Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Proceedings of of the Kohimarama Conference, Comprising Nos. 13 to 18 of the "Maori Messenger."

Paraire, Hurae 20, 1860

Paraire, Hurae 20, 1860.

Ka timataria te korero e Te Makarini, ka mea ia: E nga rangatira o te runanga nei, kia rongo mai koutou, he manuwhiri kua puta mai inaianei, me tuku raton kia korero. Ki a Tamati Waka pea te timatanga o te korero aianei. Muringa iho ko nga manu-whiri, ko Nopera, ko Te Awarahi, kia whakarongo nga rangatira kua noho roa i konei.

Tamati Waka Nene (Ngapuhi, Peowhairangi): Tenei aku kupu, katahi ano au ka whai korero. Ko era kupu he kupu noa, he kupu ako. Ekore e taea e tatou te rapu. Ko enei wiki erua kua korero nei tatou, e roa marama ki au. E tika ana ta tatou korero i mua ra. Ka nui taku tupato ki a koutou ki nga rangatira o te runanga nei; e tika ana kia korero koutou, no runga hoki koutou, ko ahau no raro no te hiku o to tatou motu. Te mea i whakatika ai au ki te korero, he kitenga noku i te hunga tae hou mai nei. E rapu ana au ki te tikanga i noho ai tatou ki konei, kei ta Te Rangitake ranei, kei te Kingi ranei. Ko taku hoa i mua ko Te Wherowhero: ko au tenei ko Te Wherowhero tena. Ka unuhia taku hoa i waenganui o tatou, ka unuhia i te aroaro o te Kawana. Na te aha ranei i unu taku hoa kua mate mai nei? Nau ranei i unu, na wai ranei? Unuhia ana taku hoa, karangatia ana hei Kingi. Ka rongo Te Rangitake ka mea ia, Kua whai Kingi ahau, me peke ahau ki runga ki tenei, kua mahi ia i tona mahi. Ki au ia kahore he kainga rangatira i puta i waenganui i a tatou, he kainga mokai anake; kotahi kainga rangatira ko Waikato. Haere katoa nga taonga o te Pakeha ki roto o Waikato, kahore kau be mea i toe: nga parau, nga aha nga aha, pau katoa i te Kawana te tuku ki roto o Waikato, kahore he mea i toe te hoatu ki nga rangatira o te whenua nei. Ka tae mai te Kawana ki konei ka rapurapu tatou ka mea, Ka ngaro pea to tatou whenua. Kahore: i ki mai te Pakeha, E mea ma, moku tetahi wahi o to koutou whenua: kihai i utaina te whenua i kawea ketia, kei a tatou ano e mau ana. Ko tenei pea te mea i unuhia ai taku hoa. Mehemea i haere i tikina a Te Waaka a Porutu ranei hei huhuti i nga rahurahu, ka karanga ahau, ka tahi te Kawana kino. Tena ko tenei, haere mai ana ia me tona ka- page 53 heru. Koia au i mea ai kahore he he. Ki au ia ka mate a Potatau, heoi ano me whakakahore taua mahi a Waikato. Kahore ana kupu kino, ana kupu whawhai ranei: heoi ano tona ko te aroha ko te atawhai. Ko tana kupu hoki tenei, Horoia au kia pai; koia au i mea ai me horoi taua ingoa. Me atawhai tenei iwi ki tona Pakeha, ko tera iwi hei atawhai i tona Pakeha. E mea ana koutou he he to te Kawana ki te tango whenua. Ki au ia ko Te Rangitake i he, he tangi nona ki nga utu o Taranaki. E mea ana koutou ki te he o te Kawana, kia rongo mai koutou, ko te utu mo taku whenua he kutikuti he paipa, ko enei whenua e rongo ana au e utua ana ki te hikipene. Tenei pea te runanga nei te mea nei, Hi, ana korero, he aha nga korero o tenei tangata i kawea mai ai ki konei? Ko taku patu ra tenei i nga kino. Kia atawhai, kia atawhai ki te Pakeha, a taea noatia te mutunga; e atawhai ana hoki au ki aku Pakeha. Heoi ra aku, e aweke noa ana aku kupu.

