Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Ture Whakahaere Rahui Maori

Kupu Apiti. — Wahi I

page 23

Kupu Apiti.
Wahi I.

Nga Tini Tikanga.

1.I te mea tena tetahi tangata kahore ona mana ona take ranei, kua mutu ranei tona take me tona mana kua murua ranei kua whakakorea ranei tona take ki tetahi whenua a e noho ana ia i runga i tetahi whenua i tukua ki te Kaitiaki mo te Katoa ahakoa kei roto kei waho ranei aua whenua i tetahi takiwa maina, ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa, tetahi tangata ranei i whakaturia e ia i runga i te tuhituhi kia tu ia te tuhituhi i tetahi pukapuka ki te Kooti o te Kaiwhakawa tuturu o te takiwa i takoto ai taua whenua kia riro mai ai taua whenua i taua tangata, a e kore te mana o te Kooti o te Kaiwhakawa ranei e taca te pehi i runga i te mea e whakaarahia mai ana he take ki te whenua, kei te neke ake ranei te utu o te whenua nga moni reti ranei o taua whenua i te mana o te Kooti o te Kaiwhakawa ranei ki te whiu kia riro mai aua moni. A mehemea i te whakawakanga kahore te kaikaro e tae atu ki te Kooti, ki te tae mai ranei a kahore e taea e ia te whakamarama tana take ki taua whenua ki te whakamaramatia ranei e te kaitono ki te Kooti ki te Kaiwhakawa ranei kua mutu kua kore te take a te kaikaro i tono ai ki wanganui i a ia me te Kaitiaki mo te Katoa kua tika ranei kia murua kia whakakorea te take a te kaikaro, ka meinga tonu i reira e te Kooti kua kore te take a te kaikaro me te tuku i te ota kia tau te whenua ki te kaitono i reira ano i te ra ranei i pai ai te Kooti me te tono kia utua nga utu mo te whakawakanga e te kaikaro. Mehemea kahore e tukua mai te whenua i runga i taua ota ka ahei e te Kooti e te Kaiwhakawa ranei e tetahi Tie Pi te tuku i tetahi warati kia riro mai taua whenua.

Ko nga tikanga o te tekiona iwa tekau ma-rua iwa tekau-ma-toru me te iwatekau-ma-rima o "Te Ture Kaiwhakawa Tuturu, 1867," ka pa ki tetahi take whakahaere i raro i tenei tekiona.

2.I runga i etahi whakahaerenga take mo runga i te pokanoa o te noho i runga i te whenua o te mahi o te peke ki runga ki ta te ture, a he whenua i tukuna ki te Kaitiaki mo te Katoa, ki te kitea te tika i runga i te ture o taua noho o taua mahi o taua peke ki runga i taua whenua ka tau te taumahatanga ki runga i te kaikaro a i runga i aua whakahaeretanga take ko nga whenua e whakawakia peratia ana ka kiia kua tukua ki raro i te mana o te Kaitiaki mo te Katoa ahakoa kahore he korero tautoko i aua take ara mehemea kaore he korero karo i aua korero a te kaikaro a ko nga pukapuka katoa me nga mapi me nga tiwhikete me nga tauira o nga tiwhikete e tika ana a i puta mai i nga ringa o te Tumuaki o nga Kairuri o te takiwa e takoto ana aua whenua, e te Kaitiaki mo te Katoa ranei ka meinga ko nga korero o aua pukapuka tonu nga korero tika a kahore he take e tukuna mai ai nga pukapuka tawhito, a kahore ano hoki he take e haere mai ai nga apiha tetahi kupu ranei o te tika o ta ratou hainatanga.
3.Ko te Kaitiaki mo te Katoa tonu te tino kaiwhakatau mehemea kua whakamana nga tikanga me nga ritenga o tetahi riihi o ka whiwhi tonu ia ki nga mana me nga tikanga i tukuna ki tetahi hunga e tenei Ture e te Ture ranei i tukua ai taua riihi e tetahi atu Ture ranei e pa ana ki te muru riihi a ka ahei te whakahaere i runga tonu i nga tikanga e tohutohungia mai ana e aua Ture ahakoa te whaka korenga o aua Ture ka ahei ano hoki te whakahaere i raro i tenei Ture hei whakamaro i nga tikanga e tae ai te whakaoti i nga tikanga o tetahi riihi pera, kia riro mai ai ranei tetahi whenua, whakapainga ranei o aua whenua, moni ranei i murua mo te takahi i tetahi o aua tikanga.
4.A te wa e whiriwhiria ai te utu o tetahi whenua a mehemea kahore he whakaritenga ketanga, kei reira ma te Kaitiaki mo te Katoa e whiriwhiri i aua utu i runga ano i te huarahi i pai ai ia, a ka whakataua tonutia taua utu ko te utu tika, erangi ka ahei e te Kaitiaki mo te Katoa te whiriwhiri hou i nga utu o tetahi whenua i ia wa i ia wa.

