[Proceedings of some conferences held by Te Aute College Students' Association, 1897-1901, 1906]
[hua]
Te mutunga iho o te panui ka takoto te take ki te aroaro o te hui, kia tukua ano ma te iwi Maori o ia takiwa e pooti mehemea e whakaae ana ratou kia puta he raihana hotera ki roto i to ratou takiwa. A whakaaetia ana taua take.
page 12Muri iho ka panuitia te pukapuka a Kereopa Potaka (he tamaiti no te takiwa o Waiapu, i Te Aute e kura ana) "Mo te Kai Waipiro a te iwi Maori." Te whakaaro a etahi o te hui kua iti haere te kai waipiro a te iwi Maori, a kei te kaha etahi o nga rangatira ki te peehi i taua kai i nga hui nunui o o ratou takiwa. I puta ano he kupu whakamihi mo te pai o te whakahaerenga o nga hui tangihanga kia Meiha Ropata, te kore o te waipiro, te kore e moumou o te kai, me te kore raruraru.
Katahi ka takoto he take ke, ara, kia whiriwhiria mehemea e tika ana kia whakaakona te Paipera i roto i nga kura Maori. Kitea ana i runga i nga whaikorero kei te hiahia tonu te iwi Maori kia akona enei mea ki a ratou tamariki i roto i nga kura. Kaore he kura Ratapu e akona ai nga tamariki Maori ki te Karaipiture me te aroha o te Atua. E tino kuare rawa ana nga tamariki Maori ki enei mea nunui e ora ai te tangata. Whakaaetia ana e te hui enei take katoa, a puta ana te kupu kia tonoa ki te Kawanatanga kia whakaarohia mai enei mate, te noho matapo o nga tamariki e haere anâ ki nga kura ki nga mea o te wairua. I whakaturia ano he komiti hei whakahaere i tenei taha.
No te ahiahi ka panuitia te pukapuka a Wiremu Perenihi (he tamaiti i akona ki Te Aute.) He tangi nana mo te whakaaro kore o te Maori ki tenei mea ki te paru, mo te kore o nga matua e tiaki pai i a ratou tamariki, mo te mangere o nga wahine ki te whakapai i nga whare kia noho ma, mo te paru o nga kainga me te wai e inumia ana. Kaore te tangata Maori e tupato ana kia pai tana wai e inu ai; e tukua tonutia atu ana te poaka kia tuki i nga puna, te manu kia haere ki reira kaukau ai, te kau kia haere ki nga awa wai takatakahi ai. Ko nga kakahu moe me nga kaka e mauria ana e te tangata, ko etahi e kite ana i te horoi, ko etahi, kore noa ake, a kanukanu noa. Tona hiahia kia whakaturia he Komiti ki ia pa ki ia pa, hei tirotiro i nga puna wai kei pokea, i nga tamariki kia horoia, i nga whare kia tahia, me nga kino o te kainga kia rukea ki te wahi ngaro e kore ai e hoki mai hei take mate.
He kupu apiti atu ta Hatara Kereama, ara, mo tona wetiweti ki te mahi e tanumia nei nga tupapaku ki te taha o nga awa wai e inumia ana e nga kainga tangata. Otira i whakatupato ano nga kaumatua kei ponana te mahi i anei mea. Notemea ko a te Maori tikanga no nehera, na ona tupuna, e kore e taea te takatakahi ki raro, te ruke atu i te ra kotahi. Ma te ata ako, ma te ngawari, e kite ai nga mea whaiwhakaaro i te he o te whakatupu i runga i te tinana, i roto i nga kakahu, i nga whare, me te pa, i nga mea hei huna i te tangata, ara, i nga kakano o tenei mea o te mate.
Na Hemi Toopa (no Whanganui, i akona ki te Aute) te panui o muri iho, "Mo te pakanga a te Maori raua ko te Kawanatanga mo nga whenua Maori." He whakahe tana ki te hoko a te Kawanatanga page 13i nga whenua o nga Maori kuare. He take pohehe, kuare noaiho, te take i hoko ai etahi tangata i te whenua, he hiahia moni hei haereere ki nga reihi hoiho, hei hipi, hei moni haereere ki nga taone pakeha ki te kurapa. Mohio tonu ai nga Kai Hoko whenua a te Kawanatanga ki enei hiahia kuare o te Maori, whakaae tonu ki te homai moni, ehara nei i te moni tikanga, na te mate o te tangata i whakaae ai kia riro pena nga takahanga waewae o ona tupuna i te moni hauwarea. Tona hiahia kia rahuitia nga toenga whenua Maori. Ko nga whenua e nohoia ana, e turia ana e nga kainga me rahui tuturu, ko nga whenua i waho e kore nei e taea e te Maori te whakamahi, me tuku atu ki te reti, kia puta mai he kiko.
Kaore i maha nga korero mo tenei panui, notemea i whakaaro te hui kei te whakahaerea ena mea e te Kotahitanga o nga Kaumatua me te Paremete.
He panui poto ta Horomona Koko (he tamaiti no Ngati Kahungunu i kura ki Te Aute.' I ahu ana kupu mo nga tamariki e puta mai ana ki waho o nga kura, mo te kore o ratou e whiwhi i te mahi. Tona whakaaro ko nga mahita o aua tamariki nga tangata tika hei kimi mahi ma aua tamariki, notemea ko ratou e matau ana ki nga mahi e hiahiatia ana e ratou me nga mahi e rawe ana kia ratou. He tino mea nui tenei, te whakawhiwhi i nga tamariki ki te mahi. Ma tena hoki ratou e arai kei tutu. Engari kia tino tupato nga matua me nga mahita kia hohoro te whakauru i a ratou tamariki ki etahi mahi i te putanga mai ano ki waho o te kura, kei uru ki nga mahi o te ao, kei matau ki te mangere, kei kore e hiahia ki te mahi.
I tautokona enei kupu e te hui.