Paraire, Hurae 13, 1860.

Na Te Makarini te timatanga o te korero. Ka mea tana:—Whakarongo mai e nga rangatira o te runanga. Kia korero atu au i tetahi o a matou tikanga, oa te pakeha. Ka tae mai he korero nui ki a te Kuini ka homai tonu e ia ki tana runanga, mana e ata hurihuri tona tikanga. a ka whakapuaki hoki i ana whakaaro. Ka penei ano hoki te Kawana ki tana runanga; a ko taku tenei i pai ai kia waiho ano ia hei tikanga mo tatou inaianei. Na, kua korero te Kawana i ana korero; na, ka waiho inaianei ma koutou e ata rapu, ka whakaputa ai i a koutou whakaaro—kupu whakaae ranei ki ana korero, kupu whakahe ranei. Kua roa hoki taua pukapuka i a koutou, kia tika ai ta koutou ata hurihuri marire i nga korero; ko tenei, mehemea kua rapua katoatia e koutou taua pukapuka, a e marama katoa ana nga korero, heoi, ma tena hapu ma tena hapu e ata tuhituhi marire i ona whakaaro ki te pukapuka, hei whakahoki i a te Kawana—hei whakatika ranei, hei whakahe ranei. Mehemea ia kiano i ata marama etahi o nga wharangi, me ki mai ki au, a maku e whakamarama page 38 atu. Heoi ra, ma tena tangata ma tena tangata e ui mai ki tana wahi i rapu ai ia.

Na, kia korero au inaianei i te pukapuka a te Kawana, a kia whakamarama au i etahi o nga korero.

Rarangi 3: He korero tenei mo te maru o te Kuini, kua whakatauawharetia mai ki runga ki nga tangata Maori hei tiaki i a ratou kei tikina mai e tetahi hoa riri Iwi ke. [unclear: Kihai] oti tenei kupu i pono? Nohea ianei te iwi ke e pokanoa mai ana ki tenei motu? Kaore: ko nga iwi e haere mai ana ki konei, he haere noa mai tana ki te atanoho, ki te hokohoko. E haere pai mai ana ratou. Kahore ano te iwi ke i whai tikanga ki tenei motu.

E mea ana etahi o koutou, kahore i rite nga ture mo te Maori ki nga ture mo te Pakeha. Kei te tika ano tetahi taha o tenei kupu. E kore hoki nga tamariki e tango i nga mea o te kaumatua; a e kore hoki te tamaiti e tupu kia kaumatua i te ra kotahi.

E mea aua hoki tenei whanangi.—"A i whakaaetia, i tino whakapumautia hoki e ia ki nga Rangatira Maori me nga Iwi Maori, ki nga hapu ki nga tangata hoki, ko o ratou oneone, me o ratou whenua, me o ratou taonga ake, o te iwi, o ia tangata, o ia tangata; whakapumautia ana ia ki a ratou, hei noho mo ratou, hei mea mau rawa ki a ratou, kaua tetahi hei tango hei whakaoho, hei aha, ara, i te painga ia o ratou kia waiho ki a ratou mau ai." Na, kua tiakina paitia tenei kupu. Kahore ano kia kotahi tangohanga noatanga i to [unclear: koutou] whenua. Kia ata whakaae ano koutou ki te hoko, ka tahi ano ka whiwhi te Kawana ki a koutou whenua. Keihea ranei te tangata kua tangohia noatia ona whenua?

Rarangi 4: He korero tenei mo te kawenata o Waitangi Kua mea etahi, no Ngapuhi anake taua pukapuka. Ki au ehara i a Ngapuhi anake, engari no tatou katoa taua pukapuka. Engari ano te timatanga i a Ngapuhi tena. A, ki taku whakaaro he taonga nui tenei mo koutou, na kei takahia noatia e koutou.

Rarangi 5: E mea ana nga korero o tenei rarangi, kia tiakina paitia e te Kawana nga tikanga katoa o taua kawenata o Waitangi kei taka tetahi; na, ki te whakaaro te runanga nei kua he tetahi o aua tikanga i a te Kawana, ko te wahi tenei hei korero mai mana. Mehemea he take pouri ta tetahi o koutou me whakapuaki tonu inaianei, kaua e hoki atu ki te kainga me te pikau haere i tana mamae.

page 39

Rarangi 6: Na, ki te whakaae koutou kia tuhituhi pukapuka tena hapu, tena hapu, me waiho ki te tikanga o tenei rarangi. E mea ana hoki te kupu a te Kawana ko nga whakaaro a tenei a tenei aua e huna, aua e kaiponuhia, erangi, me whaki nui mai i konei.

