[i roto i te reo Pākehā]

He Tino Whakawa Mana Nui i te Kooti Hupirimi.

No te Hatarei no te 14 o te marama nei, i turia ai te whakawa ki te aroaro o Tiati Kirihi, he tono na I [unclear: erare] Rata kia whakawakia ano te kupu i [unclear: whakataua] e Te Pitama [unclear: kai] whakawa tuturu te Kemihana mo nga hoko tahae i Nepia, mo nga ri hi e rua a [unclear: I or] Kiokio te taane a Te Orera i nga hea o tana wahine i [unclear: Pekapeka] Nama 2, a i Kaokaoroa Poraka.

A koia nei nga [unclear: korero] o taua mea nei. No [unclear: era] tau i [unclear: tuhituhi] ai a Te Orora i tana ingoa ki nga riihi mo aua [unclear: whenua], a [unclear: kahore] i tuhituhia e ia e Hori Kiokio te taane a te Orora ki aua riihi, a no muri iho i mea ai, a i riro ai aua whenua e rua te tuhituhi e etahi o nga tangata i te Karauna Karaati o aua whenua i te mokete me te [unclear: hoko] kia ia kia Tatana, a [unclear: ko] te tikanga o taua mahi, he riro no aua wahi i te hunga no ratou nga ingoa i te Karauna Karaati me nga hapu, a he riro kia Tatana. A te pai o taua mea nei, ahakoa i riro mo te utu iti, a he iti rawa nei te moni, i riro ai te whenua a aua tangata, kihai aua pukapuka mokete me aua hoko i mahia ki te tikau a o te Ture Whenua Maori, na reira i kitea ai he [unclear: era] mo aua whenua i te mahi whakawa, i nga tikanga i mahia ai e te ture te whakawa mo Mangateretere, a koia i mahia ai he mahi mo taua mea nei.

A marama ana te kii nei, e kore e tika te mahi tuku whenua a te wahine marena anake, ma te whakaae o tana taane ka tika ai, koia i kiia ai, no te mea [unclear: kahore] te taane a Te Orora i tuhituhi i aua pukapuka tuku i aua wahi, he pukapuka tikanga [unclear: kore] aua mokete me aua hoko. Na reira a Hori Kiokio i tuku pukapuka riiri, riihi kia Henare Rata, o nga hea o tana wahine o aua poraka whenua e rua, a i te wa i kawea ai aua riihi a Hori Kiokio kia Henare Rata ki te aroaro o Te Pitama Kai-whakawa Tuturu te Komihana mo nga whenua hoko tahae, a i whakahe a Te Kemara raua ko Te Takurahi Pakeha ki aua riiri riihi a Hori Kiokio kia Henare Rata, i mea hoki raua, ko raua nga tangata noho tika i aua whenua ki ta te ture tikanga, a he tini noa atu a raua kai tautoko i a raua. A tetahi kupu whakahe a [unclear: aua] kai korero, he mea kahore he [unclear: marona] a Hori Kiokio kia Te Orora, a i mohiotia hoki i wera nga pukapuka tahituhi o nga tamariki i whanau, o nga tangata mate, me nga marena i te wa i takoto tiaki aua pukapuka a Te Wiremu minita o te [unclear: Haahi] i Te Aute, a i mea a Takurahi raua ko Te Hira me a raua roia, e kore rawa e [unclear: taua] te kii tuturu i marenatia a Hori raua ko Te Orora, a i mea a Te [unclear: Riihi] roia, koia hoki te roia mo Henare Rata i taua ra, e hara te kupu a te ture i te kupu, kia ahua ke te rapu rapu a te Komihana i te tikanga ke, engari hei te tikanga o nga riiri riihi i kawea atu nei ki aia, o te [unclear: riihi] a Hori Kiokio kia Henare Rata, a i mea a Te [unclear: Pitama] te Komihana, he mea tika ki tana [unclear: titiro], me rapurapu eia nga tikanga o aua riihi a Henare Rata, a me rapurapu ano hoki eia nga tikanga o nga riihi katoa o aua wahi i mua atu o era, a Te Orora te wahine a Hori Kiokio, a me rapurapu hoki eia nga tikanga e mohiotia ponotia ai, he [unclear: mea] marena a Hori Kiokio raua ko Te Orora. A i tae ano a Renata Kawepo, a Te Harawira Tatere ma, me etahi rangatira Maori ki te korero, a [unclear: i] penei a ratou kupu, i tae ano ratou ki te Awapuni i te wa i marenatia ai a Hori Kiokio raua ko Te Orora e Te Koroneho minita o te Haahi. A i mea a Te Koronehe minita kahore kau ana mahara ki te marenatanga a Hori raua ko Te Orora, a i mea aia e hara a Hori Kiokio i te hunga hei taunga mo te korero, a i te mea he nama a raua i aia, e, kua mea raua, e kore raua e utu.

