Notemea i runga i nga tikanga o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," i meingatia hei ture ka whai mana te Tumuaki o te Kooti Whenua Maori, i ia wa, i ia wa i runga i te whakaae a te Kawana i roto i tona Kaunihera, ki te whakatakoto huarahi whakahaere mo nga mahi, mo nga tu whakahaerenga, mo nga tauira, me nga mea katoa e tau nei kia whakahaerea e te Kooti tona mana i runga, mo te whakarite i nga wa mo nga nohoanga o taua Kooti, mo te whakarite hoki i nga moni e tika ana kia utua i raro i nga tikanga o taua Ture mo te wa me te huarahi e utua ai aua moni, mo te tono hoki e tino utua ai aua moni:
No reira, ko ahau ko George Boutflower Davy, te Tumuaki o taua Kooti, mo nga tikanga katoa kua kiia i mua ake nei, i raro hoki i te mana kua whakataua nei e taua Ture kua kiia i mua ake nei ki ahau, ka hanga nei i nga huarahi whakahaere e whai ake nei, ka whakatakoto hoki i enei tu ahua whakahaere.
Nga Huarahi Whakahaere.
I roto i enei huarahi whakahaere,—
"Te Ture" tona tikanga ko "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894":
"Takiwa" tona tikanga he takiwa kua oti te hanga mo nga mahi whakahaere i raro i nga tikanga o taua Ture:
"Kai-Rehita" tona tikanga ko te Kai-Rehita e whakahaere ana i roto i te takiwa pera mo taua takiwa hoki:
page 2
"Tino Kai-Ruuri" tona tikanga ko te Tino Kai-Ruuri o te takiwa e takoto ai tetahi whenua:
"Mapi kua whakamana" tona tikanga he mapi kua oti nei e te Tino Kai-Ruuri te tuhi i te kupu nei "kua whakamana" ki runga:
"Pukapuka Whakamana Wira" e uru ana ki tenei te pukapuka whakamana kai - whakahaere wira kua apitiria nei te wira ki taua pukapuka.
Mehemea kaore e rere ke ana te hangai i ona tikanga me pena tonu te ritenga o era atu kupu e korerotia ana i roto i enei ritenga whakahaere me te ritenga o aua kupu i roto i te Ture.
Nga Ahua me te hainatanga a nga Kai-titiro.
1. | Ko nga ahua kua takoto ko ena e mau nei te whakaaturanga i roto i te Kupu Apiti ki tenei, he mea tohu ki nga whika kua oti nei te tuhi ki runga ki aua ahua ra. Ka ahei te wharere-ke etahi o nga kupu o aua ahua kia tika ai mo te keehi e mahia ana. |
2. | Ko ia ahua, pukapuka ranei he mea perehi, he mea tuhi ranei e hainatia nei e te Maori mo nga tikanga o te Kooti nei o te Ture nei ranei, mehemea kaore i tuhia ki te reo Maori, me tuhi e tetahi kai-whakamaori whai-raihana ki runga ki taua pukapuka tona kupu whakaatu i ata whakamaramatia atu e ia ki te Maori nga tikanga o taua pukapuka pera i te mea kahore ano i hainatia e ia tona ingoa ki taua pukapuka. |
3. | I nga meatangu e tau ana i raro i enei huarahi whakahaere kia hainatia te ingoa ki tetahi tono, pukapuka ke atu ranei i te aroaro o tetahi kai-titiro, me haina taua ingoa i te aroaro o tetahi Kai-whakawa, o tetahi Kai-Rehita, o tetahi Kai-tuhituhi o te Kooti, o tetahi Kai-whakawa, J.P., o tetahi Roia o te Hupirimi Kooti, o tetahi Kai-whakamaori Whai-Raihana, o tetahi Rangatira Poutapeta ranei. |
Te Kooti.
4. Me whakahaere nga mana whakahaere o te Kooti i roto anake i te Kooti e puare ana ki te katoa a te nohoanga kua ata whakaritea i runga i to te ture ritenga. Me pena ano hoki te mana whakahaere o te Kai-whakawa ki runga ki te mea kua tukua atu kia uiuia kia whakataua hoki e ia.
Nga Tono.
5. | Ki te kore e whakaritea ketia he tikanga, ko te mahi timatanga mo te whakahaere mea he tuku atu he hoatu ranei i te tono he mea ata tuhituhi ki te Kai-Rehita o te takiwa e takoto ai te whenua koia nei te putake o taua page 3whenua, ki te Rai-Rehita ranei o te takiwa e noho ai te kai-tono mehemea ia he tono mo te taonga o te tangata taua tono. |
6. | Me whai pukapuka rehita te Kai-Rehita o ia takiwa o ia takiwa, a me tuhi katoa nga tono e pa ana ki nga mea e tau nei te mana whakahaere o te Kooti ki runga i roto i taua takiwa ki roto ki taua pukapuka ra. Me rehita nga tono katoa ki roto ki taua pukapuka i te ra tonu i riro mai ai, a ko nga whakahaerenga katoa i muri mai i tena i roto i te Kooti i roto i te Kooti Whakawa Tuarua ranei me rehita ano ki roto ki taua pukapuka ra. |
7. | Ko ia tono me haina e te kai-tono e tana kai-whakahaere ranei kua ata whakamanaia nei e ia mo runga i taua tikanga, a ki te meingatia e te Kai-Rehita kia pera me haina i te aroaro o tetahi kai-titiro. |
Nga Whakawa Take.
8. | Ko te tono whakawa take me tuhi ki te ahua kua tohungia nei ki te Ahua Nama 1. Mehemea kahore ano i ruuritia te whenua me apiti atu he tono ki te Tumuaki Kai-ruuri kia tukua he mana ki tetahi kai-ruuri kia haere atu ia ki runga ki te whenua ruuri ai mo nga tikanga o taua whakawakanga. |
9. | Mehemea kahore i takoto katoa i roto i te takiwa kotahi tetahi poraka e tonoa ana kia whakawakia engari i eke atu tetahi wahi o taua poraka ki tetahi atu takiwa ki etahi atu takiwa ranei, hei reira me tuku atu e te Kai-Rehita i tae atu ai te tono ki a ia he pukapuka ki te Tumuaki Kai-whakawa he mea kia whakaaturia e te Tumuaki Kai-whakawa te takiwa e rehitatia ai taua tono. Ko nga tuhituhinga katoa o muri mai e pa ana ki taua whenua me tiaki i roto i te takiwa i rehitatia ai te tono tuatahi. |
10. | Ka ahei te Kooti i runga i te tono a te Tumuaki Kai-ruuri me te whakaae hoki o te Minita (Ahua Nama 2) ki te whakahaere i te mahi whakawa i te take ki tetahi whenua i runga i te mapi kua whakatokotoria atu e te Tumuaki Kai-ruuri i runga i taua tikanga, e whakaarohia nei e te Kooti he mapi pai mo taua mahi. |
11. | Haunga ia te tikanga kua takoto ki roto ki te huarahi whakahaere i mua ake o tenei, e kore te Kooti e whakahaere i te mahi whakawa i te take ki tetahi Whenua Maori ki te kore e matua takoto atu ki tona aroaro he mapi kua whakamana o te whenua koia nei te putake o te tono. |
12. | Ko te ota o te Kooti i runga i te whakawakanga take whenua me rite ki te Ahua No. 3. Ko nga ota tarewa i runga i te mapi kua whakaaetia nei i raro i te huarahi whakahaere Nama 10 me rite ki te Ahua Nama 4. |
page 4
Roherohenga.
