Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Ture Whakatikatika i te Ture Whenua Rahui Maori : He pire e whakahuatia ana, he Ture hei whakatikatika i te Ture Whenua Rahui Maori, 1873.

[Native Reserves Amendment.] Ture Whakatikatika i te Ture Whenua Rahui Maori

[ko te tohutoro i roto i te reo Pākehā]

page break

[Native Reserves Amendment.]

Ture Whakatikatika i te Ture Whenua Rahui Maori.

Whakawhaititanga.

Whakaingoatanga.

Matua korero.

1.Ingoa Poto.
2.Whakamaramatanaga.
3.Nga Whenua Rahui o tau ai te mana o tenei Ture ki runga.
4.Whakakorenga i te Runanga o te Hunga Whakahaere.
5.Te ritenga o nga Rahui i raro i nga tikanga e toru timata mai i te tuatahi. (1.) Mana ki te hoko, hoko ki te whenua ke atu. (2.) Mana ki te riihi mo nga tau e rua tekau ma tahi. (3.) Mo te whakatu whare, 60 nga tau.
6.Mo nga Whenua Rahui i raro i nga ritenga tuawha tuarima. Me whakaae nga Maori.
7.Ma te Kooti Whakawa Whenua Maori anake e whakanoa te mana Maori.
8.Ka ahei te Komihana ki to tono kia whakanoatia te mana Maori.
9.Te whakahaere a te Kooti.
10.Te whakanoatanga i te mana Maori. Te homaitanga o te whenua ki raro ki te tikanga o te Ture.
11.Ka ahei kia whakaaturia nga Tikanga Tiakanga. Ko nga whakataunga me panui ki roto ki Te Kahite o[unclear: Niu Tireni.]
12.Ka ahei nga tangata Maori no ratou te whenua ki te tuku i nga whenua ki te Komihana i runga i te tikanga Whenua Rahui.
13.Mehemea kaore e mohiotia nga tangata e whai tikanga ana.
14.Ki te kore he tangata e whai tikanga ana.
15.Te whakatikatikanga o te Ture o 1873. Etahi tikanga hou mo te tuku riihi.
16.Ka ahei kia Karauna karaatitia nga whenua o te Kawanatanga, nga whenua takoto noa ranei.
17.Me pupuri e te Komihana nga whenua i runga i te Tikanga Tiakanga.
18.Nga whenua e kapea ana ki waho o te mana o te Ture.

He Pire E Whakahuatia Ana.

He Ture hei Whakatikatika i "Te Ture Whenua Whakaingoatanga. Rahui Maori, 1873."
Notemea i runga i te Whakahaeretanga o nga tikanga mo nga Matua korero. Whenua Rahui Maori i runga i nga ritenga o "Te Ture Whenua Rahui Maori, 1873," kua kitea ka puta ake he painga ki nga Maori e whai tikanga ana ki aua Rahui mehemea ka whakarerea ketia ka whakatikaia nga ritenga o taua Ture:

Na ka Meingatia hei Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete i runga hoki i te mana o taua Runanga nga whakaritenga ka whakaaturia i raro iho nei:—

1.Te Ingoa Poto o tenei Ture ka kiia ko "Te Ture Whakatikatika Ingoa Poto. i te Ture Whenua Rahui Maori, 1877," a ka whakaurua ka korerotia tahitia me "Te Ture Whenua Rahui Maori, 1873."
2.
I te whakamaoritanga o nga ritenga o tenei Ture koia ano Whakamaramatanga. enei ki raro iho nei nga tikanga o nga kupu ka tuhia nei.

"Ko Taua Ture" tona tikanga ko "Te Ture Whenua Rahui Maori, 1873."

"Ko Aua Ture" tona tikanga ko "Te Ture Whenua Rahui Maori, 1873," ka whakatikatikaia e tenei Ture.

