Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

The Laws of England, Compiled and translated into the Māori language.

Wahi Tuatahi. — Ko Nga — Hara Kirimina

[ko te tohutoro i roto i te reo Pākehā]

page break

Wahi Tuatahi.
Ko Nga
Hara Kirimina.

page 1
Ko Nga Hara-Kirimina, Ko Tona Tikanga E Whakawakia
Ai, E Whiua At, Me Iniraiti Ki Te Kooti Hupirimi Me Mahi Ranei I Runga I Te Tikanga Whakawa-Tata Ki Te Aroaro O Te Kai-Whaka-Rite-Whakawa-Tuturu O Te Kai-Whakarite-Whakawa Hatihi Kotahi, Tokohia Ranei.
Te Ingoa o te Hare me tona tikanga, he pehea tons meatanga. Tona Whakautu, Whiu ranei. Te Kooti mana e Whakawa.
1. Apatakihana, (Tango pokanoa i te Kotiro).
Ko te tangata ka kape i ta te Ture ka tango i te kotiro kahore ano i marenatia, kaore ano hoki nga tau i tae ki te 16, tangohia ana e ia i nga ringaringa o te hunga kei a ia nei te tikanga mo te tiaki i taua kotiro, a kaore taua hunga tiaki i pai kia tukua ia (Tirohia Upoko-whakaatuatu.) Ka Whainetia ka Wharehereheretia ranei: tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
2. Whakatahe.
Ko te tangata ka whangai i tetahi wahine, ka mea ranei kia whangaia, ki tetahi mea whakamate hei mea i a ia kia whakatahe; ka mahi ranei i a ia ki tetahi raweke aha. ranei hei mea i a ia kia whakatahe. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata uru ki tenei hara i muri i te meatanga ai. Ka Wharehereheretia kaua ia e neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirimi.
3. Akhiehori, (Hungu Uru-hara.)
Ki te Hara- Wheroni, a no mua te urunga no muri te meatanga i taua Hara-Wheroni. Ka peratia te whiu mona mo te tangata hoki nana pu ake to hara. Kooti Hupirimi.
Ki te Hara-Wheroni a, no muri te urunga, no mua te meatanga—ara ki nga Hara-Wheroni kahore nei i takoto ke tona tikanga whiu mo te hunga-uru. (Tirohia Upoko-whakaatuatu) Ka Wharehereheretia kaua ia e neke ake i te Wha Tau. Kooti Hupirimi.
4. Whakapae Hara Kirimina.
Ko te tangata ka whakapae i tetahi tangata ki te Hara-Kirimina ka kupu whakawehiwehi ranei ki a ia tena e whakapaea e ia ki te Hara-Kirimina, he mea nana kia homai ai he moni, he aha ranei. Tirohia "Whakawehi." 89. (Tirohia Upoko-whakaatuatu.) Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Taututu Awhirei.
Ko te hunga tokorua, tokohia ranei, ka taututu ka whawhai ki tetahi wahi haerenga noatanga o ia tangata, whakamataku iho te iwi. (Tirohia Upoko-whakaatuatu.) Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
Kararehe.
Tirohia "Whakatupu nanakia, whakamamae Kamaehe." 30. page 2
Mea. Whawhai, (Pu, patu, aha, aha.)
Ko te tangata ka whakaako i etahi ki te hapai Mea-whawhai, ka mahi tahi ranei tiua ko tetahi e pera ana, i reira ranei i tetahi wahi kia whakaakona ai, e whakaakona ana ranei, a kahore he tikanga i te Kawanatanga Ka Wharehereheretia, kaua ia e hipa ake i te Wha Tau. Tetahi, ka Whainetia ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka mau haere i nga Mea-whawhai, patu, mea whakawehiwehi. Ka tangohia nga Mea-whawhai, ka Wharehereheretia, pai oa te Kawanatanga kia tukua.
Ko te tangata ka mea i runga i te whakaaro, i te mohio hoki, a ka homai, ka kawe ranei ki uta, ka tuku atu ranei i etahi Mea- whawhai, Pu, Paurapupuhi, Patu, aha ranei, ka mea ranei kia kawea ki uta, kia tukua ketia atu ranei, ki te kore ana Pukapuka Raiheni na te Kawanatanga. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Rau Pauna, me te tangohia ano te mea i kawea ki uta i tukua ketia atu ranei. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu.
Ko te Rangatira o tetahi Kaipuke ka kawe ki uta, ka tuku, atu ranei, ka mea ka whakaae ranei kia kawea ki uta, kia tukua atu ranei, etahi Meawhawhai pera, ki te meatia e ia i runga i te whakaaro me te mohio, a kahore ana Pukapuka Raiheni Ka Whainelia, kaua ia e neke ake i te Rima Rau Pauna, me te tangohia ano hoki tana kaipuke. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu.
Ko te tangata ka mea i runga i te whakaaro, i te mohio hoki, a ka poka ke i te Panuitanga a Te Kawana, ka hoko, ka tuku atu ranei, i etahi Meawhawhai, Paura- pupuhi, Mea whawhai, aha ranei, ki te kore ana Pukapaka Raiheni na te Kawanatanga. Ka Whainetia, kaua ia e ne ke ake i te Rima Rau Pauna, me te tangohia ano te mea i kawea ki uta i tukua atu ranei. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu.
Ko te tangata ka kawe, ka mea ranei kia kawea, etahi Mea-whawhai Paura-pupuhi ranei—ki te neke ake i te 2 pauna te taimaha,—i tetahi wahi o te Koroni ki tetahi atu wahi, ki te kore ana Pukapuka Raiheni na tetahi Kai whakarite Whakawa Hatihi. Ka Whainetia kaua ia e ne ke ake i te Rima Tekau Pauna; kaua hoki e neke iho i te Rima Pauna. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu.
Ko nga Mea-whawhai, Paura-pupuhi i peratia te kawe pokanoa. Ka tangohia. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu.
Ko te tangata ka hanga ka whakaora ranei i etahi Mea-whawhai, Paura-pupuhi ranei, ki te kore ana Pukapuka-Raiheni. Ka Whainetia kaua ia e neke ake i te Rima Tekau Pauna; kaua hoki e neke iho i te Rima Pauna. Kooti o te KaiWhakarite WhaKawa Tuturu.
Rere. Ka wahia nga Utu-whaine, ko tetahi taha ka hoatu ki te tangata nana i whakaatu.
9. Arahona (Tahu whare, aha, aha, ki te ahi.)
Ko te tangata ka tahu i tetahi whare-noho ki te ahi, he tangata hoki kei roto. Ka Whakanatea. Tetahi, ka wharehereheretia, mate noa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahu i tetahi Whare karakia Ki te ahi, i tetahi Whare noho ranei, whare aha ranei. Ka wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahu i tetahi Kaipuke ki te ahi, ka mea ka aha ranei e kino rawa atu ai tetahi Kaipuko, he mea nana kia kohurutia, kia whakamatea rawatia tetahi tangata. Ka Whakamatea. Tetahi, ka Wharehereheretia, mate noa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahu i tetahi Kaipuke ki te ahi, ka mea ka aha ranei e kino rawa atu ai tetahi Kaipuke, ahakoa Kaipuke kaore ano i oti te hanga, Kaipuke ohi ranei,— he mea nana kia rarua, kia he ta tangata nana, kia kino ranei nga rawa i renga i taua kaipuke. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi. page 3
Ko te tangata ka tahu i tetahi Pa Witi, Pa kai aha ranei, ki te ahi, Pa Hei ranei, Taipu-rakao ranei aha ranei. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahu i tetahi tupuranga Witi, aha, aha, ki te ahi, i te mea e tu ana ano, kua kotia ranei. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka taho i tetahi Whare-paamu ki te ahi, he mea nana kia mate, kia rarua, kia he ranei tetahi tangata, ona rawa ranei. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahu i tetahi Takakau, Hei, Para, aha ranei, ki te ahi, ki roto ki tetahi Whare-paamu, he mea nana kia wera ai toua whare. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka whakatakoto ki runga, ka whiu ki roto ranei, ki tetahi Whare, i te Paura-pupuhi, he mea naua kia were ai, kia kino rawa atu ai ranei taua Whare. Ka Wharehereheretin, kaua in e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka anga ka mea nui i tetahi aha ranei kia wera ai tetahi Whare, Kaipuke ranei, kia wera ai ranei tetahi Pu Witi, aha ranei, kia wera ai ranei etahi hua aha ranei o te whenua, ahakoa te kainga e te ahi taua Whare, Kaipuke. Pa Witi, aha ranei. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata e noho mohio ana kei a ia etahi Paura pupuhi, mea whakamataku, whakamate ranei, mea aha ranei, me te whakaaro ano kia waiho tana mea hei meatanga mana—ma tetahi atu tangata ranei—i tetahi o nga Hara erua i korerotia tetatia ake nei. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata uru ki tenei Hara i muri i te meatanga ai. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahu i etahi hanga ki te ahi ki roto ki tetahi whare e meinga ai he Hara-wheroni mehemea ka tahuna taua whare ki te ahi. (Tirohia Upoke-whakantuatu.) Ka Wharehereheretia, kaua ia e heke ake i te Ono Tau; Kooti Hupirumi.
9. Huaki. (Rere kino ki te tangata.) Ko te Huaki mea noa iho.
ko te tangata ka kape i ta te Ture, ka Huaki, ka rere kino, ka aki kinlo, ka patu ranei, i tetahi atu tangata. Ka Whainetia, ko nga moui, huia ki nga utu o te whakawakanga, kaua e neke ake i te Rima Pauna; ka Wharehereheratia ranei, kaua ia e neke ake i te Rua Marana. Kooti o te KaiWhakarite Whukawa Tuturu; Kooti ranei o nga Kai Whakarite Whakawa Hatihi tokorua.
