.jpg)
[Collected Rules and Regulations of the Native Land Court, in English and Māori]
Huarahi Whakahaere, Apiti Atu Ki Nga Huarahi Whakahaere O Te Kooti Whenua Maori
Huarahi Whakahaere, Apiti Atu Ki Nga Huarahi Whakahaere O Te Kooti Whenua Maori.
Notemea i runga i nga tikanga o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," i meingatia hei ture ka whai mana te Tumuaki o te Kooti, i ia wa, i ia wa, i runga i te whakaae a te Kawana i roto i tona Kaunihera, ki te whakatakoto huarahi whakahaere mo nga mahi, mo nga tu whakaerenga, mo nga tauira me nga mea katoa e tau nei kia whakahaerea e te Kooti tona mana i runga, mo te whakarite hoki i nga moni e tika ana kia utua i raro i nga tikanga o taua Ture: A notemea i kiia hei Ture i roto i "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895," ko nga wahi o taua Ture e pa ana ki te Kooti Whenua Maori me te Kooti Maori Whakawa Tuarua, me korero te Ture kua whakahuatia i runga ake nei, ano he Ture kotahi raua ko "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894: A notemea i runga i te whakahaerenga o aua mana kua kiia ake nei, i runga hoki i te whakaae a te Kawana i roto i tona Kaunihera, i hanga e te Tumuaki o te Kooti Whenua Maori nga huarahi whakahaere, i whakatakoto hoki i nga tauira, me te whakarite hoki i nga moni e tika ana kia utua, kua oti na te panui i roto i te Ota o te Kaunihera i tuhia i to tekau-ma-iwa o nga ra o Pepuere, kotahi mano e waru e iwa-tekau-ma-rima: A notomea o tika ana kia whakahaerea atu ano aua mana ra:
No reira ko ahau, ko Geerge Boutflower Davy, te Tumuaki o taua Kooti i runga i te whakahaerenga o nga mana kua whakataua nei e aua Ture kua kiia i mua ake nei ki ahau, ka hanga nei i enei huarahi whakahaere apiti atu ki era atu huarahi whakahaere ra, a ka whakarite nei i nga moni e tika ana kia utua, me te whakatakoto i nga tauira mo nga tu whakahaerenga o te Kooti, e whai ake nei, ara.—
Tekiona 17 o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894."
| 128. | I nga meatanga kua panuitia kia whakawakia te tono roherohe whenua a tetahi nohoanga o te Kooti, kaore he kupu i roto i nga huarahi whakahaere hei arai i te mana o te Kooti i taua nohoanga ano, ahakoa kahore i puta ano he page 3 tono ki te whakatu riiwhi mo tetahi tangata nona te whenua kua mate; ka ahei ranei te Kooti i runga i te tono ki te whakatau i nga hea o ia tangata o ia tangata, ki te roherohe i taua whenua ra, ka ahei ranei i nga meatanga katoa ki te whakatu kai-tiaki mo te tamaiti kihai nei i tae ona tau ki te 21: Engari ia ko nga moni hei utunga ki te Kooti me rite ki nga moni e tika nei kia utua, ano i rite te tu whakahaere o taua whakawa ki nga tikanga kua ata whakatakotoria i roto i enei huarahi whakahaere. |
| 129. | Kahore he kupu i roto i enei huarahi whakahaere hei arai i te mana o te Kooti ki te whakaputa ota tarewa mo tetahi mea e ahei nei te Kooti ki te wkakaputa ota tuturu. |
Whakatuturu i nga Tuku.
