Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga korero o nga huihuinga o te Kawana, Rore Ranapare (Lord Ranfurly), o te Raiti Honore te Hetana (Rt. Hon. R. J. Seddon), Pirimia, Minita Maori Hoki, me te Honore Timi Kara (Hon. James Carroll), Mema mo te iwi Maori i roto i te Kaunihera Maori, me nga rangatira Maori me o ratou iwi i o ratou kainga, i huihui nei mo runga i nga pire whenua Maori me era atu mea e pa ana ki te iwi Maori, 1898 me 1899.

Taake Kuri

Taake Kuri.

Kua tae mai tenei wahi o taku korero ki tetahi take e kaha ana te tautohengia, tona tikanga he take iti noa iho, engari he kaha rawa atu nga paweraweratanga o te ngakau mo taua mea, ara, te taake kuri. Ko te Maori he tangata aroha ki tana kuri pera ano me era atu iwi toi whenua. A i runga i tena aronga me ki atu ahau ki a koutou kaore i te rereke atu to koutou ahua i to te nuinga o nga Pakeha, notemea kei toku takiwa ake o Ingarangi e ki ana to reira whakatauki "Ki te patu te patu te tangata i taku kuri, ko au tonu tena e patua ana." Ka nui ano te tika o ta koutou korero mo nga takiwa kaore e ngaua ana nga hipi e nga kuri, i te mea hoki kaore kau he hipi o aua whenua hei ngaunga, no reira kaore he ritenga i whakauria rawatia ai te ture ki aua takiwa o te koroni nei. Ka korero whaki tonu atu ahau ki a koutou, ki taku nei mahara kaore i tika te whakahaere a nga ropu takiwa, ara, a o ratou tangata, i roto i nga kaute e rua nei, hei painga mo nga iwi e rua, ara, ta ratou whakahaerenga i te aronga o nga ture. (Ka tangi te umere.) Me i ara he raruraru kino—kei te mohio tonu ahau he kupu nui tenei naku—kua utaina atu e au tetahi wahi o tena he ki runga ki nga mema o aua ropu takiwa. E ahei ana ano kia whakahaerengia paitia te ture, kaua hei akiakina kinotia, a kei te ki atu ano ahau e tika ana kia rite tonu te maharahara atu ki te iwi Maori me te iwi Pakeha. Ina hoki, titiro ki te Kaute o Mangonui. Ko taua ture nei ano kei reira, engari i ata whakaritea he tikanga i Waenganui o te Kaute Kaunihera me nga Maori. I ki nga Maori ma ratou e tupato, ko nga kuri kikino koretikanga ka patupatua e ratou, ko nga kuri whai-tikanga anake ka whakaorangia, ki te pa he mate ki etahi tangata i runga i aua kuri, ma ratou e whakaea tena mate, i ki ratou ma ratou ena taumahatanga katoa e whakarite ki te kore e whakararua mo te taake kuri. Na te Tiamana tonu o taua Kaute Kaunihera ahau i korero nui atu te pai o taua whakaritenga ki nga taha katoa, a kore rawa ahau i rongo kupu mo taua taake kuri i a au e haere ana i taua whenua, a ko nga iwi e rua nei ano kei reira tahi e noho ana. Ko nga moni e pau ana i te whakahaerenga o ena taake he moni iti noa iho. Ki te ata kohikohia nga moni katoa o te taake kuri i tenei kaute hui atu ki te kaute i waho tata ki roto ki te pukairanga kotahi mo te kotahi rau tau e haere mai nei, e kore e tae ki te nui o nga moni i pau i te putanga o te raruraru i tera tau, haunga atu hoki ia te mamaetanga o te ngakau. (Ka tangi te umere.) Kaati ra, kua ki ake ahau, te mahi tika ma te Kawanatanga he tautoko i te ture, ka timatatia tetahi ture te whakahaere ka kawea tonutia kia tae marire ki tona tutukitanga. Engari tenei ke te mea hei rapunga, kaore ranei e taea te hanga etahi whakaritenga e tupu ake ai he painga i waenganui i nga iwi e rua, me te mau tonu ano hoki te mana o te ture. Taku hiahia ma enei kupu aku pea ka tahuri ai nga ropu takiwa ki te ata whiriwhiri i te aronga i runga i enei huarahi mahara, notemea e tino mohio ana ahau ki te penatia kua pai kua kore he take e tangohia ai e te Paremete tenei mea mana e whiriwhiri. Engari ki te kore e mahia e ratou katahi ka tangohia e te Kawanatanga mana taua take e tuku atu ki te Paremete kia hoatu ai he mana e taea ai e matou te whakatarewa i te paanga iho o te ture ki runga ki tetahi takiwa e ka ara etahi aronga motuhake e tika ai kia peratia, me te tupato ano kia whakatutukitia te mana o te ture. Kei te ki nui tonu atu ahau ki a koutou, mehemea he tangata ahau e noho ana i tenei takiwa, pai rawa ki au kia whakaturia he Komiti Maori i ia kainga, hei peehi i te raruraru kuri nei, he pai ke tera i te tuku atu ma te ture e whakakore atu. Ko ratou koki e mohio ana ki nga kuri kino, a ki te tukua atu ma ratou ano e patupatu katahi ka ngawari te whakakorenga atu o tena raruraru, ta te mea ki te kai te kuri i te hipi a te Pakeha ka kai ano hoki tena kuri i te hipi a te Maori.