13. | Ko te tono whakawa roherohe a nga tangata Maori no ratou te whenua me rite ki te Ahua Nama 5, a ko te tono a tetahi tangata ke atu i te Maori me rite ki te Ahua Nama 6. |
14. | I mua atu o te nohoanga o te Kooti hei whakawa i tetahi tono roherohe whenua me titiro e te Kai-Rehita mehemea kua rehitatia etahi pukapuka (ki te mea i rehitatia etahi) mo runga i taua whenua ra, me te whakaatu atu hoki kia mohio ai te Kooti. |
15. | Me tuhi te ota roherohe kia rite ki te Ahua Nama 7 Nama 8 ranei, kei te ahua o te whakataunga te tikanga. |
16. | Me tuhi te ota whakatau utu reti i runga i te whenua kua roherohea kia rite ki te Ahua Nama 9, ka ahei ranei te hanga ota motuhake mo ia piihi mo ia piihi. |
17. | Ka ahei te Kooti te ki ka mutu tana whakahaere i te mahi roherohe i tetahi whenua kia oti ra ano te mahi ruuri i tetahi roherohenga o mua atu, a kia takoto hoki te mapi kua whakamana o taua whenua ki tona aroaro. |
18. | E kore e whakaputaina atu he ota roherohe ki tetahi kai-hoko, kai-tango whakawhiti ranei mo te whenua a tetahi tangata Maori ki te kore e matua whakapirihia atu he Pane Kuini ki runga ki te tiiti koia nei te take o taua ota roherohe ra, e tuhia hoki te ota whakataunga, tiwhikete ranei a te Komihana Tiaki e penei nei te whai mana o taua tiwhikete me to te ota whakataunga ki runga ki taua tiiti. Mehemea e tau ana nga tikanga o te Ture Whakawhiti Whenua ki runga ki taua whenua me matua rehita hoki taua tiiti, pukapuka ranei. |
Nga Paanga o ia Tangata.
19. | Ko nga tono a nga tangata e mea ana kia whakataua nga hea o ia tangata me rite ki te Ahua Nama 10. |
20. | Ko te ota whakatau i nga hea, paanga ranei ki te whenua me rite ki te Ahua Nama 11. |
21. | Ko te mahi ma te Kooti i ia whakawakanga take ki te whenua, roherohenga ranei, whakataunga riwhi tupapaku ranei, he kimi he whakatau hoki i runga i te whakahaerenga o taua mahi te paanga o ia tangata o ia tangata o nga tangata no ratou te whenua o nga kai-riwhi tupapaku ranei. |
22. | I nga meatanga e taea paitia ai te pera me whakaatu nga paanga o ia tangata o ia tangata i runga i te tikanga hea, wahanga hea ranei, a kia taea ai tena me whakaatu te maha o nga hea hui katoa o te paanga katoa i roto i te whenua. |
page 5
Whakatu Riwhi Tupapaku.
23. | Ko nga tono a nga tangata e mea ana kia tu ratou hei riwhi mo te tangata mate me rite ki te Ahua Nama 12 mehemea e pa ana taua tono ki tetahi whenua, a me rite ki te 13 mehemea he taonga. |
24. | Ko te ota whakatau riwhi tupapaku mo te whenua me rite ki te Ahua Nama 14. |
25. | Me tapiri atu e te Kai-Rehita he kupu ki ia tono whakatu riwhi tupapaku mo tetahi whenua hei whakaatu mehemea i uru te tupapaku ra ki taua whenua i runga i te tikanga tangata tuturu nona te whenua, a mehemea i uru pera ia me whakaatu hoki te nui o tona paanga, a me whakaatu hoki mehemea he tangata tuturu ia nona te whenua he kai-riwhi tupapaku ranei ia. A i roto i te tuhinga pera me whakaatu hoki mehemea i whakaputaina he ota i mua atu mo te paanga o taua tupapaku nona te whenua. |
26. | A te wa e whakaputaina ai te pukapuka whakamana kai-whakahaere wira mo te taonga a te tangata, i runga i nga tikanga kua whakatakotoria i muri ake nei, i te wa ano e whakaputaina ai, i muri mai ranei, i runga i te tono o te kai-whakahaere i te wira, o tetahi tangata ke atu e mea ana e whai-paanga ana ia ki aua taonga, me uiui e te Kooti me whakatau hoki kowai ma nga tangata e tika ana kia tu hei riwhi mo te tupapaku ra, me te whakatau hoki i te nui o nga hea me te ritenga hoki, a me whakaputa i tana ota kia rite ki te Ahua No. 15. |
Pukapuka Whakamana Wira Whakamana Kai-whakahaere Wira hoki.