Nopera (Ngatiwhatua, Kaipara): Whakarongo mai e te iwi ki te ritenga o taku korero. E korero ana ahau ki oku Pakeha, ara ki aku matua, ki aku tuakana, ki aku teina. I te mate kua hoki mai, i te ngaro kua hoki mai: ko aku matua tenei nana au i kukume ki te ora. Heoi ano, na konei au i titiro ai ki nga maunga ki nga raorao, na aku Pakeha. Kia rongo koutou kei nga nupepa o te Kawana taku korero. Ki te mate tetahi tangata Maori i te Pakeha, ko te Pakeha me homai hei utu mo tona he; ki te mate tetahi Pakeha i te tangata Maori, me hoatu te Maori hei utu mo tona he, kua rite raua. Kua noho te pai me te kotahitanga, Kahore he wehenga o enei: ko te tangata kohuru ko ia ano te utu, ka rite tana mahi i a ia. Ki te tahae te tangata Maori i nga mea a te Pakeha ko ia ano te utu, kei a ia ano tana he. Ki te kai i te rama ki te taone, ko ia ano te ntu mo taua tutu; ahakoa rangatira ahakoa tutua, me tuku ki te ture o te Pakeha. Ki te rite enei ka rite te whakakotahitanga. Ki te poka. te Pakeha ki tera hapu ki tera iwi tutu ai, mana ano tana e whakarite; ki te poka ki au te he, maku ano e whakarite. Ka penei ka noho tatou i runga i te pai. Kei runga i ta te Kawana tikanga au e haere ana. Ekore e wehea i te Kawana tuatahi, i te tuarua, i te tuatoru, i te tuawha. E haere nei ano taku korero, ekore e motu ake, ake, amine.

page 54

Katipa Te Awarahi, (Ngatiteata, Waiuku): Whakarongo e Te Waka raua ko Te Makarini. He tika taku hikaka ki te ingoa kingi. Ehara i au nana i timata: na Taupo na Whanganui, ka tu tenei ingoa te Kingi ki runga. Ko nga tangata tenei i hapainga ai ko Te Moananui, ko Te Heuheu, ko Tamihana. Kahore he pai o Potatau ki te ingoa Kingi, ko te ingoa Matua tana i pai ai. Ka mea Te Waka be whakahe tana, ka tika ano. I penei ano taku korero ki a Te Heuheu, ki a Turoa, ki a Te Moananui. Ka mea atu au, He aha te pai o te ingoa Kingi? He noa a Potatau, kahore ana pai ki tenei Kingi, kahore ana aha. Ka mea ia, Horoia au, ka mate au, na te hanga nei au i kohuru. No te runanga ki Waiuku enei korero. Ka mea hoki ia, Kaua e whawhai te Maori ki te Pakeha: ko tona tikanga tenei. Inaianei e mea ana ahau e nui ana te pai o te Kawana; kahore aku whakakino. Ma wai e horoi te toto o te ringa o Te Rangitake? Ma wai e horoi te toto o te ringa o te Kawana? Ma raua ano. Tenei hoki te kupu, Kaua e tataria te waeroa, e horomia te kamera.

Te Ao-o-te-Rangi (Tainui, Waiuku): Ko au e kore au e mohio ki nga mahi a Waikato. He kuware au, kihai au i matau ki te tikanga o taua mahi. E mea ana au ko te ingoa o Waikato he ingoa kau. E korerotia ana e Te Katipa nga iwi nana taua mahi. No waenganui ia, na runga ke tena mahi me tena tikanga. Ko ta Potatau tikanga ia kia waiho i runga i te matua. Kua rongo koe i taku kupu ko te ingoa o Waikato he ingoa kau, ka tahi au ka kite inaianei i nga mahi o runga, no te whakaotinga ta Waikato. E karanga ana koe, Me whakakahore te Kingi, kua mate hoki a Potatau. E mea ana au, e kore e tahaetia nga tikanga o Waikato. No tai au, no uta Waikato. Na koutou i waiho i au kia kuware ana, na konei au i kore ai e matau. Kia rongo mai koe, ehara inaianei te Pakeha, no mua, no mua. Tae mai ana ko nga Minita, ko tetahi pai tena. Muri iho he tikanga ke tenei me te titiro tonu ahau. Ko taku korero tenei, e Te Makarini, e Te Waka, me atawhai e korua nga tangata Maori o Niu Tirani, ara, ki te kiri mangu. Maku te he e rere ki runga ki a koe, ma taua ta taua. Ma Kawana te he e rere mai ki au, ka tahuri ke au. Heoti ano te mea i karangatia he ture. Ko te korero ki a Te Rangitake e kore e matauria, me te whakaaro ano hoki o Te Rangitake. Kahore he page 55 iwi rangatira o te ao ko Waikato anake. Ko wai taua ka kite i te whakaaro o Waikato?