Rere. E ahei ana te whakarite kia wehen mai tetahi wahi o te Utu-whaine ki te tangata i mate i te huakanga,—me he mea pokanoa ia, a mehemea heki i whare tona tinana; — ko te wahi ia a te Uta-whaine e tukua ki a ia kaua e neke ake i te hawhe.
ki te mea i whara kino rawa. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia huki. Kooti Hupirimi. page 4
Ko te tangata ka pupuhi i te pu ki tetahi atu tangata, ka aro ranei ki te wakapaku i te pu puru, ka oka, ka wero, ka tepahi ranei, ka patu ranei, ka aki kino ranei i a in a maru iho;—he mea nana kia kino ai, kia haua ai, kia kopa ai ranei taua tangata, he mea ranei naua kia whara-kino ai tona tinaua, he mea ranei kia mawhiti atu ai, kia kaua ai e mau, tetahi tangata e hopukia tikatia ana i runga i nga tikanga o te Ture. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka kape i ta te Ture, ka ngakau kino, a pangia kinotia ana e ia tetahi atu tangata —whara kino iho toua tinaua—ahakoa whai patu te ringa, kahore ranei he patu: ko te tangata ranei ka kape i ta te Ture, ka ngakau kino, a ka oka, ka wero, ka tepahi, ka patu ranei i tetahi tangata maru iho. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Turu Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka mea kia haria tetahi mea hu; (pera me te Paura-pupuhi nei,) ka whiu ranei i tetahi wai-nanakia he mea nana kia ranei tetahi whara ai, kia mate ai, kia kino ai tetahi tangata i taua mea. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka hanga kino ka whakahu i tetahi whare ki te Paura-pupuhi,—ki tetahi mea pera ranei,—wera ake, kino rawa atu ranei taua whare, he mea nana he whakamate-kohuru i tetahi tangata, he whakekino ranei i a ia, kia kopa ai, kia whara kino at ranei tona tinana. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko nga tangata e uru ana ki tenei Hara i nuri i te meatanga ai. Tirohia "Aronga ki te whakamate-kohuru" 10. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka Huaki i tetahi atu tangata, he mea nana kia murua e ia. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka Huaki i tetahi atu tangata, he mea nana kia meatia e ia tetahi Hara-Wheroni, Puromu-Reipa ranei. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau: ka Whainetia hoki, ka Whakaoalitia hoki ona hoa hei whakakapi mo tana kia ata noho ia. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka Huaki ka rere kino ki te Katipa i a ia e mahi ana i tana MahiKatipa, ka huaki ranei i te kai-awhina i a ia i runga i tana Mahi-Katipa. Ka Whareherehertia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau: ka Whainetia hoki, ka Whakaoatitia hoki ona hoa hei whakakapi mo tana kia ata noho ia. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka Huaki, ka rare kino ki runga ki tetahi tangata he mea naua, be whakanehenehe atu, he arai riri atu kei mau ia tetahi atu taugata ranei, e hopukia tikatia ana e purutia tikatia ana rane i runga i nga tikanga o te Ture. Ko Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau: ka Whainetia hoki, ka Whakaoatitia hoki ona hoa hei whakakapi mo tana kia ata noho ia. Kooti Hupirimi.
ko te tangata ka Huaki i te Katipa-pehiara, ka whakatenatena atu ranei i tetahi atu kia pera. Ka Whareheheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau: ka Whainetia hoki, ka Whakaoatitia hoki ona boa hei whakakapi mo taua kia ata noho ia. Kooti Hupirimi. page 5
Ko te tangata ka whakaware, ka arai, ka whakararu ranei i te hunga e whakaora ana i a ratou i te moana, i te kuipuke-pakaru, tahuri. (Tirohia Upoko whakaatuatu.) Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi
10. Aronga Ki Te Whakamate—Kohuru I Te Tangata.
Ko te tangata ka whangai i tetahi atu tangata ki tetahi kai ranei—mea ranei, whakamate-tangnta: —ko te tangata ka oka, ka wero, ka tapahi, ka aki kino, ka patu ranei i te tangata—maru iho, ka mea ka aha ranei e whara kino ai tona tinana, he mea nana, he whakamate-kohuru i taua tangata kia mate rawa. Ka Whakamatea: he mea ano, ka Wkarehereheretia, mate noa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka aro ki te whangni i tetahi tangata ki te Kai-whakamate-tangata: ko te tangata ka pupuhi i tetahi tangata ki te pu, ka aro ranei ki te kopiro ki te whakatotohu i tetahi tangata ki te wai kia mate ai, ki te Arai-kopani rauei i te Manawa, ki te nonoti ranei i te kaki, he mea nana, he whakamate-kohuru i taua tangata kia mate rawa. Ka Wharehereheretia, mate, noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata uru ki tenei hara i muri i te meatanga ai. Ka Wharehereheretia kaua ia e neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka kape i ta te Ture, ka whangai i tetahi tangata ki tetahi kai ranei, aha ranei, hei Whakamoe hei whakapohehe i ona whakaaro, he mea nana kia ahei ai i taua mea tana—ta tetahi atu tangata ranei—mea i tetahi Hara-Wheroni. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
11. Aronga. Ki Te Mea Hara.Kirimina.
ko te tangata ka aro ki te mea i tetahi Hara Mihitimina, i tetahi Hara Hheroni ranei. Ka. Whaitinetia, ka Wherehereheretia ranei: Tetahi, ko ta Whaine me te Whareherehere hoki. Koolt Hupirimi.
12. Whare Puremu.
Ko te tangata ka noho-tiaki i tetahi Whare puremu, Whare mahi he, kori, aha Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
13. Hara Pikami (Punarua.)
ko te tangata-wahine ranei-kua warenatin, a ka marena hoki i tetahi atu, me te ora ano te hoa tuatahi: ko te tangata ka whakakiki, ka whakaae ranel, ka whaka-uru, ka whakakaha ranei i tetahi hunga e mea ana i tenei Hara. Ka Whareherheretia kaua ia e neke ake i te Wha Tau. Kooti Hupirimi.
14 Kohukohu. Parawhimi.
Ko te tangata ka korero i nga kupu ko hukohu mo Te Atua; ka korero ranei nga kupu whakatoi, whakahawea, whaka kore kore kore me Ihu Kara Iti; ka taunu ranei, ka whaka kore kore ranei; ka whakahahaki atu ranei i nga Karaipiture Tapu hei mea whakakata. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia haki. Kooti Hupirimi page 6
15. Utu-Whakapati.
Ko te tangata ka hoatu i tetahi Utuwhakapati ki tetahi Kai-Whakarite-Whakawa, Katipa ranei Tangata ke ranei—he mahi whakahaere tana i nga tikanga 0 te Ture nni—hei mea whakapeau i tana whakahaere: Ko te Kai-Whakarite Whakawa, Katipa, Tangata whakahaere tikanga o te Ture ranei, ka tango i tetahi Utuwhakapati, hei whakapeau i tana whakahaere. (Tirohia Upoko whakaatuatu) Ka Whainetia, ka Wharehereheretia huki. Kooti Hupirimi,
16. Hara-Pakarari. (Waucahi-whare.)
Ko te tangata ka wawahi ka tomo ki roto ki to whare-noho o tetahi tangata i te po, he mea nana kia meatia e ia tetahi Hara-wheroni ki roto: Ko te tangata ranei, i roto, kua mea i tetahi Hara-wheroni i roto, a ka wahi i te whare hei putanga maua ki waho. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi ta-kiwa. Kooti Hupirimi.
Ki te apitiria ki tenei Hara ko te Huaki hoki i tetahi tangata i roto i te whare, he whakaaro whakamate-kohuru i a ia kia mate rawa; ki te apitiria ranei ko te oka, ko te wero, ko te aki kino—maru iho te tinana,—ko te patu ranei i tetahi tangata. Ka Whakamatea: Tetahi, ka Wharehereheretia, mate noa Kooti Hupirimi
17. Moe-Maori I Te Kotiro Iti.
Ki te kohine kaore nei i 10 noa ona tau, ahakoa whakaae ia, ahakoa kahore i whakaae. Ka Wharehereheretia to tangata, mate noa; taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ki te kohine kaore nei i 12 noa ona tan, erangi, kua neke ake i te 10 tau, me he mea i whakaae ia. Ka Wharehereheretia to tangata, ma te Kooti-Whakawa e whakarite kia pehea te roa. Kooti Hupirimi.
Ki te kohine kaore nei i 12 noa ona tau, erangi, kua neke ake i te 10 tau, mehemea kahore ia i whakaae. Ka Wharehereheretia, mate noa. Kooti Hupirimi.
18. Kararehe-Katere. (Kau, hoiho.hipi, aha.)
Ko te tangata ka tahae i tetahi Hoiho, Kau, Ilipi ranei, ka whakamate marire ranei i tetahi Kararehe pera, he mea nana kia tahaetia e ia te tiuana, te hiako ranei. Ka Wharehereheretia kaua ia e neke ake i teWaru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka ngakau kino, ka whakamate i tetahi kararehe pera, ka aki kino, ka patu ranei—haua iho, maru iho, kino iho ranei taua kararehe. Ka Wharehereheretia kaua ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi.
19. Ki-Whakatara. (Tono Whawhai)
Ko to tangata ka pataritari, ka whiu i te kupu whakatara ki tetahi, tangata, ka tono ki a ia kia tautakitahi kia whawhai raua: ko te tangata ranei ka hoatu kia kawen, ka kawe ranei i tetahi kupu whakatara, ki tono whawhai ranei. (Tirohia Upoko whakaatuatu.) Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi. page 7
20. Tinihanga, (ki te hokohoko, ki te aha).
Ko te tangata ka tinihanga tana hoko, he weiti tinihanga ana weiti. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka hianga-whakapati, riro ana i a ia te moni, taonga, aha ranei o tetahi ata tangata, he mea nana kia tahaetia e ia kia rito tini hanga i a ia. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te WhaTau. Tetahi, ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka aro, ka whai kia riro pera i a ia tetahi mea pera. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
21. Tamariki. Tirohia "Hunanga whanautanga" 24, "Moe-Maori" 17.
22. Moni-Koini.
Ko te tangata ka hanga ka whakaahua i tetahi Koini hei Moni-Koura, hei Moni-Hiriweha ranei. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka hanga kino i te Koini Moni-Koura, Moni Hiriwha ranei, kino iho taua Koini. Ka Wharehereheretia, kaua a e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi,
Ko te tangata ka whakaputa i tetahi Moni Koini- tinihanga—Koini ahua Koura ranei, Koini ahua Hiriwha ranei. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Kotahi Tau Kooti Hupirimi.
Hara Tuarua. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka hanga ka whakaora ranei i etahi Rino Koini Moni: ko te tangata ranei kei a ia nga mea pera. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata kei a ia etahi Moni-Koini tinihanga, he mea nana kia whakaputaina e ia bei Moni Mana. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Tau. Kooti Hupirimi.
Hara, Tuarua. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka hanga ka Koini-tinihanga i te Moni-Kapa. Ka Wharehereheretia. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka whakaputa i te Moni Kapa Koini tinihanga: Ko te tangata kei a ia e toru, e hia atu ranei mea pera, he whakaaro ano taua kia whakaputaina e ia hei Moni mana. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Kotahi Tau. Kooti Hupirimi.
23 Kamapauna-Hara
Ko te Kamapauna i te Hara-Wheroni;—Ko te tangata ka tango i te utu kia kaua e whaia e ia tetahi Hara-Wheroni kia whakawakia e te Ture, ara, ko te pera me te tangata ka tango i nga rawa i tahaetia, a whakahokia ana mai i runga i tana whakaae kia kaua e whaia e ia te hunga nana i tahae kia whakawakia e te Ture. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. Kooti Hupirimi.