Tukunga Utu A Te Kaitono.

5.Kahore tetahi tono mo te tuku mo te noho ranei i tetahi whenua e tika mehemea i te tono mea tuhituhi a i tuhituhia e tetahi tari i tetahi wahi ranei i whakaritea e te Kaitiaki mo te Katoa mo taua tikanga i roto ano hoki i nga haora i whakaritea e te Kaitiaki mo te Katoa hei puaretanga mo te tari te wahi ranei ki te katoa hei whakahaere i nga mahi, hei tukunga pukapuka ranei ra roto i te poutapeta me te tuhi ano i te ingoa o te Kaitiaki mo te Katoa ki waho o te whare hei tuku atu ki tona page 24tino tari i te Taone o Poneke. Mehemea e tukua atu ana ra roto i te poutapeta ekore e whakaarohia he tono tuturu taua tono kia tae rano ki te tari ki te wahi ranei i whakaritea e te Kaitiaki mo te Katoa ki tana tino tari ranei.
6.Mehemea e tukuna ana he tono i tetahi tari i tetahi wahi atu ranei haunga te tino tori me tuhituhi e te apiha e te tangata ranei e tango ana i taua tono te ra me te haora i tae mai taua tono, a i reira ano me tuku taua tono me te pukapuka o te haora o te ra ano hoki i tae mai ai ki te tino tari.
7.Ka whai mana te Kaitiaki mo te Katoa i nga wa katoa i runga ano i nga take mo te taha ki nga Maori whai take mo te taha ranei ki te katoa i runga ano i tona whakaaro te tango te whakakore ranei i tetahi tono.
8.Me apiti mai ki nga tona katoa i te Wai III. me IV. o tenei Apiti tetahi korero ra runga i te ture me te haina e te kai tono i runga i tetahi o nga ahua e mau ana i roto i te Apiti a e pai ana e tika ana mo ia keehi:
(1.)Ko nga tono whenua katoa e tae mai ana i roto i te wa i whakapuatia ka kiia i rite tonu to taenga mai, ekore ia tetahi tono haunga ia i raro i te Wahi IV. e tangohia i taua tangata ano mo tetahi whenua nuku atu tona rahi i te rua mano eka hui atu ki roto i taua rua mano eka kia kaua e nui atu i te ono rau me te wha tekau eka nga eka whenua tino pai.
(2.)Kia kotahi tonu wahahanga o nga tono katoa a te ra ano i whakaritea ai e te Kaitiaki mo te Katoa mo taua mahi.
(3.)Ekore tetahi tono e taeu te whakaae mehemea nga utu i whakaaturia i tukua mai i te utu i whakataua mo taua whenua, a e kore ano hoki tetahi tono e tangohia mehemea kahore i whakapiria mai tetahi ki rarunga i te ture penei ano me to ahua kua whakahuatia i runga ake nei, me te tuku mai ano hoki i nga moni reti mo nga marama e ono me rite tonu te maha o nga utu ki te huarahi o te maha o nga moni i whakahuatia i roto i te tono, a ko aua moni ka whakapaua mo te hanganga me te rehitatanga me era atu mahi e pa ana ki taua riihi, pera ano me nga tikanga whakahaere ture e tohutohu ai te Kaitiaki mo te Katoa, hui atu ki nga pane kuini me nga tiuti; a ko aua moni me utu tonu ki te moni ki te tieke ranei ara tieke mea maaka e te peke e tika ana.
(4.)Ko te kaitono i hira nga utu o tana tono ara mehemea e tae ana nga utu o taua tono ki nga utu i whakataua, ka kiia ara mehemea e whakaae ana te Kaitiaki mo te Katoa ki te tango i taua tono ka kiia ko taua tangata te kaitango o taua riihi, a ka whai mana ia ki te noho i taua whenua ina oti i aia te whakaoti i te riihi mo era atu tikanga katoa e whakamaramatia ana e te ture mo taua mahi.
(5.)Mehemea e rite tahi ana te nui o nga moni a nga tangata tokorua maha atu ranei, a mehemea e neke ake ana i ta etahi utu, kei reira i muri tonu iho i te wahanga o nga pukuka tono me kokiri e te Kaitiaki mo te Katoa ki te rota i runga ano i tana i pai ai hei whakatau ko wai o aua tangata te tangata i tika kia riro i a ia te riihi.
(6.)Ko nga moni i whakatakotoria me nga moni i tukua mai e nga tangata kihai i riro i a ratou tetahi riihi me whakahoki atu a ratou moni ki a ratou.
(7.)Ko nga whenua katoa e panuitia ana kei te puare mo te riihi i raro i tetahi Wahi o tenei Ture a kahore ano i riihitia ka puare tonu mo te rihii a taea noatia te unuhanga e te Kaitiaki mo te Katoa a ki te mea o maha atu ana nga kaitono mo te riihi i te tangata kotahi i te ra kotahi mo taua whenua ano, me kokiri ki te rota te whakataunga o te tangata mana te riihi.

