Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

He Ture whakatakoto tikanga hei kimi i nga Take ki etahi Whenua i te Takiwa o Turanganui (31 o Akuhata, 1874).

He Ture whakatakoto tikanga hei kimi i nga Take ki etahi Whenua i te Takiwa o Turanganui

[i roto i te reo Pākehā]

He Ture whakatakoto tikanga hei kimi i nga Take ki Whakaingoatanga. etahi Whenua i te Takiwa o Turanganui.

[31 o Akuhata , 1874.]

Notemea i runga i tetahi ota i hanga e te Kawana i roto i tona Matua korero. Runanga, he mea tuhi i te te kau o nga ra o Pepuere, i te tau kotahi mano e waru rau e ono tekau ma iwa, i matua korerotia i runga i tetahi pukapuka i tuhia i te te kau ma waru o nga ra o Tihema, i te tau kotahi mano e waru rau e ono te kau ma waru, he mea tuku ki te Karauna e te taha o nga iwi o Te Aitanga-a-mahaki me Rongo-whakaata i piri pono ki te Kuini, me te hapu hoki o Ngaitahupo, a ratou whenua katoa i uru ki roto ki etahi rohe i oti marire te whakaatu i roto i taua pukapuka, a i whakaaetia hoki e te taha ki te Karauna i runga i taua pukapuka mehemea ka waiho nga pukapuka tono whenua i roto i aua rohe e aua tangata piri pono ki a te Kuini, i te te kau ma waru o nga ra o maehe, i te tau kotahi mano e waru rau e ono tekau ma iwa i mua atu ranei, katahi ka whakawakia e etahi Komihana o nga Kai-whakawa o te Kooti Whakawa Whenua Maori, na tonoa ana a Te Rokena (John Rogan, Esquire) raua ko Te Moanaroa (Henry Alfred Monro, Esquire) he Kai-whakawa raua no te Kooti Whakawa Whenua Maori, tukua ana he mana ki a raua i reira, kia taea ai e raua te kimi i nga tikanga katoa mo aua kereme i runga i ta raua ara i pai ai, ka tukua e te Hekeratari o to Koroni ki a raua hei mahi i raro i te mana me nga whakaaetanga kua oti marire te page 2whakarite: A notemea i kiia i roto i tetahi panuitanga i raro i te ringa o te Kawana o te Koronii, taua wa, i taia ki te Kahiti o Niu Tireni o te te kau ma toru o nga ra o Pepuere, i te tau kotahi mano e waru rau e ono tekau ma iwa, kua whakaae a te Kawana ki te rironga mai o nga whenua kua oti te whakaatu i roto i te Apititanga i tuhia ki reira (ko aua whenua hoki kua whakaaturia ki roto ki te Apititanga Tuatahi i raro iho nei), a i panuitia kua whakakorea te take Maori i runga i taua whenua, timata mai i te te kau ma waru o nga ra o Tihema i te tau kotahi mano e waru rau e ono tekau ma waru: A notemea, i raro i te mana me nga ritenga o te mahi Komihana kua oti te korero i runga ake nei, he maha nga nohoanga Kooti o aua Kai-whakawa, kua tukua etahi Karauna karaati mo etahi whenua, he wahi no nga whenua i uru ki roto ki te Apititanga Tuatahi, ko enei karaati he mea tuku i raro i te mana o "Te Ture mo nga karaati mo Turanganui, 1869," me "Te Ture Whakatikatika i Te Ture mo nga karaati mo Turanganui, 1871:" A notemea, i tetahi nohoanga Kooti, o aua Kai-whakawa i tu i te 22 o nga ra o Noema, i te tau kotahi mano e waru rau e whitu tekau ma toru, kahore i mahia e aua Kai-whakawa tetahi atu whakawakanga take tangata mo runga i aua kereme, i whakahokia e raua nga wahi toenga o nga whenua i tukua mai i runga i nga tikanga kua oti nei te korero ki nga iwi o Te Aitanga-a-maki o te Rongowhakaata me te hapu o Ngaitahupo, ko taua whenua kahore i whakawakia i mua atu o taua wa, ko aua whenua i whakahokia nei kua whakaurua ki roto ki nga whenua kua oti te whakaatu ki te Apititanga Tuarua i raro iho nei: A notemea i tu etahi nohoanga Kooti i raro i taua mahi Komihana ki te aroaro o tetahi Kai-whakawa kotahi, kua tupu etahi whakaaro whakahe i te tika o nga whakahaerenga i mahia i taua nohoanga o te Kooti, me te tika hoki ki ta te Ture o nga Karauna karaati me etahi pukapuka aha atu ranei i mahia i hanga i runga i taua whakahaerenga i putake mai ranei i reira: A notemea, kia mana nga ritenga o te pukapuka tuku kua oti nei te korero, he mea tika kia whakatakotoria tetahi tikanga kia taea ai e nga tangata e pa ana ki nga whenua kua korerotia i muri nei, te kimi me te whakawa i o ratou take, kia whakahaerea hoki i runga i nga tikanga ka korerotia i muri ake nei:

Na tenei ka meingatia hei Ture e te Runanga nui o Niu Tireni i noho huihui nei ki roto ki te Paremete i runga hoki i te mana o taua Runanga nga ritenga kua tuhia i raro nei:—

1.Ingoa Poto. Ko te Ingoa Poto mo tenei Ture ko "Te Ture mo nga Take Whenua i Turanganui, 1874."
2.
Ka ahei te Kooti Whakawa Whenua Maori te kimi i nga take whenua i roto i te Apititanga Tuarua. Ahakoa kua whakakorea te take Maori i runga i nga whenua kua whakaaturia ki roto ki taua Apititanga Tuarua, mehemea ka puta te tono a tetahi a etahi tangata ranei mo taua whenua take ranei i runga i etahi o aua whenua kahore ano kia whakawakia e taua Kai-whakawa kua korerotia i runga ake nei, penei ka taea te whakawa te whakaoti e te Kooti Whakawa Whenua Maori, tana ta ratou take ranei ki taua whenua ki tetahi wahi ranei o taua whenua i runga i nga tikanga o "Te Ture Whenua Maori, 1873," tetahi atu Ture whakatikatika ranei i taua Ture (ka korerotia i muri ake nei "Ko aua Ture"), me pera rawa te tikanga ano kahore ano kia whakakorea te take Maori ki taua whenua, ki runga ranei ki taua whenua, ki tetahi ki etahi wahi ranei o taua whenua, me pera te mahi ano he tukunga tuatahi ki raro ki taua Ture ki etahi ranei o aua Ture.

Ko aua whenua i runga i etahi whakawakanga take mo reira i runga i te tikanga o tenei Ture, i nga taima katoa o muri atu ranei, ka taea te whakahaere i raro i aua Ture.

3.Whakatikanga i nga karaati, &c., kua oti te hanga. E kore e taea te whakahe i te mana o tetahi Karauna Karaati kua oti te hanga i mua i raro i nga tikanga o "Te Ture mo nga page 3Karaati mo Turanganui, 1869." me etahi atu Ture whakatikatika ranei i taua Ture, mo runga anake i tetahi he ki te titiro o te Ture i te whakaputanga o tetahi karaati pera, i tetahi he ranei i te taima i te tikanga ranei o te nohoanga Kooti o aua Kai-whakawa, o tetahi o aua Kai-whakawa ranei kua oti nei te korero, i runga ranei i te mea i noho kotahi tetahi o aua Kai-whakawa, me tona whakahaere kotahi.

A ahakoa tetahi he ki te tirohanga o te Ture, tetahi atu he ranei kua oti nei te korero, i runga ranei i te mea i noho kotahi tetahi o aua Kai-whakawa me tana whakahaere kotahi kua oti nei te korero, ko aua Karauna Karaati katoa me aua pukapuka tuku whenua aha atu ranei i mahia i hanga i whakaotia ranei i raro i nga tikanga o te whenua i uru ki roto ki tetahi Karauna Karaati pera, ka kiia, a tenei ka meingatia kua mana mo runga i nga meatanga katoa: Engari me korero me whakamana i etahi pukapuka tuku whenua aha ranei, i te mea e pa ana te mana o aua mea ki runga ki te whakatikanga o tetahi Karauna Karaati pera me etahi kua oti nei te korero.