Petaera Wharerahi (Ngatituwharetoa, Taupo); I rere mai au i te kingitanga. No te Arawa ahau, no taku whaea. Ka pa au ki Tarawera, ki Rotokakahi, ki te Rotoiti. He iwi noku enei. I wahi mai au i runga i taku papa. Na Tuki te kupu, na Parakaia: kua oti i a raua te korero, ara, te kupu ki a te Kuini. He herehere i riro i kite ai au i a Ngapuhi. Ka mau ahau kei nga Minita, ka riro mai; he mea hoki naku kei hoki mai a Te Waka ki te kai i au. Muri iho ko nga. Minita ka noho i ahau. Ko nga iwi katoa kua tuku whenua, kahore ano ahau i tuku i te whenua, me te marama ano hoki aku whakaaro. He he kei a Heke; he he kei Poneke; he he kei Whanganui: me te ata-noho tonu ahau. He he tenei kei a Te Rangitake, ekore au e he. He hiahia to te Maori ki te hoko whenua, he hiahia ano hoki to te Pakeha. No te rironga mai o nga moni ka rere atu ano te tangata ki te tango mai. He toto tena: ekore au e peke ki tena. Ki te pokanoa koe ki te tango i taku whenua kahore te utu, ka hurihuri ahau ki tena.

Mete Kingi (Ngatiapa, Whanganui): Ka oti nga kupu a Kawana te korero e te runanga; ko etahi o a te Kawana kupu kahore ano i whakahokia; ka toru taenga mai o nga nupepa o te Kawana ki te runanga, ko nga nupepa i au e kore au e whakahoki: me tango e au ki toku whare rapu ai i te tikanga. E Ma, i mahia e korua ko te Kawana i roto i o korua whare, no konei ka kitea a korua whakaaro pai. Heoi ra tena. Mo te kupu tenei a Te Awarahi mo Turoa. Ka hia tau e tatari ana koe kia hoki mai? Ka toru pea tau. Ko taua tamaiti i haere mai, be mahi tamariki tena; kua kite atu te haka, uru tonu atu ki roto tenei hanga te tamariki. I tona hokinga ake ki Whanganui ki a Pehi, kahore hoki ia i hoki mai. Ka kiia e matou tenei kupu, E tama, he huia tetahi manu, he kokako tetahi manu; ko te huruhuru o te kokako ka tahaetia e te huia. E kore pea. e rite te Kingi Maori, ta te mea no te Pakeha taua ingoa. No reira ka noho tonu taua tamaiti, kahore hoki i hoki mai ki te Kingi. Heoi tena. Kia page 56 rongo koe e Te Makarini, e puta he whakaaro hui ma korua ko te Kawana me kawe ake ki Whanganui. E Ma, hei Whanganui te tuarua o ta korua hui. Na Turoa tenei kupu, na nga kaumatua hoki i haere mai nei matou, na Hori, otira na te iwi katoa. He manaakitanga no matou ki o korua whakaaro ko te Kawana. E Ma, kia penei ta korua mahi ko Kawana me ta te Pihopa. E kura tonu ana ia i nga tau katoa, a mohio ake ana tamariki i ako ai. Tu ake hei Minita. Koia hoki me ta korua ko te Kawana, me kura tonu korua; ki Whanganui ta korua komiti tuarua. He Kawana korua no Ngapuhi, no Ngatipaoa, no Ngatimaru, no Waikato. E kite kau ana ahau i a Kawana ano he hau e puhia ana; engari ko enei iwi e kite tonu ana.