Otia kahora tetahi mea e meinga hei take akiaki i te Kaitiaki mo te Katoa ki te whakaae atu ki te tangata i hira nga moni o tana tono i ta tetahi atu tono ranei.

Utu Whiriwhiri mo nga Whakapainga.

9.Ko nga whenua i tukua ki te Kaitiaki mo te Katoa mehemea e tukua ana i runga i te utu whiriwhiri mo nga whakapainga mo aua whenua, ko aua utu i runga i nga keehi katoa kahore nei ho whakaritenga i tenei Ture, me utu kia kotahi marama i mua o te mutunga o te riihi pera ano me ta te Kaitiaki mo te Katoa i tohutohu ai, a mehemea kua murua te riihi mo te takahi i nga tikanga mo whakatau e te Kaitiaki mo te Katoa kia whiriwhiria nga utu o nga whakapainga o te whenua i roto i taua riihi i runga i te tangohanga mai o taua whenua a me utu aua utu ki te Kaitiaki mo te Katoa e te kaihoko i taua riihi i mua o tona ekenga ki runga i taua whenua.
10.Ahakoa tetahi mea e mau ana i roto i te tekiona i runga nei ka ahei e te Kaitiaki mo te Katoa te whakahoki iho i te utu tuatahi i tangohia ai taua whenua te utu ranei o nga whakapainga i runga i tetahi whenua kahore e taea te tuku i runga i page 25aua utu whiriwhiri kua kiia ake nei no te mea e kiia ana he nui rawa te utu, a ka ahei ano hoki e te Kaitiaki mo te Katoa i ia wa te panui kia tukuna taua whenua i runga i te riihi me te whakahoki iho i nga utu i retia ai i te tuatahi a i kitea ai he tika kia peratia.

A e kore ano hoki e ahei o tetahi tangata te tuku tono ki te Kaitiaki mo te Katoa ki tetahi atu tangata ranei mo te whakahokinga iho o aua utu whiriwhiri.

11.I te mea e utua ana nga utu e te kaihoko o te riihi kua kiia ake nei mo nga whakapainga ka ahei mehemea e whakaae ana te Kaitiaki mo te Katoa te utu ki te kaitango tuatahi o taua riihi tetahi atu tangata ranei e tika ana kia riro i a ia aua moni haunga ia nga moni kihai i ea i tera kairiihi tuatahi kua puta ra ki waho, a ki te mea e murua ana me tongo ano etahi o nga moni hei utu mo nga moni i pau i te tangohanga o te whenua i te hokonga atu ano hoki o te riihi.
12.Mehemea kua oti etahi whakapainga ki runga i te whenua a ki te mahara te Kaitiaki mo te Katoa he mea tika kia utua nga moni mo aua whakapainga ki te kairiihi ki te tangata ranei e noho ana i runga i te whenua, ka ahei e te Kaitiaki mo te Katoa te whakarite ko te tangata e tango ana i taua whenua i runga i te riihi i te Kaitiaki mo te Katoa me utu e taua tangata ki te Kaitiaki mo te Katoa i aua utu mo aua whakapainga.
13.Kahore tetahi kaitango riihi e puta ana ki wahe o taua riihi e whai mana ki te tuku i tetahi tono ki te Kaitiaki mo te Katoa mo nga utu mo nga whakapainga i mahia e te kaitango riihi ara ki te kore taua kaitango riihi e utu i nga utu o aua whakapainga ki te Kaitiaki mo te Katoa erangi ka ahei taua tangata te hamene kia utua nga utu mo nga whakapainga me te whakahaere i nga tikanga whakawa katoa i runga i te ingoa e te Kaitiaki mo te Katoa kia riro mai ai aua moni i runga i te tukunga o tetahi pukapuka whakawatea mai i ta te Tiati o te Hupirimi Kooti i mahara ai kua ea nga moni i pau mo te whakawakanga.