Rarangi 7: He korero tenei mo te mahi whakatu Kingi Maori. Ehara pea tana tikanga i te mea tupu mai i te timatanga i te ngakau kino. I tika ano pea te whakaaro a etahi, otira, i riro ke tana tikanga i runga i tenei, ara, kia motuhake ratou, he iwi ke. Ko ta te kaumatua, ko ta Potatou (kua moe nei) he atawhai, he whakahoa ki te pakeha. Na konei au i mea ai e Kore pea e tika kia tino takahia raatia tenei mahi. Otira. kia ki atu ano au, ki te mau tonu te mahi nei, ka waiho ia hei arai mo te rangimarie; mo nga tikanga pai hoki e mea ana kia whakatakotoria mo nga iwi e rua.

Kua tae mai ki nui Tirene taua maru a te Kuini i inoia e koutou kia homai; na e kore e tika te rapu i tetahi atu rangatiratanga inaianei.

E mea ana te Kawana kia whaki nui tena tangata tena tangata i ana whakaaro mo tenei mea.

Rarangi 12: Kahore i meinga kia huna i a koutou te korero nei, otira kua rongo ke koutou, ara, he iwi patu tangata te Ingarihi imua. Ko te mahi tena a o ratou tupuna, ana eke ratou ki tetahi whenua, he patu i nga tangata whenua. No te nuinga haeretanga o te Whakapono, ka tahi ka hurihuri te whakaaro o nga tohunga, ka mea ratou e he ana te mahi patu tangata, ta te mea i hanga e te Atua te tangata hei whakakapi i te whenua. Na, homai ana e te Kuini ki tana Runanga Nui mana e rapurapu, na ka kitea kua he te tikanga ki nga tangata whenua; na whakama ana te nuinga o nga tangata ki Ingarani. Whakaritea ana e te Runanga nui kia whakamutua tenei tikanga. I tenei takiwa ka puta te whakaaro mo Nui Tirene kia nohoia e te pakeha, o ka mea te Kuini ratou ko ana hoa korero, kia whakatakotoria he tikanga pai, he tikanga atawhai, ki nga tangata Maori i Nui Tirene, kia tupu ai ratou i runga i te pai, kia whakakotahitia raua ko te pakeha.

Kahore he hiahia kia huna i a koutou te he o. te pakeha ki era atu wahi, otira no te Karaipiture nga tikanga o a te Kawanatanga mahi ki tenei motu. He atawhai anake te page 40 tikanga, he whakahaere tonu i runga i nga tohu Karaitiana.

Rarangi 13: He kupu tenei mo te rere ke o te reo a tetahi a tetahi, Ko te mea hoki tenei nana i arai te uru ai koutou ki roto ki nga runanga pakeka. Na konei ano i he tahi ai te Maori te Pakeha. E kuare ana te Maori ki te reo o te pakeha, kumea ketia ana kupu e te whakaaro o te Maori. Ko te pakeha ano hoki e kuare ana ki te reo o te Maori; na, e kawe ke ana hoki i ana korero. Nakonei hoki i he ai raua a tupu ana te mauahara. Mehemea he kotahi. te reo a raua tokoraa, penei, kua kore enei raruraru. Koia hoki i whakaaro ai ka tika rawa kia akona a koutou tamariki ki te reo pakeha.

Rarangi 16: E mea ana te kupu a te Kawana ma te Kuini koutou e tiaki kei whakakinoa e tetahi hoa riri Iwi-ke, tena Ko te tiaki i te tangata Maori kei raruraru i a ratou pakanga ki a ratou ano e kore e taea e ia ki te kore e whakaurua mai e koutou ano Heoi ra me whakauru tena tangata tena tangata ki te hapai i te tikanga, kia tau ai te rangimarie me te pai.

