-taiepa ranei, a te ahei i a ia te whakaatu tika ki te Kai-Whakarite-Whakawa Hatihi te tikanga o taua mea i riro ai i a ia, kia kiten e taua Hatihi kahore i riro he i a ia; | Ka Whainetia Kia Rua Pauna te biranga ake i te ritengautu o te mea i tahaetia. Ki te kore utu, ka Wharehereheretia kaua ia.e neke ake i te Ono Marama. | Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te tangata ka whakamate, ka hanga kino i tetahi Taru, Aka, Hue, kai aba ranei, e tupu ana i roto i tetahi Kaari, Maara-rakau ranei, ki te ineatia i runga i te whakaaro tahae | ||||||||||||
Hara tuntahi. | Tetahi, ka Whareherehere tia, kaua ia e neke ake i te Ono Marama. Tetahi, ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Te sau Pauna te hiranga ake i te ri tenga-utu o taua mea, o tona ki nonga ranci i kino ai; a ki te kore utu, ka Wharehereheretia, taua ia e neke ake i to Ono Marama. | Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.page 19 | ||||||||||
Hara tuarua,-ka meinga hei Hara-wheroni. | Ka Wharehereheretia, kaua in e neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirmi | ||||||||||
Hara tuatoru, tuabia ranei i muri'atu. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka mea i tetahi o enei bara, ka whakahoa, ka wbakauru, ka mahi tahi ranei raua ko tetahi tangata mea i tetahi o enei hara ki nga Kararehe, Manu, Rakau | Ka penatia, me te tangata nana pu ake taua hara, ka pena te Whaine mona, te Whiu ranei mona. | Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi ko tnhi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tango i tetahi Kararehe ina liomai, i tetahi Manu Kakau, Taru, Taiepa ranei, (ka oti nei te korero te tikanga mo te tahaetanga 0 aua mea); me he mea ka tangohia taua mea, me te mohio ano i riro he taua mea, he mea kape hoki ta te Ture. | Ka penatia me te tangata nana pu ake tana hara, ka pena te Whaine mona, te Whiu ranei mona. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae i te Pukapuka-Whakau-Moui, Whakaae-Moni ranei, i te Pukapuka aba ranei e whakapumau ana i te Moni, i te Taonga ranei. | Ka Wharehereheretia, kana ia e neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae i te Pukapuka-Riiti mana e kitea ai te tikanga o tetahi whenua nowai taua whenua, mana e kitea ai te tikanga o tetahi atu mea pera me te whcnua nowai tnua mea. Tetahi, ko te Whaine, me te Whareherehere hoki. | Ka Wharehereberetia kia Wha Tau. Tetahi, ka Whtametia, ka Wharehereheretia ranei. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka whakaaro tahae, a ka huna, ka whakangaro ranei i ta te tangata pukapuka whakarite i te waihotanga iho ona mea i muri i a ia; ara, i tana Kawenata-Wira. | Ka Wharehereheretia kia Wha Tau. Tetahi ka Whtinetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine, me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae i tetahi Rino, Bakau aha, aha, e whakapiribia aua ki te whare, ki te whenua ranei, ki tetahi wahi ranei e haerea noatia ana e te tangata. | ||||||||||||
Hara tuatahi. | Ka Wharehereheretia, kaua ia i neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Hata tuarua, tnahia ranei ki muri. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae i tetahi mea i te tinana o tetahi tangata, ara, ka pahua; ko te tangata hoki ka mea i tetahi tangata kia wehi, a tango tahae iho i tana mea aha ranei, kahora hoki tana tangata i whakaae ki a tangohia taua mea. | Ka Wbarehereberetin, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka pahua i tetahi tangata, me te patu kino ano, a maru iho tona tinana. | Ka Whakanmtea. Tetahi, ka Wharehereheretia, mate noa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Rere-Tenei te tikanga o te "Pahua," nra o te Roperi;-he taugo Maori i te Moni i te Rawa ranei o tetahi tangata i tona tinana, he mea ranei i a ia kia wehi ka tango ai i te Moni i te Rawa ranei i tona tinana. He Hara-tcheroni ia. | page 20 | |||||||||||