Utu Whakaea me te Apitireihana.

14.Ko nga tono whakaea i tukuna ki te Kaitiaki mo te Katoa mo tetahi take i raro o tenei Ture mo nga whakapainga mo etahi atu mea ranei me whakarite i raro i nga tikanga o te Wahi III. o te Ture Mo Nga Mahi a te Katoa, 1882, ara mehemea kahore he whakitenga ketanga mo reira hoki nga tikanga o te Wahi III. me era atu tikanga katoa o taua Ture e ahei ana te paro atu ki taua Ture a ka kiia kua whakaurua ki tenei Ture.

I runga i aua tono ko te Kaitiaki mo te Katoa tonu te kaiwhakahoki kupu.

15.Kei nga wahi i whakaritea ai me tuku ki te apitireihana tetahi take e puta ake aua i raro i tenei Ture ko te tukunga o taua keehi ara mehemea kahore he whakarereketanga me tuku ma nga kaiapitireita kotahi maha atu ranei i whakaturia e tetahi taha e tetahi taha e whakatau, a ma aua kaiapitireita e whakatu i te kaiwhakatau i ta raua.
(1.)Mehemea kihai i taea e tetahi taha e tetahi taha te whakatu kaiapitireita i roto i nga ra o rua tekau ma tahi i muri i te tononga a tuhituhi kia whakaturia e tetahi taha kei reira ko te kaiapitireita i whakaturia e tetahi taha mana anake e whakahaere to apitireihana a ko tana whakataunga te whakataunga tuturu hero hoki i nga taha e rua i runga i taua whakataunga.
(2.)Mehemea kahore e taea e aua kaiapitireita te whakaae i runga i te take i tukuna ki a ratou ki a whakawakia i roto i nga ra e rua tekau ma waru i muri iho o te tukunga o taua keehi kia ratou pena ka tukua taua take ma tetahi tangata atu e whakatau i whakaturia e nga kaiapitireita mana e whakatau a ko taua whokataunga ka tutura oti tonu atu me te here ano hoki i nga taha e rua i runga i taua whakataunga.
(3.)Ko aua mahi apitireihana katoa me whakahaere tonu i runga i te huarahi e whakaaturia ana e "Te Ture Apitireihana, 1890," a ka tau ano hoki ki raro i taua Ture kua whakahuatia nei i muri nei pera ano mehemea he mea tuku taua keehi kia whakawakia i runga i to whakaae mea tuhituhi a nga taha e rua.
(4.)Ma ia taha ano e utu nga utu mo taua tukunga ki te apitireihana me nga utu mo te whakatunga o te amupaea.
16.I mua o te whiriwhiringa o tetahi take i tukuna ki te kaiwhiriwhiri utu, ki te apitireita ranei ki te amupaea ranei i raro i tenei Ture me penei ta ratou whaiki:—

Ko ahau ko I, A.B., e tiuo ki pono aua kahore oku paanga penei pahea ranei i roto i tenei tako a ka tino pono taku mahi me taku mahi ano i ranga i toku mataurange me te whiriwhiri tika nga utu e hiahiatia ana i raro i nga tikanga o "Te Turo Whakahaere Rahui Maori, 1883."

A e ki pono ana ahau me te mahara ano he tika a i runga i tetahi Ture o te Runanga Nui o Niu Tireni Me "Te Ture Tiei Pi, 1882,"

page 26

Nga Riihi, Nga Tuku, me etahi atu Pukapuka.

