19
Te Ranga a Tawhaki

Na Tuhoe

Ka hara mai a Tawhaki i Kawerau, ko te take o tana haere ko te rongo o te hinu o Ruatahuna. Ko tana haerenga mai ka tae mai ki te pa o Te Rangimonoa; ko te ingoa o taua pa ko Karioi. Ka tae mai a Tawhaki ki taua pa kaore i tomo ma te kuaha o te pa, engari i kake ma runga; ka tae ki te whare o Te Rangimonoa ka piki ma runga o te pihanga o te whare, noho rawa atu ko runga i te urunga o Te Rangimonoa. Ka kitea e te tangata whenua ka haere ki te korero atu ki a Te Rangimonoa: "E koro e! He tangata kai runga i to urunga." Ka karanga mai te kau-matua ra: "Nohea?" Ka ki atu te tangata ra: "Au, kaore au e mohio." Heoi, ko te haerenga mai o Te Rangimonoa, ka tae mai ki waho o te whare ka whakatatare atu ma runga i te pihanga; kua kite atu ko Ta-whaki. Katahi ka pa te karanga a Te Rangimonoa ki te pa katoa: "Ko Tawhaki e . . e! ko Tawhaki!" Ko te take i mohio ai a Te Rangimonoa ko Tawhaki, i kitea ki te hahana o nga kanohi. Katahi te kaumatua ra ka karanga atu ki a Tawhaki: "Puta mai ki waho, ka haere taua ki te wai kia tohia koe" (He wehi nona ki te matamua; e haere tapu ana a Tawhaki, a i tohua e Te Rangimonoa kia ahua noa, kaua te tino noa, engari kia tata atu a ia). Ko te putanga mai o Tawhaki ki waho, ka unuhia te topuni, ka whakairihia ki runga ki te mataihi o te whare, ko to raua haerenga ki te wai. Ka tae ki te wai, ka rere a Tawhaki ki roto ki te wai; katahi a Te Rangimonoa ka karakia:—

"I tohia tama ki te wai o Tu-tawake
Ka niwha tama ki te wai o Tu-tawake
Karo patu tama ki te wai o Tu-tawake, etc."

page 404

Ka mutu te karakia a Te Rangimonoa i tana iramutu ka hoki ki te pa, ka whakahau a Te Rangimonoa ki tona iwi kia taka he kai ma Tawhaki. Katahi te iwi a Te Rangimonoa ka taka i te kai, ka whiua ki te tahua, ka kai a Tawhaki, ka ora katahi a Te Rangimonoa ka ui atu ki a Tawhaki: "E haere ana koe ki hea?" Ka whakahokia mai e Tawhaki: "Ki konei, he hiakai manu noku te take o taku haramai." Katahi a Te Rangimonoa ka ki atu: "Anei te ara ko roto o Whakatane. Haere ra! Kia pai to haere, kai raweke koe i te tiaki o taku hue." Ka whakahokia mai e Tawhaki: "Kaore". Ko tona haerenga mai, ka tae mai ki te muriwai o Waikare rokohanga mai e noho ana a Wheterau, ka patua e Tawhaki, kaore i whakarongo ki te tohutohu a Te Rangimonoa. Katahi ka patua katoatia a Ngati Ha, ka riro katoa a roto o Whakatane i a Tawhaki. Tae rawa mai ki te muriwai o Manga o Hau ka rokohanga mai e ia ko Wharepapa i reira e noho ana. Ka takaia he kai ma Tawhaki e taua kuia, ka kai a Tawhaki, ka ora katahi ka ui atu ki taua kuia pehea ai te patu o te manu. Ka tae te kuia ra ki nga ti, a ka kopiko, ka tae ki nga takeke, ka tahuhu, ka oti, katahi te kuia ra ka ki atu: "Koinei te mahi o te ti." Ka ui atu ano a Tawhaki ki taua kuia: "Pehea te mahi o te makoi?" Katahi te kuia ra ka whewhera i ona kuwho, a ka karanga atu ki a Tawhaki: "Titiro mai." Katahi a Tawhaki ka titira atu ki te tara o taua kuia; ka ki mai taua kuia ra: "Koinei te mahi o te makoi." Ka whakaritea te tara ki te makoi, he tara hoki te makoi; ma te kaniwha anake e mau ai te manu i te makoi; ko te tonetone o te tara o te wahine ka whakaritea ki te kaniwha o te tara, ara o te makoi o te tao. Heoi, ka mutu nga tohutohu a Wharepapa ka patua te kuia ra e Tawhaki; koira te mutunga o te patu i nga tangata o roto o Whakatane.

Ka haere a Tawhaki ma roto o Manga o Hou, ka piki i Kaitawa, ka eke ki te hiwi ka rokohanga atu e mau ana nga kereru i te toromiro; ka waiho te kakahu topuni hai tapui, ara hai taumou, mo aua manu, ka huaina te ingoa o taua toromiro ko Tapui-kakahu. Katahi ka haere ki te kainga, ka tae atu ki te kainga ka korero atu ki nga tangata o taua kainga nga manu kai te toromiro e mau ana. Ka haere nga haitiki, rokohanga atu e iri ana te kakahu, ka haria mai ki te kainga nga manu me te kakahu, ka taona nga manu ki te umu, ka hoatu kia kainga. Ka haere a Tawhaki, ka piki ki runga ki tetahi pukepuke, ka pa tana toki ki te tawa, ko te ingoa o tana toki ko Matawhero; ka huaina te ingoa o taua wahi ko te Toki a Tawhaki, ko te rua o nga ingoa o taua wahi ko Matawhero, ko te ingoa tonu o te toki.

I reira ano ka puta mai te rongo o te kakapo o te Whakatangata, kai roto o Parahaki; katahi a Tawhaki ka haere kia kite i taua manu, ko tana haerenga, ka tae ki te Whakatangata, ka mauria mai e Tawhaki nga manu e whitu. Katahi ka ranga-tahitia e ia te whenua roa, koia te Ranga a Tawhaki, ara kotahi tonu te tuaoma a Tawhaki i te Whakatangata, a tae noa ki Matawhero. Te mahi a te atua ra!

Ka moe a Tawhaki i tana wahine, i a Tongarau-okioki, ka puta ki waho ko Tutonga, katahi ka whakaotia te haere ki te Whakatangata, ara i tuturu ki a raua. No te hokinga mai o Tutonga ka moe ki Parahaki, ka rokohanga mai e Tumatawhero e moe ana, ka tiherutia te ahi ki runga i a Tutonga, koia te ingoa o taua wahi, ko Ahi-herua, he kainga.

page 405