27. | Ko te tono ki te Kooti kia whakaputaina he pukapuka whakamana wira, whakamana kai-whakahaere wira ranei kua apitiria nei te wira ki taua pukapuka me rite ki te Ahua No. 16. I te tukunga atu o taua tono e te kai-tono ki te Kai-Rehita me tuku tahi atu e ia te wira koia nei te putake o taua tono. |
28. | Me panui taua tono, me te kupu whakaatu e meingatia ana kia tu he uiuinga i raro i nga tikanga o te 46 o nga tekiona o te Ture, me te kupu whakaatu hoki i te wa me te kainga e tu ai taua uiuinga ki roto ki te Gazette me te Kahiti, me kaua e heke iho te wa e tu ai taua uiuinga i te marama kotahi i muri atu o te panuitanga ra. Me tu taua uiuinga i roto i te Kooti e puare ana ki te katoa i te aroaro hoki o tetahi Ateha. |
29. | I te tuunga o taua uiuinga, me whakahaere tikanga te Kooti mo runga i taua tono me nga kupu whakahe katoa ki taua tono; a ki te kitea e te Kooti kua hainatia tikatia te page 6wira kua whakaaturia ra, a ko te wira whakamutunga tera o te tangata mate, a e tau ana kia whakaputaina atu te pukapuka whakamana wira mo te katoa mo tetahi wahi ranei o nga taonga, a mehemea hoki e whakaaro ana te Kooti he tangata pai, to-tika hoki te kai-tono hei tango atu i taua pukapuka whakamana wira, hei reira me whakaputa atu e te Kooti i te pukapuka whakamana wira ki a ia mo te katoa mo tetahi wahi ranei o aua taonga ra. |
30. | Ki te kitea e te Kooti e kore e tika kia whakaputaina atu he pukapuka whakamananga wira pena me tena kua kiia i mua ake nei, a ehara hoki te kai-tono i te tangata pai, ehara ranei ia i te tangata e tika ana hei tango atu i taua pukapuka ra, hei reira ka ahei te Kooti ki te whakakore atu i taua tono, a i runga i tana e whakaaro ai e tika ana i taua nohoanga ano i tetahi nohoanga i muri iho ranei ki te whakaputa pukapuka whakamana wira mo te katoa mo tetahi wahi ranei ki tetahi tangata to-tika i runga i te tono, ahakoa i tukua mai ano he tono mo te pera kahore ranei, kei ta te Kooti e whakaaaro ai tika ana te tikanga. |
31. | Mehemea kahore he wira, kihai ranei i tonoa kia whakaputaina atu he pukapuka whakamananga wira i roto i te marama kotahi i muri mai i te matenga o te kai-tuku, me rite te tono a te tangata e mea ana e whai-tikanga ana ia ki runga ki te mea e tonoa ana kia whakaputaina atu he pukapuka whakamananga wira ki te Ahua Nama 17. |
32. | I te uiuinga o taua tono ka ahei te Kooti ki te whakaputa pukapuka whakamana wira ki te kai-tono pera, ka ahei ranei te Kooti i runga i tana e whakaaro ai e tika ana ki te whakaputa atu i te pukapuka pera ki tetahi tangata to-tika ahakoa i tukua mai ano he tono mo te pera kahore ranei; kei ta te Kooti e whakaaro ai e tika ana te tikanga. |
33. | Me rehita e ia tangata e ia tangata e tuku tono ana kia whakaputaina atu he pukapuka whakamana wira ki a ia i te ki tuturu a tetahi tangata e marama ana ki nga kupu e korerotia ana i roto i taua ki tuturu, me rite me pena ranei nga kupu ki to te Ahua Nama 18. |
34. | E kore e hiiritia te pukapuka whakamana wira, pukapuka whakamana kai-whakahaere ranei kia pahemo ra ano te wa e tika ai (e toru-tekau nga ra) te tuku tono whakawa tuarua mo te mea i whakawakia ra, a ki te tonoa he whakawa pera e kore ano e hiiritia kia puta ra ano te kupu whakatau tuturu i taua tono. |
35. | Ko ia wira, pukapuka ranei i kiia he wira kihai i whakaaetia nei e te Kooti kia whakaputaina atu he pukapuka whakamana wira mo te mea pera me waiho ki ti Kai-Rehita takoto ai.page 7 |
36. | I mua o te putanga atu o te pukapuka whakamana wira, pukapuka whakamana kai-whakahaere ranei ki te tangata ke atu i te Kai-tiaki mo te Katoa, me tuhi e tetahi tangata pera, tetahi pukapuka whakahua moni i runga i te tikanga tiaki kia rite ki te Ahua Nama 19, he mea kia mohiotia ai ka tika te whakahaere i nga taonga o te tangata kua mate. |
37. | Mehemea kua mahue iho e te tangata kua mate etahi mea e mohiotia ana ka kino haere aua mea, e whakaarohia ana ranei e tika ana i runga i nga painga o nga taonga o te tangata kua mate me hohoro te hoko, hei reira ka ahei te Kai-whakawa ina tae atu te tono a tetahi tangata e whakaarohia ana e whai-tikanga ana ia ki runga ki aua mea, ki te whakaputa ota whakamana i tetahi tangata kua whakahuatia nei tona ingoa i roto i taua ota ki te hoko i aua mea, me te ki hoki me utu atu nga moni e riro mai ana i runga i taua hoko ki te Kia-tiaki mo te Katoa me ki he taonga no te tangata kua mate ra. Ka ahei ranei te Kai-whakawa ki te whakamana i tetahi tangata hei tiaki i nga taonga o taua tangata kua mate tae atu ki te wa e whakaturia ai tetahi kai-whakahaere. |
38. | Me rehita e ia kai-whakahaere wira, e ia kai-whakarite wira ranei, i roto i nga wa i whakaritea e te Kai-whakawa i tana whakaputanga pukapuka whakamana wira, pukapuka whakamana kai-whakahaere ranei, i roto i nga whakaaroanga ranei o taua wa kua whakaaetia e te Kai-whakawa i runga i te tono pera, i roto i te tari o te Kai-Rehita he pukapuka whakaatu i te tikanga o nga taonga, nga taonga tinana ranei o te tangata kua mate, me tuhi hoki he kaute tino whakaatu i nga tikanga katoa o tana whakahaere i aua taonga, a me whakauru hoki ki roto ki taua pukapuka nga ra i puta mai ai he moni ki a ia me nga moni i utua atu e ia, me te tuhi hoki i te nui o aua moni ra. Me tuhi hoki e ia te kupu ki tuturu kia mohiotia ai he pono te whakahuatanga o te pukapuka whakaatu i te tikanga o nga taonga me nga kaute hoki. |
39. | Ko nga pukapuka whakamana wira me nga pukapuka whakamana kia-whakahaere wira me te wira e apiti ana, me rite ki nga Ahua Nama 20, 21, me 22. |
40. | A te whakaputanga o te pukapuka whakamana wira me te pukapuka whakamana kai-whakahaere wira ina ka oti te hiiri, me tuku tonu atu e te Kai-Rehita, ki te Teputi Komihana mo nga Pane Kuini o te takiwa he mea kia whakataua te tiuti hei utunga i runga, a e kore e tukua atu ki te tangata mona taua pukapuka ra kia utua ra ano kia whakaritea hoki e ia te tiuti ra. |
page 8
Whakawhitiwhiti.
41. | Ka ahei nga Maori tokorua e whai whenua motuhake ana nei raua, he paanga ranei ta raua i roto i etahi whenua motuhake, kahore nei ano kia wehewehea i roto ranei i etahi wahanga motuhake ranei o te poraka kotahi, e hiahia nei raua ki te whakahaere tikanga whakawhitiwhiti, ki te tuku tono i runga i nga tikanga o Ahua Nama 23, ka ahei ranei te tuku tono mo te whakawhitiwhiti i te whenua e puritia motuhaketia ana mo te paanga kahore ano kia wehewehea. |
42. | Ko te tono whakawhitiwhiti whenua me haina tinana e ia kai-tono e ia kai-tono i te aroaro o tetahi kai-titiro. |
43. | Mehemea ka mohio tuturu te Kai-Rehita no ia o nga kai-tono te whenua, te [unclear: p]aanga ranei kahore ano kia wehewehea koia nei te putake o tana tono, a kahore e tau ana he kupu here e kore nei e taea te wewete e te Kooti ki runga ki te whenua, hei reira me whakahaere tikanga te Kai-Rehita mo te panui kia whakawakia i runga i nga tikanga kua takoto mo nga tono whakawa. |
44. | Hei reira me whakahaere te Kooti i te uiuinga kua meingatia nei e te Ture kia whakahaerea, i era atu uiuinga ranei e whakaaro ana te Kooti e tika ana, a ki te mea ka kitea e te Kooti me whakamana taua whakawhitiwhiti, hei reira me whakaputa e te Kooti tona ota ki ia o aua kai-tono ra me rite ki te Ahua Nama 24. |
45. | Mehemea e rite tahi ana nga kupu here i runga i nga piihi whenua e whakawhititia ana, e kore e tau kia whakaputaina he ota whakatau here wewe[unclear: t]e here ranei, engari ia ka mana tonu aua here tawhito tae noa ki te wa e wetekia atu ai. Ki te whakataua he here, ki te tau ranei he here tawhito ki runga ki te whenua e whakawhititia ana me ata whakaatu ena i roto i te ota whakawhitiwhiti. |
46. | Ko te tono ki te Kawana mo te whakawhitiwhiti i te whenua a te Karauna mo te whenua a nga Maori me rite ki te Ahua Nama 25. |
Wetekanga here.