17.I runga i te whakaritenga o nga tikanga o tenei Ture me tuku e te Kaitiaki mo te Katoa nga riihi me nga whakahou i nga tuku o aua whenua, me etahi atu pukapuka i raro i nga tikanga o tenei tekiona me nga tekiona e waru o muri iho e pa ana ki nga riihi katoa me nga whakahounga tukunga ranei o nga riihi me etahi atu pukapuka i raro tenei Ture:—
(1.)I te mea e whakamana ana te Kaitiaki mo te Katoa ki te tuku ki te whakaoti i tetahi riihi pukapuka ranei ahakoa he pehea tona ahua ka ahei te hanga taua pukapuka kia rite ki te ahua e whakaaturia ana e nga tikanga whakahaere ture i hanga e te Kaitiaki mo to Katoa.

Ko nga ahua e hiahiatia ana i raro o tenei Ture ka ahei te whakarereke kia tau ai ki nga tikanga o tetahi keehi e ara mai ana.

(2.)Me utu mo nga riihi katoa mo etahi atu pukapuka ranei i whakaputaina i whakaotia e te Kaitiaki mo te Katoa ena utu tono ranei i runga ano i nga tikanga whakahaere ture i pai ai te Kaitiaki mo te Katoa ki te hanga, a tera ano e hiahiatia e te Kaitiaki mo te Katoa nga utu me nga tono kia utua i mua i te tukunga me te whakaotinga o te riihi pukapuka ranei e te Kaitiaki mo te Katoa a ka ahei ano hoki ia te whakakore i te whakahaere o tetahi take mehemea kahore e utua aua tono mo aua utu.
18.Mehemea kahore tetahi kaitango riihi e whakaoti i tana riihi i roto i nga ra e toru tekau i muri iho o te tukunga i tetahi panui mea tuhituhi i runga ano i te huarahi i pai ai e hiahia ai te Kaitiaki mo te Katoa kei reira ko nga moni i utua mo te riihi mo te rehitatanga ka meinga i muri iho i tetahi kupu a te Kaitiaki mo te Katoa kua murua ki a ia a ko te take o taua tangata ki te tango i taua riihi ka mutu rawa atu.
19.Ma te Kaitiaki mo te Katoa e hanga nga riihi a me whakaurn ki roto i aua riihi nga whakaaetanga nga tikanga me nga ritenga i raro ano i tenei Ture. I runga ano i ta te Kaitiaki mo te katoa i whakaaro ai he tika a me haere tonu i raro i enei tikanga:
(1.)Ekore tetahi kaitango riihi e ahei te tuku i taua riihi i te whenua ranei i uru ki taua riihi i tetahi wahi ranei o taua whenua te tuku ranei kia nohoia taua whenua i runga i te tuku i te mokete i tetahi atu tuku ranei.
(2.)Mehemea e hiahiatia ana kia ki pono tetahi kaitango riihi i runga i te ture e kore tetahi kaituku riihi e kore ano hoki tetahi kaihoko i tetahi riihi i raro i tetahi mana hoko i whakataua ki tetahi kaimokete kaiwhakaoti kaitiaki ranei i runga i te pekerapu e tukuna kia tango kia noho ki runga i taku whenua i uru ki taua riihi kia tukua rano tetahi pukapuka ki i runga i te ture ki te Kaitiaki mo te Katoa pera ano me to ahua kua kiia ake nei a kia pera ano hoki tona mana.
(3.)Ko nga kaitango riihi katoa e tuku ana i a ratou riihi ka riro tonu i a ratou nga mana me nga tikanga katoa a me tau ano hoki aua tikunga ki runga i a ratou pera auo me nga tikanga i whakaekea ki runga i te kaitango riihi tuatahi e te Kaitiaki mo te Katoa.
(4.)Ekore tetahi tuku o tetahi riihi e tika mehemea kahore nga tikanga katoa o te riihi nga tikanga katoa ranei i tukuna ai taua riihi e whakamana ara mo te utu i nga moni reti me etahi atu tono i te wa i tukuna ai tara tono i te wa i tukuna ai taua riihi.
(5.)I mua o te whakaaetanga o tetahi tuku a tetahi kairiihi ki tetahi e te Kaitiaki mo te Katoa tera ia e tono ki te kaituku kia oati pono ia i runga i te ture kua oti i aia te whakahaere i nga tikanga katoa o te riihi taea noatia te ra i meatia ai kia tukuna taua riihi ki tetahi atu tangata a i runga i taua oati tera e hiahiatia kia ki pono te kaituku mo runga i etahi atu tikanga mo runga i taua whenua i runga ano i ta te Kaitiaki mo te Katoa i whakaaro ai he tika kia peratia.
(6.)Ki te kore e whakaotia e tetahi kaitango riihi tetahi o nga tikanga o tana riihi i roto i nga ra e toru tekau i muri iho i te ra i tika ai kia whakaotia e ia, ka ahei te muru i taua riihi i runga i te tuku i te panui e te Kaitiaki o te Katoa ki te kaitango riihi, a ka kiia ia i runga i taua murunga kei te noho he i runga i te ture i runga i taua whenua i uru ki roto i taua riihi.