Ko te tangata ka pahua, ka huaki ranei i tetahi tangata, he whakaaro kia pahuatia e ia; a ka mau patu hoki, pu ranei, ka haere tahi ranei i tetahi atu, i etahi atu ranei tangata, i tukino, i patu i tetahi tangata. | Ka Whareheraheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka whakatuma, ka kupu whakawehi atu, ka tono ki nga rawa o tetahi tangata kia honai, ka tukino ranei, ka patu ranei i a ia, he mea nana kia tahaetia e ia ona rawa. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae mea i roto i tetahi whare-noho,—whare ranei e pari ana ki te whare-noho, ki te tae ki te Rima Pauna, neke ake ranei, te ritenga-utu o tana mea. | Ka Wharehereheretia, kana ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae mea i roto i tetahi whare-noho, ka whakawehiwehi i tetahi tangata e noho ana i roto. | Ka Wharehereheretia, kana ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae mea i roto i te Whare hanga-mea, ki te tae ki te Tekau Hereni te ritenga-utu o te mea i tahaetia. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae mea i roto i te Kaipuke e tu ana ki to Wahapu, i te Kaipuke tahuri, pakaru ranei, i te Kaipuke ranei kua paea ki uta; —ko te tangata ka tahae mea i roto i te Tooka-tunga-kaipuke, i te Waapa, i tetahi wahi pera. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te Kai-tuhituhi, ko te Kai-mahi ranei, ka tahae i tetahi Hanga, Moni, Mea-whakamau-rawa ranei, he mea tango nana i runga i tona ritenga Kai-tuhituhi, Kai-mahi ranei. | Ka Wharehereheretia, kana ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata noho ki tetahi Whare, he titanga-utu, moe kau ranei ki tetahi Whare; a, ka tahae i nga hanga o roto, ka tahae ranei i nga whakapirie Retitia tahitia ana me tana Whare, Wahi-moe-kaua ia e neke ake i te kau ranei o taua Whare. | Ki te kore i neke ake i te Rima Pauna te ritenga-utu o te mea i tahaetia; ka Wharehereheretia, Rua Tau. Ki te neke ake i te Rima Pauna, ka Wharehereheretia kia Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te Tahae-raheni ka meatia i muri iho i te whakaponotanga e te Kooti-whakawa o tetahi Hara pera i meatia i mua. | Ka Whareherehoretia te tangata hara, mate noa; taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko nga tangata ka uru ki taua hara, i muri iho i te meatanga ai. (Tirohia Upoko whakaatuatu.) | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i to Rua Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
56. Reta Whakawehiwehi. | ||||||||||||
Ko te tangata ka tuhituhi i tetahi Reta whaka-wehiwehi, ko te kupu o te Rela ka whakamatea tetahi tangata, ka tahuna, ka wahia ranei, ka whakangaromia tetahi whare, e te hunga nana te pukapuka. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tuhituhi Rela-whakawehiwehi, he kupu whakapae hara te kupu o te Rela, he kapu mea ranei ka whakapaea e te tangata nana; he mea nana kia wehi ai te tangata kia homai he moni e ia. | Ka Wharehereheretia; mate noa, neke mai ranei. Tirohia, "Whakapae hara," 4. "Whawngi." |
Kooti Hupirimi.page 21 | ||||||||||
57. Raipere. (Whakakino Ingoa-tangata.) | ||||||||||||
He Raipere Nui tetahi. Ko te mea whakakino Ingoa, ka whakapuakina e te ngakau kino, he mea ta perehi ranei, tuhituhi ranei, whakaahua ranei, aha ranei, mea kukume ke i ta te Ture, mea taki ranei ki te mahi he. | ||||||||||||
He Raipere motuhake tetahi. Ko taua mea whakakino Ingoa, ka whakapuakina e te ngakau kino, hei whakapariko i te ingoa pai o tetahi tangata e ora ana,—o tetahi tangata ranei kua mate. Ko tonei tu Raipere e ahei ana te kawe ki te Whakawa Hara-Krimina, tetahi, me Iniraiti; a e ahei ana ano hoki te kawe ki te Whakawa Mea-hiwhiri tetahi, kia tonoa he tikanga whakaora mona. Ko te tangata ka whakapuaki i tenei tu Raipere. | Ka Whainetia, ka Whare hereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka whakapuaki Raipere mo te Kuini, mo tona Kawanatanga ranei. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka whakapuaki Raipere mo te whakahaere tikanga whakawa. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka whakapuaki, ka panui i te Raipere mo tetahi tangata, ka anga ranei ka whakawehiwehi i te tangata ki te ki ka Raiperetia e ia,—he mea nana kia wehi kia homai moni, aha;—ko te tangata ranei ka hanga tikanga ka mea kia homai he moni ki a ia e tetahi tangata, hei whakakapi i tona mangai kia kaua e whakapuaki i te Raipere mona. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka whakapuaki, ka panui i te Raipere whakakino-ingoa, me te mohio ano ia he mea teka. | Ka Wharehereheretia, kau: ia e neke ake i te Rua Tau; ka Whainetia, ma to Kooti e whakarita kia hia ranei. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka ngakau kino, ka whakapuaki, ka panui i tetahi Raipere whakakino-ingoa. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine mo te Whareherehere hoki. Ki te Wharehereheretia kaua e neke ake i teKotahi Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
58. Whakakino Mea, I Runga I Te Ngakau Kino. | ||||||||||||
Ko te tangata ka kape i ta te Ture, ka ngakau kino, ka whakamate, ka hanga kino i tetahi Taru Hua, Kai, Mea, o topu ana ki tetahi Kaari,—he mea nana kia mate, kia kino rawa atu taua mea. | ||||||||||||
Hara Tuatahi. | Tetahi, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Ouo Marama. Tetahi, ka Whainetia, kaua ia e neke ake i to Rua Tekau Pauna, te hiranga ake i te ritenga utu mo te kinanga i kino ai tana mea; ki te kore utu, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Ono Marama; ki te kore e utua wawetia. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.page 22 | ||||||||||
Whakakino mea, i Runga i te Ngakau Kino, heroanga. | ||||||||||||
Hara o muri iho, kameinga he hara-wheroni. | Ka Wharehereheretia, kia Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka kape i ta te Ture, ka ngakau kino, ka tapatapahi, ka wawahi, ka wkakahinga, ka aha ranei tana hanga kino, i tetahi Taiepa, Arawhata-taiepa ranei, Tatau-taiepa ranei. | ||||||||||||
Hara tuatahi. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna te hiranga ake i te ritenga-utu mo te kinonga i kino ai taua mea; ki te kore e utua, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke akei te Ono Marama, ki te kore eutua wawetia. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Hara tuarua, tuahia ranei ki muri. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Tekau ma Rua Marama. | Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi toko rua. | ||||||||||
Ko te tangata ka ngakau kino, ka mea whakaaro i tetahi aha ranei mana e he ai e kino ai te whenua. te whare, te hanga, te rawa, te aha ranei o tetahi tangata; mehemea ia kahore a te Ture tikanga ke hei whakaora, hei whiu ranei, i whakarite ai mo taua mea ake. | Ka meinga kia hoatu i te ututika mo te kinonga i kino ai, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna; ka kore e utua, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Marama, ki te kore e utua wawetia, | Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi toko rua. | ||||||||||
Rere.—E kore tenei e tan ki te mea i meatia pohehetia e te tangata, hua noa he take tika tona hei meatanga mana i taua mea i pouritia ra e tera, ara, me whai ahua tika ia tona take ki te wkakaaro noa iho o te tangata. | ||||||||||||
Ko te tangata ka whakaura hei hoa mahi, ka whakaako, ka tohutohu ka hanga-tikanga ranei kit meatia tetahi o nga, hara ka oti nei te korero, te rarangi iho i tenei Upoko, "Whakino Mea, i runga i te ngakau kino." | Ka pera te utu, te Whaine, te Whiu, mona, mo te hunga, nana pu ake tera hara i mea. | Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi toko rua. | ||||||||||