Te rarangi whakamutunga: Ko te mutunga. tenei o nga korero a te Kawana ki a Koutou. He inoi tana ki te Atua mo koutou, kia tukua mai e Ia tana manaakitanga ki runga i a koutou ka runanga nei.

Na, me ata rapu marire koutou i nga korero o tenei pukapuka, a me ata hurihuri tena hapu tena hapu, i tetahi korero hei whakahokinga mana ki a te Kawana. Ko tana hoki tenei i pai ai, ko tana i tino hiahia ai, ara kia uru koutou ki nga tikanga Pakeha. Me korero nui nga hapu i a ratou whakaaro, ahakoa he whakatika, he whakahe ranei, a me hohoro te whakaoti i tenei, kia tahuri ai koutou ki te [unclear: whakaara] i era atu nga korero nui.

Henare Pukuatua: Whakarongo mai e hoa ma, e nga tangata o tenei runanga. Kahore oku whakaaro mo nga ritenga Maori. Heoiano taku i mohio ai inaianei he pai anake. E rapu ana au i te ritenga o nga kupu a Kawana. Kahore ano au i kite iho i tetahi kupu he i roto.i ena korero a te Kawana, otira, a te Kuini. E kimi ana au.i tetahi kupu whakahe mo runga i tenei korero, na, kahore i te kitea, Na, ka mea taku kupu inaianei—E ta, e Kawana, ka nui te marama o au korero He tamaiti au mo te Kuini. Ko te Kai-whakaora i taku wairua ko te Karaiti; ko taku kai-whakamarama ko te Kawana, otira, ko te ture. Na, kia rongo mai koutou: ka haere au i runga i nga korero a te Kawana. Toku huarahi tenei ake ake ake.

page 41

Kowai ra te taonga
I whiua i Tamarangi
Ko te Kaoreore,
Te rau o te huia
He hinu parangahoro
Mirimiri kl te kiri, e, i,
Hoake rawa nei
Taku matakahi,
Ka wahi ki te tokanui
O Tokapahore,
Nohea e, nga wha e!
E hara i te tangata
He aua rere kaharunga,
No te kupenga
A te Kuini
E hoka i te rangi e!
E ahu ki uta ra
E kau i te wai.

—Kia rongo mai koutou e hoa ma: ko toku tino wheua tena e korerotia mai ana e te Kawana, ara, ko te ture a te Kuini; a. kahore oku hokinga ki muri ki nga mahi kuare. Ko te mutunga tenei o aku korero.

