Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

[Proceedings of some conferences held by Te Aute College Students' Association, 1897-1901, 1906]

Te Paraire Te 17 O Tehima

Te Paraire Te 17 O Tehima.

No te ata o te Paraire ka tuwhera ano te hui Ka panuitia te pukapuka a Rev. G. Maunsell (Te Manihera o Opitiki) "Mo Nga Mea O Te Iwi Maori I Paheke Atu I Te Whakapono."

I panuitia ano taua pukapuka i te hui a nga minita pakeha e mahi ana i waenganui i nga Maori. I tu ki Nepia i mua tata atu. Whakaae ana te Kaituhi ki te tuku mai kia panuitia i roto i tenei hui.

I whakaatu a Te Manihera i te nui o te raruraru i tupu ake i roto i nga whawhai Maori me te karakia Hauhau. Na reira i whakatupu te kino i waenganui i te Maori me te pakeha, i wehi mai ai te Maori i nga tikanga pakeha, i whakatuturi ai ki nga ako a nga Minita me nga Mihinare. Ka tupu ake te ngakau kino, te wetiweti ki nga mea hou, te whakatoi ki te whakapono me te karakia, nga mea katoa e arai nei i nga huarahi atu mo te Maori ki te maramatanga, ki te ora. Na te pakeha ano i pokanoa ki te tukino, ki te whakamamae i te ngakau Maori, ahakoa ua ratou he kuare. Heoi, page 14ahakoa i tahuri ratou i mua ki te whakapono, i rongo ki te waha o nga minita, kua hoki i naianei ki nga tikanga a o ratou tupuna, kua mahue te karakia. Otira ko etahi ano i u, i mau ki a ratou i ako ai. A tenei ake te wa e marie ai te ngakau, e hoki ai ki te whakapono i manaakitia nei e o ratou tupuna i te wa i mua atu i nga whawhai.

Muri iho ka panuitia e Te Reweti T. Kohere (he tamaiti no Ngati Porou, kei te Kareti nui i Otautahi, Te Waipounamu e kura ana) tana pukapuka, ko te upoko "He Tauira Mo Nga Kainga Maori." He kupu tohutohu nana mo te ahua o te kainga Maori. Tona ki he pai kia hoki te Maori ki te ritenga a nga kaumatua, kia hangaia nga kainga ki runga i nga wahi tiketike, hauangi, kia matara atu i nga repo. Ko nga whare me whakatata ki te ahua o to te pakeha whare, ara, me whakakore atu nga whare puni, me wehe ke te kainga o ia tangata me tana whanau. Otira kia whai whare huiuga ano mo te tokomaha, he whare runanga, he whare whakairo, he whare karakia. Me tu he Komiti mo ia pa, mo ia pa hei peehi i te raruraru, hei whakaako i nga tamariki ki nga tikanga tika ki nga whakaaro kaumatua. Ma te komiti e tautoko te kura. Ma ratou e titiro nga mahi o te kainga, e arai atu nga kuri, nga poaka, me te paru ki waho o te pa, a e whakatakoto he whiu mo nga tangata e takahi ana i nga ture o te pa. Kia whai ahuareka nga taitamariki penei i a te pakeha, haunga ia nga ahuareka kanikani, kaore he painga o era. Engari hei nga omaoma, hei era atu takaro e pakari ai nga tinana. Ko te karakia, ko te whakapono hei tino taonga mo te pa. Hei nga huinga mai ki te karakia e hui mai ai e noho tahi ai nga tangata o te pa i runga i te rangimarie, i te ngakau tahi i te aroha.

Kei muri i tenei ka tu etahi kaumatua Maori, a Hapi Kiniha, a Eruera Moeke ki te whakamihi ki nga mahi a te hui. Ka puaki i te Tiamana, me Te Tatana nga kupu poroporoaki. Ka kopi nga mahi a te hui.

Tenei ano etahi panui kaore i korerotia i te tuunga o te hui. Tae rawa mai hoki i te meera kua hiki te hui. E rua na Apirana T. Ngata. Ko te upoko o te tuatahi ko ia nei "Kia Whakakotahitia Te Iwi Maori." Ko te whakapotonga tenei:—

"Tera au e kiia he ponana, i au e tohe nei kia titiro whakamua atu tatou nga taitamariki ki te mea e whaia nei e tatou. Ki te ki a etahi ko ta tatou e whai nei ko te huihui i nga mana katoa e ako nei i te huarahi tika ki te Maori, i nga kura, i te hahi, i nga tangata whaiwhakaaro, kia rite ra te haere a era, ka hikoi atu ai. Otira kaore he he o te rere atu ki mua whakahaere ai i te huarahi hei takahanga atu. He aha oti tau e wawata na i te roa o te ra? Ko tau pea, ko te karo i te mate, ko te whakarewarewa i nga tini taumahatanga e pehi nei i te iwi Maori. Ta tetahi, he kuhu noa ake i enei ra, ma te page 15mate e tami mai, heoi ano. Ko taku he moemoea; he wawata, tena ano pea te ra e tu mai nei e riro ai he kaha i nga whakatupuranga o muri nei, e hiki ai te waewae o te Maori ka makere atu nga mate kino e kai nei, ka kiia tatou he iwi kotahi, he iwi Maori, e mau ana ki te wairua o nga mahi a nga tupuna, e tango ana i nga ritenga papai a te pakeha e tau ana kia tatou.

