Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga korero o nga huihuinga o te Kawana, Rore Ranapare (Lord Ranfurly), o te Raiti Honore te Hetana (Rt. Hon. R. J. Seddon), Pirimia, Minita Maori Hoki, me te Honore Timi Kara (Hon. James Carroll), Mema mo te iwi Maori i roto i te Kaunihera Maori, me nga rangatira Maori me o ratou iwi i o ratou kainga, i huihui nei mo runga i nga pire whenua Maori me era atu mea e pa ana ki te iwi Maori, 1898 me 1899.

Te take i tika ai kia Whakaotia te Raruraru o nga Whenua Maori

Te take i tika ai kia Whakaotia te Raruraru o nga Whenua Maori.

Mo te taha ki nga whenua papatupu; kua tono mai koutou kia waiho taihoa e whakawakia kia oti ra ano he ture pai te hanga, kia iti iho ai nga moni e pau. He tono marama tena. Kei te pena ano hoki taku me ta koutou: Ko a tatou Ture Whenua Maori e mana nei i naianei kaore ano i tutuki noa ki te mutunga mai o te pai; he nui rawa te moni e pau ana i te whakawakanga. Ki taku e tika ana kia whakatikatikaia nga ture, no reira kaore aku whakahe mo ta koutou tono e mea nei kia whakatarewatia mo tenei wa. Hei tohu e mohio ai koutou kei te whakahokia iho te maha o nga. Tiati o te Kooti Whenua Maori, a hei painga ano mo nga Maori, mehemea ka oti tata aua mahi, kia whakakorea rawatia atu te Kooti Whenua Maori (ka tangi te umere). Ko etahi o nga wehewehenga whenua me nga whakatautaunga paanga e tino pohehe noa iho ana. Ina hoki, kua kite ahau i tetahi wahanga whenua i mahi e te Kooti, e toru ano tiini te whanui, a e toru rawa maero te roa. Ki taku mahara te mea pai ma tetahi mana whakawa e whakatau mehemea ko wai ma nga tangata nona tetahi poraka whenua, a mo te taha ki etahi atu poraka i etahi atu takiwa pea, engari no aua hapu ano, mehemea he whakaaro mohio to te tangata ka ki ia, ka oti te whkatau nga tangata nona te whenua me tuku atu he mapi ki page 53nga iwi me nga tangata o te whenua, me te ki atu, "No koutou tenei whenua; ma koutou ano e whiriwhiri nga rohe wahanga, kia oti i a koutou tena katahi ka whatuturutia atu e matou mo koutou tenei whenua." Ki te pena he tikanga ka ata wehea ano etahi eka e rahi ana hei orange hei nohoanga mo te tangata ratou ko tona whanau. I raro i nga tikanga e mana ana i naianei nui atu te raruraru o etahi whenua. He maha nga moni kua pau i a matou i te whakawakanga i nga take paanga me te wehewehenga i nga whenua; engari, ahakoa tena, kaore ano i nohonohoia aua whenua e te tangata, ahakoa ena taumahatanga kua utaina atu nei ki runga. Kia kaha to koutou whakarongo mai ki tenei kupu, nui rawa atu te akiaki mai a te iwi kia whakaotia tenei raruraru mo nga Whenua Maori, notemea ko te take tenei kei te arai i te whakapuaretanga o te whenua, me tte kati atu i nga mahi hanga rori me era atu aronga huarahi. No reira me hohoro tonu te mahi i tetahi tikanga, kaati, ki te kitea e koutou i roto i tenei hui tetahi tikanga e taea ai tenei raruraru, ka ata whiriwhiria ano e au ena mahara a koutou. Kua tae atu na ki a koutou te Pire a te Kawanatanga o tera tau. Ata whakaaroarohia ata whiriwhiria e koutou ona kupu, notemea hei painga mo koutou aua mea i mahia ai. Kei te ki nui tonu atu