Tirohia "Tahae.Ruheni" 55. page 8
Ko te tangata ka Kamapauna i te Hara-Mihitimina. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka Kamapauna i te korero whakaatu-hara i meatia i runga i tetahi Ture-penara;—ara, me to tangata ka tango nei i te moni kia huna e ia kia kaua e puta tana korero mo te hara o tetahi tangata. (Tirokia Upoko whakaatuatu.) Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. Kooti Hupirimi.
24. Huna-Whanautanga-Potiki.
Ko te wahine ka huna i te whanautanga o tana tamaiti, ka tanu puku, ka mea ka aha rauei i te tinana mate, he huna nana kei mohiotia te whanautanga. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirimi.
25. Whakapapa-Kanaplrahl. (Hono whakatupu puku i te he mo tetahi tangata.
Ko te hunga tokorua, tekohia atu ranei, ka whakapapa.
1.Ki te whakapae i tetahi tangata ki te Hara-Kirimina.
2.Ki te whakakino i tetahi tangata.
3.Kia kape i ta te Ture kia mea i tetahi Hara
4.Kia arai i te whakahaere o nga tikanga o teture.
5.Kia na te mahi he he whakataenga i tetahi mea tika.
Ka Whaiaetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
26. Katipa (Pirikimana.)
Ko te tangata ka whakakahore, ka turi ina karangatia atu e te Katipa kia rera mai hei hon mona. Ka Whainetia, ka Whare hereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te Katipa ka kore e mahi i tana mahiKatipa, ka turi ranei ki tetahi Warati, ki tetahi Whakahaunga ranei a tetahi Kai-Whakarite-Whakawa Hatihi i runga i te Ture. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Wha Tekau Hereni: Tetahi, ka Whareherehereti: kaua ia e neke ake i nga ra Kotehi Tekau, ki te kore e utua wawetia. Kooti o nga Hatihi tokorna; o te Kai-Whakarite Whakawa Tuturu ranei.
Ko te Katipa ka tango i te utu-whakapati, ka kore ranei e whakarite i te Warati, i te whakahaunga ranei a te Kai-Whakarite-Whakawa. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna; ko te wahi whakatoru ka ho atu ki te Kai-whakaatu. Tetahi, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Ono Marama. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu.
Ko te Katipa ka tahuti. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna; ko te wahi whakatoru ka ho atn ki te Kai-whakaatu. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu.
Ko te tangata ka whakamanuhiri. ka huna ranei i te Katipa tahuti. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna; wahia ma te Kai-whakaatu, kaua ia e neke ake i te wahi whakatoru. Kooti o te KeiWhakarite Whakawa Tuturu.page 9
Te tikanga o te Katipa-Pehiara
Ko te tangata kua whakaturia hei Katipa-Pehiara ka whakakahore ina meatia kia oati. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna; ka Wharehereheretia ranei, kaua ia e neke ake i te Kotahi Marama. Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi toko rua; o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu ranei.
Ko te tangata ka kore e mahi, ka turi, ka whakakahore ranei ina meatia atu kia ta hei Katipa-Pehiara. Ka Whainetia kaua ia e neke ake i te Rima Pauna. Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi tokorua; o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu ranei.
Ko te Katipa ka kore e mahi, ka turi, ka whakakahore ranei ina wkakahaua iho i runga i te Ture kia mahi i tetahi o ana mahi-katipa, ki te kore ia he take tika e whakakitea e ia mo tona turinga. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna. Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi tokorua; o te KaiWhakarite Whakawa Taturu ranei.
Ko te tangata ka Huaki, ka whakanehenehe ranei ki tetahi Katipa i a ia e mahi ana i tana mahi Katipa, ka whakakaha ranei ka whakatenatena ranei i tetahi atu tangata kia pera. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna; ka Wharehereheretia ranei. kaua ia e neke ake i te Kotahi Marama mo nga utn e Rima Pauna, neke iho hoki; a, kaua hoki e neke ake i te Rua Marama mo nga utn ke ake, ki te kore e utua wawetia. Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi tokorua; o te KaiWhakarite Whakawa Taturu ranei.
27. Whakahawea Kl Te Kooti-Whakawa.
Ko te tangata ka anga ka tikai ki te Kai-Whakarite-Whakawa Hatihi, ka mea ka whakahawea marie ranei ki tetahi Kooti-Whakawa. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Kotahi Marama. Kooti o te KaiWhakawa Tuturu, o te Kai-Whakawa Hatihi kotahi ranei.
Ki te Kooti Hupirimi. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
28. Kooti-Whakawa
Tirohia "Whakahawea ki te Kooti-whakawa" 27.
Hara-Kirimina
Tirohia, "Aronga ki te mea Hara-kirimina, 11
29. Whakatupu-Nakakia
Ko te tangata ka whakatupu nanakia, ka whakamamae i tetahi tamaiti nohinohi e noho ana i raro i tona maru. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, kote Whaine me te Wharehere here hoki Kooti Hupirimi. page 10
30. Whakatupu-Nanakia Whakamamae I Te Kararehe (i nga mea ora ehara nei i te tangata).
Ko te tangata ka patu kino, ka whakatupu nanakia ka aki kino i te hoiho, i te kararehe, kau ranei, aha ranei. Ka Whainetia, kia Wha Tokau Hereni; ki te kore e utua, ka Wharehereheretia kia Tekau ma Wha nga Ra. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Ko te tangata ka Pauni-tokiari ka maka i te kararehe, kau ranci, aha ranei, ki roto ki tetahi wahi kua taiepatia, a kahore e whangai i taua kararehe, ia ra, ia ra, ki te kai kia ora. Ka Whainetia kia Rima Hereni mo te rangi kotahi. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.
31. Katimauhe.
Tirohia, "Tahae-mokere," 80.
32. Korero-Whakapuaki.
Ko te tangata ka whakaae ki tetahi Korero whakapuaki ki to aroaro o te Kai-WhakariteWhakawa Hatihi, o tetahi atu tangata ranei kei a ia he tikanga whakarongo i taua Korero-whakapuaki, ki te mea ka whakaaetia e ia me te mohio ano he teka taua korero. Ka Whametia, ka Wharehereheretia ranei. Kooti Hupirimi.
33. Whakaoho
Tirohia, "Taututu-awhirei," 5. "Tutu-raiota," 77.
34. Kuri. (Kuri-moimoi.)
Ko te tangata ka tahae i tetahi kuri; kei a ia ranei tetahi kuri kua tahaetia, ki te mea e mohiotia ana e ia he mea tahae.
Hara tuatahi. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna, te hipanga ake i te ritenga utu o te kuri i tahaetia. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Halihi kotahi.
Hara tuarua. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i nga Marawa Tekau ma Rua. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Ko enei Ture mo nga kuri, no Akarana anake, no nga Taone.
Ko te tangata nana tetahi kuri neke ake nei i te toru marama, te pakeke, ka mau ki tetahi huanui ki te wahi whenua takoto noa ranei, kahore nei i taiepatia,—ki te kore ona Nama-tikete, e mau ana i taua kuri. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Hereni. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Ko te tangata ka tinihanga, ka hanga, ka whakaahua ranei i tetahi Nama-tikete, ka hoka ranei, ka mau ranei ki tetahi pera; ko te tangata ranei i a ia tetahi pera,—me te mohio ano ia he mea hanga-tinihanga. Ka Whainetia, kaua: a e neke ake i te Rua Tekau Hereni. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Ko te kuri haere noa kahore ona ariki, ahakoa Tikete, ahakoa kahore he Tikete i a ia, ma te Katipa e hopu, a ki te hohero atu te kai-tiki i roto i nga haora e wha tekau ma waru, me utu e te kai-tiki kia Rima hereni; ki te korerotia atu ki te tangata nona, a kahore e tae te kai-tiki; e pai ana kia whakamatea taua kuri. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.page 11
Ko te kuri nanakia, ngau tangata, ka haere noa, -e pai ana kia whakamatea;-a ko te hunga naua i tuku kia haere noa Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Wha Tekau Hereni. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi ketahi.
Ko te tangata nana tetahi kuri ka rere ka ngau i te tangata, i te kararehe,-kau ranei, aha ranei, -i te huanui, i roto ranei i tetahi wahi kahore i taiepatia,-oranoa ana tetahi tangata te mate tona tinana, nga wahi ranei o tena tinana; mate ana, kino ana ranei te Kararehe, Kau, aha ranei, tetahi atu taonga ranei, o tetahi tangata i taua kuri: me utu e te tangata nana te kuri. Kaua ia e neke ake i te Rima Pauna. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Rere.-E ahei ana kia wahia te utu-uchaine kia hawhe ma te Kai-whakaatu, ma te tangata ranei naua i kawe ki te whakawakauga
35. Rongoa-Taruku
Ko te Tangata ka kape i ta te Ture, ka whangai i tetahi atu tangata ki te rongoa Kororohama, Rutanama ranei, ki tetahi atu rongoa Taruku aha ranei, hoi whakamoe hei whakapohehe ranei i nga whakaaro o taua tangata-he mea nana kia meatia e ia tetahi hara-wheroni, he whakanru ranei ki ta tetahi atu tangata meatanga i te hara-wheroni. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi
36. Haurangi-Waipiro.
Ko te tangata ka haurangi i te waipiro, a whakaponotia ana tona hara e te Kooti-whakawa. Ka Whainetia kia Rima He reni, tee noa ki te Rua Tekau Hereni, ki te koro utu; ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tekau ma Waru Haora. Kooti o to Kai Whakarite Whakawa hatihi kotahi.
Ko te tangata ka toru haurangi tanga i te waipiro i roto i nga marama e ono, a whakaponotia ana tona hara e te Kooti-whakawa. Ka Whainelia kia Rima He. reni, tae noa ki te Rua Tekau Hereni; ka Wharehereheretia hoki kia Whiu nga Ka. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.
37. Mawhititanga; Pakaruhanga-Wha-Reherehere; Rehiku-Whakama-Whiti.
Ko te tangata ka Rehiku-whakamawhiti i tetahi tangata i roto i te ringa o te Kai-tiaki Whareherehere. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi
Ko to herehere ka hoki mat i te when ua i kawea atu ai ia mo tona hara; ko te herehere ka oma Ka mawhiti atu i tana mahi-penura i whakamahia ai ia mo tona hara. Ka meatia ki a ia te mea i kiia ihe e te Kooti-Whakawa kia meatia ki te tangata i mawhiti atu ra; a ki te mea kahere he kianga iho a te Kooti-Whakawa, ka meinga hei Hara-Mihitimina. Kooti Hupirimi.
Ko te Apiha ka whakaae, ka taku kia oma, kia mawhiti atu, tetahi tangata i tukua ki a ia mana o tiaki, he hara-wheroni te hara. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. Kooti Hupirimi.page 12
Ko te tangata ka wahi mai ka puta ki waho i te Ka Wharehereheretia, kaua Whareherehere, i te mea e mau ana mo te bara e ia e ncke ake i te Wha Tau whakama tea ai te ungata, mo to hara-kapitara Ka Wharehereberetia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka wahi mai ka puta ki waho i te Whareherehere, i te mea e mau ana mo te hara iti iho Ka Whainetia, ka Wharehereheretia boki. Kooti Hupirimi
Ko to tangata ka kawe i nga raweke rino, ahs ranei, ki roto ki te Whareherehere, hei raweke hei mea mahi ma nga herehere e puta ai ki waho e mawhiti atu ai. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka kawe, ka aro ranei ki te kawe, i etahi waipiro ki roto ki tetahi Whareherehere. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna. Kooti o to KaiWhakarite Whakawa Teturu.