"Komihana" tona tikanga he "Komihana Whenua Rahui Maori kua whakaturia i raro i nga tikanga o taua Ture," ka uru ano hoki nga kai Tiaki e tu ana i taua wa hei tiaki mo tetahi whenua Rahui Maori.

page 2
3.
Nga Whenua Rahui e tau ai te mana o tenei Ture ki runga. Ko te tekihana tuawha o taua Ture ka whakakorea inaianei, ka whakaurua tenei hei whakakapi ara—

Me tau te mana o aua Ture ki nga Whenua Rahui Maori katoa o nga tikanga i raro iho nei; a ka kapea ki roto ki te tikanga o tenei kupu "Whenua Rahui Maori" mo runga i nga tikanga o aua Ture, enei,—

(1.)Nga whenua katoa e whakahuatia ana i roto i te Kupu Apiti D ki taua Ture i wehea ketia hei painga ma nga tangata Maori e te Whakaminenga o Niu Tireni, e te whaminenga whenua o Niu Tireni ranei, i runga ranei i nga whakahaunga a tetahi Komihana i whakaturia hei kimi i nga hokonga whenua a te whakaminenga o Nui Tireni, me nga moni katoa kua puta ake, ka puta ake ranei i roto o aua whenua.
(2.)Nga whenua katoa me nga moni katoa puta ake ana i nga whenua kua rahuitia kua wehea ketia kua tangohia, ka rahuitia ka wehea ketia ka tangohia ranei i runga i nga tikanga tiakanga hei painga ma nga tangata Maori i runga i te mana o tetahi Ture kua whai mana i tetahi wa i roto i te Koroni, i runga ranei i tetahi whakaritenga, whakaaetanga ranei kua meatia tikatia ki ta te Ture i tetahi wa kua whakariteritea ranei ki etahi tangata Maori.
(3.)Nga whenua takoto noa a te Kawanatanga kua oti te wehe ke ka oti ranei te wehe ke i ia wa i ia wa hei painga mo nga tangata Maori, ka hoatu ranei kia whakahaeretia e tetahi Komihana Whenua Rahui Maori kia whakahaeretia e ia mo taua tikanga.
(4.)Nga Whenua Maori kua kapea ki waho o tetahi hokonga Whenua kua hokona ki a te Kuini, kua wehea ketia hei painga ma nga tangata Maori, a kua kawea mai i tetahi wa i mua atu o tenei ki raro ki te mana o "Te Ture Whenua Rahui Maori o Niu Tireni, 1856."
(5.)Nga whenua wehe ke hei painga ma nga tangata Maori a kahore ano te mana maori kia whakanoatia ki reira, a ka kawea mai a muri ki raro ki te mana o Taua Ture o tenei Ture hoki kia whakahaerea.
4.Whakakorenga i te Runanga o te Hunga Whakahaere. Ka whakakorea te rarangi tuawhitu o taua Ture a ka whaka korea a te ra e timata ai te mana o tenei Ture e te Runanga whakahaere i whakaritea kia whakaturia i runga i te mana o taua rarangi.
5.
Te ritenga o nga Rahui i raro i nga tikanga e toru timata mai i te tuatahi. Ka whakakorea te rarangi tekau ma iwa o taua Ture ka whakaurua tenei hei whakakapi:—

Mo etahi whenua kua whakaurua ki roto, he wahi ranei no etahi whenua rahui Maori i roto i tona takiwa, o nga tikanga tuatahi tuarua tuatoru ranei kua whakahuatia i runga ake nei, a ki te mea kahore ano i whakaritea he mana tikanga mo reira e rere ke ana i te whakahaere o enei mana, ka tika te Komihana i runga i ta te Ture,—

