Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Reports of meetings on Māori Church matters, 1872-1888

*Kahore Te Pihopa i Tae Ki Te Hui. Heoi Ka Noho Ko Te Atirikona o Te Waimate Hei Upoko Mo Tenei Huihuinga

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section

page break

Title Page

Nga Mahi A Te Hui o Te Hahi Maori O Te Atirikonatanga o Te Waimate

I Te Pihopatanga o Akarana. I Huihui Ki Peria, (Oruru.) I a Tihema 11, 12, 1872.

Akarana. Na Henry Hill i ta. St. Stephen's. Taurarua. 1873.

page break

Nga Tangata o Te Hui Tuatahi o Te Hahi Maori o Te Atirikonatanga o Te Waimate I Te Pihopatanga o Akarana.

Ko te Pihopa o Akarana te Upoko.*

Nga Minita.

Ven. E. B. Karaka Atirikona o te Waimate.
†Rev. J. Matiu, Kaitaia.
Rev. Matiu Taupaki, Paihia.
Rev. Piripi Patiki, Hokianga.
Rev. Renata Wiremu Tangata, Oruru.
†Rev. Wiremu Pomare, Waimate.

Nga Mangai Reimana.

Hare Ianga, Te Waimate.
Hira Kawhe. Te Waimate.
Ihaka Te Tai, Paihia.
Porikapa Tohuora, Hokianga.
Hohaia Pāwhau, Oruru.
Hupata Kākā, Kaitaia.
Hare Peka, Kaitaia.

E mea ana te Pihopa hei a Noema e haere ake nei ka tae atu ia ki Kaitaia ki te whakatapu i te Whare-Karakia i Parengarenga, mehemea kua oti; ki te whakarite hoki i tetahi Rikona mo taua wahi, ki te mea kua rite te kohikohi mo te Minita.

* Kai taua kai-tuhituhi ano nga Raihana, ma nga minita e tiki mai i a ia

† Kahore Enei i Tae.—

page break

*Kahore Te Pihopa i Tae Ki Te Hui. Heoi Ka Noho Ko Te Atirikona o Te Waimate Hei Upoko Mo Tenei Huihuinga.

Ko te kokero a te Upoko ki te Hui.–

I Karakia te Hui ki te Whare-karakia i Peria. Nga tangata i tango i te. Hapa Tapu 51: ko te kohikohi £1 14s. 7d. mo nga mea a te Hui.

Ka mutu te Karakia ka noho te Hui, a, ka oti te karangaranga nga ingoa o nga tangata o te Hui e te Upoko, ka kiia e ia he Hui i rite ki ta te ture. Ka tu a te Atirikona ka korero:—ko enei ana korero.—

E hoa ma! Tena koutou, Me whakapai tatou ki te Atua, mona i tiaki i a tatou, i ata arahi hoki i a tatou kia kite tetahi i tetahi, he kanohi he kanohi. Ko ahau e tu atu nei, he whakakapi mo te Pihopa. He maha no ana mahi te haere mai ai ia hei Upoko mo tenei Hui o te Hahi Maori. Na reira ia i karanga ai i a au hei whakakapi mona. E rite ana tenei tikanga ki ta te Ture a te Hinota Nui i whakatakoto ai.

I ta tatou Hui ki te Waimate i Aperira ka pahure nei, kotahi ano te mea i takoto i a tatou, ara, ko nga Komiti hei kohikoki Tahua whangai Minita mo ia Takiwa mo ia Takiwa i roto i tenei Atirikonatanga. Kua timataia taua mahi ki etahi o nga wahi: ina hoki £52 2s. 6d. to Parengarenga; £10 0s. 0d. to Pariranewha; £11 0s. 0d. to Whangarei.

Erua nga Whare-karakia pai o tenei tau. Kei te Kawakawa tetahi. Nga utu £115 0s. 0d. Nga tangata e ō e 60. Ko te rua o nga Whare-karakia nei, kei Ahipara, e £60 0s. 0d. i utua ai nga kamura; na nga maori i kani nga papa, 150 nga tangata e ō ki roto. Erua hoki nga Whare raupo, kotahi kei Roto-Kakahi, kotahi kei Here-Kino. Kua whakaorangia te Whare i Matauri, erangi kahore ano i oti te papa takatakahi. Kua ea te nama o te Whare-karakia o te Waimate.