Ko te tangata ka Rehiku-whakamawhiti i tetahi tangata kua mau to pupuri e te Ture, i te mea kahore ane tona hara i whakaponotia e te Kooti-whakawa; i te tangata ranei e mau ana te pupuri e te Ture, kua wbakaponotia tona bara e te Kootiwhakawa, he hara-mihitimina kau. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka Rehiku whakamawhiti i tetahi tangata kua mau te pupuri e te Ture, me he mea he taogata e whakapaea ana ranei, kua whakaponotia ranei e te Kooti-whakawa tona hara, he hara-Tirihana, he hara-whereni ranei. Ka penatia to meatenga k; a ia, me te meatanga ki te tangata noua ake taua hara: ka Wharehereheretia ranei, kaua ia e neke ako i te Wha Tau. Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka whakauru Lei hoa ki tetahi tengata e mau ana te pupuri e te Tare mo te Hara-tirihana, mo te Hara-wheroni ranei, a ka mea i a ia kia mawhiti atu, i- te kawenga ranei ki te Whareherehere, i te Whareherehere ranei. Ka Wharehereheretia, kia Wha Tau. Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka whakauru hei hoa ki tetahi tangata e mau ana te pupuri e te Ture, mo te Tahae-raheni-iti, mo te nama ranei e tae ana ki te Kotahi Rau Pauna; a ka mea i a ia kia mawhiti ate, i te kawenga ranei ki te whareherehere,-i te whareherehere ranei. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka whakauru hei hoa ki te tangata e mau ana to pupuri e te Ture, ka mea ka aha ranei e mawhiti atu ai ia. Ka Whareherheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka Rehiku-whakamawhiti i etahi hanga e mau ana te pupuri e te Ture, ka wahi ranei i te taiepa o tetahi Tokiari-pauni kia tuwhera. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me to Whareherehere Kooti Hupirimi
Ko te tangata kua kiia iho e te Kooti-whakawa kia wharehereheretia taca noatia tatahi takiwa, a ka puta, ka mawhiti atu. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rima Tau. Kooti Hupirimi
Ko te tangata kua kiia iho e te Kooti-whakawa kia wharehereheretia, mate noa, a ka puta, ka mawhiti atu. Ka whakaritea te mea i kiia iho e te kooti-whakawa; a ka whakamotuhaketia ko ia kotahi ki tona ruma o te Whareherehere; aua ia e neke ake i te Tekau ma Wha Ra i te whakamotuhaketauga kotahi;.aua hoki e neke ake i te Toru Marama te whakamokemoketanga i roto i te Tau kotahi. Kooti Hupirimipage 13
Rere.—Ka utua te Kai-whaki, nana i whakaatn te tangata kua mawhiti ulu, Erua Tekau Pauna te uta.
Ko te tangata ka rehika-whakamawhiti,—ka are rauei ki te rehiku-whakamawhiti i tetahi tangata kua whakaponohia tona hara e te Kooti-whakawa; a kua kiia iho e te Kooti-whakawa kin whakamabia ki te mahi penara. Ka Wharebereheretia kaua ia e neke ake i to Tekau Tau. Kooti Hupirmi.
Eketohiana. (Tohe i te ulu he kia hoatu)
Ko te Apiha ka tono he i te moni i te rawa kia homai e tetahi tangata i runga i te tikanga o taua epihatanga. (Tirohia Upoko whakaatuatu ) Ka Whaiinetiatinetia, ka Whare hercberctia ranei: Tetahi, ko te Whaiue me te Wharchcrehcre hoki. Kooti Hupirina,
39 Herehere-Take-He.
Ko te tangata ka pokanoa, ka bopu noa, ka pupnri noa i tetahi tangata, kaore nei he tikanga o te Ture e pera ai ia. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whime me te Wharcherohere hoki. Kooti Hupini.
40 Hara-Wheroni
He ingoa nui tenei mo nga hara nui, penei me te Whenako, me te Wakamate-kohur u i te tangata, me nga mea pera. He tu hara ia c riro katou ai te tango e te Ture nga banga me nga rawa o te tangata e mea ana i tenei hara:—a he mea ano ka apitiria ano hoki, ka whakamatea tona tmana.
Mihiprihana o te Hara-ucheroni. Ko te tangata ka mohio ki te meatanga o te hara-uheroni e tetahi tangata, buna iho e ia, engari, ehata rawa i te mea whakaae nana: me he mea hoki i whaknae in, ka meinga nona pn ano taua hara, be tangata urn tohi ranei ia ki tana hara. Ka Wlta'metm, ka Wharc-bereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Wharekerehere boki. Kaoti Huptrmi.
41. Whawhai.
Tirohia—"Taututu-.Awhrea" 5. "Huaki," 9 "Ki-whakatara," 19, "Tutu-raiota," 77
42. Ahi.
Tirohia—"Arahona;" 8.
43. Hara.Poahere. (Pukapuka luhiluhi hanga.)
Ko te tangata ka mahi ranai, ka whakaputa ke ranei tetahi pukapuka tuhituki mana e he ai te aha ranei o tetahi atu tangata, he mea nana kia riro he nga rawa nga aha ranei o tetahi. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hapiriiai page 14
Ko te tangata ka pokanoa ka mahi-poahere, ka mahi tinihanga i tetahi pukapuka whakaurawa a te tangata aka, pera me nga Noti Peke,-pukapuka whakabau moni kia utua, pukapuka Rei ranei, pukapuka whakahau taonga kia tukua, pukapuka pera ranei. Ka Wharehereheretia, matenoa, taea noatia rauei tetabi takiwa. Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka hoatu, ka tuku atu ranei i nga pukapuka pera, Poahere, me te mohio ano is be mea mahi-poaohere, be mea mahi-tinikanga aua pukapuka. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirmi.
Ko te tangata ka mea i te hara-poahere ki ta te Ture tuku iho" kaore nei i tuhia. Me be mea kahore tona whiu i whakaritea e te tabi Ture ka takoto nei te tuhituhi. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi
Ko te tangata urn ki tenei hara i muri i te meatanga ai. Ka Whareshereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka hoko i etahi mea hoi hanga, hei mahi-poahcrc, i nga Noti Peke; ko te tangata ranci i a ia aua mea Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Tekau Tau Kooti Hupirimi
44. Wharehereher E
Tirohia - "Mawhititanga;" "Pakaruhanga Whareherehere;" "Rehiku," 37.
45 Nga Kotiro.
Tirohia—"Apatakiban a," 1. "Moe-Maori i te kotiro iti," 17.
46. Te Atua.
Tirohia—"Kohukohu," 14.
47. Tube Wahapu.
Tikanga mo nga Wahapu kaipuke.
Ko te tangata ka ruke, ka kawe i etahi para aha ranei, ki uta, ka waiho ki runga ki tetaki whenua o te Kuini, me kape ia nga waki e whakaritea ana e te Kai-tiaki-Wahapu hei rakenga para. Ka Whainetia, kaua ia c neke ake i te Rima Pauna. Kooti o te Koi-Wbakarito Whakawa Hatihi kotahi.
Ko te tangata ka waibo noa i te rakau, i tetabi atu mea katete, whakaapiapi, kia takoto noa i runga i tetabi Waapu baereoga tangata, i tetabi wabi whakaunga poti ranei. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna Kooti o to Kai-Wbakarito Whakawa Hatihi kotabi.
Ko te tangata ka ope, ka ruke atn i etahi pebi takerc, para, kirikiri, oneone, kowhatu, para ranei i runga i tetabi kaipuke, ka ope noa atu ki te wai. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Patina. Kooti o to Kai-Whakarite Whakawa Halihi kotabi.
Ko te tangata ka mea marie, ka tango, ka wka xanekc, ka whakakino, ka turaki, ka whakangaro ranei i tetahi Karewa-Poai, Tohu-Pikana, Tohumoana ranei, whakaatu nei i te ara mo te kaipuke Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna Kooti o to Kai-Whakarite Whakawa Halihi kotahi.page 15
Ko te tangata ka whiu i te kararehe mate ki te wai i roto i nga rohe tukunga-haika; ki te kore e horea tetubi mea whakatotohu e totohu ai ki raro Ka Whainetia, kaua ia e ne ke ake i te Rua Tekau Hereni kaua hoki e neke iho i te Rims Hereni. Kooti o to Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Ko te tangata ka pupuhi pu i runga i te kaipoke i te takiwa o te tonga o te ra i te ahiahi, o te rerenga o te ra i te ata, i te Batapu ranei; me kape ia te pu pupuhi i runga i te kaipnke mate. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Bima Pauna. Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Ko to tangata ka tango ka kawe atu i te Kirikiri, Kowhatu, Kota, Oneone ranei, i te wahi i raro ata i te poenga-taipari,-ki te mea kahoro i whakaactia e te Kai-tiaki-wabapu, (a, ki te ngaro ia,) e: e Kai Whakari te Whakawa Tutura. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i to Tekau Pauna. Kooti 0 te Kai-Wbakarite Whakawa Hatihi sotabi.
Ko te tangata ka ruke, ka uru ranei ki te rake, ki te hari rnnei ki uta i etahi hauga, mea boko, takai, pukapuka, mea ke atu ranei, i rangai tetabi kaipnke e tu ana i roto i te Kuaratini; ko te tangata ranei ka tango mohio i tetahi mea pera. Ka Whainetia kia Rua Tekau Pauna, mo ia mea mo ia mea. Kooti 0 te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi katabi.
Ko te tangata ka haere ki roto Id nga robe o te wahi kua whakari tea hei Kuaratini-kaipuke, i te mea kei reira tetahi knipnke e tu ana e whakarite ana i nga tikanga Kuaratini. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna. Kooti 0 te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Tirohia Upoko whakaatuatu.
48. Wawahi-Whare
Ko te tangata ka wawahi ka tomo ki roto ki tatahi Whare-nobo, Wbare-hokoboko, Wbare takotoraoga taonga ranei, "Whare ranei e piri ana ki te Whare-noho, a ka tabae mea i roto. Ka Whareherekeretia, kaua ia e neke ake i te Warn Tan. Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka tabae i tetabi Hanga, Moni, Mea whukapumau taonga ranei, i roto i tetahi Whare-nobo,-ki te tae tana mea ki to Rima Pauna tona ritenga-utu. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tnu Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka man ki tetahi patu whakamataku, kei a ia ranei tetabi mea wawahi whare; ka kitea ranei i te po, kua whakaabuada ketia te kanohi, he mea nana kia meatia e ia tetahi haraxcheroni; ka kitea ranei i te po kei roto i tetahi whare-nobo, whare aba ranei, he mea nana kia meatia c ia tetahi bara-icheromi" ki roto Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Tau. Kooti Hupirimi
Tirobia hoki "Hara-Pakarari," 16.