Ke te tangata ka ngakau kino, ka pakaru, ka whakakino i tetahi Mea-Mahini, mea pera ranei; ka tomo kino ranei ki roto ki tetahi where, wahi aha ranei i runga i te kaha me te whakaaro ia ki te mea i tetahi hara. | Ka Wharehereheretia, kia Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko to tangata ka ngakau kino, ka pakaru, ka whakakino, i tetahi Puna, Mahini-patu-witi aha, aha, i tetahi ake Mahini ranei. | Ka Wharehereheretia, kia Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka ngakau kino, ko whakakino i tetahi Whare-noho,—he tangata kei roto,—he mea whakahu ki te Paura-pupuhi. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka ngakau kino, ka whakakino i tetahi Rakau-tapu i roto i te Kaari. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka ngakau kino, ka whakakino i tetahi whakamate wai o tetahi mira. | Ka Wharehereheretia, kia Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka ngakau kino, ka wawahi, ka whakakino, i tetahi Arawhata e haerea ana e te tangata | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetehi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka ngakau kino, ka wawahi, ka whakakino, i tetahi kaipuke: ahakoa kuipuka oti kaipuke ranei kahore ano i oti te hanga; he mea nana kia kino rawa atu ai taua kaipuke: | Ka Wharehereheretia, kia Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
59. Manslaughter. | ||||||||||||
61. Master and Servant. | page 23 | |||||||||||
Whakakino mea, i Rung i te Ngakauw Kino, heroanga. | ||||||||||||
Ko te tangata ka whakahahaki i te toku whakahe, ka whaitohu he i tetahi kaipuke, hei taki ki rote ki te he, ka mea i te aha ranei, i te aha ranei, e rarua ai, e pakaru ai, e mate ai tetahi kaipuke tahuri, kaipuke ranei e wahi-iti ana, e rarua ana. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka wawahi, ka mea kino, ka aha ranei i tetahi wahi o tetahi kaipuke tahuri, i etahi ranei o nga hanga o tetahi kaipuke tahuri, e kino rawa atu ai tana wahi o te kaipuke, aua hanga ranei. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka whiu i te Paura-pupuhi kia tata ki tetaht Whare, Kaipuke ranei; he mea nana kia kino rawa atu tana Whare, taua Kaipuke; ahakoa ia te hu taua Paura-pupuhi. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te hunga-uru ki tenei hara, i muri i te meatanga ai. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Run Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
59. Whakamate-Ohonoa; (Wkakaaate-ohia, aitua-noa-ake, kihai i whakaarohia). | ||||||||||||
Ko te tangata ka kape i ta te Ture, ka whakamate i tetahi atu tangata; engari, kia kitea kahore he ngakau kino ona; (i whakina ki waho ranei, i takoto ranei i roto taua ngakau kino). He mea ano, i arongia ano, engari i ohotata i runga i to whakatakariri. He mea ano, kihai i arongia, i aitua noa ake, otira i roto ia i te meatanga o tetahi mea takoto ke i ta te Ture. (Tirohia Upoko whakaatuatu.) |
Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Tetahi, ka Whaintia. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
61. Tikanga o te Rangatira, o te Ponongakai-Mahi. | ||||||||||||
Ko te Pononga Kai-ngaki-whenna, Kai-mahi aha ranei, tangata aha ranei, kua whokaae kia whakapononga, kia mahi ki tetahi atu tangata,— (he mea tuhitahi te whakaaetanga, me nga ingoa o tetaht o tetahi;) a, kahore e timata i tana mahi ki te ritenga o te whakaaetanga:—Tetahi, ahakoa mea tuhituhi te whakaaetanga, kahore ranei i tuhituhia, ki te mea kua timata i tona mahi, a ka whakarerea e ia kahore ano kia oti:—Tetabi, ka kore e whakarite i te whakaaetanga, ka poka ranei ki tetahi Hara-mihitimina, mahi whakahaere ana ranei i runga i taua whakaaetanga. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Marama; me whakahoki iho ano tetahi wahi o te utu-mahi, kin rite ki te takiwa i Wharehereheretia ai; mana hoki nga utu o te Whakawakanga: A ki te kore e peratia, ka whakahokia iho nga utu-mahi katoa ranei, kia kore rawa mana, ko tetahi wahi ranei; ka meinga kia mutu, he ranei, i a ia a whakarite ana e mea kia mahue ake te mahi, te mea ranei i whakaaetia. | Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Hatiki kotahi. | ||||||||||