"Ko taku e wehi ana, haunga ake etahi mate, kei ngaro te toto Maori, kei whai a tatou tamariki ki te pekeha. ka riro nga toto i te pakeha. E kui ma, ahakoa to koutou ahuareka ki te hunaonga kiri ma, kei teka o koutou ngakau ki nga kupu a nga tupuna. Ko te whenua kia pakeha, ko nga kai kia pakeha, otira ko te ngakau me te toto kia Maori. Ki te kore tena hei aha kau enei ako. Kei riro rawa ma te pakeha te whakamanamana a muri ake nei i te mea ka ngaro tou kanohi Maori ite a o, nona rawa te tatai i ahu mai i nga taniwha o Hawaiki, i nga tupuna o te iwi Maori.

"He mau no oku whakaaro ki kona i tautoko ai toku mangai me toku ngakau i te huihuinga a o tatou kaumatua e kiia nei ko te Kotahitanga o te iwi Maori. Ma ratou rawa pea e huihui nga morehu o nga hapu Maori, ona wawahanga katoa, o te hiku o te motu, o te puku; o te hauauru. Ma kona rawa pea e tangatanga ai nga wahi katoa, e tere noa ai te rawhiti ki te tonga, te tonga ki te hauauru, te hauauru ki te raki, e huihui ai nga toto, e tupu ai he iwi Maori, he iwi kotahi, he iwi maia ki te whawhai ki nga mate mai o tawhiti."

Ko te upoko o te panui tuarua ko "The whakaakoranga i nga Tamariki wahine." Ko te whakapotonga tenei o nga kupu:—

"He take tenei kaore i whakaarohia e te hui tuatahi i tu ki Te Aute i te Pepuere o te tau 1897. Ehara i te mea he koroukore no tenei Kotahitanga ki tenei wahanga o tatou ki nga wahine, engari he rongonga ake kei te whakatakoto tikanga ano hoki o tatou tuahine i Hukarere mo ratou whakawahine: na reira ka wetiweti mai te ropu tane, kei ki mai tera hunga ki te pokanoa.

"Tera te ngakau whakatoi e mea ake ki te maumau o te tuku i tenei iwi i te wahine ki te kura; ko nga hamumu ano hoki ena mo nga tungaane e tukua ana ki nga kareti. A ki te tautokona etahi i naianei me tautoko ano hoki etahi. Notemea e kore e tino whaipainga nga kura Maori kia tatou ki te kore e akona ngatahitia nga tamariki tane, me nga tamariki wahine ki nga tikanga pakeha, nga mea tane ki a te tane mahi, nga mea wahine ki a te wahine mahi.

page 16

"To tatou mate to te tane he manaaki kino i te wahine kaore i ta te pakeha manaaki, kaore e tirohia e tatou te wahine, kaore e tapuhitia hei taonga tapu. Kaore he haranga atu o te wahine kia tatou i te taurekareka, i te kaimahi. Kia tatou ki te Maori he tumau kua te wahine, ki te pakeha he hoa manaaki. Na kona kaore e whakarangona to te wahine waha i roto i te iwi Maori. Ka tupu ake nga tamariki me te takahi tonu i nga ako a o ratou whaea. Mehemea ka akona a tatou tamariki ki ta te pakeha tikanga, ki tana manaaki, ka moe nga tamariki kura ia ratou na o te kura, ka rewenatia te iwi katoa ki te rewena pai, ka matau te wahine ki te hapai i tona tupu, ki te whakaputa i a ia i roto i te iwi Maori, hei whakawhanau tamariki, hei ako i ana tamariki, hei whakatupu tangata mo roto i te iwi, e taea ai te ki na tona whaea i waihanga tona ngakau, i ako ki a ia te wehi ki a Ihowa, te aroha ki te tangata."

Ko te panui whakamutunga na Hamiora Hei (o te Kaha-kei Akarana e kura ana i te kura roia.) He tono nana ki te Kawanatanga kia awhinatia nga tamariki wahine Maori e hiahia ana ki te ako i te mahi tiaki turoro, kia tutuki ai te matauranga e akona nei e nga tamariki wahine hei painga ki o ratou hapu ki o ratou iwi. He maha nga turoro e mate noa ana i te kuare o nga Kai tiaki. Mehemea e tukua ana etahi o nga kotiro e kura nei i Hukarere me era atu wahi ki nga Hohipera o te motu ako ai i tenei pito matauranga, ka ai he tangata hei tiaki i nga turoro, hei ako ki nga matua i a te pakeha tikanga e mahi nei, i iti ai ona tupapaku e mate kuare noa ana. E kore rawa e nui te moni hei tiaki i aua kotiro, e kore pea e neke ake i te £20 i te tau. Tera e mama noa mai i te Kawanatanga ena hereni. Tetahi ma enei kotiro e turaki haere te mana o nga tohunga e taware nei i nga tangata kuare.