ahau ki a koutou, heoi ta matou tino mahara nui he paahi i nga ahua ture e puta ai he painga ki a koutou ki nga tangata nona nga whenua, me te whakapuare ano I aua whenua kia nohonohoia e te tangata. Ki taku ake mahara e kore e taea e matou te paahi tetahi ture e rite ana ki nga hiahia katoa o nga iwi katoa me nga hapu katoa o ia wahi o te koroni. Engari ko to matou hiahia he hoatu i nga aronga tikanga e taea ai e ratou te whakahaere. Ki te whakapuaretia nga whenua hei nohonohoanga ma te tangata heoi kua oti te mahi e tika ana ma matou. He whakakuare i te ingoa o te Paremete, ara, o taou katoa tenei aronga na, ara, ko etahi Maori o tenei koroni e whiwhi ana i nga paanga whenua nui noa atu kei te haere pohehe noa iho i te mata o te whenua, e mate ana i te kore moni me te rawakore noa iho. Ki taku mahara, ahakoa peweha te ahua o te Ture ka paahitia e matou e tika ana ano kia whakaturia he ropu Komihana o nga iwi e rua mo ia takiwa o te Motu. Ko aua tangata e whakatungia ana hei Komihana me whiwhi i te mana motuhake ki te whakatikatika i nga wehewehenga whenua e takoto nei i naianei. Me tau ki a ratou te mana ki te ki ko wai e haere ki runga ki nga whenua o roto o ia takiwa. Tetahi ma ratou e whakatau nga tangata nona nga whenua me te whai mana ki te ki me mutu atu te whakapau moni i te whakahaerenga o nga take ki te aroaro o te ture. Pai atu te whakatautau i nga tangata ma ratou nga moni reti, i te tuku kia moumoua nga whenua hei utu i nga mahi a nga roia. Koia ahau ka ki kaha atu nei ki a koutou tahuri mai ki te tautoko i te Kawanatanga ki te whakaoti i tenei take raruraru mo nga Whenua Maori. Ka nui ano te nui o te taupatupatu o nga whakaaro o te whakatupuranga kaumatua me te whakatupuranga taitamariki o te iwi Maori. Ko ahau e whakaae ana kit ta nga rangatira kaumatua o te iwi Maori, tika tonu ta ratou hiahia kia mau ki nga whenua, kia retia nga whenua hei orange mo ratou me a ratou tamariki, kaore au i te whakapai ki ta te whakatupuranga taitamariki e mea nei kia hohoro nga whenua te whakawakia kia taea ai e ratou te hoko atu ki te moni hei ahuareka ma ratou hei moumou noa iho. Mehemea ki te tukua ki nga hiahia o nga taitamariki e kore e roa ka ngaro katoa atu nga whenua Maori; a ko ahau e mea ana ehara i a ratou anake tena whenua e tika ai kia moumoua noatia iho e ratou, engari me tiaki nga toenga whenua hei tika mo nga iwi whakatupuranga i muri i a ratou pena hoki me o ratou tupuna i tuku iho aua whenua ki a ratou. (Ka tangi te umere.) Koia ahau i mea ai ko te mea tika me rahui tuturu rawa, mo ake tonu atu, nga wahi whenua e ahei ana e nui ana hei oranga, ehara i te mea mo tenei whakatupuranga anake o te Maori, engari mo te nui noa atu o te tangata e noho tumanako atu nei toku ngakau tena e tupu ake a nga whakatupuranga e haere mai nei. Ki te ngaro nga whenua me pewhea hoki e ora ai ena tangata me a ratou tamariki. Kaati ka waihotia e au i naianei tena take nui i kona takoto mai ai i ranga i te tumanako o te ngakau kia tahuri mai koutou hei hoa mo te Kawanatanga ki te rapu atu i tetahi whakaotinga tika mo tenei raruraru mo nga whenua Maori hei painga mo nga iwi e rua.