49. Here-Tangata
Tirohia "Herehere-take-he," 39.
50. Hanga Whakama.
Ko to tangata ka whakakite nui i tona tinana tahanga kau i te tirohanga mai o te tangata, ka tnoa nui ranei i tetabi muhi whakama, whakahouhou, mahi kuri, ki te meatia nuitia, whakaarotia hoki, hei hanga whakarihariba, whakama. Ka Whainetia, ka Whare hereheretia raaei: Tetahi, ko te Whaine, me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirini.page 16
51. Whakakinomea.
Tirohia—"Whakakino mea i runga i te ngaknu kino"-58.
52. Runanga-Liuuri. (Runanga uchakarite wha kauca Tekau ma rua.)
Ko to tangata i wbakabaua iho kia haere mai hei tangata mo te Runauga-.Huuri, hnatu ana ki a ia te pukapuka tono kia haere mai, a kahore e tae unai. Ka Whainelia, kaua: a c neke ake i te Tekau Pauna. Kooli Hupirimi.
53. Whakamate,
Tirohia "Whakamate-kohuru," 65. "Whakaucate oho noa", 59. "Wbakamate-whuka mowori" 84.
54. Whenua.
Ko te tangata ka boko, ka whakaae ranei kia hoko i tetahi whenua, i tetabi aha ranei o tetahi whenua, kahore ano i Karauna-h'araatilia i tetahi tangata Maori; ka whakaae ranei ki tetahi tanga'a Maori kia hoatu utu mo nga rakau kia tuaina kia abntia ranei j no nga mea ranei o roto o taua who-naa kia keria, mo nga tarotara ranei o tana whenua kia kainga c te hipi, e to kau, e te aha, mo te nobo ranei mo te ma'hi ranei ki runga ki taua wheuua. Ka Whainctia, kaun ia e neke ake i te Kotahi Rau Pauna; kaua hoki e neke iho i te Rima Pauna. Kooti o te Kai Whakarite Wbakawa Tuturu.
Ko te tangata kahore ana Pukapuka-Raiheni na Te Kawana, a ka tau ki runga ki tetahi whenua kahore ano i Karaunn-Kranaatitia, ara, ka tuku i nga kau i nga hipi ranei ki taua whenua kai ai, ka noho ranei i runga, ka hanga whare ranei i runga, ka para ranei, ka taiepa ranei, ka ngaki ranei i tetahi wahi o taua whenua: - ko te ta ngata ranei kua mahi rakau kua keri ranei i te mea i raro i te whenua, a kahore ana Pukapuka Raiheni. Ka Whainctia, kaua ia e neke ake i te Kotahi Rau Pauna; kaua hoki e neke ibo i te Rima Pauna. Kooti o te Kai Wbakarite Wha kawa Tuturu:
Ko te tangata kua whakaponotia tona bara e te Kooti-whakawa, a ka tohe ki te papuri, ki te tan ki runga ki tetahi whenua pera, a taka noa te marama kotahi; ka tohe tonu ranei ki te kape i ta te Tore, ki te mea i taua hara kua whaka ponotia ra e te kooti-whakawa:—mo ia meatanga mo ia meataoga ki muri; Ka Whainelia, kaua ia e ne ke ake i te Kotahi Rau Pauna; kaua hoki e neke iho i te Rima Panna. Kooti o te Kai Whakarite Wha kawa Tuturu.
Rere.-E ahei ana kia wabia tetabi taba o te Utu-tchaire ma tetahi tangata nana i mahi nui i kitea ai i wbakaponotia ai tenei hard e te Kooti whakawa; kaua ia e neke ake i to hawhe.
55 Tahae-Raheni
Ko te tangata ka tango ka kawe atu i nga rawa ake o tetahi atu tangata, kahore i whakaae te tangata nona kia tangohia kahore hoki ia i pai me he mea ia kahore he take tika, pono, hei tongobanga, a tangohia ana e ia hei mea mana iho. Ka Wbarekereberetia, kaua ia e neke ake i te Wha Tan. Kooti Hupirimi
Mehomea kahore i neke ake i te Rua Tekau Heron i te ritenga-utu o te mea i tahaetia, a tirohi ana e te Kai-Whakarite-Whakawa Tnturu te mea tango, a ka whakaaro ia he hangabanga ake, ahei ana te whakakahore e ia kia kaua e whaka wakia: tetahi hoki, e ahei ana te whakawa-tata ia, te ki tonu iho te tangata hara e is Kia Wharebereberetia, kaua ia e neke ake i te Ono bla rama. Kooli o te Kai Whakarite. Wha kawa Tuturu.page 17
Ki te neke ake i te Rima Pauna te ritenga-utu 0 te mea i tahaetia;-a ki te mea ka whaki te tangata i taua tahae ina rangona e ia te korero c te whakapueoga me a uga Kai-whaki. Ka Wharehereheretia, kaua in e neke ake i te Tekau ma Rua Maraina. Kooti o te Kai Whakarite Wha kawa Tuturu.
Ko te tangati Maori ka whakapaea nana i tabae tetahi rawa, nana ranei i tango tetabi rawa tahae, a ka wbaki i tona bara, ina rangona e ia te korero o te Whakapaenga me a nga Kai-whaki. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i to Rua Tau. Kooti o te Kai Whakarite Wha-kawn Tuturu.
Ko te tangata Maori ka kitea ponotia ka wkaka ponotia tona hara e to Eboft'-whakawa, a kaborc ano i puta te ki wkakapa-wkiu a te Kooii.j ma to Kai-Whakarite-Whakawa Tuturu te whakaaro ki to wbakoae, kia utua mai e te tangata nana i tahae kia tatakiwha to ritenga-utu o nga rawa i tabaetia j a, ki te mea kua whakabokia etahi o nga rawa i tabaetia ki te tangata nona; ma te Kai-Whakarite-Whakawa Tuturu te whakaaro ki te whakaae, kia utua mai e to tahae kia iti ibo i te uta tatakiwha. Ka ai tenei Uta hei whaka knpi kia kaua e Avbarehcre-beretia. Kooti o te Kai Whakarite Wha-kawa Tuturu.
Ko te tangata ka tahae i tetahi kararebe, manu ranei, mea here e te tangata; ko te tangata ranei kei a ia taua kararebe, manu ranei, me te mobio ano in he mea tabae, me kape ia te mea e meinga ana e te Ture-tuku-iko, he Tahae-Raheni ki te tabaetia.
Hara tuatahi [unclear: Kall hninetia], kaua iae neke ake i te Rua Tekau Pauna te biranga ake i te ritenga-utu o te mea i tabaetia; ki te kore atu, ka Wbarehereheretia:— Kooti o to Kai-Whakarite Wha kawa Hatihi ko tahi.
Mo te moni Kahore i nekeake to Rima Pauna kaua e neke ake i to Rua Maraina.
Mo te moni kahore i neke ake te Tekan Pauna; kaua e neke ike i te Wha Marama.
Mo te moni kahore i neke ake to Rua Tekau Pauna; kaua e neke ake i te Ono Marama.
Hara tuarua. Ka Wharekcreheretia, kaua in e neke ake i to Tekau ma Rua Marama. Kooti o to Kai Whakarite Wba kawa Hatihi ko tahi.
Ko to tangata ka whokamate i tetabi Kukupa rarata, ka wero ranei, ka pupuhi ranei, ka aba ranei i taua manu e whara ai. Ka Whanetia, kia Wha Tekau Hereni to hiranga ake i to ritenga-utu o to kukupa:— Ki te koro utu ka Wbarebere-heretia Kooti o to Kai. Whakarite Wha-kawa Hatihi kotahi
Ko te tangata ka tahae i nga Raknu-whaka-tupu i roto i tetahi Kaari; mehemea i neke ake i to pauna kotahi tona ritenga-utu:—ko te tangata ka tapahi, ka kotikoti, ka kowhaki, ka huhuti ranei, ka mea kino ka aha ranei i to rakan pera c kino ai taua rakau, ki to meatia e ia i runga i to whakaaro kia tabaetia e in.
Hara tuatahi. Ka Wharoborehoretia, kaua ia e neke ako-i te. Wha-Tau. Kooti Hupirimi.page 18
Ki te neke ake te riterga-utu i te Hereni kotahi a kahore e tae ki te Kotahi Pauna:
Hara tuatebi; Ka, Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna. Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Hara tuarua; Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Tau Kotahi. Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Hara tuatoru; Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Ko te tangata ka tabae, ka whakakino, ka aba ranei i te rakau pera, he whakaaro tabae tona,. Me ranei i te rakau pera, he whakaaro tabae tona,. Me nga-utu. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna; ki neke ake i te Rima Pauna; ki tia. Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Ko te tangata ka tahae, ka tapahi, ka wahi, ka tnraki ranci, i te tetahi Taiepa, i tetahi Rakau, Pou, Huahua ranei, i whakaturia hei Taiepa, I tetahi Arawbata - taiepa ranei, i tetahi Tatau- taiepa, Keeti nei ranei, ki te mcatia i runga i te whakai.ro tbae:
Hara tuatahi; Ka Whainetia, kaua ia e ne ke ake i te Rima Paupa te hira- nga ake i te ritenga-utu o te mea i tahaetia. Ki te kore utu, ka Wharehereheretia. Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Hara tuarua; Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Tau Kotabi. Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Hara tuatoru; Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Ko te tangata ka kitea kei a ia tetahi rakau pere, Rakau-tniepa, Tatau-taiepa ranei, a te ahei i a ia te whakaatu tika ki te Kai-Whakarite-Whakawa Hatihi te tikanga o taua mea i riro ai i a ia, kia kiten e taua Hatihi kahore i riro he i a ia; Ka Whainetia Kia Rua Pauna te biranga ake i te ritengautu o te mea i tahaetia. Ki te kore utu, ka Wharehereheretia kaua ia.e neke ake i te Ono Marama. Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Ko te tangata ka whakamate, ka hanga kino i tetahi Taru, Aka, Hue, kai aba ranei, e tupu ana i roto i tetahi Kaari, Maara-rakau ranei, ki te ineatia i runga i te whakaaro tahae
Hara tuntahi. Tetahi, ka Whareherehere tia, kaua ia e neke ake i te Ono Marama. Tetahi, ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Te sau Pauna te hiranga ake i te ri tenga-utu o taua mea, o tona ki nonga ranci i kino ai; a ki te kore utu, ka Wharehereheretia, taua ia e neke ake i to Ono Marama. Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.page 19
Hara tuarua,-ka meinga hei Hara-wheroni. Ka Wharehereheretia, kaua in e neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirmi
Hara tuatoru, tuabia ranei i muri'atu. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka mea i tetahi o enei bara, ka whakahoa, ka wbakauru, ka mahi tahi ranei raua ko tetahi tangata mea i tetahi o enei hara ki nga Kararehe, Manu, Rakau Ka penatia, me te tangata nana pu ake taua hara, ka pena te Whaine mona, te Whiu ranei mona. Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi ko tnhi.