Paora Tuhaere: kia rongo mai. koutou, he tamaiti au no te Kuini, otira ekore au e tino korero i tenei inaianei. Engari ko taku korero inaianei ko nga he o te pukapuka a Kawana, i kite ai au. Ko tetahi he, kei te 3 o nga rarangi; koia ra tenei—" Whakapumautia ana e ia ki a ratou hei noho mo ratou, hei mea mau rawa ki a ratou, kana tetahi hei tango, hei whakaoho, hei aha. ara, i te painga ia o ratou ki a ratou mau ai." Ka kotahi tena. Tenei ano hoki tetahi he o aku i kite ai, kei te 11 o nga wharangi, ara, ko taua kupu e mea ana, "Ko o koutou whenua kua mau tonu i a koutou, kua riro ranei i te Kawauatanga te hoko, na koutou ano te hiahia." Taku kupu inaianei he kupu whakahe i tena korero a Kawana. Kia rongo mai koutou: ko Taurarua kua riro i te i awanatanga kahore au i kite i te utunga. Kua nohoia tenei whenua e nga Pihopa, e nga kai-whakawa, ara, he rangatira, na, kahore ano au i kite noa i te utu. I teno au ki te Kawana tuatahi, ki te Kawana tuarua, [unclear: tuatoru], tuawha, na kahore. Ko te tuarua tenei, i a Kawana Kerei, ko Matapipi, i riro noa atu taua wahi i te he o te rohe; kahore he utu i riro mai i au. E tono tonu ana ahau ki te utu mo enei pihi. Ka rua aku take i whakahe atu ai au. Mehemea na etahi enei whenua, kua waiho ia hei take whawhai nui atu i tera e whawhai mai ra; tena ko au, he tono tonu ki te utu. Na, kia rongo mai koutou: ki te kore e rite i tenei korerotanga, a Ki te ora au i nga tau e [unclear: rua,] e toru, e haere ake nei, ka whiti au ki tawa I iki a te Kuini. He tikanga pai rawa tena [unclear: Whakaki ea mai] page 42 e te Kawana i te 13 o nga wharangi o tana pukapuka, ara, kia tapoko te Maori ki te runanga Pakeha. Ko ana kupu tenei, "E mohio tonu ana ahau kotahi te mea nui nana i arai, te pipiri ai nga Pakeha, nga tangata Maori, ara, ko nga reo o tetahi o tetahi he rere ke. Na konei ano etahi he, te mohiotia hoki e tetahi ta tetahi i mea ai, puta ke ana he mea ke. Koia nei ano hoki tetahi tino mea nana i arai, te uru ai koutou ki roto i o matou runanga ki te hurihuri whakaaro hoki mo etahi ture kia whakatakotoria mo koutou." Ko taku tikanga tenei, me tuku matou ki taua runanga. He tino tika rawa tenei. He runanga ke to te Maori, he runanga ke to te Pakeha, na konei i he ai. Ta te mea ra, kahore i huihuia nga runanga. Na konei ahau i mea ai me tuku atu nga rangatira Maori ki a koutou runanga. E mea ana te Kawana he reo ngaro. Ki au, he ahakoa, he maha nga hoa Pakeha hei whakamarama mai ki a matou, inahoki e matau ana ratou ki to matou reo. Ko taku tenei i mea ai, kia huihuia nga whakaaro o nga Pakeha, o nga Maori. Pera, me he mea he kohuru ta te Maori i te Maori ano, na, ka waiho ma te huihuinga o nga whakaaro e hurihuri, e rapu tona tikanga. Ki te poka te tangata ki te whenua o tetahi tangata, ma taua runanga ano e mahi; ki te he ranei ki te wahine, ma taua runanga ano e mahi; ma nga kohuru makutu, ma reira ano, ta te mea kua kotahi te ture mo te Pakeha, mo te Maori. Kua huihui tahi a ratou whakaaro i roto i te runanga. Ko taku tino tohe tenei inaianei, ara, kia whakaurua aku rangatira Maori ki te runanga, ma nga Pakeha e whakamaori.

Eruera Kahawai: Whakarongo mai! Ehara i te korero noa tenei korero; kaua e pokaia noatia te korero nei, ta te mea he korero nui tenei. Ko ta Kawana kupu kia whakina nuitia te korero e tika katoa ana tera. Tenei pea te mahara nei a te Kawana, tenei te huna iho nei nga tikanga—kahore, e whakina tikatia atu ana nga whakaaro o nga tangata Maori ki a ia. Tenei pea a Kawana te mahara mai nei, tenei ano he wahi i a tatou, i nga tangata kua mine nei ki tona aroaro. Kei mea i poka te whakaaro a muri nei, kaore,—kahore he pokanga ketanga a muri. Na, kia ki atu au mehemea ka pokanoa te Pakeha ki te patu i tetahi Maori, e kore au e pokanoa ki te patu i tena Pakeha; engari ka kawea ano e au ki te ringaringa o te ture; e kore taku ringa e pa, ka homai e au ma te ture e patu. Ahakoa kei Rotorua te he, ka homai page 43 e au ki konei kia whakawakia. Ki te pokanoa te Maori ki te patu i te Pakeha maku ano ia e homai ki te ture. Na te iwi katoa enei korero, na nga tangata o Rotorua; na ratou katoa tenei kupu aku. Ahakoa ko Tukihaumene (ka karanga atu a Tuki. "o koe ranei"), ko Tohi, ko Taiapo, ko Ngahuruhuru, na ki te poka ratou ki te patu i te Pakeha, maku ano e homai kia whakawakia. No Rotorua enei tangata. No nga hapu, he papa noku, ko Tawangawanga. Mehemea ka he ia ki te Pakeha, maku ano ia e hoatu; ko Te Awekotuku, ko Paora, na ki te hara enei, maku ano e mau mai ano, ma te ture e whakawa.