Ko nga tikanga kua kiia ake nei mo runga i nga riihi ka mana tonu te whakahaere a ka kiia hei tikanga here i te Kaitiaki mo te Katoa me nga kaitango riihi ki nga tikanga o te riihi, ano he mea tuhituhi ki roto i te riihi.

page 27
(7.)Ekore tetahi kaituku mokete i raro i tenei wahi o tenei Apiti e hiahiatia kia whakapuaki i tetahi kupu oati, haunga ia mehemea he kaihoko ia i raro i nga tikanga o te mokete erangi me whakapuaki kupu oati ia i mua o te whakaaetanga a te Kaitiaki mo te Katoa.
20.Ko nga riihi e tukuna ana e te Kaitiaki mo te Katoa mo nga whenua i raro i "Te Ture Tuku Whenua, 1885," ka ahei mehemea e hiahiatia ana kia rehitatia te rehita e te Kaitiaki mo te Katoa i raro i taua Ture, a mehemea kahore te whenua i raro i taua Ture me rehita i runga i nga huarahi i whakaritea e tetahi ture mo tena wa a e pa ana ki te rehita tiiti pukapuka hoki. Ko nga utu mo te rehitatanga me utu e te kaitango riihi.

Ko nga whakahaere katoa mo nga riihi poka ke i nga tikanga o te tekiona waru tekau ma toru o tenei Ture mo runga i nga tukunga riihi ka tino kore atu, kaua ano hoki te Kairehita Takiwa Whenua e rehita i tetahi whakahaere mo tetahi riihi kia tukua rano ki a ia te tiwhikete mea haina e te Kaitiaki mo te Katoa kua whakaotia nga tikanga o te riihi.

21.Ko nga kaitango riihi katoa hui atu ki nga Maori kaitango riihi ka tau ki a utua e ratou nga reiti katoa me nga taake me nga whiriwhiringa utu o ia ahua i whakaekea ki runga ki te kaitango riihi ki te tangata ranei e noho ana i runga i te whenua e uru ana ki roto i taua riihi mo te wa e riihitia ana e ia.
22.Ko nga kupu oati katoa i tukuna i raro i tenei Ture e kore e ekengia e te tiuti i raro i tetahi Ture e mana nei i naianei e paahitia ranei a muri ake nei a e pa ana ki nga pane tiuti.
23.Mehemea e marama ana ki te Kaitiake mo te Katoa kua ngaro tetahi tiiti i tukuna e ia i moti ranei i runga i tetahi huarahi ka ahei e ia te hanga tetahi riihi hou hei whakamana mo taua riihi i runga ano i nga ritenga me nga tikanga o ia kehi i pai ai ia.

Nga Kaitango Riihi, Nga Haukotinga, Nga Whiu, me Nga Murunga.

24.Ka ahei e tetahi tangata tekauma whitu ona tau nuku ake hoki te tango riihi i raro i te Wahi III. and IV., o tenei Ture erangi ekore te tangata kua murua tona take ki te pupuri i te whenua i riihitia e ia i runga i taua takahanga i nga tikanga o te riihi i tana tino takahanga ranei i nga tikanga o tenei Ture e ahei te tango i tetahi atu riihi kia pahitea rano nga tau e rua i muri iho i te murunga o tera riihi ana, a ma te whakaae mea tuhituhi a te Kaitiaki mo te Katoa te taea ai e ia te pupuri i tetahi riihi i raro i tenei Ture.
25.E kore tetahi wahine marena kahore nei i riro i a ia tetahi pukapuka whakarere i tana tane tetahi ota tiaki i a ia ranei e ahei te tango i tetahi riihi i raro i te Wahi III., IV., ranei o tenei Apiti haunga ia nga tikanga a muri nei whakatakotoria ai.

E kore nga tikanga o tenei tekiona e pa ki tetahi wahine marena i whiwhi ki tetahi riihi i raro i tetahi wira i runga ranei i te whenua i waiho wira kore.