Ko te tangata ka tango i tetahi Kararehe ina liomai, i tetahi Manu Kakau, Taru, Taiepa ranei, (ka oti nei te korero te tikanga mo te tahaetanga 0 aua mea); me he mea ka tangohia taua mea, me te mohio ano i riro he taua mea, he mea kape hoki ta te Ture. Ka penatia me te tangata nana pu ake tana hara, ka pena te Whaine mona, te Whiu ranei mona. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahae i te Pukapuka-Whakau-Moui, Whakaae-Moni ranei, i te Pukapuka aba ranei e whakapumau ana i te Moni, i te Taonga ranei. Ka Wharehereheretia, kana ia e neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahae i te Pukapuka-Riiti mana e kitea ai te tikanga o tetahi whenua nowai taua whenua, mana e kitea ai te tikanga o tetahi atu mea pera me te whcnua nowai tnua mea. Tetahi, ko te Whaine, me te Whareherehere hoki. Ka Wharehereberetia kia Wha Tau. Tetahi, ka Whtametia, ka Wharehereheretia ranei. Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka whakaaro tahae, a ka huna, ka whakangaro ranei i ta te tangata pukapuka whakarite i te waihotanga iho ona mea i muri i a ia; ara, i tana Kawenata-Wira. Ka Wharehereheretia kia Wha Tau. Tetahi ka Whtinetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine, me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi
Ko te tangata ka tahae i tetahi Rino, Bakau aha, aha, e whakapiribia aua ki te whare, ki te whenua ranei, ki tetahi wahi ranei e haerea noatia ana e te tangata.
Hara tuatahi. Ka Wharehereheretia, kaua ia i neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirimi.
Hata tuarua, tnahia ranei ki muri. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahae i tetahi mea i te tinana o tetahi tangata, ara, ka pahua; ko te tangata hoki ka mea i tetahi tangata kia wehi, a tango tahae iho i tana mea aha ranei, kahora hoki tana tangata i whakaae ki a tangohia taua mea. Ka Wbarehereberetin, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka pahua i tetahi tangata, me te patu kino ano, a maru iho tona tinana. Ka Whakanmtea. Tetahi, ka Wharehereheretia, mate noa. Kooti Hupirimi.
Rere-Tenei te tikanga o te "Pahua," nra o te Roperi;-he taugo Maori i te Moni i te Rawa ranei o tetahi tangata i tona tinana, he mea ranei i a ia kia wehi ka tango ai i te Moni i te Rawa ranei i tona tinana. He Hara-tcheroni ia. page 20
Ko te tangata ka pahua, ka huaki ranei i tetahi tangata, he whakaaro kia pahuatia e ia; a ka mau patu hoki, pu ranei, ka haere tahi ranei i tetahi atu, i etahi atu ranei tangata, i tukino, i patu i tetahi tangata. Ka Whareheraheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka whakatuma, ka kupu whakawehi atu, ka tono ki nga rawa o tetahi tangata kia honai, ka tukino ranei, ka patu ranei i a ia, he mea nana kia tahaetia e ia ona rawa. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahae mea i roto i tetahi whare-noho,—whare ranei e pari ana ki te whare-noho, ki te tae ki te Rima Pauna, neke ake ranei, te ritenga-utu o tana mea. Ka Wharehereheretia, kana ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahae mea i roto i tetahi whare-noho, ka whakawehiwehi i tetahi tangata e noho ana i roto. Ka Wharehereheretia, kana ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahae mea i roto i te Whare hanga-mea, ki te tae ki te Tekau Hereni te ritenga-utu o te mea i tahaetia. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahae mea i roto i te Kaipuke e tu ana ki to Wahapu, i te Kaipuke tahuri, pakaru ranei, i te Kaipuke ranei kua paea ki uta; —ko te tangata ka tahae mea i roto i te Tooka-tunga-kaipuke, i te Waapa, i tetahi wahi pera. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te Kai-tuhituhi, ko te Kai-mahi ranei, ka tahae i tetahi Hanga, Moni, Mea-whakamau-rawa ranei, he mea tango nana i runga i tona ritenga Kai-tuhituhi, Kai-mahi ranei. Ka Wharehereheretia, kana ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata noho ki tetahi Whare, he titanga-utu, moe kau ranei ki tetahi Whare; a, ka tahae i nga hanga o roto, ka tahae ranei i nga whakapirie Retitia tahitia ana me tana Whare, Wahi-moe-kaua ia e neke ake i te kau ranei o taua Whare. Ki te kore i neke ake i te Rima Pauna te ritenga-utu o te mea i tahaetia; ka Wharehereheretia, Rua Tau. Ki te neke ake i te Rima Pauna, ka Wharehereheretia kia Wha Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te Tahae-raheni ka meatia i muri iho i te whakaponotanga e te Kooti-whakawa o tetahi Hara pera i meatia i mua. Ka Whareherehoretia te tangata hara, mate noa; taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko nga tangata ka uru ki taua hara, i muri iho i te meatanga ai. (Tirohia Upoko whakaatuatu.) Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i to Rua Tau. Kooti Hupirimi.
56. Reta Whakawehiwehi.
Ko te tangata ka tuhituhi i tetahi Reta whaka-wehiwehi, ko te kupu o te Rela ka whakamatea tetahi tangata, ka tahuna, ka wahia ranei, ka whakangaromia tetahi whare, e te hunga nana te pukapuka. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tuhituhi Rela-whakawehiwehi, he kupu whakapae hara te kupu o te Rela, he kapu mea ranei ka whakapaea e te tangata nana; he mea nana kia wehi ai te tangata kia homai he moni e ia. Ka Wharehereheretia; mate noa, neke mai ranei.
Tirohia, "Whakapae hara," 4. "Whawngi."
Kooti Hupirimi.page 21
57. Raipere. (Whakakino Ingoa-tangata.)
He Raipere Nui tetahi. Ko te mea whakakino Ingoa, ka whakapuakina e te ngakau kino, he mea ta perehi ranei, tuhituhi ranei, whakaahua ranei, aha ranei, mea kukume ke i ta te Ture, mea taki ranei ki te mahi he.
He Raipere motuhake tetahi. Ko taua mea whakakino Ingoa, ka whakapuakina e te ngakau kino, hei whakapariko i te ingoa pai o tetahi tangata e ora ana,—o tetahi tangata ranei kua mate. Ko tonei tu Raipere e ahei ana te kawe ki te Whakawa Hara-Krimina, tetahi, me Iniraiti; a e ahei ana ano hoki te kawe ki te Whakawa Mea-hiwhiri tetahi, kia tonoa he tikanga whakaora mona. Ko te tangata ka whakapuaki i tenei tu Raipere. Ka Whainetia, ka Whare hereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka whakapuaki Raipere mo te Kuini, mo tona Kawanatanga ranei. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka whakapuaki Raipere mo te whakahaere tikanga whakawa. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka whakapuaki, ka panui i te Raipere mo tetahi tangata, ka anga ranei ka whakawehiwehi i te tangata ki te ki ka Raiperetia e ia,—he mea nana kia wehi kia homai moni, aha;—ko te tangata ranei ka hanga tikanga ka mea kia homai he moni ki a ia e tetahi tangata, hei whakakapi i tona mangai kia kaua e whakapuaki i te Raipere mona. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka whakapuaki, ka panui i te Raipere whakakino-ingoa, me te mohio ano ia he mea teka. Ka Wharehereheretia, kau: ia e neke ake i te Rua Tau; ka Whainetia, ma to Kooti e whakarita kia hia ranei. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka ngakau kino, ka whakapuaki, ka panui i tetahi Raipere whakakino-ingoa. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine mo te Whareherehere hoki. Ki te Wharehereheretia kaua e neke ake i teKotahi Tau. Kooti Hupirimi.
58. Whakakino Mea, I Runga I Te Ngakau Kino.
Ko te tangata ka kape i ta te Ture, ka ngakau kino, ka whakamate, ka hanga kino i tetahi Taru Hua, Kai, Mea, o topu ana ki tetahi Kaari,—he mea nana kia mate, kia kino rawa atu taua mea.
Hara Tuatahi. Tetahi, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Ouo Marama. Tetahi, ka Whainetia, kaua ia e neke ake i to Rua Tekau Pauna, te hiranga ake i te ritenga utu mo te kinanga i kino ai tana mea; ki te kore utu, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Ono Marama; ki te kore e utua wawetia. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.page 22
Whakakino mea, i Runga i te Ngakau Kino, heroanga.
Hara o muri iho, kameinga he hara-wheroni. Ka Wharehereheretia, kia Wha Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka kape i ta te Ture, ka ngakau kino, ka tapatapahi, ka wawahi, ka wkakahinga, ka aha ranei tana hanga kino, i tetahi Taiepa, Arawhata-taiepa ranei, Tatau-taiepa ranei.
Hara tuatahi. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna te hiranga ake i te ritenga-utu mo te kinonga i kino ai taua mea; ki te kore e utua, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke akei te Ono Marama, ki te kore eutua wawetia. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Hara tuarua, tuahia ranei ki muri. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Tekau ma Rua Marama. Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi toko rua.
Ko te tangata ka ngakau kino, ka mea whakaaro i tetahi aha ranei mana e he ai e kino ai te whenua. te whare, te hanga, te rawa, te aha ranei o tetahi tangata; mehemea ia kahore a te Ture tikanga ke hei whakaora, hei whiu ranei, i whakarite ai mo taua mea ake. Ka meinga kia hoatu i te ututika mo te kinonga i kino ai, kaua ia e neke ake i te Rima Pauna; ka kore e utua, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Marama, ki te kore e utua wawetia, Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi toko rua.
Rere.—E kore tenei e tan ki te mea i meatia pohehetia e te tangata, hua noa he take tika tona hei meatanga mana i taua mea i pouritia ra e tera, ara, me whai ahua tika ia tona take ki te wkakaaro noa iho o te tangata.
Ko te tangata ka whakaura hei hoa mahi, ka whakaako, ka tohutohu ka hanga-tikanga ranei kit meatia tetahi o nga, hara ka oti nei te korero, te rarangi iho i tenei Upoko, "Whakino Mea, i runga i te ngakau kino." Ka pera te utu, te Whaine, te Whiu, mona, mo te hunga, nana pu ake tera hara i mea. Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi toko rua.
Ke te tangata ka ngakau kino, ka pakaru, ka whakakino i tetahi Mea-Mahini, mea pera ranei; ka tomo kino ranei ki roto ki tetahi where, wahi aha ranei i runga i te kaha me te whakaaro ia ki te mea i tetahi hara. Ka Wharehereheretia, kia Wha Tau. Kooti Hupirimi.
