Ko te whakaaro a te Maori mo enei take o te puhaehae e mahia nei i roto i tenei motu. Aue! [unclear: Taukiri e!] Tena to hanga, e koe e tawai nei! e koe e tuhi mai nei!
He Waiata.
Kaore te ki patu te makere noa i te ngutu!
Te puhoru wai hoe i a Te Rehu i runga:
E manatu ana roto i te hau korero:
Naku i tuoma ki te Wakewake ma roto:
Ware noa i a au te maru o Nga Motu:
Ko to tinana ra i te hoa; ko to waewae ra ka tuku mai ki ahau;
Kia hua i atu e aro tau ana mai.
Ka te tiri wa te ripa ki Kini kini i
Kua puawheu te ripa ki Hikurangi;
Ki a tai omanga i te po mokai.
Me ruku ware au te reinga tupapaku:
Me whakamau kau te Morianuku,
Ki taku tau tupu i awhi ai maua.
Taku waiata, mo te hunga ngakau rua, ko nga ngutu ka tukua mai ki tenei taha, ko te ngakau ki tetahi taha; koia tena. Na, whakarongo mai. Tenei taku mahara ki nga roma o nga awa o te mawhenua, e rere nei ki to ratou hopuatanga no to ratou matapuna i hamama atu ai tona waha, tae atu ana ki to ratou mutunga mai. Ke hua ahau, e hui ana nga roma o ia awa o ia awa, e haere ana ki te waha o te Parata. Kaore a te Pawhiriwhiri, he waitai koe he wai maori tera: noho atu koe; mo te wai tai anake tana pai: kao; mo ratou katoa. Waihoki ko nga roma o ia motu o ia motu e rere atu ra ki te waha o te Parata, waihoki ko nga kingitanga katoa o ia iwi o ia iwi e whakamauru atu ana ki Te Atua; ka rite ano ki waha o te Parata e okioki nei nga wai ki a ia. Ka tae ki tenei mahi, ka riria mai. Akuanei, ka karakia ahau ki Te Atua, kaore e riria. Ko te ingoa nui, ko Te Atua, e karangatia nei ki ahau—he aha ra i noa ai? ko tenei ingoa Kingi ka kiia, ekore e tika; he mea tapu. Heoiano ra, e hoa ma, ko te tikanga a te rangatira raua ko te pononga, ahakoa tika te kupu a te taurekareka, e kore e tika i te rangatira: koia tenei. E hoa ma, tena koa titiro hoki koutou ki Tiuteronomi 17, 15,—aua, no Roma anake nga Kingi o nga tini motu, ae, kei reira hoki tetahi mo konei. Iana pea, no Ingarangi ano a Kuini, no Ruhia ano a Nikorahi, no Wiwi ano a Ponipata, no Tahiti ano a Pomare, no tona iwi ano no tona iwi ano. He aha hoki ahau, enei iwi, i riria mai ai e koutou, me hui atu tarou ki raro ki a Kuini? He aha te take o Merikana i tukua ai kia wehe atu i a ratou, te tukua mai ai ki roto i te maru o Kuini, ta te mea, no roto taua hunga i taua momo kotahi, i te Ingarihi. Ko ahau, he tangata ke ahau, tenei motu, kihai i tata; heoi ano taku tata ki a koutou, na Te Karahi. Epeha, 2. 13. Me he mea kei roto katoa nga tini motu i te maru kotahi i a Te Kuini, tika rawa; kahore he tangata e rere ke; ka hui katoa tenei motu. Tena, wehe ana he iwi wehe ana he iwi; me ahau hoki, e tu nei i taku mahara, koia tenei, kia Kingi ano moku. E hoa ma, kei pouri mai koutou: waiho au kia whakapuaki ana i aku whakaaro mo tenei men nui i tupu ai he whakatatau ma tatou. Aua, no te Tiriti i Waitangi ta koutou riri? Ko to matou rironga tena i a koutou? E he ana. Titiro hoki ki te ahua o nga whare taonga e rua. Kotahi i hokona, o aua whare, kotahi kihai i hokona nga taonga. Tena koa, i riro katoa ranei nga mea o tetahi whare i te hokonga o nga taonga o tetahi whare? E mea ana ahau, kihai i riro. Waihoki, ko te whakaaetanga a terahi rangatira, kihai ta tetahi i riro i taua whakaaetanga; ka rite ano ki aua toa taonga e rua. He aha te he o tenei ingoa e riria nei e koutou? Ko te mea nui kua oti te tuku mai ki a matou nga mea tapu o Te Atua, whakaaetia ana e matou aua mea tapu, te I[gap — reason: damage]inga, te Hapa, me te Marena hoki.