(1.)Mana ki te hoko, hoko ki te whenua ke atu. Ki te hoko, ki te hoko ranei ki te whenua etahi whenua pera, etahi wahi ranei o aua whenua; engari kaua e hokona, e hokona ranei ki te whenua etahi whenua pera mehemea kahore ano kia matua tuhia te whakaaetanga a te Kawana i roto i tona Runanga Whiriwhiri ki runga ki te pukapuka e whakaotia ai taua hoko, hoko ki te whenua ranei.
(2.)Mana ki te riihi mo nga tau e rua tekau ma tahi. Ki te riihi i etahi whenua pera. tetahi wahi ranei o aua whenua mo nga tau kaua e neke ake i te rua te kau ma tahi te puritanga o aua whenua e te tangata hei kainga mo te tangata tonu i a ia te reti, te korenga e tika kia riro i te tangata ke atu, mo nga reti mo runga i nga kawanata me nga tikanga e whakaarohia ana e tika ana.
(3.)Ki te riihi i etahi whenua pera, tetahi wahi ranei o aua whenua, he mea kia whakaturia he whare ki reira, mo te wa page 3kaua e neke ake i nga tau e ono te kau i runga i nga tikanga ka whakaritea e te Kawana i roto i tona Runanga Whiriwhiri i ia wa i ia wa.
6.Mo etahi whenua kua whakaurua ki roto, he wahi ranei no Mo nga Whenua Rahui i raro i nga ritenga tuawha tuarima. etahi whenua rahui Maori i roto i tona takiwa, o nga tikanga tuawha tuarima kua korerotia i runga ake nei, ka tika te komihana i runga i ta te Ture me te whakaae hoki o nga Maori e whai tikanga ana ki aua Me whakaae nga Maori. rahui, ki te riihi i aua whenua, tetahi wahi ranei, mo nga tau e rua te kau ma tahi, he mea kia whakaturia he whare ki reira mo nge tau e ono te kau i runga i nga tikanga kua whakaritea i roto i te rarangi i runga ake nei.
7.
Ka whakakorea nga rarangi toru te kau ma rima hui katoa Ma te Kooti Whakawa Whenua Maori anake e whakanoa te mana Maori. ki to te toru te kau ma iwa o taua Ture ka whakaurua ke ko tenei hei whakakapi:—

I muri mai o tenei ma te Kooti Whakawa Whenua Maori anake e whakakore te mana Maori i runga i tetahi whenua Maori tetahi wahi ranei e uru ana ki roto ki tetahi Rahui Maori kua rite nei te korero i roto i nga tikanga o te rarangi tuarima o te tekihana tuatora o tenei Ture; ko te whakaaetanga o nga Maori kia kawea mai te whenua pera ki raro nga tikanga o te "Ture Whenua Rahui Maori, 1873," e whakatikatikaia ana e tenei Ture, me rapu a muri ake nei i runga i te tikanga pera, a ka whai mana nga tikanga o te "Ture Whenua Maori, 1873" ki enei ritenga katoa.

8.I nga meatanga katoa mehemea ka kitea e tetahi Komihana Ka ahei te Komihana ki te tono kia whakanoatia te mana Maori. tera kahore ano kia whakakorea te mana Maori i runga i tetahi whenua kua uru ki roto ki tetahi whenua rahui a ka tika te whakahaere o te whenua pera mehemea ka whakakorea te mana Maori i runga, ka ahei te Komihana ki ta te Ture i runga i te kupu whakaae a nga Maori e whiwhi ana ki nga painga ki te tono ki te Kooti Whenua Maori kia whakakorea taua mana Maori.
9.Ma te Kooti Whenua Maori e whakarongo e whakaoti i te Te whakahaere a te Kooti. tono pera ano he tono na nga tangata nana te whenua, a me rapu e te Kooti i runga i nga ritenga e whakaarohia ana he mea tika kia rapua, nga ingoa o nga tangata katoa nana te whenua i korerotia i roto i taua tono, te wahi wehewehe ki ia tangata ki ia tangata; te whakaaetanga me te whakakahoretanga o nga tangata nana te whenua kia whakahaerea te tikanga mo aua whenua i runga i nga kupu o te pukapuka tono.
10.Mehemea ka kitea e te Kooti e tika ana te tikanga o te Te whakanoatanga i [gap — reason: damage]Maori. Te homaitanga o te whenua ki raro ki te tikanga o te Ture. kimihanga, me hanga e te Kooti tetahi pukapuka Whakamaharatanga Take i runga i nga tikanga o te tekihana wha te kau ma whitu o "Te Ture Whenua Maori, 1873," a ka ahei hoki te hanga i tetahi pukapuka whakakore i te mana Maori me te ki hoki me tiaki e te Komihana hei whenua rahui te whenua i roto i teua pukapuka tono, te wahi ranei o te whenua i whakaarohia e te Kooti kia peratia i raro i nga tikanga o aua Ture.
11.
I runga i nga tono pera me nga mea kua korerotia i runga Ka ahei kia whakaaturia nga Tikanga Tiakanga. ake nei mo te whakakorenga o te mana Maori i runga i tetahi whenua, ka ahei te Komihana, nga tangata ranei nana te whenua, te whakaatu ki te Kooti i o ratou whakaaro kia peheatia te whakahaere i etahi tikanga tiaki, tikanga ke atu ranei e riro ai taua whenua mo nga tau e haere ake nei. A hei reira mehemea ka kitea e te Kooti he tika e whakaae katoa ana nga tangata nana te whenua ki taua ritenga, a tera e puta mai he painga ki a ratou i runga i taua tikanga tiaki, tikanga ke atu ranei, me hanga e te Kooti tetahi pukapuka whakaatu ko taua whenua me pupuri i runga i aua tikanga tiaki, tikanga aha ranei mo nga tau e haere ake nei.
Ko te whenua kua whakaaturia i roto i tetahi pukapuka pera me Ko nga whakataunga me panui ki roto ki Te Kahiti o Niu Tireni. waiho ki te Komihana e mau nei tona ingoa i roto, ki nga Komihana ranei i muri i a ia, timata mai i te ra o te tuhinga o taua pukapuka kia whakahaerea i runga i nga tikanga tiaki, tikanga ke atu ranei kua page 4oti te whakaatu ki te Kooti i nga meatanga pera, a me whakahaere e taua Komihana mo aua tikanga tiaki anake.