| 130. | I mua i te whakaputanga o tetahi tiwhikete i raro i nga tikanga o tekiona 55 o te Ture, me mohio tuturu te Kai-whakawa kua tukua atu te tono kia whakatuturutia te tuku ki te Kai-Rehita; a ko nga moni hei utunga ki te Kooti mo te tiwhikete pera me rite ki nga moni e tika nei kia utua mo te tono kia whakatuturutia tetahi tuku i raro i nga tikanga o tekiona 53. |
| 131. | Ko te tono pera me rite ki te Ahua Nama 30, engari ia me ata whakaatu hoki, he mea tono i raro i nga tikanga o tekiona 55, a me tuhi te kupu whakaaturanga ra ki runga ake i nga kupu timatanga o te Ahua ra. |
| 132. | I mua i te whakaputanga o te tiwhikete pera mo te tuku i meingatia ra kia whakatuturutia, me matua ata uiui e te Kai-whakawa nga tikanga katoa i kiia nei kia uiuia e te Kooti i mua i tana whakatuturutanga i te tuku pera. |
| 133. | Me kaua e haina te tiwhikete kia pahure ra ano nga ra tekau-ma-wha ki muri mai i te ra i perehitia ai te panui, whakaatu e meingatia ana kia whakaputaina he tiwhikete pera, i roto i te Gazette me te Kahiti. Me tuhi e te Kai-whakawa te kupu whakaatu i te whakaputanga o te tiwhikete ki runga ki te tono o pera, ka whakahoki atu ai i taua tono ki te Kai-Rehita. |
| 134. | Ka ahei te Kai-Rehita ki te tono i te tangata e tuku atu ana i te tono kia whakatuturutia tetahi tuku, ki te tuku tahi atu i te tiiti koia nei te putake o taua tono, a i mua i te rironga atu o taua tiiti i a ia, me ata tuhi ano ki runga ki taua tiiti te ota mo te whakatuturutanga, mo te tiwhikete ranei, me rite nga kupu ki nga kupu kua whakatakotoria mo te pera, hei hainatanga mo te Kooti, mo te Kai-whakawa ranei. |
| 135. | Ko nga panui whakaatu i raro i nga tikanga o Huarahi Whakahaere 133 me rite ki te Ahua Nama 54 i roto i te Kupu Apiti ki tenei. |
Nga Ota.
| 136. | Ko nga marama i whakaritea nei i raro i nga tikanga o Huarahi Whakahaere Nama 61 i tuhia nei i te 19 o nga ra o Pepuere, 1895, kia pahure ki muri mai o te ra i puta ai te kupu whakataunga i mua o te hainatanga me te hiiritanga o te ota mo taua whakataunga, kua whakarere-ketia inaianei, a me ki kia rua ke nga marama e pahure ki muri mai o te ra i puta ai taua kupu whakataunga, kei ta te Tumuaki ranei e whakarite ai te ritenga. |
| 137. | Tenei ka whakakorea nei te Huarahi Whakahaere Nama 61 i panuitia nei i te 19 o nga ra o Pepuere, 1895. Me korero te Huarahi Whakahaere Nama 61, ano kua whakakorea atu nga kupu nei i roto o taua Huarahi Whakahaere, ara, "a ki te tonoa he whakawa pera e kore ano e hainatia e hiiritia ranei kia puta ra ano he kupu whakatau tuturu." |
| 138. | Ki te kore e tonoa he utu mo te Kooti ina whakaputaina tetahi ota, me mahara te Kai-tuhituhi o te Kooti i te hanganga o taua ota ki te tuhi i nga kupu nei "kaore he utu e tonoa ana" ki runga ki taua ota. |
| 139. | Ko nga ota katoa e whakaputaina ana i raro i te whakahaerenga o nga tikanga o tekiona 17 o te Ture, me ki e whakaputaina ana i raro i nga tikanga o taua tekiona, a me tuhi te kupu whakaaturanga pera ki runga ake i nga kupu timatanga o aua ota. |
Pukapuka Whakamana Wira.
140. I te tukunga atu o nga tono katoa ki te Kai-Rehita kia whakaputaina he pukapuka whakamana wira, me tuku atu te wira tinana, a mehemea i tuhia taua wira ki te reo Maori, me tuku tahi atu te whakapakehatanga o taua wira, me nga tauira e rua o te wira me te whakapakehatanga hoki, he mea tuhi i te aroaro o te tangata to-tika mo te pera.
Tikanga Whakaora i nga Kai-tuku Nama.
| 141. | Ko te tu whakahaere mo runga i tetahi uiuinga i raro i nga tikanga o tekiona 11 o "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895" me rite, me pena ranei te ahua me te tu whakahaere mo runga i te tono whakatuturu i nga tuku i raro i nga tikanga o tekiona 53 o te Ture. |
| 142. | Ki te tu te uiuinga pera, a ka mohio tuturu te Kooti e tika ana e tau ana kia whakahaerea taua mana me taua tikanga whakaora, hei reira ka ahei te Kooti ahakoa kaore e uiuia ano, ki te whakatuturu i tetahi tuku i runga i taua uiuinga (ara, i raro i nga tikanga o taua tekiona 11 ra) ina ka mohio tuturu ia kaore e takahi ana taua tuku i nga tikanga o tekiona 9 o "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895." |
Panuitanga o nga Nohoanga o te Kooti,
| 143. | I te panuitanga o nga tono roherohe, o nga tono ranei kia whakataua nga hea o ia tangata, o ia tangata, ki te mea he maha nga tono mo te whenua kotahi, mo nga taonga ranei o te tupapaku kotahi, ka tau mehemea ka panuitia kia kotahi anake o aua tono ra; engari ia ko nga tono katoa i tae atu ki te Kai-Rehita tae atu ki te ra e noho ai te Kooti, me tuku katoa atu ki te Kooti, a me whakahaere te tikanga mo aua tono a taua nohoanga o te Kooti. |
| 144. | I mua i te panuitanga o te nohoanga o tetahi Kooti hei whakawa i te take ki tetahi whenua, me mohio tuturu te Kai-Rehita kua rite mai he mapi tika o te whenua e whaka-wakia ana, kei te mahia mai ranei he mapi pera, a tera e tae atu taua mapi ina ka noho te Kooti. |
Ruuri i runga i te Roherohenga.