Corrected copy of a translation of a letter from Wiremu Tamehana to Mr. McLean. (See page 11).
page 14Ka mea ahau, e aku hoa, mo tatou katoa nga mea a Te Atua. Kihai hoki i hanga e Te Atua mo koutou anake te po me te awatea; kao; mo katoa te raumati me te hotoke, te ua me te hau, te kai me te ora, mo tatou katoa. Ha, ko ena mea iana i banga ma koutou anake? Ka ki ahau, ma katoa. Ka pa he kuri etahi he tangata etahi, ka tika te riri ki nga kuri ka he ki nga tangata. E aku hoa, mo te aha ra koutou i manawapa ai ki te Kingi, ana he ingoa nui atu i Te Atua? E kore e marere mai i Te Atua, ka tika, e, ia, me mahue. Teua, kaore Ona riri mai; ko tatou tangata nei hei riri, e kore e mahuetia. Ana, he riri kei puta ke nga ture, a, e pai ana: tukua ahau ma te tino kai whakarite whakawa ahau e whakawa, ara, ma Te Atua, ma te tangata nana nga mahi katoa e mahi nei tatou. Ko tenei, e hoa ma, waiho tenei Kingi kia tu ana i tona wahi ake; me to tatou kai hanga te whakaaro kia hinga kia tu ranei. Heoi tenei wahi o aku kupu. He ahakoa te he ai, Ko Rapa tu ki runga.
Na, kua mutu ena kupu aku: me timata ke ki tetahi wahi korero i enei tini e waua nei e tatou, I te timatanga o tenei whawhai ki Taranaki ka mahara au ki te hohorotanga o te riri o te Kawana, kihai i tawhitawhi, kihai huri tao, kihai i mea iho ki nga tangata Maori, E hoa ma, ka riri au ki Taranaki kao: kihai i muna iho; kaore kau. Ko te take tena i puta ai taku whakaaro ki ta 1 Pita, 2, 14. Ka hua ahau, e mahara ki taua kupu, kia whakapai i te kai mahi pai kia whakakino i te kai mahi kino. Tena koa, e hoa ma, e te taha Pakeha taha Maori hoki! Titiro ki te kiuo o Te Rangitake, ki te pai ranei. He aha koia te kino o Te Rangitake? Ko te purutanga ranei i tena oneone tona kino? Ko te aha ranei? Ma koutou e titiro. Ko te rerenga ranei ki te whiu i te tiri? Ha! Ko te aha te he? Titiro hoki: kua whakamatea koia te tangata i te mea kaore ano te he i kitea noatia? Kua mahuetia ranei te ture i kiia mai, kaua e a te kai whakaatu kotahi i te hara, ma nga kupu a nga kai whaki tokorua tokotoru nei e mau ai te tika te he ranei. I tae atu koia te kupu a Kawana kia huihuia mai nga tangata e tata ana ki te whaki atu i nga whenua a Wi Kingi raua ko Te Teira, kia mohiotia ai e koutou, no Te Rangitake te he no Te Teira te tika; hei reira ka kitea to tetahi he, ka pa te whiu ki te tangata mahi kino, ka tohungia te tangata mahi pai. Koia taku mahara. He riri tika ki a koutou tenei? Ana, he pai te whakaputa hohoro i te riri ki ta koutou whakaaro. Ae: engari, ki ahau, e he ana te hohoro o te riri; ina hoki te kupu a Paora e ki ana, E manawanui ana te aroha, e atawhai ana, ekore te aroha e hohoro ki te riri, ekore e whakaaro ki te kino; ka whakangaro marie i nga kino; I Koriniti, 13. 