Na, kia whaki au i taku korero mo te whenua. E korero ana au i te pukapuka a Kawana. E mea ana tana kupu ko nga whenua kia whakaritea paitia mo nga tamariki. Ki au, e tika ana tenei, ara kia whakaritea nga whenua, kia waiho pai, kei raruraru nga tamariki. E kore au e tino whakamarama inaianei i aku tikanga; engari kia hoki atu ahau ki Rotorua ka ata whakaritea e au, ko a reira ka homai e au ki a Kawana mana e whakaoti, ara, kia whiwhi tena tangata tena tangata ki tona pihi ki tona pihi. Ko taua kupu a Kawana e mea ana, Kahore i te tukua mai e te Kawanatanga he iwi ke ki tenei motu, kahore i matauria tena e matou. Kahore matou i te matau ki tetahi iwi e haere mai ana ki tenei motu; ko koutou anake ta matou i matau ai.—Ko a matou he ka homai e matou ma koutou e whakarite, ara, ko a matou he nunui; engari ko nga pakanga wahine ma matou ano ena e whakarite, mehemea ia kahore i tino nui rawa te he.

Tenei hoki taku kupu mo te Kingi o te motu nei. Ka timata te whakatu o taua kingi ka timata hoki taku whakahe. Kahore hoki au i pai kia rua nga rangatiratanga ki Niu Tirene. I penei hoki taku kupu i reira: He poporo a Niu Tirene; na kua tau pai a Kawana ki te kai i tenei poporo; muri iho ka puta mai taua kingi Maori ki te whakaoho i te Kawana. E kore hoki au e whakaae ki tena kingi.

Na kia rongo mai koutou ki taku whakatauki—"Homai he peropero, homai na kia rukuhia; na e ruku nei." E uru nei ahau ki roto ki nga tikanga pai, marama, atawhai; koia au i ki atu ai i te ra tuatahi kua kitea tona pai. Na, kua tae mai te ture ka tahi ka kitea te kino o nga tikanga Maori. E whakaae atu ana au ki nga kupu a te Kawana. Mehemea e he ana, na, ka whakahe atu au. Mehemea i mea tana kupu kia tangohia aku whenua ka whakahe atu au; kia patua noa page 44 tia ranei taku tupapaku; kia kainga noatia ranei aku kai, kahore he utu, ka whakahe ahau. Tena, ka mea te Kawana kia whakakotahitia te Pakeha te Maori, he kiko kotahi, kowai te tangata e ahei te whakahe atu? Kowai ranei te tangata? Kua marama nga tikanga Pakeha i nga ra kua pahure nei. Na kua tango matou ki tetahi hawhe, inahoki, ko a matou he e kawea ana e matou ki te Whare Whakawa kia whakaritea paitia. E tika ana nga korero o te Kawana e korerotia nei. Heoti ano aku.

Tohi Te Ururangi: E te iwi, ete iwi, whakarongo mai! Kia tika to tatou whakatere i te waka, kei tahuri ki te wai. Na, kia rongo mai koutou e Rotorua, e Te Arawa, kia tika te tomonga atu ki te Kuini, kei hoki tuara koe ki muri. Mehemea ka hoki tuara koe ka he. Ki te pa te ringa ki te kingi Maori, e te Arawa katoa, homai ki au maku e kawe atu ki te whakawa, ara, ma te ture e whiu—ma te ture anake. He ture Pakeha inaianei. Na, kia rongo mai koutou, ka korero au i taku kupu, he kupu kotahi, kei runga au i te Kawanatanga e noho ana. Maku te tika e hoatu, Mehemea ka hoki au ki muri he he tena moku. Ko te whiu mo taku he, me whiu ano e te ture. Kahore oku mate ki toku whenua. Ko te ture mo te whenua ma te Kawana e tiaki. Heoiano taku i mohio ai inaianei ko taku tomonga pono ki te Kuini. Ko au te whakamutunga o te hara. Ahakoa haere mai he iwi ke i te moana kei a taua ano te whakaaro—kia tukua mai ranei e taua ki uta, kia peia atu ranei e taua. Ko tenei kingi Maori hoki ma taua tahi e titiro. Ka tu te pakanga ki ko ma te ture e kimi; ka tupu te he i waenga i ahau, ma te ture e kimi. Taku tomonga ki te Kuini he tomonga pai, he marama.