Ko te Rangatira ka whakatupu-kino i tana Pononga-Kai-mahi. | Ke tukua te Ponouga Kaimahi kia haere kia whakarerei tana mahi. | Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Hatiki kotahi.page 24 | ||||||||||
62. Mahi Whakahaere-He A Nga Apiha O Te Ture. | ||||||||||||
Ko to Apiha o te Ture ka mahi he i nga mahi ake o tana Apihatanga; ka kore ranei e mahi I aua mahi. | Ka Whainetia: Tetahi, ka Wharehereheretin; tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
63. Hoia. | ||||||||||||
Ko te tangata ka mea, ka anga ranei ki te men i tetahi Hoia kia tuhuti; ka whakahoa ranei ki te Hoia i te mea e tahuti ana; ka huna ranei i e Hoia kua tahuti, ki te mohiotia e ia he Hoia tahuti. | Ka Whainetia, ka Whare hereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangate ka pupuri, ka tango, ka hoko ranei. i tetahi I'u, i etahi Paura, i tetahi Kakahu, i tetahi aha renei i mau net i te hoia i runga i taua mahi hoia;—ka tango ranei i aua mea ina homai e tetahi hoia, hoia tahuti, tangata ke atu ranei, ki te mohiotia e ia he mea pera:— | ||||||||||||
Ka te tangata hoki ka tano, ka wkakawai i tetahi hoia kia tuku, kia hoko i te pu, i tetahi mea whawhai a te hoia: ka meinga, ranei e tetahi hoia hei tuku, hei hoko atu i tetahi mea pera mana; ki to mea i mohiotia e ia he hoia taua tangata: | ||||||||||||
Hara Tuatahi. | Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna, me te utu ano kia takitorn te rite-nga-utu o te mea. | Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Hara Tuarua. | Ka peratia me te hara tuatahi; a, ka Wharehereheretia ano hoki, kaua ia e neke ake i te Ono Marama. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
64. Moni. Tirohia, "Moni Koini," 22. | ||||||||||||
65. Whakamate-Kohuru. | ||||||||||||
Ko te tangata, he ngakau-mohio, he mahara tika nei ano ona, ka kape i ta te Ture, ka whakamate rawa i tetahi tangata, me to whai ngakau kino ano ia i mua atu, ahakoa whakina ki waho, takoto ranei i roto taua ngakau kino. | Ka Whakamatea. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te hunga-uru ki tenei hora, i muri i te meatanga ai. | Ka Wharehereheretia, mate non, taea noatia ranei tetahi ta kiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Tirohia "Aronga ki te whakamate-kohuru i te tangata, "10. (Tirohia Upoko-whakaatuatu.) | ||||||||||||
66. Kino Nuihana. | ||||||||||||
Ko te tangata ka pa ka arai, ka whakaopi i tetahi Huanui, i tetahi Awa, i tetahi Arawhata ranei; ko te tangata ka tuku i te Kuri ngau tangata, i to Kuarahe nauakia ranei kia haere noa: Tera atu hoki nga mea pera, tona tini, e kiia ana he Kino-nuihana;—A, ko to tangata naua te Nuihana:— | Ka Whainetia, ka Wharehere heretia ranei. Tetahi, ko te Whine me te Whareherehere hoki: me whakaatea hoki me mutu taua Kino-nuihana. | Kooti Hupirimi.page 25 | ||||||||||
67. Oati. | ||||||||||||
Ko to Kai-whakarite-whakawa Hatihi, ko tetahi atu tangata ranei, ka whakaoati i tetahi tangata poka ke i ta te Tare: | Ka Whainttia, he mea ano, ka Wharohereheretia. Tetahi, ko te Whaine, me te Where horehero hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
68. Apihatanga. | ||||||||||||
Ko te tangata ka tango moni, ka hoatu moni rauei, me tetahi Mahi-Apiha i roto i to iwi, kia houtu e ia ki tetahi tangata, kia hounai rauei ki a in;—ka tono ranei ki tetahi Mahi-Apiha i roto i to iwi kia homai kia utua hoki ki te moni. | Ka Whainetia, he mea ano ka Wharehereheretia. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
69. Whakatau Kia Ata Noho. | ||||||||||||
E ahei ana nga tangata katoa te here e te Kaiwhakatite-whakawa Hatihi, ki te here moni, mana te whakaaro kia hia ranei kia Kia ranei aua moni hei here, hei mea whakatau kia ata noho, kei tutu tenei ki tera; me whakakite ia e tera kia tino kite te Kai-whakarite-whakawa take ana, he men tika auo tona wehi, tona meata nga hoki, tene e tutu tenei ki a ia. (Tirohia Upoko-whakaatuatu 19) | Ka meinga kia whakatakoto noni hei here whakatau mona kia ata noho. | Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi toko rua. | ||||||||||