26.Kaua tetahi tangata e ia ake ra roto ranei i tetahi atu tangata e wahi mana ki to tango ki te pupuri ahakoa i runga i te tono o mua i runga ranei i te tuku i runga ranei i tetahi atu huarahi te pupuri i tetahi whenua ahakoa pehea te take i raro i tenei Ture ki waho atu i a ia ake a mona ake a hei painga mona.

Kaua ano hoki tetahi tangata i te mea e tono aua ia a kua tukua tana whakaaetanga ahakoa he whakaaetanga e herea ana e te ture kahore ranei kaua ia e tuku i tetahi atu tangata ki te tango i runga i te hoko i tetahi atu tango ranei i te whenua i tukuna ai te tono tetahi wahi ranei o taua whenua paanga ranei a te kaitango o roto o taua whenua penei ekore ia e tukuna hei kaitango riihi i raro i tenei Ture.

Ko te tangata e takahi ana e whakahau ana ki te takahi e whakahau ana ranei i tetahi atu tangata ki te takahi i etahi tikanga o tenei Ture i runga i te tango riihi e hara i te tango mona ake, ka tika kia whiua taua tangata kia kaua e iti iho nga moni i te kotahi rau pauna, kaua ano hoki e koni ake i te rima rau pauna, a ko nga tangata katoa e akiaki ana e whakahoa ana ki te takahi i nga tikanga o tenei ture ka pera ano te nui o te whiu mo ratou.

27.A ko nga whenua katoa e tangohia ana i raro i tenei Ture a i neke ake te rahi i ta tenei Ture i whakatakoto ai ka panuitia e te Kaitiaki mo te Katoa kua kore aua riihi me nga tikanga katoa e whakahaerea, a ko nga moni i tukua mai kua murua, A mehemea e panuitia ana tetahi panui pera ki roto i te tari mo te Kaitaki o te Katoa ka meinga he panui tuturu taua panui.
28.Ki te mea ka tika kia tangohia tetahi riihi i tetahi tangata i runga i tetahi huarahi a i runga i nga peratanga katoa me whakatuwhera ano te whenua mo te reti erangi me whakaeke ki runga i taua whenua nga utu mo nga whakapainga ara page 28mehemea tera he whakapainga a me ata whiriwhiri ano nga utu o nga whakapainga i runga i nga huarahi kua tohutohungia ake nei.
29.Ka ahei tetahi kaitohutohu tetahi kaiwhakahaere ranei o tetahi kaporeihana te tuku panui i runga i nga tikangi e hiahiatia ana e tenei Ture a ka ahei ano hoki te whakarereke i te ahua o aua panui.
30.Mehemea ka oati teka te tangata i runga i nga oati e hiahiatia ana e tenei Ture i raro ranei i etahi tikanga whakahaere ture, ka kiia kua hara taua tangata a ka ahei te whiu kia utua e ia nga moni kia kotahi rau pauna me maka ranei ki te whare herehere mo te wa kaua e neke atu i te tau kotahi a me mahi ia i reira kahore ranei, a ko te take i riro ai taua whenua i runga i te oati teka ka tino murua rawatia
31.Ki te mea e whakaaro ana te Kaitiaki mo te Katoa he teka nga korero i tukua mai i runga i te oati a mehemea ranei i te kotiti ke te mahi a te tangata hei takahi i nga tikanga o tenei Apiti, ka ahei te Kaitiaka mo te Katoa i runga ano i tana i whakaaro ai te tono kia uiuia nga tikaga o taua keehi me te panui kua murua ana take katoa ki te whenua me nga moni i utna i runga i taua whenua.

Kahore he mea i roto i tenei tekiona e kiia hei arai i tetahi tangata kei whiua ia mo te mahi korero teka.

32.Mehemea e tino oati teka ana tetahi tangata i runga i te oati e hiahiatia ana e tenei Ture mo runga i te whenua i tukuna ai taua oati ko te whenua e riihitia peratia ana ka ahei i runga ano i te whakaaro a te Kaitiaki mo te Katoa te muru, a mehemea ka murua ko te whenua i riihitia me nga whakapainga katoa o runga ka riro mai i te Kaitiaki mo te Katoa me te kore ano e utua tetahi utu mo te riihi.
33.I runga i te murunga o tetahi riihi me tuku e te Kaitiaki mo te Katoa tetahi panui i hainatia e ia ki te Rehita Takiwa Whenua kia mohio ai ia kua murua taua whenua, a ko taua panui tonu te mana tuhituhi ki te rehita i nga kupu muru, whakakorenga hoki o taua riihi.
34.I nga murunga katoa o nga riihi ka ahei kia whiua ano taua tangata i murua taua riihi kia utua e ia nga moni reti etahi atu taumahatanga ranei i runga i taua riihi, mo te takahi hoki i nga tikanga o taua riihi tae noa ki te wa i tangohia ai taua whenua e te Kaitiaki mo te Katoa, kaua ia i muri iho.