Taku kitenga i toku tupapaku (he korero tenei mo tana whanaunga mo Kera, i kohurutia e Matenga, Pakeha), i tukua e au ma te ture, ka tika. Ko toku painga tena i pai ai au ki te ture. Ko taku whakaaetanga tena ki te Kuini i kite ai au i te pai. Mehemea i tangohia e au i runga i te tikanga Maori, penei, he nui kua riro i te pirau. Tangohia ana e au i runga i te ture o te Kuini ka tahi au ka kite i te pai. Na, i runga i taku whakaaro ka kite au i nga kino o toku ngakau, whakarerea ana e au. Ka whakaae au ki te Kuini inaianei; ka whakaae au inaianei ki te ture kotahi: kia kotahi tonu ture mo te Arawa—kia marama ai he tikanga ma tatou. Ki te pa he he ki ko ma te te ture ano e mahi. E te Arawa, kei rere ke o koutou whakaaro; engari kia kotahi to tatou whakaaro inaianei. Kia rongo mai koutou, ka whakaae au inaianei ki te Kawana.

page 45

Tamati Waaka Nene: Whakarongo mai e te runanga nei ki aku korero, me ahau hoki kua whakarongo ki o koutou nei korero. Kia tau te rangimarietanga o a koutou korero ki runga ki a te. Kuini raua ko te Kawana; kia tika ai ana tirohia e nga kanohi o te Kuini. Kia rongo mai koutou, e te iwi nei, ka tahi ano ahau ka korero i roto i tenei mea i te whare runanga. Na te aha tatou i tapoko mai ai ki tenei whare, ki tenei runanga? Na te aha? Na te aha? E mea ana ahau na te kingi tatou i kawe mai ki konei. Ko te tikanga o tenei kingi kei a Te Rangitake. I te tuatahi ko te kingi, i muri iho ko ta Te Rungitake. Kia rongo mai koutou, he kino inanahi, he awha, inaianei he paki; me te mahi a Te Rangitake e mahi mai nei, e pai ranei, e kore ranei? Ma wai e whakapai ta te Rangitake? Ma te Kawana? Kahore. Ma te Kuini, ka tika. Tena ma te Kawana nei e kore e oti; e kore i te runanga nei; engari ma te Kuini anake. Ko ahau ia, e piri tonu ana ahau ki a te Kuini. Ko te tikanga a te Rangitake tu! tu! tu! tona mutunga he he. Mutu iho te awha, he paki. Ma wai e whakapaki? E kore e paki. Hore rawa, hore rawa. Koia ahau ka mea nei kia pai a tatou korero ki te aroaro o te Kawana. Ko koutou te upoko o te ika nei, ko au te hiku. Keihea nga rangatira o tenei whenua? Keihea? Nga rangatira o tenei whare kei hea? Kei hea? Na konei ahau i mea ai kia korero ki a koutou. Kia atawhai koutou ki te Pakeha. E nga tangata o Whanganui, kia atawhai ki te Pakeha. E nga tangata o Wairarapa, kia atawhai ki te Pakeha. E nga tangata o Poneke, o Ahuriri, kia atawhai koutou ki to Pakeha kia kite ai koutou i enei mea pai. Ki te kino koutou maku e ki atu ki a koutou, ekore taku wahine e matau ki te whatu kakahu. Koia ahau i mea ai, ma te Pakeha e whatu te kakahu moku. No konei ahau i atawhai ai i te Pakeha. Koia ahau ka mea atu ai ki a koutou, e nga rangatira o Whanganui, o Poneke, o Wairarapa, o Ahuriri, kia atawhai ki a koutou Pakeha. Ko enei mea ko enei whare ehara i a tatou, na te Pakeha. E nga rangatira o Whangarei, kia atawhai ki te Pakeha, kia kai ai tatou i te kai papai, Oti me kai ano tatou i nga panahi nei, i nga roi nei, i nga raupo nei? E nga rangatira o Whanganui, kia atawhai koutou ki te Pakeha, me ahau ano hoki ka atawhai ahau ki te Pakeha? Kei hea nga rangatira o tenei whenua? Keihea? Keihea? Ko koutou no te upoko o te ika nei, ko ahau no te hiku. Ka mutu i konei taku korero. Kotahi enei kupu aku, Keihea te atawhai? E mea ana ahau tenei ano te Kawana te page 46 kauhoehoe i waho i te moana nei. Ko Waikato te puna o tenei kino. Kia rongo mai koutou, he hiahia ano toku;