Tamihana Te Rauparaha (Ngatitoa, Otaki): Ka koa taku ngakau, ko te hoa tenei o taku matua ko te Waaka. Mehemea e ora ana te Rauparaha ka piri tahi o raua whakaaro ki te Kawana. Ko nga taniwha enei o Waikato e noho nei i roto i a tatou; ekore ranei ratou e rongo kia tamia iho tenei mea te Kingi Maori kia noho tahi ai tatou hei teina hei tuakana? I mea, heoi ano te mea i reka i te tangata Maori he kai tangata. No te haerenga mai ano i Hawaiki i timata ai tenei mahi. Na wai, na te Pakeha i mahue ai i a tatou tenei mahi a tatou te kai-tangata. He Pakeha tatou i naianei. Titiro hoki ki nga ihupuni Maori ki nga parawai Maori ki nga pohoi Maori kahore i hipa ake te pai i nga kakahu o te Pakeha e kakahuria nei e te Maori. Kua riro mai ki a tatou nga mea pai o te Pakeha, kua tu nei hoki tetahi o tatou e noho nei hei Minita, kua kite koutou i te painga. Ma tatou e titiro ko tehea te mea pai, ko ta tatou ranei ko ta te Pakeha ranei. Waihoki ko tenei i hanga nei e tatou, i whakapaea nei na runga i hanga, ko tenei te mea pai ranei ko ta te Pakeha tikanga ranei? Ko Tamati Waka he tangata ngakau kotahi, ko tana kupu he whakakore i te Kingi. Ko te kara e mauria ake ki toku kainga ki Kaputi i mea au kia whakahokia ki Maungatautari, ki te paenga o to tupuna. Ki te kiia poua, poua i kona: ki te kiia maka aku, kawea atu ki hea ranei. He rangatira a Potatau ki taku whakaaro; mehemea i ora tonu ia hei hoa ia mo te Waka mo te Kawana, tona ingoa he apiha no te Kuini. E tika ano to kupu (e Te Ao-o-te-rangi) e tatau mai nei i te he o nga Pakeha, o nga Mintia, o te Kawana, page 57 Erangi me whakakite mai nga he kia marama ai. (Ki a Mete Kingi:) Engari hei Poneke te runanga hei te tuakana, ara te rua o nga runanga. E tika ana kia haere i te ngahuru kia ora ai nga tangata. E tika ana te kupu, e Mete, kia kura tonu tatou. E kura ana te Pihopa i tana mahi, kia kura ano hoki te Kawana i tana mahi. Kaua e whakarongo ki ta te tangata korero; engari ko te korero i konei katahi ka tika. E. mahara ana ahau ko tetahi take o nga he o te motu nei ko nga oneone. E rapu ana ahau i tetahi tikanga mo nga oneone, otira, ko te mea pai, ma te Kawana e whakarite nga mea e mahia ana i roto i nga tangata Maori. Ma te Kawana e whakarite tetahi kai whakahaere. Ka tu nei tenei runanga hei marama mo nga iwi e rua: ko tenei runanga hei kaipowhiri i nga iwi e haere he ana i nga ritenga tawhito o te Maori kia hoki mai ki te huarahi pai. Ko taku whakaaro me kowhiti e te Kawana tetahi Pakeha rangatira, me tetahi rangatira Maori hei hoa mo taua Pakeha hei whakahaere i nga tikanga mo nga whenua e hokona ana e nga tangata. Maori ki te Kawana: ko ratou hei kai titiro, hei kai hoko, hei kai whakamarama. Katahi pea ka marama ki taku whakaaro nga tikanga mo nga whenua e hokona ana ki te Kawanatanga. Tena ano te roanga o aku whakaaro kua tuhia ki te pukapuka i taku ringa. Kahore au e mea na nga kaumatua na nga taitamariki tenei tikanga whakatu Kingi. Ko te Heuheu anake te kaumatua: otira he kuware ia, e hara ia i te pera me tana tuakana. I haere mai ia ki a matou, i ki mai ki au, ka ngaro te ingoa nui a te Rauparaha. Ka ki atu ahau e ngari koe he tangata whakahi ki te kawe i to tuakana ki runga ki te tihi o Tongariro. Haere e hoki ki to kainga ki te tahere koko, hei kai ma au manuwhiri.