47. | Ko nga tono kia whakakorea kia whakarere-ketia ranei etahi kupu here me rite ki te Ahua Nama 26 Ahua Nama 27 ranei, kei te tikanga o te tono te ritenga. |
48. | Ko te ota o te Kooti whakakore, whakarere-ke ranei i etahi kupu here me rite ki te Ahua Nama 28. |
49. | Ki te mea ka tukua atu he tono ki te Kawana kia wetekia nga kupu here i whai mana nei aua here i mua mai i te 30 o nga ra o Akuhata, 1888, hei reira ina ka tukua atu e te Minita taua tono ki te Kooti me pena ano te whakahaere o te Kooti ano he tono tena ki te Kooti mo nga kup[unclear: u] here page 9kua whakataua nei i muri i taua ra, engari me kaua ia e whakatau tonu, engari me tuku atu i tana ripoata me tana kupu whakaatu mo runga i taua mea ki te Kawana. |
50. | Ko taua ripoata me taua kupu whakaatu me rite ki te Ahua Nama 29, a me tuku atu ki te Minita kia tukua atu ai ki te Kawana. |
Whakatutu[unclear: r]u i nga Tuku.
51. | Ko te tono ki te Kooti kia whakatuturutia tetahi tuku, me rite ki te Ahua Nama 30, me whakapiri ano ia nga Pane Kuini e tau ana kia utua ki taua tono. I mua i te panuitanga kia whakawakia me tuku atu te pukapuka koia nei te putake o taua tono ki te Kai-Rehita takoto ai. |
52. | Hei reira ka panuitia e te Kai-Rehita kia whakawakia taua tono a te nohoanga tuatahi o te Kooti e marama ana mo te pera, a ki te tonoa me hoatu e ia he tauira o taua panui he mea perehi ki te kai-tono hei tukunga atu ki nga tangata katoa e whai-tikanga ana nei ratou ki runga ki te mea koia nei te putake o taua tono. |
53. | I nga meatanga katoa ka ahei te Kooti te tono kia whakaaturia i runga i te kupu ki tuturu i tae tinana atu te panui ra ki te tangata mona, he mea kia mohio tuturu ai te Kooti i mua i te whakahaerenga i te tikanga mo taua tono: Engari ia ka ahei ano te Kooti te mea me kore atu te tikanga mo te tae tinana atu o te panui mehemea e mohio tuturu ana te Kooti i marama te whakaaturanga o taua panui. |
54. | E tau ana ma te kai-tono e whakaatu atu ki te Kooti nga kupu whakamarama katoa o te take ki te whenua koia nei te putake o taua tono, a ki te tuku atu hoki ki te Kooti i nga tauira, kupu tango mai ranei o te Tari Rehita Tiiti Whenua, o nga pukapuka o te Kooti Whenua Maori ranei he mea tuhi nei te kupu whakaatu i te tika o aua pukapuka ki runga, e tika ana kia whakatakotoria atu mo runga i taua mea. |
55. | Ka ahei te Kooti ki te whakaaro ia e tika ana kia pera te whakaae kia takoto te ki tuturu e rite ana ki te Ahua Nama 31 kua tuhia e tetahi Maori nana nei i haina i te tiiti koia nei te putake o taua tono hei whaki i nga kupu kua whakaaturia i roto i taua ki tuturu i etahi ranei o aua kupu, engari ia e kore e tau kia whakaaetia e te Kooti te kupu whaki pera. |
56. | Me rite te ota whakatuturu ki te Ahua Nama 32, a me tuhi ki runga ki te tiiti koia te putake o taua whakatuturunga. Hei reira ka whakahokia atu taua tiiti ki te Kai-Rehita hei tukunga atu ki te tangata mona. |
57. | Ki te kore e whakaaetia te ota whakatuturu me tuhi he pukapuka whakaatu i te take i kore ai i whakaaetia, me page 10haina hoki e te Kai-whakawa, a me tuku tahi atu te pukapuka i hainatia ra e ia me te tiiti ki te Kai-Rehita, a me rehita hoki ki te pukapuka Rehita. A i mua i tana whakahokinga atu i taua tiiti me tuhi e te Kai-Rehita nga kupu mo te kore whakaaetanga ra ki roto ki te pukapuka Rehita. |
58. | E kore e hainatia e hiiritia ranei he ota whakatuturu kia pahure ra ano nga ra kotahi tekau ma wha i muri mai i te ra i whakaaetia ai e te Kooti, ki te tonoa ranei he whakawa tuarua e kore ano he hainatia kia puta ra ano te kapu whakatau tuturu i taua tono. |
Nga Ota.