"Waiho te hiahia i roto nei tu ai, Kei huri noa iho aku rangi whakaehu na i!"—I ia rongo mai koutou. Waiho ki a Te Rangitake tana hiahia; me Waikato ki tana. Ko tenei iwi ko te Pakeha, noku tenei iwi, naku i whakatupu. He aha te tangata ka mea ai ki ahau, Kaua a Te Waaka e haere? Ka tahi ano ahau ka haere i te whenua? Kua tae ahau ki ta Te Rangihaeata, kihai i rongo. Kua tae ahau ki Whanganui, kua tae ahau ki Taranaki, kihai i rongo. Kua whangainga e ahau tenei iwi te Pakeha hei iwi moku, ake! ake! ake! E mea ana koutou, he he ta te awana. He aha tana he? E mea ana ahau, Na wai i tuku tena whenua a Taranaki ki te Pakeha? Na ratou ano. Ki ahau ia kua mokaitia Taranaki; katahi ano ka rangatira. Ka mutu i konei taku korero.

Tukihaumene (no Rotorua tenei rangatira): Kahore he he o to kupu; e tika tonu ana. Na te Kuini na te kawana tatou i karanga mai ki tenei runanga: otira ko aku whakaaro e kuraruraru ana. E tika ana tau e mea mai na, kahoro he Pakeha o Moehau a tae noa ki Heretaunga. Ko tou taha ia kua kapi i te Pakeha. Ko Heke te tuatahi, muri iho ko Whanganui, ko Wairau, ko Poneke inaianei ko Taranaki. Kahore he kupu aku ki te Kawana; he kuri hoki ahau. He tika to kupu e mea mai na nau te Pakeha. Otira nau i huna te tangata, nau i hapai tuatahi i te pu. Ehia nga ture? E rua nga ture. E Te Makarini, ehia ianei nga ture? E rua. Ko te Kuini, ko te Kawana. Katahi ano ahau ka whakamana i te Kuini. Maku anake e papuri nga tikanga o te Kuini, o Muriwhenna mai ra ano tae noa ki Heretaunga. E tika ana te kupu a Te Waaka. Ki te karanga koutou kia tukua te whenua i kino ai Te Rangitake, ka oti ano i ahau: ka tukua e ahau te whenua (Ka. whakahe etahi o te Runanga). E mea ana te iwi nei kihai i tika taku korero. E kuware ana ahau, e rapurapu whakaaro ana. Ka mntu taku i konei.

page 47

Riri Tuku (Ngatipikiao) o Maketu; Ko te rakau kua honoa, kua waihua, ko tena e haere ki Taranaki. E kore e tika te hono inaianei: engari kia waihua katahi: ka tika:—

Kauaka [unclear: ?] tangihia
He mate tau ara;
Tena whanatu na
Nga toa ra o Uawa:
Te Ra wawahi totara,
Te mata kahi maire ra.
E hoi noa ana
Te tai o maramarua:
Tenei ka motu mai
Te toka i Ruahine.
Whakaturia ra
To rawhara e te Awhimate
ki. waho ki Motunao
Kia hoki ana mai,
He toroa kai kau e!

(Ki a Tamati Waka:)—Ko te kupu tenei ki a koe. E tika ana kia korero koe mo te Rangitake. Mau tena e kawe.

Whakarongo, kua oti tenei te ki hei whakinga hara. Ko ahau anake tenei. I haere mai ahau ki te kawe mai i nga korere o te iwi. Waiho maku e mahi.

Te Kihirini (Tuhourangi), o Tarawera:—Ko nga mea pai i tukua mai ki a matou ko te oranga o te tinana. Ko nga pai tenei ko te tika o te Ture. Ko tenei mea ko te kohuru, he take whawhai i mua. Ka horo te pa, ka kotahi rau nga tangata ka mate hei utu mo te tangata kotahi; tena ko tenei, ko te tangata ano te utu mo tana he. E whakapai ana ahau ki tenei: e whakapai ana ahau ki nga Ture o te Kuini. Te mea i whakapai ai ahau ki nga Pakeha, ko nga kakahu ko nga mira. Ko oku mea enei e pai ai ahau.