70. OatiTeka. | ||||||||||||
Ko te tangata ka whnkaaro marie, ka tino korero teka i runga i to Oati- tapu; me he kupu ia i eke pu ki runga ki te wahi e uia ana, me ho mea huki i whakauatitia i runga i tetahi meatanga whakawa. | Ka Whainetia, ka Where Wherehereheretia hoki, kaua ia e neke ake i te Wha Tau; ka meniga hoki kia kaua e tu hei Kaiwhaki ki te Kooti-whakawa ake tonu atu. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka mea i tetahi atu tangata kia kurero teka i runga i te Oati-tapu, kia Oati teka. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata Maori ka tino ki marire iho, ka korero marire iho i te mea teka i runga i te whakawakanga. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
71. Pairahi; (Muru Kaipuke.) | ||||||||||||
Ko te tangata ka muru i tetahi Kaipuke ki waenga moana, ka pahua, ka mea ranei i tetahi mea i te Hara-wheroni ki uta. | Ka peratia me te tangata kun hara ki te moana nui e meinga hei Hara-wheroni, me i meatia ki uta. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ki te mea i apitiria tetahi meatanga e mate rawa ata ai tetahi tangata, e tata ai ranei te mate, e he ai ranoi, e lata ai ranei tona tinana ki te he. | Ka Whakamatea; he mea ano, ka Wharehereherotia, mate noa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
72. Whare-Mera. (Pukapuka tuhituhi) | ||||||||||||
Ko te tangata ka tahae i te Pukapuka-reta. | Ka Wharehereheretia, kaun ia e ueke ake i te Wha Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae i to Pukapuka-reta, me he moni kei roto. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi.page 26 | ||||||||||
Whare Mera, he roanga. | ||||||||||||
Ko te tangata ka tahae mea i roto i te Pukapuka- Reta. | Ka Wharehereheretia, mate noa; taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tahae i te Peke Pukapuka-Mera; ka tahae ranei i te Mera; ka arai ranei ka pupuri kino i te Mere ki te huarahi, te tukua kia haere. | Ka Wharehereheretia, mate noa; taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tango i nga Peke-pukapuka ina homai, i nga moni ranei,—he mea tahae. | Ka Wharehereheretia, mate. noa; taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka wahi, ka pupuri whakaroa ranei i tetahi Pukapuka-Reta. | Ka Whainetia, he mea ano ka Wharehereheretia. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka pupuri he, ka huna ranei, ka kore ranei e rongo ki te tuku mai i tetahi Pukapuka-Reta i ngaro, i hoatu hetia ranei ki tetahi atu, ina tonoa atu taua Pukapuka-Reta e te tangata nona. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka pupuri he i te pukapuka-hiupepa kua meratia. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tuhituhi i runga i te Pukapuka-niupepa e meratia ana. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka uru ki tenei hara i muri i te meatanga ai. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tono ki tetahi atu tangata kia meatia e ia tetahi o nga hare i rarangitia nei i tenei Upoko "Whare-Mera." | Ka Wharehereheretia, kaua a e neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
73. Wawahi Tokiari-Pauni. | ||||||||||||
Ko te tangata ka tiki, ka rehiku, ka whakaputa i tetahi kararehe kua mau i runga i te tikanga o te Ture hei whakarite Utu-reti, kua mau ranei mo te whakakino mahinga, kainga, aha ranei. | Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, Ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
74. Whareherehere. Putanga ki waho. Tirohia, "Mawhiti," 37. | ||||||||||||
75. Puremu-Reipa(To Wahine.) | ||||||||||||
Ko te tangata, neke ake nei ona tau i te Tekau ma Wha, ka hopu kino i te wahine, moea maori-tia iho e ia, kaore nei taua wahine i tahuri-wha-kaae, i pai ki a ia:—Ko te tangata ranei ka moe maori i te kotiro, neke iho nei uga tau i te Kotahi Tekau, ahakoa tahuri-whakaae te kotiro, ahakoa kahore i tahuri-whakaae. | Ka Wharehereheretia, mate noa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata uru ki tenei hare i muri i te meatanga ai. (Tirohia Upoko whakaatuatu.) | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