Whiriwhiringa i Nga Whenua.

35.Ko nga whenua katoa e tukuna ana ki te Kaitiaki mo te Katoa me wehe kia wha nga wehenga ara—
(1.)Whenua Taone ko nga whenua i rahuitia i mua ake nei, e rahuitia ranei a muri ake nei hei taone hei kainga ranei, a i uru mai hoki ki tenei nga whenua i roto i tetahi paro taone ranei:
(2.)Whenua o waho tata o nga whenua Taone:
(3.)Nga Whenua kihai i rahuitia hei taone hei kainga ranei mo etahi atu mahi a te katoa.
(4.)Whenua Haerenga Kararehe kihai nei i uru ki nga whenua i runga ake nei.
36.Ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa i ia wa te panui i roto i te Kahiti ko tetahi whenua kihai ano i oti te wehe ka whakaurua ki roto ki ia wehenga o nga whenua kua kiia ake nei a ka taea ano hoki te wehe mai i tetahi whenua kia kaua e uru ki tetahi o nga wehenga kua kiia ake nei erangi mo etahi atu wehenga.
37.Ko nga whenua o waho rawa atu o te taone ara nga tua whenua ka whiriwhiria e te Kaitiaki mo te Katoa kia rua wehenga, ko nga whenua tino pai me nga whenua kihai i tino pai a ka ahei te riihi i runga i nga utu e mau iho nei ara.
(1.)He whenua tino pai kaua e hoki iho nga moni reti e i runga i te whiriwhiringa kihai i hoki iho nga moni utu o taua whenua i te rau tekau hereni mo te eka.
(2.)A mo te whonua i hoki iho tona pai kia nga moni reti i runga i te whiriwhiringa e tae ana nga utu ki te rima hereni i te eka mo te whenua.
38.Ka ahei e te Kaitiaki mo te Katoa te whiriwhiri hou i aua whenua me te whakatau i te utu a ko aua utu mea whiriwhiri me kaua e hoki iho i nga utu i whakaritea mo ena tu whenua.
39.Ka ahei e te Kaitiaki mo te Katoa te unu mai i tetahi whenua kei riihitia ahakoa kua tukua mai nga tono kia riihitia. A i runga i aua tono e kore e tae e nga kaitono te tono i tetahi utu ki te Kaitiaki mo te Katoa.
40.Kahore tetahi whenua e puritia ana i raro i tetahi huarahi i raro i tenei Ture e tae te hoko mo te kore ea o nga moni reiti i tika kia utua e te kairiihi e te kainoho ranei i te whenua.

Erangi ka kiia te kore eanga o nga reiti o te whenua i tangohia i te Kaitiaki no te Katoa a i tika kia utua i runga i taua riihi i raro hoki i tetahi ture he takahi tena page 29i nga tikanga o te riihi a i meinga hei huarahi muru i taua riihi pera ano me te korenga o te utu i nga moni reti.

Mehemea kahore e taea e tetahi kaitango riihi whenua i raro i tenei Ture te utu ki tetahi ropu whai mana i nga reihi mo taua whenua a i tika kia utua e ia a kihai i utua e ia i roto i nga ra kotahi tekau ma wha i muri i te tononga e taua ropu whai mana te tono ki te Kaitiaki mo te Katoa kia utua, a ka ahei te Kaitiaki mo te Katoa mehemea kahore e utua ana moni i te mutunga o nga ra e toru tekau i muri iho o te tukunga o te panui ki a ia e te Kaitiaki mo te Katoa te ki kua tino kore atu taua riihi, a me utu e te Kaiteaki mo te Katoa nga reiti kihai i utua e te kaitango riihi, me te whakaeke i enei utu ki runga i te whenua ki runga ranei i nga moni i riro mai i a ratou mo te whakapainga i te whenua.

Ko nga tikanga katoa o tenei tekiona me pa ki nga kaitango riihi katoa i raro i tenei Ture i raro ranei i tetahi Ture e mana ana i mua ake nei.