4, 5, 6, 7. Na, e hoa ma, he aha te tika o to tatou hoa o Te Kawana e whakapoaopono atu na koutou? Ko Te Rangitake, ko te mea ata whakaaro, ka hengia e koutou; ko te Kawana, ko te mea hohoro ki te riri, ka awhinatia e koutou, ka whakamoemititia. No konei aku mahara ka rapu i roto i toku ngakau: kua oti te riri mai nga tikanga hohoro ki te riri e Hemi; 1. 19. Kua mea kia puhoi ki te riri kia hohoro ki te ata whakarongo. Ko tenei kaore i rite to Whakatauki 16, 32.
E hoa ma, maku, maku, te hohoro ki te riri, ma te tamariki kua oti hoki toku whakatauki; he tamariki wahi taha; he tangi kai; ka rua ona whakatauki. Tena, ma koutou taua tikanga hohore; e he ana ki ahau. Engari, ko te ata whakahaere ma koutou; ta te mea, he tauira to koutou, ko te kupu a Te Atua to koutou Kapehu hei whakatika, ko nga ture a Te Atua. Taua Kapehu, ke nga ture kotahi10—Ekoruhe 20, 13, 17. ko te Kapeho, ko te ata whakahaere i te whakaaro mo te peni mo te rawakore; ko te Kapehu, ko te ata huri marire, muri iho ka pa ai te whiu. Heoi tenei.
Ko te rerenga o Waikato ki Taranaki e tawaia mai nei e te taha Pakeha. Whakaronge mea koutou! Maku e korero atu ki a koutou. Na Potatau a Wi Kingi i tiki atu ki Kapiti, i whakahoki mai ki Waitara ki tona kainga, koia a te Atiawa i hoki mai ai ki Taranaki. Koia ahau i titiro ai ki tenei kupu a koutou, E he ana Waikato ki te rere ki Taranaki. Ki ahau, e tika ana a Waikato ki te rere atu ki Taranaki. Tena iana, kia ata whakaaro mai koutou: ko Rauakitua, ko Tautaru, ko Ngatata, he huanga tupu enei tang ta no Waikato; e hara a Waikato i te pokanoa; i tikina mai ane i tuhia mai e Wiremu Kingi, e Hapurona, ki te pukapuka; koia te haerenga o Te Wetini Taiporutu ki taua whawhai, Engari, e mahara atu ana ahau, kia tohunga te tangata whakahe mai, kia titiro ki te rerenga o Waikato, kia titiro ki te rerenga a Kawana. Ko nga take tenei a Waikato; ko te whakahokinga mai a Po, he aroha tona ki a Wi; tuarua, ko ona, ko Rauakitua, ko Tautara, ko Nga tata; tuatoru, he mea tuhi ki te pukapuka; tuawha, ko te kupu a Po kia whakamutua te hoko whenua; heoi o Waikato take. Mehemea i ata tirotiro o Kawana, kua ata tirotiro hoki Waikato; tena, kua mahi pohehe Kawana, no reira to Waikato rerenga atu ki te awhina i a Wi Kingi; he tangata hoki a Wi kihai i whakawakia, kia kitea ai te he e tika ai kia whiua nuitia. Kei te tawai mai koutou ki a matou, he motu kotahi tenei motu me nga tangata. Taku titiro hoki, ko te taha Pakeha i rere porangi mai ki te whawhai ki a Wi Kingi. Me i whakawakia, kitea ai te he, whakatoi ai ki te ture, kua tika te rerenga mai;—i takahi i te ture. Tena ko tenei, kua he hoki tena taha. Ki iau ki, e tika ana tena taha: ki taku ki iho, e tika ana