Ma nga tangata o tenei Hui e akiaki nga tangata o o ratou kāinga kia tahuri nui ratou ki te kohikohi whangai Minita. E tino matau ana hoki ahau, e kore rawa e tupu te Hahi, ara, e kore nga tangata e tahuri ki te whakarite i nga mea o to tatou whakapone, ki te kore nga hapu nunui page 4katoa e tu i te Minita Maori hei noho tuturu i roto i a ratou. Na e hara i te moni nui te moni e karangatia ana mo tenei mahi: kia £140 kia £150 ranei, a heoi ano.

Titiro hoki, e taea ana e nga hapu iti noa iho nei te £200 hei hoko i nga kai mo nga tangi mate.

Tenei hoki tetahi mea nui hei mahinga ma tatou, ara kia tahuri katoa tatou ki te patu i te taniwha e whakatahuri nei i te waka o te whakapono. E hoa ma e tineia ana te maramatanga o te Hahi e te Waipiro. Ki taku whakaaro, he mea noa nga Karakia Hauhau me etahi atu o nga karakia hianga a te maori; tera e mate noa iho: tena ko tenei mea nanakia e kore e mate ki te waiho noa iho. Ko te mea tenei hei arai i te pai mo te tinana raua ko te Wairua. Tere tonu nga tangata ki te hoko i te mea whakamate, puhoi tonu ki te hoko i te mea e tau ai te pai, e noho ora ai te tangata ki runga i te whenua, e whai tumanakotanga ai ki te rangi. E kara ma, kia kaha ki te patu i te ngarara e horo nei i te tokomaha o taton.

Tenei hoki tetahi mea,—ka whiwhi nei tatou ki te maramatanga o te Rongo-pai, ko te mea tika kia whai whakaaro ano tatou ki nga iwi e noho pouri ana i te ao. Me whakarite pea e tatou tetahi Ratapu hei ra kohikohi ma nga kāinga katoa i etahi moni kawe i te Rongo-pai ki nga Tauiwi.

Tenei hoki tetahi mahi, Me whakatakoto tikanga tatou mo nga mahi a nga Pariha, me whakarite e ia Pariha, e ia Pariha, etahi tangata hei hoa mo te Minita, hei whakahaere i nga mea e tika ai, e pai ai nga mea o te Karakia.

Kotahi atu mea e kite nei ahau; kia whakatuturutia te tokomahatanga o nga tangata e mana ai nga mahi a tenei Hui. He mea hoki kei whai raruraru etahi o nga Minita (Mangai Reimana ranei,) a ka kore e tae mai ki te Hui; Na kua he nga mahi i te torutoru o nga tangata. Koia ahau i mea ai, Me whakarite pea e tatou, kia tokotoru Minita, kia toko-ono nga Mangai Reimana.

Ma te Wairua o te Atua e whakamarama o tatou hinengaro, e whakakotahi o tatou ngakau, kia rapua ai e tatou etahi tikanga e whai Kororia ai te Atua, e tau ai te pai ki nga tangata.

E. B. Karaka.

Upoko.

He tikanga na te Hui o te Hahi Maori o te Waimate, mo nga mahi a nga Pariha.

page break

He Tikanga Na Te Hui o Te Hahi Maori o Te Waimate.
He Tikanga.
Mo Nga Mahi a Nga Pariha. Ingoa

Kua takoto nei he tikanga i roto i te Ture IV. a te Take. Hinota Nui, kia rua nga Watena mo ia Pariha, mo ia Pariha: ma te Minita tetahi e whiriwhiri, ma nga tangata o te Pariha tetahi, i ia tau, i ia tau, i roto i nga tangata o te Pariha e pa ana ki te Hapa a te Ariki;

Kua takoto ano tetahi tikanga i roto i taua Ture kia whai Komiti nga Pariha katoa; nga tangata o te Komiti, ko nga Watena tokorua, ko etahi hoki o nga tangata KaiHapa o te Pariha, he mea whiriwhiri hei tangata NohoKomiti, i ia tau, i ia tau, e nga tangata o te Pariha:

Kua oti hoki te tuku mai hei mahi ma tenei Hui o te Hahi Maori te whakatakoto tikanga mo te whiriwhiri i nga Watena, i nga tangata Noho-Komiti mo ia Pariha, mo ia Pariha, te whakaatu hoki i te mahi ma nga Watena, ma nga Komiti:

Me whakatakoto e tenei Hui enei tikanga e takoto atu nei, ara;
1. Ko te whiriwhiringa i te Watena, me nga Tangata Te taima e whiriwhiria ai Noho-Komiti, kia takoto i roto i te Marama i a Tihema, i ia tau, i ia tau. Ko te ra, ma te Minita e karanga. Ki te kore e oti te whiriwhiri a tetahi Pariha i te Watena, i nga Noho-Komiti, i roto i nga ra o Tihema, kia hohoro ano te whiriwhiri i muri iho i aua ra. Ko te tutukitanga o to wa e whakaaturia ai ana tangata nei hei Watena, hei Noho-Komiti, ko te 31 o nga ra o Tihema.
2. Ko te taima me, te wahi e huihui ai nga tangata o Ko te taima me te wahi kia panuitia. te Pariha ki te whiriwhiri i te Watena, i nga Tangata Noho-Komiti, me panui ki roto ki te Whare-karakia i te Ratapu i mua tonu ake o te ra e karangatia ana hei hui-huinga.
3. Nga tangata mana e whiriwhiri te Watena me nga Nga tangata mana e whiriwhiri. Tangata Noho-Komiti, ko nga tāne katoa o te Pariha, kua tae nei o ratou tau ki te 21, kua oti ano hoki te tuhituhi e tenei, e tenei, tana whakaatu mona, ara, he tangata ia no te Hahi o Ingarani.
4. Kia taea te haora o te huihuinga me whakaatu e te Me whakaatu e te Minita tana Watena i whiriwhiri ai. Minita, i te wahi ano i panuitia hei huihuinga, te ingoa o te tangata kua oti i a ia te whiriwhiri hei Watena.page 6
5.Nga mahi ma nga Watena. Ko nga mahi enei ma nga Watena;
(a.) He kohikohi i te Ohaohatanga, he whakaatu i roto i tetahi pukapuka, i te mutunga o te karakia, e ratou tahi ko te Minita, i te maha o nga moni i kohikohia; he hoatu hoki i nga moni i kohikohia mo tetahi mea kia kawea ki nga mahi i kohikohia ai.
(e.) He riri i te taugata ina tutu i roto i te Whare-Karakia, i te marae ranei, i te takiwa o te Karakia.
(i.) He whakaputa i te whakaaro ki te Whare-Karakia, ki nga mea o roto, ki nga mea katoa hoki e tangotangohia ana i roto i te Karakia.
(o.) He hoko i te Taro i te Waina mo te Hapa a te Ariki ki etahi o nga moni a te Pariha.
(u.) He whakaatu ki te Komiti i nga pakaru katoa o te Whare-Karakia, o te Whare-Kura, o te Whare-Minita, kia hangā ai.
6.Nga mahi ma te Komiti. Ko nga mahi enei ma te Komiti;
(a.) He whakaaro i nga tikanga, i nga mahi e tupu ai te pai o te Hahi i roto i te Pariha, kia mahia e nga tangata o te Pariha.
(e.) He whakaaro ki te oranga mo te Minita kia mahia mai e nga tangata o te Pariha.
(i.) He whakaputa i te whakaaro mo te Whare-Karakia me o reira mea katoa, mo te Whare-Kura me nga mea o roto, mo te Whare-Minita hoki, kia hangaa wawetia nga wahi e whakapakaru ana.
(o.) He hoko, ki nga moni a te Pariha, i nga mea katoa mo roto i te Whare-Karakia, e ahua pai ai te meatanga o te Karakia.
(u.) He whakaatu ki te Hui o te Hahi Maori i ia tau, i ia tau, i te maha o nga moni, o nga aha ranei, i kohikohia e te Pariha i roto i te tau, me te whakaputanga atu o aua mea.
7.Kia wha hui-huinga o te Komiti i roto i te tau. Kia wha nga huihuinga tuturu o te Komiti mo ta ratou mahi i roto i te tau, hei roto i enei Marama, ara, i a Hanuere, i a Aperira, i a Hune, i a Oketopa. Ko te ra ma te Minita e karanga.
8.Ma te nuinga e tika ai te mahi. Kaua tetahi mea e mahia e te Komiti o tetahi Pariha ki te kahore e tae mai ki te huihuinga te nuinga o nga tangata o te Komiti. E kore ano hoki e tu te Komiti ki te kahore i reira te Minita, tetahi ranei o nga Watena.page 7
9. Hei te Komiti anake te tikanga mo nga moni katoa Kei te Komiti te tikanga mo nga moni. i kohikohia i runga i te kupu a te Komiti; kana hoki etahi a aua moni e hoatu mo te aha ranei, ki te kahore i whaka-aetia i roto i te huihuinga o te Komiti.
10. Me tuhituhi nga mahinga a te Komiti ki roto ki Kia tuhituhia nga mahinga a te Komiti. tetahi pukapuka. Ko te tuhituhinga o tetahi huihuinga me korero i te huihuinga o muri iho, ka whakapumau ai.
11. He kāinga e huihui nei nga tangata ki reira ki Nga kaainga e whakaturia ai he Watena he Komiti. te Karakia i nga Ratapu, kua oti hoki he Whare-Karakia pai te hanga ki reira, kia whai Komiti ano a reira, kia toko-rua ano nga Watena, ahakoa kahore i tuturu te noho o te Minita ki reira.