Karangatia ana ko a te Manei ano ka tu ano te korero.

[Kia ki atu matou i konei, ko nga korero katoa o te Runanga i tuhituhia ki te pukapuka, he mea hoatu marire ki nga tangata nana nga korero ma tera ma tera o ratou e whakatikatika ana korero, ka tahi ano ka tukua kia taia Na konei hoki i tika katoa a ta matou e panui nei.—Kai Tuhi.]

page 48

Kei raro iho nei nga ingoa o nga Rangatira Maori i tonoa mai e te Kawana ki tenei Runanga, na kahore ano kia tae mai. He tokomaha o ratou e noho atu ana. Na te mate rewharewha, na te aha, i pupura atu, otiia kua tukua mai e tera e tera tona tangata hei whakakapi mona, ara, i te tangata tika ano hei mangai mo tona iwi. Kua korero atu ano matou i tona raruraru i noho atu ai o Taranaki rangatira; a e kore ano hoki pea o Waikato e haere mai i te matenga o to ratou tino kaumatua nei o Te Whero-Whero.

Ko era o nga rangatira; tenei ake pea kei te wiki e haere nei te puta ai.

Hori Kingi Tupaea, (Tauranga); Wiremu Matene Ruta, (Rotoiti); Pine te Korekore, (Ohinemutu); Wiremu Kepa, (Tarawera); Te ura raua ko Petera,(Awa-a-te-Atua); Poihipi raua. Paihama Tiwai, (Opotiki); Mohi raua ko Ihaka Takaanini (Pukaki); Waata Kukutai (Taupari); Wiremu Te Wheoro, (Waikato); Reihana te Huatare, (Waipa); Taati te Waru raua ko Hori Te Waru, (Rangiaohia): Tioriori, [unclear: (Maungatautari); T] one Wetere, (Kawhia); Te Raihi, (Matamata); Ruihana, (Waikato); Ahipene Kaihau, (Rangiriri); Te Katipa, Waiuku); Tamati Ngapora, (Mangere); Hori te Haupapa, (Rotorua); Te Ao-o-te-Rangi, Wiremu Nero, Hetaraka, Kiwi Huatahi,. (Whaingaroa), Wetere te Kauae, (Ihumatao); Pita raua ko Taniwha, Coromandel,; Mohi Tawhai, Arama Karaka, Taonui, Rangatira Moetara, Puhipi, Mauparaoa, (Kororareka); Takerei, Ngatawa, Hikaka Ngature, (Mokau); Tikaokao raua ko Kaharoa, (Tongaporutu); Wetini, (Taranaki); Te Kiri, (Pakiri); [unclear: T ori] Pokai Te Ruinga, (Waiheke); Paratene Puhata (Waihere); Hotoronene (Hauraki; Wiremu Te Rauroha, Te Hira Horowhe nua, Himiona, Koinaki Kipa, (Taupo); Karaiti ana Tipa, (Waiuku); Taraia, (Te Puru); Kawakawa, Te Hemara, Mokai, Wepiha Te Pono,. Apanui, (Whakatane); Maihi Paraone Kawiti, (Peowhairangi); Hori Te Whetuki, (Paparoa): Paora Te Putu, Maihi Korongohi, (Waiau); Te Kuri, (Waiau); Riwai, Te Kiore, (Hauraki); Te Hapuku, (Ahuriri); Wiremu te Pora, Raniera, (Hauraki); Poha rama Te Witi, Waka, Mahau, Te Nga huru; Raniera Ngaere, Ngarongomate, Kipa, Miriona, (Taranaki); Te Tirarau, Parore, Paikea, Tomairangi, Manukau, Mate, Wiremu Tipene, Pairama, [unclear: Hikiera], Nopera, Te Otene, Pakihi, Paraone, Tamati Reweti, Matikikuha, Arama Karaka, (Kaipara); Te Hemara (Mahurangi); Te Moananui, (Hauraki): Ihaia [unclear: Taihewa], Hakopa te Ataotu, Paratene, te Wiremu te Uki, (Pokupa).