76. Tango i Nga Hanga Riro Tahae, Ina Homai. | ||||||||||||
Ko te tangata ka tango i nga mea riro-tahae ana homai e te tangata, me te mohio ano ia he met tahae. | Ka Wharehereheretia, kau: ia e neke ake i te Waru Tau. | Kooti Hupirimi. page 27 | ||||||||||
77. Rehiku. | ||||||||||||
Tirohia, "Mawhiti," 37. | ||||||||||||
78. Tutu-Raiota. | ||||||||||||
Ko te hunga tokotoru, tokohia atu, ranei, ki anga, ka wkakatutu-puehu, ka ngangau, ka turituri kino. | Ka Whainetia, ka Whare hereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko te tangata ka tu, ka mea kia kaua e puta te panuitanga mo te Tutu-raiota kia mutu:—ko nga tangata Ngahuru ma Rua, tokohia atu ranei, ka tohe ki te huihui ki taua wahi, a taka noa te Haora kotahi i muri i te putanga o taua Panuitanga. | Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
Ko nga tangata ka tutu, ka wawahi, ka whakahoro i tetahi Whare-karakia, Whare ke ranei Whare-hokohoko ranei, Whare aha ranei. | Ka Wharehereheretia; mate noa, taea uoatia ranei tetahi takiwa. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
79. Whenako Haereere Noa. Tirohia, "Manene," 90. | ||||||||||||
Ko te tangata ka hanga tikanga, ka korero ranei, ka tuhituhi ranei i tetahi mea hei turaki i te tikanga-pai. hei mea ranei mana a kataina ai, e kinongia ai, e whakahaweatia ai, te Kingi ranei, te Kawanataga ranei, te Ture ranei, te Whakapono ranei, te Whakahaere-tikanga Whakawa ranei. | Ka Whaineta ka Wharehereheretia hoki. | Kooti Hupirimi. | ||||||||||
81. Tahae - Mokere. (Mahi-tahae i nga Hanga Katimauhe.) | ||||||||||||
Ko te tangata ka takahi i nga Ture-Katimauhe, ka hari ki uta, ka aha ranei i etahi hanga, puta ke i ta aua Ture. He tini nga Utu-whaine nga Whakautu, kua whakaritea mo te kape i nga tikanga Ture-Katimauhe, i a nga Apiha-Katimauhe hoki e whakarite nei. | ||||||||||||
82. Hoia.Tirohia, "Hoia," 63. | ||||||||||||
83. Waipiro. Tirohia, "Haurangi-Waipiro," 36. | ||||||||||||
Ko te Waipiro, Waina, Pia ranei ka hariharia, ka whakaaria atu ranei o tetahi tangata hei mea hoko, ki tetahi whare ranei, kainga ranei;— kahora he Pukapuka-raiheni, e nhei ana ma nga Katipa noa atu e tino tango taua mea. | Ka tangohia, kia riro rawa taua mea. | Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu.page 28 | ||||||||||
Waipiro, he roanga. | ||||||||||||
Ko te tangata kahore nei one Pukapuka-raiheni, ka pokanoa, ka hoko i te Waipiro, Waina, Pia ranei, neke iho i te Run Karona te nui. | Ka whainetia, kia Rima Tekau Pauna. | Kooti o te Kaiwhakarite Whakawa Tuturu; to te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi ranei. | ||||||||||
84. Tahae-Whenako. | ||||||||||||
Tirohia "Pakarari," 16. "Kararehe, katere," 18. "Kamapauna Hara wheroni." 23 "Wawahi-whare," 48. "Tahae-raheni," 55. "Pairahi," 71. "Whare-mera (pukapuka-reta)," 72. "Tango i nga bangatahae ina homai," 76. | ||||||||||||
85. Whakamate-Whakamqmori. | ||||||||||||
Ko te tangata kua tee e ia nga tan o te whai-maharatenga, e whai ngokau tnabura ana ano, a ka raca marie ka whakatnate i a ia ano. | ||||||||||||
Ko te tangata ka aro ki te Whainetia,-whaka motnori i a ia. (Tirohia Upoko whakaatuatu 59.) | Ka Whainelia, ka Where hereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Wharehere-here hoki. | Kaoti Bupirimi. | ||||||||||
86. Ratapu,—Bapati. | ||||||||||||
Ko te tangata kua tae ona tea ki (e Teknu ma Wha, neke ake ranei, a ka mnlii i teiabi mahi maori i te Ratepu o to tatou ahki; beoi nga mahi e kape, ko nga uiabi e koro e aiiei tu waiho, me nga mahi aroba. | Ka Whainelia, kia R ma Hereni. | Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Halihi ko-tahi. | ||||||||||
87. Oati,—Ranga. | ||||||||||||
Ko te tangata ka whakahua noa i te Ingoa o Te Tokotoru-Atua. | ||||||||||||