I whakatakotoria e te Hui i te 12 o Tihema i te tau 1872.

E. B. Clarke,

Upoko.

He Huarahi mo te Mahi a te Hui o te Hahi Maori o te Waimate.

1. Ka mutu te inoi te whakahua e te Upoko;
(a.) Me whakapumau nga tuhituhi o to mua ake huihuinga.
(e.) Me panui nga korero a nga Komiti.
(i.) Me hurihuri nga whakaari kua oti te whakapuaki hei mea mo ia rangi.
(o.) Hei nga wa watea ka whakapuaki ai i nga whakaari mo etahi rangi.
2. Ka tu te tangata ki te korero, kia ahu atu tana korero ki te Upoko.
3. Ki te mahue i tetahi tangata te ara o te korero, kaua etahi e pokanoa ki te aruaru; engari, me ki atu ki te Upoko.
4. I te mea e hurihurihia ana tetahi mea i whakaaria, kaua tetahi tangata e tuarua ki te korero, neoi ano, ko te kai-whakaari anake, ina mutu nga korero a te tokomaha. I te mea ia e Komiti ana te Hui katoa, e pai ana kia maha nga tunga ake o te tangata ki te korero.
5. Kaua e whakaaria e te tangata tetahi mea kihai nei i mātua whakapuakina ki te Hui, tuhituhi rawa, i tetahi rangi i mua ake.page 8
6. Ka oti tetahi mea te hurihuri e te Hui, mahue rawa, kaua e whakaaria ano i roto i nga ra o taua whakaminenga o te Hui.
7. Ki te kahore he tangata hei tautoko i te whakaari a tetahi, e kore taua whakaari e waiho hei take korero ma te Hui.
8. Ka whakatakotoria he tikanga pumau mo tetahi mea e te Hui, me penei anake:
(a.) Me whakaae e te Hui kia panuitia.
(e.) Me Komiti takitahi nga kupu e te Hui katoa.
(i.) Hei tetahi rangi atu ka ata whakatakoto ai hei tikanga pumau.

Mo te kawe i te Rongo-pai.

I.

Kia takoto te kohikohi i nga wahi katoa o tenei Atirikonatanga, a te Ratapu tuatahi i muri i te Whakaaturanga, mo te kawe i te Rongo-pai ki nga Tauiwi.

II.

Ko te tokomaha o nga tangata e mana ai nga mahi a tenei Hui, kaua e iti iho i tenei: ara—kia tokotoru nga Minita, kia toko-ono nga Mangai Reimana.

III.