145. I nga meatanga kua roherohea nei te whenua i runga i te whakawakanga take, i runga ranei i te tono roherohe, hei reira ko te mahi mo te Kai-tuhituhi o te Kooti, he tuku tonu atu i te kupu whakamarama i nga rohe o te whenua me era atu kupu e tau ana ki te Kai-Rehita, hei tukunga atu mana ki te Tino Kai Ruuri, he mea kia ahei ai te whakahaere i te mahi ruuri i aua roherohenga ra. Me tuku atu aua kupu whakamarama ra i runga i nga tikanga e mahara ai te Kai-Rehita e tika ana.
Whakakorenga i te Tono Whakawa Tuarua.
146. Ko te tono a te Kai-Rehita kia whakakorea atu tetahi tono i raro i nga tikanga o tekiona 40 o "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895," me rite ki te Ahua Nama 55, i roto i te Kupu Apiti ki tenei. A ko te tono pera, mehemea he mea tono atu ki te Kooti Whenua Maori, me panui i roto i te Gazette me te Kahiti. Engari ia meheraea i puta taua tono ra i runga i te tono whakawa tuarua kua oti nei te panui kia whakawakia e te Kooti Whakawa Tuarua, e koro e tau kia puta ano he panui.
Hokonga a nga Kai-tiaki.
148. Ko ia tono, ko ia tono a te Kai-tiaki kia whakaaetia te hoko, te riihi ranei, me atu tuhituhi ki te pukapuka, a me rehita atu ki te Kai-Rehita.
Nga Utu ki te Kooti.
| 149. | Ko te moni hei utunga ina rehitatia tetahi tono me utu ki te Pane Kuini he mea whakapiri atu ki taua tono. |
| 150. | I nga meatanga e tau ana kia utua [unclear: otahi] moni ki te page 6 Kooti mo runga i tetahi whenua kua roherohea e te Kooti, ka ahei te Kai-rehita ki te wehe atu i aua moni ki runga ki nga roherohenga o te whenua pera, a ko te moni e tau nei kia utua mo runga i ia roherohenga, i ia roherohenga, me ata tuhi ki runga ki te ota roherohe, a me utu i runga i taua whakaritenga ra. |
| 161. | Koia nei nga moni hei utunga ki te Kooti e tau ana kia utua mo nga mea e whakahuatia nei i raro iho nei:— |
| £ | s. | d. | |
| Mo te whakaaetanga kia utua he moni ki te Kai-tiaki mo te Katoa i raro i nga tikanga o tekiona 71 o "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895" | 0 | 5 | 0 |
| Mo ia tiwhikete o te Kooti, o te Kai-whakawa ranei, kaore nei i tonoa ketia he utu | 0 | 2 | 6 |
| Mo te rehitatanga i te tono a te Kai-tiaki kia whakaaetia te hoko, te riihi ranei | 0 | 5 | 0 |
| Mo te rehitatanga i te tono kia tu he uiuinga i raro i nga tikanga o tekiona 11 o "Te Ture Whaka-tikatika i nga Ture Whenua Maori, 1895 " | 1 | 0 | 0 |
| Mo te rehitatanga i te tono kia whakaturia he Kaitiaki hou | 0 | 5 | |
| Mo ia uiuinga i runga i te tono wewete here, te utu mo te whakawakanga | 1 | 0 | 0 |
| Mo te ota wewete here | 0 | 5 | 0 |
Whakakorenga.
152. Ko nga kupu i roto i nga huarahi whakahaere i tuhia i te 19 o nga ra o Pepuere, 1895, kaore nei i rite te tu ki nga huarahi whakahaere kua tuhia ki mua ake nei, ka whaka-korea nei e tenei.