[ko te tohutoro i roto i te reo Māori]

He korero enei na te Etita o te nupepa tuatahi o Turanga, he mea Kape i roto i te nupepa o te 20 o nga ra o Pepuere, 1879.

Ko nga korero o te mahinga o Te Kaiparo Poraka.

I tera putanga o te nupepa nei i whakaatungia ake te otinga o Te Kaiparo i nga Kai page 24Tiaki—ara—i a Te Riihi raua ki Wi Pere te whakaoti, a e mahara ana matou ki te whakatauki tawhito—ma te rerenga o nga takakau e whakaatu te ahunga o te hau."

E whakaatu ana matou ki nga tangata e tauhou ana ki te takotoranga me te ahua o enei whenua, ko taua poraka whenua e tata ana ki te whakawhititanga i Wharaurangi, ko ona eka 431, he whenua pai rawa atu.

I te karatitanga o tenei whenua I whakataua ki nga tangata 33, engari ko etahi o aua taangata kua mate i muri nei, i te tau 1869 ka riihitia kia te Rire mo nga moni reti etoru hereni mo te eka kotahi, i muri ake ano ka moketetia e etahi o nga taangata mo nga moni £600—a riro tonuatu nga moni reti o ia tau o ia tau hei whakautu i nga moni inatareti o te moni mokete, ka nui haere ano te raru raru i runga i te nama a etahi taangata a ka timata te hoko hoko tonu atu i nga hea, ko etahi o nga hoko i tika ko etahi i he, ko etahi taangata kihai i hoko i tahuri ki te hanga whare ki runga ki etahi wahi o te whenua.

I roto tonu taua whenua i enei raru raru e takoto ana ka hokona nei e nga kai tiaki i nga rawa a te Rire ki tetahi atu pakeha, ko nga eka i whakamautia e te Rire mo runga i ana hoko 208—me te riihi ano o te katoa o te whenua a taea tonutia te tau 1884, a riro ana na taua riihi i aria atu nga Maori i runga i te whenua i roto i nga tau erima e haere ake nei.

Ko wai koa e manawanui ki te hoko i tenei wheua me ona tini raru raru.

Ko te whaitaketanga o te Rire i riro i a Paraehe Roia o Kihipane, Kati inaianei kua pai katoa nga raru raru o taua whenua.

Ko te riihi me te mokete o taua whenua kua tino whakakorea atu, kua whakapumautia kia Paraehe nga eka 160, kua retia atu ki a Paraehe ano nga eka 90 mo nga tau kotahi te kau i runga i te moni reti £1—mo te eka ko te toenga atu o te whenna kei te takoto pai ki runga ki nga Kai Tiaki mo nga tangata nona te whenua, a ena e puta te moni reti o taua whenua ki te £275 ana oti ai te tuku ki te reti, me te toe ano tetahi wahi hei nohoa nga mo nga tangata Maori na kua tino tau he painga ki nga tangata Maori i roto i tenei mahinga, me te tuturu hoki o nga ritenga mo te taha ki nga pakeha.

Ko nga painga e tau ana ki runga ki tenei Takiwa i runga i tenei mahinga, ko-ia nei, ko tetahi whenua pai e tata ana ki te taone a ko taua whenua i te takoto mangere ki runga ki te pakeha kotahi. na inaianei ka timata te hanga i te ahua o taua whenua kia pai rawa atu kia tino puta ake ai ona rawa ki nga tangata nona te whenua, ka hangaia nga whare me era atu mea papai ki runga ki taua whenua, me te tau hoki nga moni nunui ki runga ki taua whenua whakahaere ai, a me te ata tau o te painga ki runga ki tenei Takiwa katoa, a me te mea tonu ko te aonga ake tenei o te ra e timata ai te mutunga haeretanga o nga puhaehae kua roa haere nei ki waenganui i nga pakeha i nga Maori mo te taha ki nga whenua me ta tatou whaka-manawa kia te Riihi, nana hoki i pai ai nga raru raru o tenei whenua o Te Kaiparo.

page break page break page break page break page break page break