He kupu tenei na te Hui ki a te Pihopa kia whakamahaa e ia nga Mangai Reimana. Ko enei nga tangata hou e tuku mai,
Mo Mangakāhia, 1 Parengarenga, 1.
Mo Whangaroa, 1 Parirauewha, 1.
Mo Matauri, 1 Whangarei, 1.

IV.
He kupu ki te Kawanatanga.

E hoa e te Makarini, koutou tahi ko te Kawanatanga. Tena koutou.

He kupu tenei na te Hui o te Hahi Maori o te Atirikonatanga o te Waimate, i tu ki Oruru, wahi o Mangonui, i a Tihema 11, 1872. Ko te putake nui i kitea e taua Hui, ko te mate e pa nei ki nga takiwa maori, ara, ko taua mate, ko te waipiro e patu nei i te Maori: Koia i whakaaro ai tenei Hui kia whakaputaina atu he kupu ki a koutou, kia tahuri tahi mai tatou ki te rapu i tetahi tikanga e iti ai tenei mate nui i roto i a matou.

page 9

V.
He kupu ki nga Rangatira Maori.

E hoa ma, e nga Rangatira Maori o te Rarawa raua ko Ngapuhi—Tena koutou.

He kupu tenei na te Hui o te Hahi Maori o te Atirikonatanga o te Waimate, i tu ki Oruru, wahi o Mangonui, i Tihema 11, 1872. Ara, he titiro ki te nui o te mate e pa nei ki o tatou takiwa; ko taua mate ko te waipiro. Koia i mea ai tenei Hui kia whakaputaina atu he knpn ki a koutou ki nga Rangatira Maori, o ia wahi, o ia wahi, kia whakahoa tahi mai tatou ki te rapu i etahi tikanga e iti haere ai tenei mate i roto i a tatou.

Ko nga mate hoki e kite nei matou:
  • 1. He whakarawakore i te tangata.
  • 2. He rongoā whakamate, he putake no te tini o nga raruraru.
  • 3. He whakangakaukore i te tangata ki te rapu ora mo te wairua, ara, i te whakapono.

VI.

Ko te wahi me te ra e tu ai tenei ake Hui, hei Paihia, hei a Hanuere 14, 1874.

Ko nga ritenga enei mo nga moni e riro mai ana i runga i te marena.

1. Nga moni mo nga Raihana marena me tuku atu ki te kai-tuhituhi o te Pihopatanga, ara, ki te "Registrar of the Diocese, Cathedral Library, Parnell, Auckland."*
2. Nga moni e riro mai i te marenatanga i runga i te Raihana me hoatu ki te "Secretary of the Pension Fund, Cathedral Library, Parnell, Auckland."
3. Ma te minita ake nga moni utn marena i neke ake i ta te Hui o te Hahi i whakarite ai.

Te utu mo te Raihana, tekau hereni.

Mo te Marenatanga i runga i te Raihana, tekau hereni.

Mo te Marenatanga i runga i te karangaranga, e rima hereni.

* Kei taua kai-tuhituhi ano nga Raihana, ma nga minita e tiki i a ia.

page 10

Ko nga Kai-whakaako enei o te Atirikonatanga o te Waimate.

Takiwa o te Waimate: Atirikona E. B. Karaka.

Mangakahia Petuere Rauriki.
Mangakahia Natanahira.
Punākitere Akaripa Haki.
Kaikohe Hare Ianga.
Ohaeawai Hirini Keno.
Waimate Te Reweti, (Mr. James Davis.)
Waimate Hira Kawhe.
Waimate Henare Tipi.
Kerikeri Komene te Uia.
Kerikeri Hemana.
Matauri Tamati Ho.
Matauri Hori.
Whangaroa Hemi Kepa Tupe.
Pupuke Hakiaha.

Takiwa o Oruru:—Rev. R. W. Tangata.

Mangonui Hoani Paetai.
Kohumaru Karena Kiwa.
Kohumaru Te Hapa.
Peria, (Oruru) Hohaia Pāwhau.
Peria, (Oruru) Te Kingi Waiaua.
Parapara Reihana Kiriwi.
Wikitoria Karipa Tipako.
Rangiawhia Reihana Kahahuri.