Ko nga pukapuka katoa, he mea hanga e te Kooti, i runga i nga tikanga o tenei rarangi me te rarangi i runga ake nei hoki, me panui ki roto ki te New Zealand Gazette me Te Kahiti o Niu Tireni i muri mai o te paunga o nga ra i whakaritea hei tononga kia tuaruatia te whakawa i nga mea pera.

12.
Ka ahei nga [unclear: tangata] Maori no ratou te whenua ki te tuku i nga whenua ki te [unclear: Komihana] i runga i te tikanga Whenua Rahui. Ko nga tekihana wha te kau ma rima wha te kau ma ono o taua Ture ka whakakorea inaianei ka whakaurua ke ko tenei hei whakakapi:

Ka ahei nga tangata Maori nana te whenua kahore ano kia whakakorea te mana Maori i runga, te tono ki te Kooti Whakawa Whenua Maori kia tukuna a ratou take aha ranei i runga i taua whenua ki te Komihana o te takiwa e takoto ai taua whenua, mo nga tikanga tiaki, tikanga ke atu ranei i whakaaturia e ratou ki taua Kooti.

Ma te Kooti e whakarongo e whakaoti te tono pera, te hanga hoki i tetahi pukapuka i runga i nga tikanga o nga rarangi i runga ake nei mo te whakakorenga i te mana Maori i runga i te tono a te Komihana.

13.Mehemea kahore e mohiotia nga tangata o whai tikanga ana Mehemea kahore e tino mohiotia nga ingoa o nga tangata e ki ana me puta mai he painga ki a ratou mo tetahi wahi o te whenua e uru ana ki roto ki tetahi Rahui, me tono te Komihana o te takiwa e takoto ai taua Whenua rahui, ki te Kooti Whakawa Whenua Maori, kia kimihia nga ingoa o nga tangata katoa kua whakataua e Kooti kia puta mai he painga ki a ratou i runga i taua whenua. A me whakarongo te Kooti me whakaoti te tono pera i runga i nga korero ka whakapuakina ki tona aroaro, i runga hoki i nga ritenga e whakaarohia ana e te Kooti e tika ana, a me hanga taua pukapuka i runga i nga ritenga ka whakaarohia e tika ana kia hanga.
14.Ki te kore he tangata [unclear: e] whai tikanga ana. Mehemea kahore he tangata Maori hei tango i nga painga e puta ake ana i tetahi Whenua Rahui Maori, me tiaki e te Komihana taua rahui me nga painga hoki e puta ake ana i roto, a me whakahaere i runga i nga tikanga o tenei Ture, i runga hoki i nga tikanga tiaki me nga tikanga ke atu o tenei Ture.
15.
Te [unclear: whakatikatikanga] o te Ture o 1873. Etahi tikanga hou mo te tuku riihi. Tenei ano etahi tikanga hei whakatikatika i "Te Ture Whenua Rahui Maori, 1873":—
(1.)

