Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

[Proceedings of some conferences held by Te Aute College Students' Association, 1897-1901, 1906]

Te Panui A Hemi Te Popa

Te Panui A Hemi Te Popa.

Te take o te panui a Te Popa he patai nana "Mehemea tenei ano ranei etahi wahi o te Tikanga Maori e tika ana kia tohungia hei tikanga pumau?" a he whakautu nana i taua panui. Tenei te roanga ake o nga whakamarama.

"Kotahi te mea nui e kitea ana e au i roto i nga tikanga Maori o mua, ara, ko te ringa rawe o te Maori ki ana tangotango o era, me tona matauranga mo etahi mea e matapotia nei e etahi pakeha. Inahoki he tangata matau te Maori ki te hanga whare, ki te hanga waka, a ki te whakairo i ana whare me nga waka; mo te mahi kupenga, mo te whiri taura, me te hanga i nga mea katoa e taea ai e ia te patu nga ika o te moana me nga ika o uta he tino matau te Maori; ona rakau patu, nga toki, nga hoe waka he mea miharo; i matau ia ki te ahua katoa o tenei hanga ote manu, o te kakano o te pua ote wa tika me te huarahi tika hei patunga mo te manu. E oti ana ia he taiapa pakari mo ona mara, a he tangata tohunga ia ki te whakahaere i te mahi o ana kai, i te kumara, i te taro, i te hue moori. Mo te taha ki te hinengaro, me titiro ki ona haka, ki nga waiata, ki nga whakatauki ki ona huarahi whakataki korero iroto inga huihuinga, ki ona whakapapa page 14kinga korero nehera, ka kitea ireira te kaha ote hinengaro Maori ka kitea te marama o te whakatakoto whakaaro a nga tangata matua o te Maori.

"Na he wahi enei no te tikanga Maori e tika ana kia whakapumautia, ki toku whakaaro—he wahi pai, he wahi ora i tae ai he whiriwhiri ki enei take he kaha no te haere a te korero nei, me whakarere atu te tikanga Maori. E tupato ana au ki te whakaae atu i tera kupu, i taku maharahara kei ngaro rawa nga wahi pai o taua tikanga kua tohungia ake nei, me taku maharahara ano hoki kaore e tino rite ki te Maori nga tikanga hou e whakaaria nei hei riiwhi mo te tikanga Maori. Otira ko te ahua ano tena i tupu ai nga iwi. Tenei kei te takoto te tikanga a nga tupuna e rite ana mo to ratou nei ahua. Katahi ka ara he whaka-tupuranga hou ka ki whakarerea atu tena tikanga, a nei ke te mea pai. Kia roa ka kitea te ahua taimaha o te mea hou, na e oti ai he tikanga ahua ngawari iho me tango mai te wahi o te mea tawhito e ahua pai ana ka whakapiri ki te wahi o te mea hou e ahua mama ana, a ko te hua o tena marenatanga hei tikanga ma tena whakatupuranga. Waihoki ka ara ake he tangata ke me te tikanga hou ka whakatikatika i tera, na ka tawhai haere te iwi whakamua.

"Na he aha te aronga o enei whakamarama? He tohutohu naku ki nga tamariki e whakatupuria nei i roto i te matauranga hou o te pakeha a i roto i nga tikanga hou, kaua e ponana koutou ki te ruke i te tikanga Maori, i to koutou whakaparahako kaore rawa ona painga i roto i enei ra. Ata tirotiro ano, ata whiriwhiri kei tepokaikaha nga mahara o te iwi i naianei. Ko nga mea e ki ana kia hokia ano nga whakahaere o te wa i o koutou tupuna e he ana. Kaore he huarahi whakamuri mo te Maori i naianei kua rereke te wa, kua takahuri ke nga ahua. Ko nga mea e ki ana tangohia ko te tikanga hou, waihotia atu te mea tawhito e he ana, notemea e kore e tau nga wahi katoa o te tikanga hou ki te iwi Maori o tenei wa, a e kore e taea te whakarere i te ra kotahi nga mea i whanau mai i roto i nga rau tau e tupu ana te iwi Maori i runga i tona ake matauranga. Engari ra me pehea? Whakapiripiria nga tikanga e rua, tirohia te wa, ata paunatia nga kaha me te nga kau o te Maori o tenei wa. Tirohia anei te wairua nana i kaha ai i nui ai i rangatira ai o koutou tupuna i te wa ia ratou anake. Puritia ko taua wairua, ko te ringa rawe ki nga tango tango, ko te ngakau ahuwhenua o o koutou tupuna, ko to ratou kaha ki te kohi i te matauranga, puritia mai ko ena ka aki ake ki nga mea hou i ahu mai i te taha pakeha me kore koutou e puta. Na te pakeha i homai he toki rino hei riiwhi mo te toki kohatu e pai ana; te parau hei riiwhi mo te ko, epai ana; nga korero o nga iwi nunui o te ao hei hoa mo au whakapapa, e pai ana. He whakawhanui kau ena i to matauranga, he whakaatu kau mai tena i etahi ake rerenga mo te ngakau ahuwhenua.

page 15

"Ko koutou ko nga tamariki kura hei hunga tatari mo enei mea. Ekore e taea e o koutou matua, e ahua tapatahi ana ratou ki te taha Maori. E kore e taea e matou e te pakeha, e tino tapatahi ana matou ki te tikanga e hou nei ki to koutou iwi. Engari koutou te iwi i whanau i waenganui i nga taha e rua, kei roto ia koutou te toto Maori e karanga ana 'whakahokia,' kei o koutou hinengaro ko te maramatanga hou e whakahau ana "kokiri." E taea e koutou te whakatau he tatutanga mo koutou i waenganui i enei mea e rua, ma te iwi koutou e titiro, ma te ahua o o koutou tinana, ma te ahua o a koutou mahi e whakaatu koia tenei ko te tikanga tika e pupuri mai ana i nga wahi pai o a nga tupuna e tango ana mai i te wahi mama o a te pakeha.

"Ko te wahi tika ano mo koutou mo nga tamariki kura ko roto i o koutou iwi. Ekore rawa e maha o koutou e tae atu ki nga tino matauranga o te pakeha. He pai te taenga o era hei miharo ma te pakeha, hei whakapuare i ona kanohi ki te kaha o te Maori. Otiia ko te wahi e whaikoha ai o koutou matauranga ki to koutou iwi ko waenganui ano ia ratou."

Ka mutu te panui a Te Popa ka hikitia nga whaikorero mo muri iho i te kai.