Takiwa o Kaitaia:—Rev. J. Matiu.

Kaitaia Te Paki, (Mr. W. G. Puckey.)
Kaitaia Kereopa Poharu.
Kaitaia Hohaia Poutama.
Kaitaia Hare Reweti Hukatere.
Kaitaia Wiremu Kingi.
Kareponia Hare Peka.
Kareponia pataropa Tarapaea.
Te Awanui Hupata te Kākā.
Te Awanui Haimona Tatu.
Okahu Meinata Hongi.
Okahu Hehi te Pā.
Pukepoto Timoti Puhipi.
Pukepoto Heremaia te Hara.
Pukepoto Minata te Hara.
Ototoiti Wiremu Tu.page 11
Ahipara Inoka Tutangiroa.
Ahipara Rapata te Wharawhara.
Ahipara Kihirini te Morenga.
Te Kao Hemi Kapa.
Te Kao Henare Ngakaha.
Epeha Hemi Taitimu.
Epeha Minarapa Korari.
Whangākea Keremeneta Whatua.
Whangākea Raharuhi te Matahaunui.

Takiwa o Hokianga:—Rev. P. Patiki.

Te Kawau Aperahama Pukeroa.
Herekino Akuhata Ngatake.
Makeronia Wiremu Tarāpunga.
Poutawhare Porikapa Tohuora.
Poutawhare Eparaima Tohuora.
Rotokakahi Te Matiu Kapa.
Rotokakahi Reihana Paraone.
Waiparera Herewini te Toka.
Motutoa Hemi.
Waimamaku Heta Maki.
Kaihu Ruka.
Parirauewha Rewiri Mānawa.
Parirauewha Hone Piihama.

Takiwa o Paihia:—Rev. M. Taupaki.

Paihia Koroniria Hurakia.
Paihia Anaru Namuheke.
Paihia Nikora Mokohore.
Kororareka Hoani Tauiri.
Rawhiti Ihaka te Tai.
Rawhiti Timoti Kōpē.
Waikare Mita Hamiora Peka, (Mr. S. Baker.)
Waikare Wiremu te Tētē.
Kawakawa Ihaia Kirihau.
Kawakawa Hemi Tautari.
Whangaruru Mohi Kaingaroa.
Whangaruru Pirimona.
Tutukaka Te Kateue Puriri.
Whangarei Ketenїkau Tipene Hāri.
Whangarei. Māunu Onehimu.
Māunu Paora Kaitangata.
Whangarei Hikurangi Hamuera Uriroroi.
Pakaraka Wiremu Pirihongo.
Pakaraka Te Hira Wharekawa.
page 12

Te tokomhatanga i roto i te Hahi o te Atirikonatanga o te Waimate.

Nga Minita Pakeha. Nga Minita Maori. Nga Monita Pakeha. Nga Monita Maori. Nga tangata tango Hapa. Iriiringa Kaumatua. Iriiringa Tamariki. Nga tangata karakia. E mea ana ki te Iriiri.
Waimate 1 1 1 15 155 55 10 1500 21
Paihia 1 21 120 46 13 800 1
Hokianga 1 17 115 41 650
Oruru 1 8 125 10 800
Kaitaia 1 1 25 160 47 4 1300
2 4 2 86 675 199 27 5050 22
page 13

Kaitaia.

Riro Mai. Riro Atu.
£ s. d. £ s. d.
Mo te kawe i te Rongo-pai ki nga Motu 2 0 0
Mo te WhareKarakia 1 10 0
Mo te Mihana o tenei motu (Home Mission.) 1 3 0
Mo nga Rongoa 3 6 0
Te toenga 1 3
Nga kohikohi 8 1 0 £8 1 0

Ko nga kohikohinga enei kua riro mai ki te Pihopa, hei moni whakatuputupu mo te whangai minita.

£ s. d.
Ohaeawai 35 18 6
Mangakahia 90 4 2
Parengarenga 132 7 0
Kaipara 10 0 0
Parirauewha 12 0 0
Oruru 5 0 0
Waimate 6 2 0
page break

Previous Section | Table of Contents | Up | Next Section