Ko to tangata ka ngakau kino, ka pakaru, ka whakakino, i tetahi Puna, Mahini-patu-witi aha, aha, i tetahi ake Mahini ranei. Ka Wharehereheretia, kia Wha Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka ngakau kino, ko whakakino i tetahi Whare-noho,—he tangata kei roto,—he mea whakahu ki te Paura-pupuhi. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka ngakau kino, ka whakakino i tetahi Rakau-tapu i roto i te Kaari. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Wha Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka ngakau kino, ka whakakino i tetahi whakamate wai o tetahi mira. Ka Wharehereheretia, kia Wha Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka ngakau kino, ka wawahi, ka whakakino, i tetahi Arawhata e haerea ana e te tangata Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetehi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka ngakau kino, ka wawahi, ka whakakino, i tetahi kaipuke: ahakoa kuipuka oti kaipuke ranei kahore ano i oti te hanga; he mea nana kia kino rawa atu ai taua kaipuke: Ka Wharehereheretia, kia Wha Tau. Kooti Hupirimi.
59. Manslaughter.
61. Master and Servant. page 23
Whakakino mea, i Rung i te Ngakauw Kino, heroanga.
Ko te tangata ka whakahahaki i te toku whakahe, ka whaitohu he i tetahi kaipuke, hei taki ki rote ki te he, ka mea i te aha ranei, i te aha ranei, e rarua ai, e pakaru ai, e mate ai tetahi kaipuke tahuri, kaipuke ranei e wahi-iti ana, e rarua ana. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka wawahi, ka mea kino, ka aha ranei i tetahi wahi o tetahi kaipuke tahuri, i etahi ranei o nga hanga o tetahi kaipuke tahuri, e kino rawa atu ai tana wahi o te kaipuke, aua hanga ranei. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka whiu i te Paura-pupuhi kia tata ki tetaht Whare, Kaipuke ranei; he mea nana kia kino rawa atu tana Whare, taua Kaipuke; ahakoa ia te hu taua Paura-pupuhi. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te hunga-uru ki tenei hara, i muri i te meatanga ai. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Run Tau. Kooti Hupirimi.
59. Whakamate-Ohonoa; (Wkakaaate-ohia, aitua-noa-ake, kihai i whakaarohia).
Ko te tangata ka kape i ta te Ture, ka whakamate i tetahi atu tangata; engari, kia kitea kahore he ngakau kino ona; (i whakina ki waho ranei, i takoto ranei i roto taua ngakau kino). He mea ano, i arongia ano, engari i ohotata i runga i to whakatakariri. He mea ano, kihai i arongia, i aitua noa ake, otira i roto ia i te meatanga o tetahi mea takoto ke i ta te Ture.
(Tirohia Upoko whakaatuatu.)
Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Tetahi, ka Whaintia. Kooti Hupirimi.
61. Tikanga o te Rangatira, o te Ponongakai-Mahi.
Ko te Pononga Kai-ngaki-whenna, Kai-mahi aha ranei, tangata aha ranei, kua whokaae kia whakapononga, kia mahi ki tetahi atu tangata,— (he mea tuhitahi te whakaaetanga, me nga ingoa o tetaht o tetahi;) a, kahore e timata i tana mahi ki te ritenga o te whakaaetanga:—Tetahi, ahakoa mea tuhituhi te whakaaetanga, kahore ranei i tuhituhia, ki te mea kua timata i tona mahi, a ka whakarerea e ia kahore ano kia oti:—Tetabi, ka kore e whakarite i te whakaaetanga, ka poka ranei ki tetahi Hara-mihitimina, mahi whakahaere ana ranei i runga i taua whakaaetanga. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Marama; me whakahoki iho ano tetahi wahi o te utu-mahi, kin rite ki te takiwa i Wharehereheretia ai; mana hoki nga utu o te Whakawakanga: A ki te kore e peratia, ka whakahokia iho nga utu-mahi katoa ranei, kia kore rawa mana, ko tetahi wahi ranei; ka meinga kia mutu, he ranei, i a ia a whakarite ana e mea kia mahue ake te mahi, te mea ranei i whakaaetia. Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Hatiki kotahi.
Ko te Rangatira ka whakatupu-kino i tana Pononga-Kai-mahi. Ke tukua te Ponouga Kaimahi kia haere kia whakarerei tana mahi. Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Hatiki kotahi.page 24
62. Mahi Whakahaere-He A Nga Apiha O Te Ture.
Ko to Apiha o te Ture ka mahi he i nga mahi ake o tana Apihatanga; ka kore ranei e mahi I aua mahi. Ka Whainetia: Tetahi, ka Wharehereheretin; tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
63. Hoia.
Ko te tangata ka mea, ka anga ranei ki te men i tetahi Hoia kia tuhuti; ka whakahoa ranei ki te Hoia i te mea e tahuti ana; ka huna ranei i e Hoia kua tahuti, ki te mohiotia e ia he Hoia tahuti. Ka Whainetia, ka Whare hereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te tangate ka pupuri, ka tango, ka hoko ranei. i tetahi I'u, i etahi Paura, i tetahi Kakahu, i tetahi aha renei i mau net i te hoia i runga i taua mahi hoia;—ka tango ranei i aua mea ina homai e tetahi hoia, hoia tahuti, tangata ke atu ranei, ki te mohiotia e ia he mea pera:—
Ka te tangata hoki ka tano, ka wkakawai i tetahi hoia kia tuku, kia hoko i te pu, i tetahi mea whawhai a te hoia: ka meinga, ranei e tetahi hoia hei tuku, hei hoko atu i tetahi mea pera mana; ki to mea i mohiotia e ia he hoia taua tangata:
Hara Tuatahi. Ka Whainetia, kaua ia e neke ake i te Rua Tekau Pauna, me te utu ano kia takitorn te rite-nga-utu o te mea. Kooti o te Kai Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Hara Tuarua. Ka peratia me te hara tuatahi; a, ka Wharehereheretia ano hoki, kaua ia e neke ake i te Ono Marama. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Hatihi kotahi.
64. Moni. Tirohia, "Moni Koini," 22.
65. Whakamate-Kohuru.
Ko te tangata, he ngakau-mohio, he mahara tika nei ano ona, ka kape i ta te Ture, ka whakamate rawa i tetahi tangata, me to whai ngakau kino ano ia i mua atu, ahakoa whakina ki waho, takoto ranei i roto taua ngakau kino. Ka Whakamatea. Kooti Hupirimi.
Ko te hunga-uru ki tenei hora, i muri i te meatanga ai. Ka Wharehereheretia, mate non, taea noatia ranei tetahi ta kiwa. Kooti Hupirimi.
Tirohia "Aronga ki te whakamate-kohuru i te tangata, "10. (Tirohia Upoko-whakaatuatu.)
66. Kino Nuihana.
Ko te tangata ka pa ka arai, ka whakaopi i tetahi Huanui, i tetahi Awa, i tetahi Arawhata ranei; ko te tangata ka tuku i te Kuri ngau tangata, i to Kuarahe nauakia ranei kia haere noa: Tera atu hoki nga mea pera, tona tini, e kiia ana he Kino-nuihana;—A, ko to tangata naua te Nuihana:— Ka Whainetia, ka Wharehere heretia ranei. Tetahi, ko te Whine me te Whareherehere hoki: me whakaatea hoki me mutu taua Kino-nuihana. Kooti Hupirimi.page 25
67. Oati.
Ko to Kai-whakarite-whakawa Hatihi, ko tetahi atu tangata ranei, ka whakaoati i tetahi tangata poka ke i ta te Tare: Ka Whainttia, he mea ano, ka Wharohereheretia. Tetahi, ko te Whaine, me te Where horehero hoki. Kooti Hupirimi.
68. Apihatanga.
Ko te tangata ka tango moni, ka hoatu moni rauei, me tetahi Mahi-Apiha i roto i to iwi, kia houtu e ia ki tetahi tangata, kia hounai rauei ki a in;—ka tono ranei ki tetahi Mahi-Apiha i roto i to iwi kia homai kia utua hoki ki te moni. Ka Whainetia, he mea ano ka Wharehereheretia. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
69. Whakatau Kia Ata Noho.
E ahei ana nga tangata katoa te here e te Kaiwhakatite-whakawa Hatihi, ki te here moni, mana te whakaaro kia hia ranei kia Kia ranei aua moni hei here, hei mea whakatau kia ata noho, kei tutu tenei ki tera; me whakakite ia e tera kia tino kite te Kai-whakarite-whakawa take ana, he men tika auo tona wehi, tona meata nga hoki, tene e tutu tenei ki a ia. (Tirohia Upoko-whakaatuatu 19) Ka meinga kia whakatakoto noni hei here whakatau mona kia ata noho. Kooti o nga KaiWhakarite Whakawa Hatihi toko rua.
70. OatiTeka.
Ko te tangata ka whnkaaro marie, ka tino korero teka i runga i to Oati- tapu; me he kupu ia i eke pu ki runga ki te wahi e uia ana, me ho mea huki i whakauatitia i runga i tetahi meatanga whakawa. Ka Whainetia, ka Where Wherehereheretia hoki, kaua ia e neke ake i te Wha Tau; ka meniga hoki kia kaua e tu hei Kaiwhaki ki te Kooti-whakawa ake tonu atu. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka mea i tetahi atu tangata kia kurero teka i runga i te Oati-tapu, kia Oati teka. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata Maori ka tino ki marire iho, ka korero marire iho i te mea teka i runga i te whakawakanga. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. Kooti Hupirimi.
71. Pairahi; (Muru Kaipuke.)
Ko te tangata ka muru i tetahi Kaipuke ki waenga moana, ka pahua, ka mea ranei i tetahi mea i te Hara-wheroni ki uta. Ka peratia me te tangata kun hara ki te moana nui e meinga hei Hara-wheroni, me i meatia ki uta. Kooti Hupirimi.
Ki te mea i apitiria tetahi meatanga e mate rawa ata ai tetahi tangata, e tata ai ranei te mate, e he ai ranoi, e lata ai ranei tona tinana ki te he. Ka Whakamatea; he mea ano, ka Wharehereherotia, mate noa. Kooti Hupirimi.
72. Whare-Mera. (Pukapuka tuhituhi)
Ko te tangata ka tahae i te Pukapuka-reta. Ka Wharehereheretia, kaun ia e ueke ake i te Wha Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahae i to Pukapuka-reta, me he moni kei roto. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.page 26
Whare Mera, he roanga.