Porutu (Ngatiawa, Poneke): Ko nga kupu katoa o te hui nei kua tika katoa ki runga ki te pai. Me tau ano hoki, e Tamihana, e pai ana. E kore te Pihopa e noho tonu i te kainga kotahi; engari e kawe ana i te Rongo-pai ki ia Wahi ki ia wahi. Ko tena e mea mai na hei Whanganui, e mea ana au ma nga Pakeha e mea hei hea hei hea aha page 58 koa ra e tika ana te kupu a Mete kia kawea kia kite ona iwi e toru a Waitotara, a Whanganui a Rangitikei. Ko ahau e haere ana i te pouritanga no konei au ka mea kei a te Makarini te he mo tatou kahore i a te Kawana—kei te kai hoko whenua. E kore tatou e tupu i a ia, i tona kotahi; kahore he kupu ki muri, heoi ano taku kupu. E kore tatou e tupu i a Te Makarini, kia kitea ra ano e tatou te maramatanga, kia whiti te ra, ka ora tatou. Ka haere ano i taku, e kore tatou e tupu i a ia; te titiro ia ki muri. Kei a wai ranei te he? Kei a te Makarini te he. Te mea i pouri ai au, no runga no toku iwi te pouritauga, ko au anake tenei i runga i te maramatanga e noho. ana.

Tukihaumene (Ngatiwhakaue, Rotorua); (Ki a Waikato): Haere mai, e taku tamaiti, haere mai i runga i nga he o nga tangata nunui! E hara ia i te tangata iti ki runga ki te tikanga Maori, na ka whai ia ki tenei tikanga whakanui ake i a ia. Haere mai, kahore ou whakaae ki te Kingi; kati to whakaae. Kati hei whakaae ki a ia ko te Heuheu, ko Turoa, ko te Moananui pokanoa.

(Ki a Te Makarini:) Kahore he he o taku kupu e meinga nei e he ana ahau. E mea ana pea koe e haere pehea ana ahau. E haere kuri ana. Ka tika tena kupu, ka tae ano ki te kainga ka pera ano. Ka tae mai te kupu a te Kingi ki a au ka penei mai, Ko te kupu anake te taria nei. Ka mea atu ahau, E kore au e whakaae ki te Kingi, Hore rawa! Mehemea na te Kuini tenei tikanga te Kingi e tika ana.

Paora Tuhaere (Ngatiwhatua, Orakei): I whakatika ahau ki te korero a Tamihana mo nga whenua, e whakaae ana ahau ki tena korero. He whakaaro naku, na taku ngakau, me tuku aku whenua ki te Kawana; ma te Kawana e tono tetahi Pakeha tika hei ruri i taua whenua: maku ia nga rohe e kotikoti; ka oti te. ruri me ta ki te nupepa hei whakakite ki nga Pakeha, ki nga tangata Maori ano hoki. Kia toru nga marama kia wha e, whakakite ana, ka kitea kahore he he o taua, whakaaturanga ma te Kawana e homai te pukapuka o taua whenua, maku e hoko ki te Pakeha. Ki te kitea he he kei taua mapi whakaatu, na me ata komiti marte. Ki taku whakaaro page 59 e Ma. ko koe ano hei Komiti hei titiro. Ko tetahi tena o aku whakaaro; tenei ano tetahi ko te pukapuka o te Karauna Karati. ko tetahi tena o aku mea e tino pai nei kia homai ki nga Maori, ara mehemea e whakaae ana te Kawana' ki te tuku mai i aua pukapuka; ka rite enei i a Kawana ka tahi au ka mea kotahi ano Ture.

Hapurona Tohikura (Ngatiapa, Whanganui): E kore ahau e whakakahore i nga kupu a te Kawana, ka waiho e au hei whatumanawa moku ki roto ki toku ngakau. Tenei hoki tetahi kupu aku kia kite hoki era atu, me te mahi o te Minita he kura. Ko te Pihopa he kura. Inaianei ko te Kawana. Me kura tonu koe i nga taima katoa. E rangi ko tetahi Runanga me hoake ki Whanganui, kia kite o matou whanaunga e noho ana i te kainga.