59. | Me tuhi takirua nga ota katoa o te Kooti, a ki te mea e tau ana i raro i nga tikanga o tetahi ritenga whakahaere me tuhi takitoru. |
60. | Ma te Kai-tuhituhi o te Kooti, kia hohoro tana mahi, e tuhituhi e whakaoti ki tana e taea ai nga ota katoa i whakaaetia e te Kooti e te Kai-whakawa ranei o te Kooti nona nei te Kai-tuhituhi, ka tuku atu ai i aua ota ki te Kai-Rehita. A mehemea kahore i hainatia taua ota, me tuhi e te Kai-whakawa e tetahi ranei o nga Kai-whakawa nga reta timatanga o tona ingoa ki runga ki taua ota i mua i te tukunga atu ki te Kai-Rehita. |
61. | E kore te ota kua whakaaetia i runga i tetahi whakataunga e ahei nei kia tonoa kia whakawakia tuaruatia i raro i nga tikanga o te Ture, haunga ia nga ota i raro i nga tekiona 53 me 56 me wahanga (9) o tekio[unclear: n]a 14 e ahei kia hainatia kia hiiritia ranei kia pahure ra ano nga marama e toru ki muri mai o te ra i puta ai te kupu whakataunga, a ki te tonoa he whakawa pera e kore ano e hainatia e hiiritia ranei kia puta ra ano te kupu whakatau tuturu. E kore tenei huarahi whakahaere e pa atu ki nga pukapuka whakamana wira, pukapuka whakamana kai-whakahaere wira ranei. |
62. | E kore e hainatia e hiiritia ranei te ota whakatau take ki te whenua ki te kore e tuhia te kupu nei "kua whakamana." ki runga ki te mapi koia nei te putake o taua ota e tetahi Kai-whakawa o te Kooti, me te hanga hoki i te ahua o taua mapi ki runga ki taua ota, ki te kore ranei e tuhia e te Tino Kai-ruuri te kupu hei whakaatu pono kei te marama te whakaaturanga mo taua whenua i roto i taua ota, he mea kia ahei ai te rehita taua ota mo tetahi wa. |
63. | E kore te ota, tetahi atu pukapuka whakatau take whenua ranei e hoatu ki te tangata mona taua mea, e tukua atu ranei kia whakaurua ki roto ki te pukapuka Rehita Whakawhiti Whenua i raro i nga tikanga o tekiona 73 o te Ture kia utua katoatia ra ano nga moni e tau ana kia utua ki te Kooti page 11mo runga i taua mea, me nga moni katoa hoki e tau ana kia utua mo te ruuri i te whenua koia nei te putake o taua pukapuka ra, kia whakaaetia ranei he tiwhikete i raro i te 67 o nga tekiona, kia kahore ranei i whakaaetia: ko taua tiwhikete ki te whakaaetia me tuku tahi atu me te pukapuka whakatau take ki te Kai-Rehita Takiwa Whenua. |
64. | Ko nga ota katoa e tau nei kia tukua atu ki te Kai-Rehita Whenua Takiwa i raro i nga tikanga o rarangi 3 o tekiona 73 o te Ture me taki-toru te tuhi, a me tuku atu tetahi o aua tuhinga taki-torutanga ra ki te Minita mo nga Whenua o te Karauna. |
Tono Whakawa Tuarua.
65. | Me penei te ahua o te tono whakawa tuarua me to te Ahua Nama 33. Ka puta te tono whakawa tuarua, ka kiia kua uru nga whakahaerenga katoa i muri iho mo runga i te mea kua tonoa ra ki roto ki te Kooti Whakawa Tuarua, a ka kiia no te Kooti pera. |
66. | Ko te tono whakawa tuarua i puta i mua o te tino whakaotinga o tetahi mea e whakahaerea ana ka kiia i puta i muri tonu mai i te ra whakaotia ai taua whakahaerenga: Engari ia mehemea i puta te tono whakawa tuarua i runga i te whakataunga tarewa, ka ahei te Kooti i runga i tana e whakaaro ai e tika ana ki te whakaneke atu i te whakahaerenga ano o te mea i te aroaro o te Kooti kia puta ra ano te kupu whakatau tuturu mo te whakawa tuarua. |
67. | I nga meatanga ka tupono nei ko nga tangata kua whakaturia nei ratou hei kai-riwhi mo te tangata kua mate ko nga tangata ano ena e rite nei a ratou nei paanga ki te paanga o te tangata kua mate ra i roto i etahi poraka whenua, piihi whenua ranei, e kore e tau kia tonoa he whakawa tuarua, mo ia ota whakatu riwhi ra, engari ia ka ahei te whakauru i te katoa ki roto ki tetahi tono, me te ki hoki he tono whakawa tuarua kotahi taua tono kia taea ai te whakatau i te utu e tau nei kia utua i raro i te 85 o nga tekiona o te Ture hei moni whakaea. |
Nga Kupu Whakatikatika.
68. | Me haina e te Kai-whakawa e te Kai-whakawa whakahaere i te mahi o te Kooti ranei tona ingoa, nga reta timatanga ranei o tona ingoa ki nga kupu whakatikatika katoa i te wa tonu i mahia ai, me te whakaatu hoki i te ra tonu i tuhia ai. |
69. | E kore e tika kia whakaurua he kupu whakatikatika e tau ai he mate ki te paanga o tetahi tangata ki te kore e matua ata panuitia, e puare ai ranei he ara e ahei ai te whakaatu take arai i taua kupu whakatikatika.page 12 |
70. | I nga meatanga kua tukua atu ai he keehi kia whakataua e te Kooti i raro i nga tikanga o tekiona 73, ka ahei te Tumuaki Kai-whakawa ki te whakauru i te kupu whakatikatika hei whakamana i taua whakataunga. |
71. | Ko te kupu whakatikatika penei me tenei kua kiia i mua tonu ake nei, me te kupu whakatikatika i raro i nga tikanga o tekiona 39 o te Ture me mahi i raro i te ota kua whakaputaina i raro i te ringa o te Tumuaki Kai-whakawa, a me panui i roto i te Gazette me te Kahiti, i roto ranei i tetahi o aua panui ra, kei te kupu tohutohu a te Tumuaki Kai-whakawa i roto i taua ota ra te tikanga, a mo nga tikanga o taua whakawa tuarua ka kiia ko te ra i perehitia ai taua panui ko te ra tera i whakataua ai. Me pena ano hoki te panui i te ota whakakore i te tono i raro i nga tikanga o tekiona 39. |
72. | Ka ahei te Tumuaki Kai-whakawa ki te tuku atu i te tono whakatikatika, te tono mo tetahi tikanga ke atu ranei e pa ana ki taua mea ki te Kooti ki tetahi Kai-whakawa ranei, he mea kia uiuia kia tukua mai hoki he ripoata, a hei reira ka uiuia e te Kooti e te Kai-whakawa ranei taua mea ka tuku mai ai hoki i te ripoata ki te Tumuaki Kai-whakawa. |
Panuitanga o nga Tono me nga Nohoanga o te Kooti.
73. | Ki te kore e puta etahi tino kupu tohutohu me tuhi nga panuitanga katoa, me nga nohoanga o te Kooti mo runga i aua mea kia rite ki te Ahua Nama 34, a ka whakauru ai ki te Kahiti i roto i te reo Maori. Ko nga panuitanga mo nga tono roherohe me nga wetekanga here me whakauru ano hoki ki te Gazette engari me reo Ingirihi. |
74. | Me tuku atu nga tauira o taua panuitanga i roto i te meera ki ia o nga kai-tono na ratou nei nga tono i roto i taua panuitanga, ki te Tino Kai-ruuri ki era atu tangata hoki e whakaaro ai te Kai-Rehita e tika ana, e tohutohu ai ranei te Tumuaki Kai-whakawa. |
75. | Ko te ota hei whakarite i te wa me te kainga hei nohoanga mo te Kooti me rite ki te Ahua Nama 35. Ko te panui whakanuku atu i te nohoanga o te Kooti i whakaritea i mua i te whakatuwheratanga o te Kooti ma te Kai-Rehita e ata whakaputa i runga ia i te tikanga marama. |
76. | Mehemea ka whakanukuhia te Kooti i muri mai i te whakatuwheratanga ka mana taua whakanukuhanga mehemea ka tuhia te whakaaturanga i roto i te pukapuka tuhituhinga i nga mahi o te Kooti. |
77. | Ma te Kai-Rehita e tuku atu nga tono katoa e panuitia ana kia whakawakia i tetahi nohoanga o te Kooti, page 13me nga mapi me era atu pukapuka katoa e pa ana ki aua tono, me te tauira hoki o te panuitanga ki te Kai-whakawa e whakahaere ana i taua Kooti, a ma taua Kai-whakawa e rapu he Ateha mehemea e tau ana kia pera ka haere atu ai raua ki te Kooti a te wa ki te kainga hoki i whakaritea, ki reira whakarongo ai whakatau ai hoki i nga mea e whakatakotoria tikatia ana ki te aroaro o te Kooti. |
78. | Ko nga panui whakaatu e meingatia ana kia tukua atu etahi atu mahi kia whakahaerea e te Kooti apiti atu ki era i kahititia i te tuatahi, me panui i ia wa i ia wa i runga i te whakaae o te Tumuaki Kai-whakawa; engari ia ko nga tangata e tono ana kia puta motuhake tetahi tono, ka taea te tono kia whakatakotoria e ratou he moni hei whakaea i nga moni e pau ana mo te perehitanga me te tuwhanga o te panui pera. |
79. | Ko te panui apiti ra me rite ki te Ahua Nama 36. I raro i te mana o enei huarahi whakahaere ma te Kooti e titiro te tika te he ranei o te rite o te panuitanga. |
Te Whakahaerenga o te Mahi Whakawa.