hoki tenei taha, otira, ki taku, e he ana tena taha, Heoi ano enei; he kupu ano enei: ko te kupu mo te kohuru. Tau tonu aku whakaaro, e hara i te kohuru. Titiro; he kohuru ta Ihaia i a Te Waitere; i whakainumia ki te waipiro kia mutu te nga kau mohio o Te Waitere, nohoia mai ana i tahaki, na, ka mate i a Ihaia. He kohuru tino kino tena. Titiro ana koutou, kua whakahoa ki a Ihaia; ko ta matou i kite ni, he kohuru, kua whakakorea e koutou: ko tenei, e hara nei i te kohuru, ka kiia he kohuru. E he ana ki ahau; ta te mea kihai a Kawana i korero mai ki a Wi Kingi, ki a Ngatiruanui, Kaua nga mea pu kore e patua; tetahi, kihai ia i mea atu kia whakahokia nga Pakeha noho noa ki te taone ki Akarana, ki te wahi whawhai kore noho ai: ta te mea, kua mohio ia kua takoto he ngakau riri mona kia riri ki Taranaki, me ki atu ia ki ana tangata ringa kore kia neke ki tahaki. Kaore ia i pena: mei puta hoki he kupu pena mana ki a Ngatiruanui, E hoa ma, kei patua nga tangata noho noa; penei, kua marama iti tetahi wahi Heoi tena wahi o te kohuru.
Mo nga taonga tenei wahi. Ko nga taonga i kiia mai e koutou kia whakahokia atu nga mea e takoto nei. E kore ano e tika ena i ahau. Kia rongo mai koutou i taku tikanga mo ena. Na te page 15Kawana te take o ena.Ka whawhaitia a Wi Kingi ka oma atu i tona pa, ko te pa ka tahuna ki te [gap — reason: damage] ko te whare karakia ka tuhuna, me te pouaka kawenata; pau katoa i te ahi nga taonga kakahu, [gap — reason: damage] tarau kaone; pau katoa. Nga kau, kainga iho a nga hoia; nga hoiho 100, maketetia [gap — reason: damage] nga hoia. Ko te tino mea tenei i manukanukatia e te ngakau o Wi Kingi, ko tona hahi i [gap — reason: damage] ki te ahi. Me i puta he kupu ma te Kawana kia kaua e tahuna tona hahi, kia waiho marie [gap — reason: damage] taonga me ana kararehe, kua puta hoki tona whakaaro ki te tohu i nga taonga o nga Pakeha. [gap — reason: damage] renei te take o nga taonga o nga Pakeha i ngaro ai, no te noho-tahangatanga o Wiremu Kingi i [gap — reason: damage] i te mahi o te Kawana; e ki ana ia, na te Kawana katoa te take o enei mahi nana i timata [gap — reason: damage] huarahi, he haere kau tana i runga E hoa ma, titiro koutou ki tenei, ko 100 hoiho kua oti te [gap — reason: damage] ko nga taonga kua pau, nga kai kua pau, nga whare kua tahuna ki te ahi, ko nga kau kua [gap — reason: damage] e nga hoia. Na wai koia taua mahi? Na te Kawana ano; ta te mea hoki nana ano te tima[gap — reason: damage] o te mahi raruraru kua korerotia nei i runga o tenei panuitanga. Heoi ano ena [gap — reason: damage] aku ki a koutou o tenei takiwa: a muri ake ka tukua atu ano etahi o aku korero, ara, kia tae [gap — reason: damage] te atu o aku korero, Heoi.
Na to koutou hoa aroha,