Pehimana (Ngarauru, Waitotara): Ko te ritenga o Ngatiawa i tona whenua i Tongaporutu tae noa ki Ngamotu. Na i uru ano Taranaki ki roto ki te utunga, kei Katikara te rohe i te utunga a Wairaweke haere tonu atu Kaoa, ka rohea mai ki Taranaki, haere tonu atu kei Patea te rohe; ka kotia mai Ngatiruanui, ka timata atu i Patea kei au tae noa ki Whenuakura tae noa ki Waitotara. E kimikimi ana oku whakaaro ki te utunga a Potatau i taku kainga. E noho ana ahau i e kumea ana e Potatau i raro; ko te Ngatiawa i haere i te heke ki Kaputi ko Taranaki ko Ngatiruanui: ko au kahore au i haere i te heke i runga ano ahau i toku kainga e noho ana taea noatia tenei ra. I te tau 1858 ka tu maua ko toku whenua ki te aroaro o te Kawana raua ko te Makarini kahore ano i I oti e takoto kohuku nei. E whakaae ana ahau ki te kupu o Mete Kingi e mea nei ia me kawe te hui ki Whanganui hei mahi moa ku he. Kaua e kotahitia tene irunauga, me kura tonu me hakarameta tonu.

Ihakara Ngariri (Ngatiapa): E hara i a Mete Kingi tana kupu. Whakarongo e te Kawana, ete runanga nei. Na te Atua ano tenei kupu, "Haere koutou, akona nga tauiwi katoa." E kore e tino taea e te Kawana te takahi i taua kupu, me whakaatu ki nga wahi katoa e noho ana i te pouritanga, kia kite a te Kawana i okn he i oku pewheatanga. Inahoki ke Turoa nana te kupu Kingi, e tika page 60 ana. Me haere a te Kawana kia kite i era nga wahi.

Hone Wiremu Hipango (Ngatitumango, Whanganui): Whakarongo mai e nga iwi o runga ko Waitotara te timatanga tae noa ki Poneke, kia rongo mai koutou, he kupu tenei naku kia whakaaetia mai e koutou te kupu i whakaputaina ake e Mete nei, mo te runanga ki Whanganui. Otiia kotahi taku i whakaaro ai ko taku tinana, ko Whanganui, kotahi te parirau i roa kotahi te parirau i poto; ko Ngatiruanui te parirau i poto tae mai ki Whanganui: kotahi te parirau i roa ko te parirau ki Poneke tae noa ki Ngatikahungunu. Whakarongo mai e aku hoa ko taku i pai ai he karangatanga na te Kawana kia huia he runanga, whakaae ana ahau, e pai ana. Me e o tatou huihui mo te hakarameta, ka karangatia e te Miuita, kei Whanganui te hui, hui katoa mai nga tangata o Otaki tae noa ki Porirua. Pai rawa kahore he raruraru, kahore he aha. Whakaae mai ana te tokomaha, na, ka tika. Whakarongo mai, e Ma, kia whakaturia tetahi hui ki Whanganui; mehemea he karangatanga na te Maori ki te hui Maori kahore au e pai ki tena, i ahu mai tena i runga i te maunga; kahore i ahu mai i waho i te moana. Whakarongo mai, ki te rongo au i etahi kupu he i etahi mahi he ka purupuru au i oku taringa kei rongo au. Engari ka unuhia e au te puru o oku taringa ki te mea pai. Whakarongo mai e nga tangata o Waikato, he kupu taku mo te ingoa o Whanganui o Pehi i whakaekea nei ki runga ki tenei korero: he rakau whakapupuru na te tangata, waiho te raru mou e Waikato, inahoki e mea ana koe na Taupo, na Whanganui, koe i raru ai. Kahore, nau ano, inahoki te kupu a te Waaka ko Waikato te iwi tino rangatira i runga ake o nga iwi katoa; kahore, he tangata ano au ki toku kainga, kaua e whai ki te karewarewa ki te kahu e tahae ana i nga manu katoa. E he ana tera; e tuturu ano au ki runga ki toku oneone. Ki tena iwi ano tona whakaaro, tona whakaaro, tona whakaaro. Aua e penei, ko koe te iwi nui ki runga ake i nga iwi katoa. Kao! kao! Ko taua tamaiti i haere mai na ki a koe, he mahi tamariki tana mahi; kite tonu atu i te takaro, i te haka ranei me nga mahi katoa, uru tonu atu ki roto ki ena mahi. He tamariki. Ko wai koia na tona ingoa? Kia rongo mai koe ki tona ingoa ko te Mutumutu te ingoa o taua tamaiti: no te hokinga ake mutu, mutu, mutu tonu ake. Na ko tetahi ko Pakau te ingoa; pa, pa, pa tonu atu. Whakarongo mai hoki ko tetahi he, he hanga whakaaro mou e Waikato, kia tawhana ake koe kia tiketike page 61 ki runga i te tokomaha. Kaua e penei. Ko taku he whakaraorao, kia noho au i raro i te "putu." Ko toku ingoa ko Tuku-whenua ko te ingoa o ena tangata ko Pupuri-whenua. E hara i au te pupuri whenua, puta noa: ki te karangatia e Kawana he Runanga ki Poneke, kei Poneke au; ki te karangatia ki Otaki, hei Otaki: ki te karangatia e Kawana hei Whanganui, e pai ana; no te Kawana Whanganui, no te Kawana Otaki, no te Kawana Poneke, nona anake. Engari ki Whanganui, kahore au i mea atu kia hohoro, kei te momona tona tikanga, kei te tokoroa tona tikanga. Ko au e te Kawana hei hoa mou hei hapai i o ringaringa. Heoti ano ko Tiatene hei tumuaki hei upoko runanga ki Whanganui.