Me he Kaimahi noa iho e utua ratia nei tana mahi. | Ka whainetia, kia Kotahi Hereni | kotio te Kai-Whakarite whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Mebcmea ehara i te Kai-nmhi, engari i raro iho l to nangatsr tooa tu. | Ka Whainetia, kia Rima Hereni | kotio te Kai-Whakarite whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Me he Rangatira, neke ake ranei i te Rangatira Tirohia hoki "Korero-whakapuaki" 32. "Oati" 67. "Oati-teka" 70. | Ka Whainetia, kia Rima Hereni. | Kootio te Kai-Wha-karite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
88. Whakakiki Kat-Whaki. | ||||||||||||
Ko te tangata ka whakakiki i tetahi tangata e whnkaturia ana hai Kai-whaki ki runga ki te Whakawakanga. | Ka whainetia; tetahi, ka te whaina me te Whareherehere hoki | Koti Hupirimi | ||||||||||
89 Whakawehi. | ||||||||||||
Tirolni, Reta>-whakawehiwehi" 56. "whakatau kia ata noho" 69. | page 29 | |||||||||||
90. Manene Kaewa Noa Iho. (Tangata mangere, haereere kau noa iho, ahua chenako nei.) | ||||||||||||
Ko te tangata ka kaewaewa noa iho, ka moe ki te whare mahue, ki waho noa iho ranei ki roto ranei i te kaala, kahore nei hoki kia kitea) he mea pehea ranei tana mahi oranga mona, a kahore hoki e tika tana korero mo tona kitenga ki taua wahi, he pehea ranei, he pehea ranei. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Marama; ka tangohia hoki nga moni i mau i a ia, ka hokona nga mea i a ia i rokohanga iho ai. | Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te tangata man Pu, Patu ke ranei, mea ke ranei, he mea nana kia meatia e ia tetahi Hara wfteroni. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i ta Toru Marama me te tangohia ano te Patu. | Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te tangata ka rokohanga ki roto ki tetahi Whare-noho, Whare-mahau ranei; ki roto ranei ki tetahi wahi kua taiepatia, Marae-kainga, Kaar ranei; he men nana kia meatia e in tetahi mea puta ke i ta te Ture. | Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Marama | Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
91.Patu. | ||||||||||||
Tirohia, "Mea-whawhai" 7. | ||||||||||||
92. Wahinb. | ||||||||||||
Tirohia, "Apatakihana" I. "Whakatabe" 2, "Whare-puremu" 12. "Hara-pikami" 13, "Hnnanga i te whanautenga potiki" 24. "Puremu-Reipa" 75. "Moe Maori i nga kotiro iti" 17. | ||||||||||||
93. Kaipuke-Pakaru. | ||||||||||||
Ko nga banga, aha ranei, no tetahi Kaipukei rarua, i tahuri, i pakaru, i paea ranei ki uta kitea ana aua hanga kei tetahi tangata, kei tona kainga ranei, he mea tiki he mea titiro i runga i te Warati-hahau a te Kai-whakarite-whakawa, me te mohio ano tana tangata ki ana hanga, me te km no hoki kaore i kitea e te Kai-whakarite-whakawa te tika o tana korero mo ana hanga e tatn ai tona whakaaro ki aua hanga ehara i te am tika ke i ta te Ture te ara i riro ai taua tangata. | Ko nga hanga ka whakahokia ki to hunga nona; ko to tangata hanka Whaiiutia, kaua ia e neke ake i to Rau Tekan Pauna, te hiranga ake i to ritonga utu o nga hanga. Ki to kore utu, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i to Ono Marama: ki to kore e utua wawetia mai te Utu-whaine. | Kooti o to Kai-Whakarito Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
Ko te tangata ka whakakite atu, ka whakaha-haki atu etahi hanga aha, no tetahi kaipuke tahuri, he, mea hoko; kite kore kaore e kitea e te Kai-whakante-whakawa te tika o tana korero mo ana hanga, e tatu ai tona whakaaro ki aua hanga he ara tika ki ta te Ture te an i riro ai l tana tangata. | Ko nga hanga ka whakahokia ki te bunga nona; ko te tangata Hara ka Whainelia, kaua ia e neke ake i to Rua Tekan Pauna, te hiranga ake i te ritenga-utu o nga hanga. Ki to kore utu, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i to Ono Marama: ki te kore o utna wawetia mai te Utu-whaine. | Kooti o to Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi. | ||||||||||
94. Tuhituhi. | ||||||||||||
Tirohia "Ripere," 57. |