80. | Mehemea i maha atu i te kotahi nga Kai-whakawa mo tetahi Kooti, ko te Kai-whakawa i whakaturia tuatahitia hei whakahaere i te mahi o te Kooti. Ma te Kai-whakawa ma tetahi ranei o nga Kai-whakawa ki te mea i maha atu i te kotahi nga Kai-whakawa i reira e tuhi i nga mahi whakahaere o te Kooti me nga korero a nga kai-whaki ki roto ki te pukapuka kua whakaritea mo taua mahi, a ka tu taua pukapuka hei pukapuka tuhinga korero a te Kooti, ka oti te tuhi ka waiho atu ki te Kai-Rehita tiaki ai. |
81. | Mehemea kahore i kotahi anake te tono whakawa putake whenua engari i maha atu, ma te Kooti e whakatau ko tewhea ranei o nga kai-tono e kiia ko te kai-tono i te whakawhakanga o te kereme. |
82. | Ka tu he whakawa putake whenua me matua whakaatu e te kai-tono tona keehi ki te Kooti engari e kore e tika kia pataitia ia e te kai-tawari e te kai-whakahe ranei. Ki te marama te Kooti ki te keehi o te kai-tono, katahi ka tu te kai-tawari te kai-whakahe ranei ki te whakahaere i tona keehi. Mehemea i maha atu i te kotahi nga kai-tawari nga kai-whakahe ranei, nga huihuinga tangata tawari, whakahe ranei, ma te Kooti e whakarite te wa e karangatia ai o ratou keehi. Ka mutu nga keehi o ia kai-tawari o ia kai-whakahe ranei katahi te kai-tono ka tino whakahaere i tana keehi tae noa ki te mutunga. Hei reira ka ahei ia kai-tawari te whai korero ki te Kooti i runga ano i te tikanga i karangatia ai o ratou keehi, a ka tika hoki kia whai korero whakautu atu te kai-tono mo aua korero.page 14 |
83. | Ka ahei te Kooti mehemea e mahara ana te Kooti e tika ana i te wa e whakawakia ana tetahi keehi, ki te tono ki ia kai-whakahaere ki tetahi ranei o nga kai-whakahaere mo nga tangata i te aroaro o te Kooti, kia tukua atu ki te Kooti he rarangi ingoa o nga tangata katoa e kii ana e whai paanga ana ratou ki te whenua i runga i te take e whakahaerengia ana e ia. |
84. | Me haina e te Kai-whakawa e whakahaere ana i te mahi o te Kooti ia rarangi ingoa ia rarangi ingoa i whakaritea e te Kooti kia whakaurua ki roto ki tetahi ota, a ko te ra e tuhia ki roto ko te ra ano i panuitia ai i roto i te Kooti kua whakaaetia. E kore e whakatikatikaia taua rarangi ingoa i muri atu engari anake i roto i te Kooti e puare ana ki te katoa, me te ata whakaatu atu ki nga tangata katoa e whai tikanga ana ki runga ki taua mea. |
85. | Ko te tu whakahaere i etahi atu mea ma te Kooti e whakarite. |
86. | Me tuhi nga tino ritenga o ia whakataunga ahakoa whakataunga tuturu, ahakoa whakataunga tarewa ranei ki roto ki te pukapuka tuhinga korero a te Kooti, me te tuhi hoki i te ra i puta ai taua whakataunga. |
87. | Ki te kore te Kooti e whakaae ki te whakatau i tetahi tono, me tuhi e te Kai-whakawa whakahaere i te mahi o te Kooti tona ingoa ki etahi kupu whakaatu poto i nga take i kore ai te Kooti e whakaae ki te whakatau. |
88. | Me tuhi he kupu whakaatu kua hainatia e te Kai-whakawa whakahaere i te mahi o te Kooti ki runga ki ia mapi, pukapuka ranei e tukuna ana ki te aroaro o te Kooti hei whakinga korero, me te whakaatu hoki i te whakawakanga i tukuna ai me te tangata nana aua mapi aua pukapuka ranei i tuku, me te ra i tukuna atu ai. |
89. | E kore e tika kia hanga e tetahi tangata he tauira o tetahi mapi e tukuna ana ki te aroaro o te Kooti i runga i tetahi whakawakanga ki te kore e matua whakaaetia e te Kai-whakawa. |
90. | Ka ahei te Kooti ki te whakakore atu i tetahi tono i runga i te take kahore i tae atu te kai-tono ki tona aroaro, mehemea ranei kahore i whakahaerea tikatia, a i te tuhinga o taua whakakorenga ki roto ki te pukapuka tuhinga korero o te Kooti ka mutu ta te Kooti whakaarohanga i taua mea, a ka pera te tuhinga ki roto ki te pukapuka rehita. E kore taua whakakorenga ra e whakanoa i te mana o te kai-tono ki te whakahou ano i taua tono ra. |
Keehi e tukua ana i raro i nga tikanga o Tekiona 73.
91. I te whakawakanga o tetahi keehi e tukua ana i raro i nga tikanga o tekiona 73 o te Ture, me ata tuhi e te Kooti page 15tona kupu whakataunga mo runga i ia mea i tukuna peratia atu, a me panui hoki taua whakataunga i roto i te Kooti e puare ana ki te katoa me ata whakaatu marire hoki ki nga tangata katoa e whai-tikanga ana ki runga ki taua mea. Hei reira me tuhi taua whakataunga ra ki roto ki te pukapuka o nga korero o te Kooti ka hainatia ai e te Kai-whakawa e whakahaere ana i te mahi o te Kooti, a me tuku atu hoki e ia te tauira o taua whakataunga he mea haina ki te Tumuaki Kai-whakawa me te whakaatu pono hoki i te ra i whakapuakina ai taua whakataunga.