Hori Kerei (Ngatiruaka, Whanganui): Ko te kupu o te Karauna Karati toku e mea nei. I ki atu au ki a koe i Whanganui, Homai te Karauna Karati mo Whiritoa, mo te wahi kei roto i te rohe Pakeha. Ko taku tenei e hiahia ai ko te kupu a Mete i ki nei, ko te tuarua o enei runanga hei Whanganui. I te timatanga ka tae mai te whakapono, ka tango au ki tena; ko tenei hoki, ka tango au ki tenei. Whakarongo mai ki taku. Ki Whanganui tetahi rnnanga. Mau ka mea, engari Poneke, ka ae ano ahau ki tena.

Parakaia Te Pouepa (Ngatiraukawa, Otaki): Whakarongo mai e te Waka. Ka whai ahau i runga i tau i mea nei koe kei hea ranei te take. I haere mai ai koutou, kei te Kingi Maori ranei, kei te he ranei o te Rangitake? E tika ana tau, ko nga mea ano e rua na te take i haere mai ai matou ki tenei huihui. Kua koharihari nga korero mo te Rangitake i enei rangi kua pahure nei. Ko te wahi e hirawerawe nei i toku korokoro ma te Kawana e mahi, maku hoki e kawe ki toku whenua mahi ai. Kahore he mea i raruraru ai matou ko enei e rua anake. Ko Potatau tena, kua hokona a Akarana ki te Kawanatanga waiho iho e ia nga Pakeha kia putu ana, haere ana ki Waikato whakatu ana i aia hei Kingi. He ahakoa e pai ana ano tana kupu, kua rongo ake nei tatou ki a te Waka, ko tana kupu kia atawhai ki te Pakeha. E haere kau ana te rongo whakatu, Kingi a Waikato, e pai ana ta Potatau. Tenei hoki tetahi o ana kupu, "Horoia ahau kia ma." Ki au me hapai e tenei runanga page 62 nanga te kupu pai a Potatau, ara me tuhituhi ki te pukapuka, e kore e taea te horoi. E koa ana ahau ki te kupu a te Waka, na reira ahau i mea ai me hapai te kupu a Potatau e tenei runanga kia tarewa ki runga. Kua raru ahau i tenei he. Na Wi Tako i hari mai te kara ki toku whenua, ka tahi ahau ka kite i tena he; kua raru ahau i taua mea e taku whanaunga e Te Katipa. Kua waiatatia ahau mo toku piringa ki te Kuini. "Ko wai tou, e Para, a koke kau na koe i waenganui i o hewa, he wairangi ko koe." Te riro te mamae ki te pu o taku taraka, haere katoa ki te tau o taku ate ra. Waiho ma ku e whanga, e tenei runanga, ki te mate to te Kuini tikanga ka he taku, ki te mate to te tangata Maori tikanga i te Rongo Pai i to te Kuini mana hoki, mo ratou ano te he amuri ake nei.

Ko te mutunga tenei o te korero Karangatia ana mo te 23 o nga ra ka korero ano.

page break page break