A no etahi ra i muri iho ka kii a Te Pitama te Komihana, e kore aia e tuhituhi whakaae ki aua riihi a Henare Rrta ia Hori Kiokio, i te mea e he ana ki ta te tika me ta te hinengaro i mohio ai

A tonoa ana e Henare Rata te tono whakawa ano mo taua mea ki te Kooti Hupirimi. A he nui noa atu nga korero a Te Riihi te roia o taua ra mo Henare Rata, a he nui ano hoki te korero a Te Katara te roia mo Te Takurahi, a Karaera te roia mo Te Kemara.

Ka whakataua e te Tiati [unclear: Kirihi], ka mea, kahore kau he take tika, e uiui ai te Komihana i nga tikanga ki etahi tangata ke atu, me n a tikanga e pehia ai ranei i aua riihi, a ki te mea kahore he kupu penei na, he waipiro etahi o nga utu, he paura, he pu, a kahore he whenua ke atu e [unclear: noho] ai aua Maori, a he iti ranei, he he ranei te utu o te riihi o aua whenua, penei, mehemea kahore he kupu pera a etahi tangata, e kore e tika kia whakakahore te Komihana i taua kupu whakaae mo aua riihi a Hori Kiokio kia Henare Rata, a ahakoa tuhituhia te whakaae a taua Komihana ki aua riihi, kahore kau ona ahaaha ki aua riihi, hoe ano te take, ko te tae o aua riihi ki te Tari tuhituhi riihi, ki reira mahi tauira ai aua riihi, a e mahia ai aua riihi i te Kooti Hupirimi. A kahore kau hoki he take e whakakahore ai te Komihana i taua kupu whekaae mo aua riihi, ko nga kupu anake kua kiia i runga ake nei, i te mea hoki, mei kiia he tika taua whakaaro a taua Komihana, penei he [unclear: mahi] nui ke ake tera i ta te Kooti Hupirimi e kii ai, e kore ai e tae te aro o te iwi ki te Kooti Hupirimi whakawa ai. A ki te mea e kore e tuhituhia [unclear: tauiratia] te riihi, penei e kore te riihi e tae ki te Hupirimi Kooti, a e kore te riihi e taea te tehituhi tauira ana kore te tehituhi whakaae a te Komihana ki taua riihi.

A i mea te kupu a Tiati [unclear: Kaihi], ko te kupu whakataunga a nga [unclear: Komihana] i [unclear: mua] atu, he kupu he ki ta te [unclear: ture] i kii ai, a ko te kupu i kiia nei mo Tiati [unclear: Henikara] i te whakawa a [unclear: Aihi] i te tau 1872, he kupu kau, a e he ana, i te mea kahore ano te tino mea o te whakawa a Ariki i [unclear: kiia] i te [unclear: aroaro] a Tiati Komihana, a na [unclear: reira] aia i kore ai e mohio ki ta te ture tikanga mo taua mea.

He nui te [unclear: nui] o te whakawa nei ma Henare Rata ratou ko nga Moari, he mea hoki kua tautini e mahia ana te tika kia [unclear: puta], i nga tangata i aro ki te Kawanatanga tawhito, a he iti no ta matou wahi, koia i kiia ai, hei a [unclear: tera] putanga o Te Wananga ka [unclear: korero] ai ano matou i a matou kupu, mo [unclear: Ngatihokohe] ma i te mea hoki kahore a [unclear: Takerehi] ma i meakia mahia [unclear: paitia] a raua mea i te Tari Maori i Nepia, i aro ai raua ki te [unclear: kun] a i poraru ai raua.