Tekihana rua te kau ma wha. Me apiti enei kupu i raro iho nei ki te takihana:—

"I runga i te mana e ahei ai te Kawana i raro i taua tekihana ki te whakatakoto i etahi 'whakaritenga tikanga noa,' ka tika ki ta te ture ma te Kawana i roto i tona Runanga Whiriwhiri i etahi meatanga e tika ana kia pera, ki te whakatakoto i etahi tikanga e ahei ai te hanga riihi i raro i aua Ture. A ka ahei te Kawana i roto i tona Runanga Whiriwhiri i ia taima i ia taima te whakarereke, te hanga hou, te whakakahore rawa ranei i tetahi i etahi ranei o aua whakaritenga."

(2.)Tekihana rua tekau ma rima rarangi 3 me te 4 o te wahanga (a). Me whakarere nga kupu "me tika tonu me rite tonu ano hoki ki te whenua e retia ana" me whakauru ke ko enei hei whakakapi "me rite tonu ki nga moni reti e tika ana kia utua." Wahanga (e). Me whakarere nga kupu "i runga i te tikanga whakaae kua korerotia i roto i te tekihana tuawhitu."
(3.)Tekihana wha te kau ma tahi, rarangi tuarua tuatoru. I muri mai o nga kupu "etahi noatu ranei o ratou," me whakauru ke ko enei "kua oti te whakakore te mana Maori i runga i aua whenua;" rarangi tuawha, me whakarere nga kupu "Te Poata Tohutohu o te Takiwa" me whakauru ko enei:—"Komihana Whenua Rahui Maori o page 5te takiwa, e whakahaerea ana i runga i te whakaae a nga Maori e whiwhi ana ki nga painga o te whenua."
(4.)Tekihana wha te kau ma rua, rarangi tuatahi. I muri mai o nga kupu "kei nga wahi whenua," me whakauru "kahore ano i whakakorea te mana Maori i runga;" rarangi 8, me whakarere nga kupu "i te ara kua takoto i roto i tenei Ture" me whakauru ke ko enei hei whakakapi "i te ara kua takoto i roto i "Te Ture Whakatikatika i te Ture Whenua Rahui Maori, 1877."
(5.)Nga tekihana wha te kau ma waru, wha te kau ma iwa, rima te kau ma rua, ono te kau ma rua, me te Apiti C. ka whakakorea inaianei.
16.E tika ana ma te Kawana, i runga i te whakaae a tona Ka ahei kia Karauna karaatitia nga whenua o te Kawanatanga, o te whenua takoto noa ranei. Runanga Whiriwhiri, i tetahi taima noa i runga i te ingoa me te taha ki a te Kuini, te whakaputa i tetahi Karauna karaati ki te Komihana o tetahi o etahi takiwa ranei kua oti te whakatu i raro i nga tikanga o taua Ture, ki nga kai whakahaere ranei i muri i a ia, mo nga whenua takoto noa a te Kawanatanga i roto i taua takiwa kua oti te wehe ke hei whenua mo nga tikanga Maori.
17.Me pupuri e ia Komihana e ia Komihana e nga Kai- Me pupuri e te Komihana nga whenua i runga i te Tikanga Tiakanga. whakahaere ranei i muri i a ratou, nga whenua ka waihotia ki a ratou i runga i nga tikanga tiaki tikanga ke atu ranei, i rahuitia i wehea ketia kia whakahaerea e ratou; ki runga ranei, mo etahi ranei, o aua tikanga tiaki tikanga ke atu ranei e marama ana te whakahaere i te wa o tona tuunga hei Komihana; a ki te kore etahi o enei, me whakahaere i raro i nga tikanga o aua Ture.
18.
E kore "Te Ture Whenua Rahui Maori, 1873," me tenei Nga whenua e kapea ana ki waho o te mana o te Ture. Ture e whai mana ki—
(1.)Nga whenua i rahuitia i mua mo nga tikanga Maori, e puritia ana inaianei i runga i te Karauna Karaati e uru ana te kupu here i roto.
(2.)Whenua kua whakataua e te Kooti Whenua Maori, whenua ranei kua whakatapua hei whakaoti hei whakanui ranei i taua whakatau o te Kooti.
(3.)Whenua kua rahuitia i roto i nga whenua i riro mo te hara o te iwi, hei nohoanga mo nga tangata Maori, pera me te whakaaturanga i roto i "Te Ture Whakahaere i nga Whenua takoto noa, 1876."
(4.)Whenua kua rahuitia e te Kawana mo nga tikanga Maori i raro i nga tikanga o Te Ture Whenua Maori.