Ko te tangata ka tahae mea i roto i te Pukapuka- Reta. Ka Wharehereheretia, mate noa; taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tahae i te Peke Pukapuka-Mera; ka tahae ranei i te Mera; ka arai ranei ka pupuri kino i te Mere ki te huarahi, te tukua kia haere. Ka Wharehereheretia, mate noa; taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tango i nga Peke-pukapuka ina homai, i nga moni ranei,—he mea tahae. Ka Wharehereheretia, mate. noa; taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka wahi, ka pupuri whakaroa ranei i tetahi Pukapuka-Reta. Ka Whainetia, he mea ano ka Wharehereheretia. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka pupuri he, ka huna ranei, ka kore ranei e rongo ki te tuku mai i tetahi Pukapuka-Reta i ngaro, i hoatu hetia ranei ki tetahi atu, ina tonoa atu taua Pukapuka-Reta e te tangata nona. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka pupuri he i te pukapuka-hiupepa kua meratia. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tuhituhi i runga i te Pukapuka-niupepa e meratia ana. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka uru ki tenei hara i muri i te meatanga ai. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tono ki tetahi atu tangata kia meatia e ia tetahi o nga hare i rarangitia nei i tenei Upoko "Whare-Mera." Ka Wharehereheretia, kaua a e neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirimi.
73. Wawahi Tokiari-Pauni.
Ko te tangata ka tiki, ka rehiku, ka whakaputa i tetahi kararehe kua mau i runga i te tikanga o te Ture hei whakarite Utu-reti, kua mau ranei mo te whakakino mahinga, kainga, aha ranei. Ka Whainetia, ka Wharehereheretia ranei. Tetahi, Ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
74. Whareherehere. Putanga ki waho. Tirohia, "Mawhiti," 37.
75. Puremu-Reipa(To Wahine.)
Ko te tangata, neke ake nei ona tau i te Tekau ma Wha, ka hopu kino i te wahine, moea maori-tia iho e ia, kaore nei taua wahine i tahuri-wha-kaae, i pai ki a ia:—Ko te tangata ranei ka moe maori i te kotiro, neke iho nei uga tau i te Kotahi Tekau, ahakoa tahuri-whakaae te kotiro, ahakoa kahore i tahuri-whakaae. Ka Wharehereheretia, mate noa. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata uru ki tenei hare i muri i te meatanga ai. (Tirohia Upoko whakaatuatu.) Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Rua Tau. Kooti Hupirimi.
76. Tango i Nga Hanga Riro Tahae, Ina Homai.
Ko te tangata ka tango i nga mea riro-tahae ana homai e te tangata, me te mohio ano ia he met tahae. Ka Wharehereheretia, kau: ia e neke ake i te Waru Tau. Kooti Hupirimi. page 27
77. Rehiku.
Tirohia, "Mawhiti," 37.
78. Tutu-Raiota.
Ko te hunga tokotoru, tokohia atu, ranei, ki anga, ka wkakatutu-puehu, ka ngangau, ka turituri kino. Ka Whainetia, ka Whare hereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Whareherehere hoki. Kooti Hupirimi.
Ko te tangata ka tu, ka mea kia kaua e puta te panuitanga mo te Tutu-raiota kia mutu:—ko nga tangata Ngahuru ma Rua, tokohia atu ranei, ka tohe ki te huihui ki taua wahi, a taka noa te Haora kotahi i muri i te putanga o taua Panuitanga. Ka Wharehereheretia, mate noa, taea noatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
Ko nga tangata ka tutu, ka wawahi, ka whakahoro i tetahi Whare-karakia, Whare ke ranei Whare-hokohoko ranei, Whare aha ranei. Ka Wharehereheretia; mate noa, taea uoatia ranei tetahi takiwa. Kooti Hupirimi.
79. Whenako Haereere Noa. Tirohia, "Manene," 90.
Ko te tangata ka hanga tikanga, ka korero ranei, ka tuhituhi ranei i tetahi mea hei turaki i te tikanga-pai. hei mea ranei mana a kataina ai, e kinongia ai, e whakahaweatia ai, te Kingi ranei, te Kawanataga ranei, te Ture ranei, te Whakapono ranei, te Whakahaere-tikanga Whakawa ranei. Ka Whaineta ka Wharehereheretia hoki. Kooti Hupirimi.
81. Tahae - Mokere. (Mahi-tahae i nga Hanga Katimauhe.)
Ko te tangata ka takahi i nga Ture-Katimauhe, ka hari ki uta, ka aha ranei i etahi hanga, puta ke i ta aua Ture. He tini nga Utu-whaine nga Whakautu, kua whakaritea mo te kape i nga tikanga Ture-Katimauhe, i a nga Apiha-Katimauhe hoki e whakarite nei.
82. Hoia.Tirohia, "Hoia," 63.
83. Waipiro. Tirohia, "Haurangi-Waipiro," 36.
Ko te Waipiro, Waina, Pia ranei ka hariharia, ka whakaaria atu ranei o tetahi tangata hei mea hoko, ki tetahi whare ranei, kainga ranei;— kahora he Pukapuka-raiheni, e nhei ana ma nga Katipa noa atu e tino tango taua mea. Ka tangohia, kia riro rawa taua mea. Kooti o te KaiWhakarite Whakawa Tuturu.page 28
Waipiro, he roanga.
Ko te tangata kahore nei one Pukapuka-raiheni, ka pokanoa, ka hoko i te Waipiro, Waina, Pia ranei, neke iho i te Run Karona te nui. Ka whainetia, kia Rima Tekau Pauna. Kooti o te Kaiwhakarite Whakawa Tuturu; to te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi ranei.
84. Tahae-Whenako.
Tirohia "Pakarari," 16. "Kararehe, katere," 18. "Kamapauna Hara wheroni." 23 "Wawahi-whare," 48. "Tahae-raheni," 55. "Pairahi," 71. "Whare-mera (pukapuka-reta)," 72. "Tango i nga bangatahae ina homai," 76.
85. Whakamate-Whakamqmori.
Ko te tangata kua tee e ia nga tan o te whai-maharatenga, e whai ngokau tnabura ana ano, a ka raca marie ka whakatnate i a ia ano.
Ko te tangata ka aro ki te Whainetia,-whaka motnori i a ia. (Tirohia Upoko whakaatuatu 59.) Ka Whainelia, ka Where hereheretia ranei: Tetahi, ko te Whaine me te Wharehere-here hoki. Kaoti Bupirimi.
86. Ratapu,—Bapati.
Ko te tangata kua tae ona tea ki (e Teknu ma Wha, neke ake ranei, a ka mnlii i teiabi mahi maori i te Ratepu o to tatou ahki; beoi nga mahi e kape, ko nga uiabi e koro e aiiei tu waiho, me nga mahi aroba. Ka Whainelia, kia R ma Hereni. Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Halihi ko-tahi.
87. Oati,—Ranga.
Ko te tangata ka whakahua noa i te Ingoa o Te Tokotoru-Atua.
Me he Kaimahi noa iho e utua ratia nei tana mahi. Ka whainetia, kia Kotahi Hereni kotio te Kai-Whakarite whakawa Hatihi kotahi.
Mebcmea ehara i te Kai-nmhi, engari i raro iho l to nangatsr tooa tu. Ka Whainetia, kia Rima Hereni kotio te Kai-Whakarite whakawa Hatihi kotahi.
Me he Rangatira, neke ake ranei i te Rangatira Tirohia hoki "Korero-whakapuaki" 32. "Oati" 67. "Oati-teka" 70. Ka Whainetia, kia Rima Hereni. Kootio te Kai-Wha-karite Whakawa Hatihi kotahi.
88. Whakakiki Kat-Whaki.
Ko te tangata ka whakakiki i tetahi tangata e whnkaturia ana hai Kai-whaki ki runga ki te Whakawakanga. Ka whainetia; tetahi, ka te whaina me te Whareherehere hoki Koti Hupirimi
89 Whakawehi.
Tirolni, Reta>-whakawehiwehi" 56. "whakatau kia ata noho" 69. page 29
90. Manene Kaewa Noa Iho. (Tangata mangere, haereere kau noa iho, ahua chenako nei.)
Ko te tangata ka kaewaewa noa iho, ka moe ki te whare mahue, ki waho noa iho ranei ki roto ranei i te kaala, kahore nei hoki kia kitea) he mea pehea ranei tana mahi oranga mona, a kahore hoki e tika tana korero mo tona kitenga ki taua wahi, he pehea ranei, he pehea ranei. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Marama; ka tangohia hoki nga moni i mau i a ia, ka hokona nga mea i a ia i rokohanga iho ai. Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Ko te tangata man Pu, Patu ke ranei, mea ke ranei, he mea nana kia meatia e ia tetahi Hara wfteroni. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i ta Toru Marama me te tangohia ano te Patu. Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
Ko te tangata ka rokohanga ki roto ki tetahi Whare-noho, Whare-mahau ranei; ki roto ranei ki tetahi wahi kua taiepatia, Marae-kainga, Kaar ranei; he men nana kia meatia e in tetahi mea puta ke i ta te Ture. Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i te Toru Marama Kooti o te Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
91.Patu.
Tirohia, "Mea-whawhai" 7.
92. Wahinb.
Tirohia, "Apatakihana" I. "Whakatabe" 2, "Whare-puremu" 12. "Hara-pikami" 13, "Hnnanga i te whanautenga potiki" 24. "Puremu-Reipa" 75. "Moe Maori i nga kotiro iti" 17.
93. Kaipuke-Pakaru.
Ko nga banga, aha ranei, no tetahi Kaipukei rarua, i tahuri, i pakaru, i paea ranei ki uta kitea ana aua hanga kei tetahi tangata, kei tona kainga ranei, he mea tiki he mea titiro i runga i te Warati-hahau a te Kai-whakarite-whakawa, me te mohio ano tana tangata ki ana hanga, me te km no hoki kaore i kitea e te Kai-whakarite-whakawa te tika o tana korero mo ana hanga e tatn ai tona whakaaro ki aua hanga ehara i te am tika ke i ta te Ture te ara i riro ai taua tangata. Ko nga hanga ka whakahokia ki to hunga nona; ko to tangata hanka Whaiiutia, kaua ia e neke ake i to Rau Tekan Pauna, te hiranga ake i to ritonga utu o nga hanga. Ki to kore utu, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i to Ono Marama: ki to kore e utua wawetia mai te Utu-whaine. Kooti o to Kai-Whakarito Whakawa Hatihi kotahi.
Ko te tangata ka whakakite atu, ka whakaha-haki atu etahi hanga aha, no tetahi kaipuke tahuri, he, mea hoko; kite kore kaore e kitea e te Kai-whakante-whakawa te tika o tana korero mo ana hanga, e tatu ai tona whakaaro ki aua hanga he ara tika ki ta te Ture te an i riro ai l tana tangata. Ko nga hanga ka whakahokia ki te bunga nona; ko te tangata Hara ka Whainelia, kaua ia e neke ake i to Rua Tekan Pauna, te hiranga ake i te ritenga-utu o nga hanga. Ki to kore utu, ka Wharehereheretia, kaua ia e neke ake i to Ono Marama: ki te kore o utna wawetia mai te Utu-whaine. Kooti o to Kai-Whakarite Whakawa Hatihi kotahi.
94. Tuhituhi.
Tirohia "Ripere," 57.
page break