Arartanga.
92. | Ko te ota i raro i nga tikanga o wahanga (9) o tekiona 14 o te Ture me rite me penei ranei te ahua me tera kua whakatakotoria i roto i Ahua Nama 37, me pera ranei te tu o nga kupu kei te ahua o te keehi te tikanga. |
93. | Ka ahei taua ota te hanga i runga i te tono o tetahi tangata e whai tikanga ana nei ia ki tetahi mea e whakahaerea ana i roto i te Kooti, i roto i te Kooti Whakawa Tuarua ranei e whakawakia nei e te Kooti pera te paanga ki tetahi taonga koia nei te putake o te tono pera, a ka taea te hanga ahakoa kahore i panuitia, i runga ranei i te panui i whakaritea e te Kooti. |
94. | Ka taea te ota pera te whakakore i ia wa i ia wa e te Kooti, e tetahi Kai-whakawa ranei, a ka taea te whakatakoto ki te tari o te Hupirimi Kooti i raro i nga tikanga o tekiona 35 o te Ture, ahakoa kahore ano kia pahure noa te wa e ahei ai te tuku tono whakawa tuarua, ahakoa ranei kua puta te tono whakawa tuarua. |
Nga Kai-whaki Korero.
95. | Ka ahei kia rite nga hamene ki nga kai-whaki korero ki te Ahua Nama 38, engari kaua e neke atu i nga tangata tokowha i roto i te hamene kotahi. |
96. | Me tae tinana atu te hamene ki te tangata i hamenetia, otira ha ahei tetahi Kai-whakawa i runga i tetahi take e whakaaturia ana ki a ia te whakahau kia tukua atu te hamene i runga i tetahi atu huarahi e mahara ai ia ka rongo te kai-whaki korero i hamenetia ra kua puta taua hamene. Ko te hamene ki tetahi kai-whaki korero kia whakaaturia e ia he take e kore ai e tika kia whainatia ia i raro i tekiona 23 o te Ture me rite ki te Ahua Nama 39, a me tae tinana atu ki a ia. |
97. | Ka rite te tuku tinana atu i te hamene ki te kai-whaki korero ina ka hoatu ki a ia te tauira o te hamene kua oti te hiiri ki te hiiri o te Kooti; otiia kahore he tikanga e whaka aturia atu ai te tino hamene.page 16 |
98. | Me tuku atu e te kai-kawe hamene te hamene tuturu ki te Kai-whakawa nana i haina taua hamene, me tuhi hoki e taua kai-kawe hamene ra ki runga ki te hamene he kupu whakaatu i te ahua o tana tukunga atu i te tauira o taua hamene ki te tangata i hamenetia, me te wa hoki me te kainga i tukua ai, ka tuhi ai i tona ingoa me te ingoa o tana kainga tuturu. |
99. | Ka ahei te whakaae kia utua ki nga kai-whaki korero nga moni e mau nei te whakaaturanga i roto i te Kupu Apiti ki tenei. Ko te ota whakatau i te whiu ki runga ki te kai-whaki korero me rite ki te Nama 40, ki te Nama 41 ranei. |
Nga Ruuri.
100. | Me whakahaere nga ruuri katoa i runga i nga huarahi whakahaere o te Tari Ruuri e mana ana i taua wa, kua whakatikatikaia nei e enei huarahi whakahaere. |
106. | Ko ia mapi kua oti nei e te Tino Kai-ruuri te tuhi i enei kupu "kua whakamana" ki runga ka kiia e rite ana ki enei huarahi whakahaere me nga huarahi whakahaere o te Tari Ruuri e mana ana i taua wa, a e tau ana mo nga mahi whakahaere o te Kooti. |
Nga Kai-whakahaere.
107. |
E kore e tika kia tu noa tetahi tangata ehara nei i te roia i roto i te Kooti mo tetahi tangata ke atu, te whakahaere tikanga ranei mo tetahi tangata ke atu mehemea kahore i whakaputaina atu he raihana ki a ia i runga i nga tikanga ka kiia a muri ake nei.
E kore te huarahi whakahaere i runga ake nei, e pa ki te kai-tiaki e whakahaere tikanga ana i runga i tona tuunga pera, ki te tangata ke atu ranei kua whakaaetia nei e te Kai-whakawa whakahaere i te mahi o te Kooti kia tu ia hei kai-whakahaere mo te taha ki tana hoa wahine, mo tana tamaiti, mo tetahi whanaunga tata ranei.
|
108. | Me rite te tino raihana ki te Ahua Nama 43, a ka ahei te Tumuaki Kai-whakawa ki te whakaputa atu i taua raihana ki te tangata e mahara ana ia he tangata to tika kia whakawhiwhia ki te raihana pera. Ko taua raihana me puta-a-tau atu ko te utu ki a £5 i te tau, a ka mutu te mana o te raihana a te 31 o nga ra o Tihema i ia tau i ia tau. |
109. | Ka ahei te whakaputa atu i te raihana motuhake whakamana i te tangata kua whakahuatia nei tona ingoa i roto i taua raihana kia tu kia whakahaere hoki i tetahi keehi motuhake, ma te Kai-whakawa e whakawa ana i te keehi pera taua raihana e whakaputa ina utua te moni £1.page 17 |
110. | Me tuhi he rarangi ingoa o nga tangata kua whiwhi nei ratou i nga tino raihana me waiho ki te tari o te Kai-Rehita i Poneke takoto ai, a me panui o ratou ingoa i roto i te Gazette me te Kahiti i ia wa i ia wa. |
111. | Ka ahei te Tumuaki Kai-whakawa, te Kai-whakawa ranei nana nei tetahi raihana i whakaputa ki te whakakore i te mana o te raihana kua whakaputaina i runga i nga tikanga kua kiia i runga ake nei i ia wa i ia wa, mo tetahi take tika. |
112. | Me rehita atu ki te Kai-Rehita e ia tangata e ia tangata e haina nei ia i tetahi tono, kupu whakaatu, pukapuka ke atu ranei, e whakahaere ana ranei i tetahi mea mo te taha ki te tangata ke atu i te pukapuka whakamana i a ia ki te pera, he mea tuhituhi, i hainatia nei e te tangata e tu nei ia hei kai-whakahaere mona. Ka ahei te tuhi taua pukapuka whakamana hei tino pukapuka, hei pukapuka mo tetahi keehi motuhake ranei. Ka mana te tino pukapuka whakamana tae noa ki te wa e tae atu ai te pukapuka whakakore i taua pukapuka whakamana he mea tuhi ki te Kai-Rehita. |
113. | Ko ia pupapuka whakamana pera i hainatia i whakaputaina ranei e tetahi Maori me tuhi ki te reo Maori, me tuhi ranei e tetahi kai-whakamaori whai raihana i tona kupu whakaatu ki runga ki taua pukapuka i runga i nga ritenga o te huarahi whakahaere Nama 2. |
Nga Utu ki te Kooti.
114. | Ka whakapumautia inaianei ko nga moni i roto i te Kup[unclear: u] Apiti ki tenei nga moni e tika ana kia utua i raro i te Ture: Engari ia ki te mohio tuturu tetahi Kai-whakawa e kore e taea e tetahi tangata aua moni ra te utu, e kore ranei e tau kia tonoa kia utua e ia aua moni ra, hei reira ka ahei te Kai-whakawa i runga i to te ture ritenga ki te ki me kaua e utua aua moni etahi wahi ranei o aua moni, kei te whakaritenga kua whakatakotoria e te Kai-whakawa te tikanga. |
115. | Ko te nuinga o te moni pera kahore nei i meingatia me kaua e utua, me kii he nama aua moni ki te Karauna na nga tangata na te hunga e whai-tikanga ana ki te mahi i tika ai kia utua aua moni, ma te Kooti ma te Kai-whakawa ranei te nui o aua moni e whakatau, a me utu aua moni i te wa e whakaritea ana e te Kooti e te Kai-whakawa ranei. |
116. | Ka ahei te Kooti, tetahi Kai-whakawa, Kai-Rehita ranei te kii e kore e whakaaetia kia mahia e ia tetahi mahi e pa ana ki tetahi whenua e takoto nama nei nga moni mo tetahi mahi i whakahaerea ki runga ki taua whenua i mua atu, engari kia ea ra ano aua moni katahi ka ahei.page 18 |
117. | Me tuhituhi e te Kai-whakawa he kupu i te taha o te ota e hainatia ana e ia whakaatu i te nui o nga moni e tika ana kia utua mo taua ota, a me whakaatu ano hoki te nui o nga moni kua utua. |
118. | Me tuhi e ia Kai-tuhituhi o te Kooti he kaute o nga moni e tika ana kia utua mo nga mea i tea atu ki tona aroaro, a i te paunga o nga ra o ia marama me tuku atu e ia he tauira o taua kaute ki te Kai-tiaki i nga moni o te Kawanatanga, ki te Kai - Rehita hoki o ia takiwa i takoto ai te whenua i puta mai ai aua moni, a me whakaatu hoki i roto i te kaute nga moni kua utua. |
119. | E kore e tonoa kia utua he moni e te Karauna, e tetahi Tari ranei o te Kawanatanga mo tetahi mahi i mahia e te Kooti, e tetahi Kai-whakawa, e tetahi o nga apiha o te Kooti ranei. |
Moni, Nama ranei kua whakataua ki runga ki te whenua &c.
120. | Ka ahei kia rite te tuhinga whakatau moni i raro i nga tikanga o tekiona 65 o te Ture ki te Ahua Nama 44. Ka ahei kia rite te tiwhikete o te Kooti i raro i nga tikanga o tekiona 67 ki te Ahua Nama 45. Ko nga tiwhikete e tika nei kia riro i te Kooti hei whakarite i nga tikanga o nga tekiona 65 me 67 me rite ki te Ahua Nama 46, Nama 47 ranei, kei te ahua o te keehi te ritenga. |
121. | I nga meatanga katoa kua whakaputaina e te Kooti he ota whakatau moni i raro i nga tikanga o tekiona 65 mo etahi moni e tika ana kia utua ki te Karauna, me whakaputa e te Kooti i taua wa ano i tetahi tiwhikete i raro i nga tikanga o tekiona 67 mo te moni i whakaurua ra ki roto ki taua ota, a ma te Kai-tuhituhi o te Kooti taua tiwhikete e tuku atu i roto i te meera tuatahi i muri i te tuhinga ki te Kai-Rehita hei tukunga atu ki te Kai-Rehita Takiwa Whenua. |
Etahi tikanga ke atu.
122. | E kore e mana-kore tetahi mahi e whakahaerea ana, i runga i te mea kihai i whakaritea etahi o nga huarahi whakahaere kua takoto i mua ake nei, etahi mahi whakahaere ranei e whai mana ana i taua wa, ki te kore e puta te kupu tohutohu a te Kooti kia pera; otiia ka taea te whakarere-ke te katoa tetahi wahi ranei o taua mahi e whakahaerea ana i runga i te pokanga ketanga, te whakatikatika ranei, te whakahaere i tetahi tikanga ke atu ranei mo runga i taua mea e whakaarohia ai te Kooti e tika ana.page 19 |
123. | Ko nga Ahua kua oti te Nama ki nga whika 48 tae atu ki te 53 me era atu Ahua hoki (mehemea tena ano etahi) i roto i te Kupu Apiti ki tenei kihai nei i whakahuatia i roto i enei huarahi whakahaere, ka ahei kia tuhia era i runga i te keehi e mahia ana, kei nga kupu whakamarama o runga ake o aua Ahua ra te ritenga. I nga meatanga kahore nei i ata whakaritea nei he Ahua hei tuhinga, ko te Ahua hei tuhinga ko tera e tohutohu ai te Tumuaki Kai-whakawa hei tuhinga. |
124. | Kahore he kupu i roto i nga huarahi whakahaere kua takoto i mua ake nei hei whakakore, hei whakatikatika ranei i nga huarahi whakahaere kua hanga i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Tuturu o nga Maori, 1888." |
125. | Ka whai-mana nga huarahi whakahaere o te Kooti Whenua Maori i tuhia i te 6 o nga ra o Nowema, 1890, e pa nei nga tikanga ki te mahi whakaputa pukapuka whakamana wira, pukapuka whakamana kai-whakahaere wira hoki mo runga i nga taonga o nga tangata i mate nei ratou i mua i te mananga o te Ture, ano hoki kahore i hanga enei huarahi whakahaere. |
Nga Ra Noa.
126. Ka tu enei ra e whakahuatia ana i raro iho nei hei ra noa mo te Kooti me nga tari hoki o taua Kooti; ara nga ra timata atu i te Kuru Paraire tae atu ki te Turei i muri i te ra o te Aranga, hui tahi aua ra; nga ra timata atu i te ra ki mua mai o te Kirihimete tae atu ki te 6 o nga ra o Hanuere, hui tahi aua ra; te ra huringa tau o te Kuini; te ra huringa tau o Te Piriniha o Weera; me te ra i roto i ia takiwa e tu ana hei ra whakamaharatanga o te tuunga o te Porowini. Ka whakaaetia tetahi wa apiti atu i nga ra noa i te Kirihimite hei haerenga atu mo nga Kai-whakawa me nga apiha o te Kooti e noho nei i te wahi tawhiti atu i o ratou kainga kia ahei ai ratou te tae pai atu ki o ratou kainga me te hoki pai atu hoki ki ta ratou mahi.
Nga Kai-tuhituhi me nga Kai-whakamaori.
127. Kei te Minita te tikanga mo te mahi whakatu i nga kai-tuhituhi me nga kai-whakamaori mo te Kooti, mana e whakarite tikanga mo te pera i runga i tana e whakaaro ai e tika ana, e tau ana ranei.