17. | I runga i te whakaritenga o nga tikanga o tenei Ture me tuku e te Kaitiaki mo te Katoa nga riihi me nga whakahou i nga tuku o aua whenua, me etahi atu pukapuka i raro i nga tikanga o tenei tekiona me nga tekiona e waru o muri iho e pa ana ki nga riihi katoa me nga whakahounga tukunga ranei o nga riihi me etahi atu pukapuka i raro tenei Ture:—
(1.) | I te mea e whakamana ana te Kaitiaki mo te Katoa ki te tuku ki te whakaoti i tetahi riihi pukapuka ranei ahakoa he pehea tona ahua ka ahei te hanga taua pukapuka kia rite ki te ahua e whakaaturia ana e nga tikanga whakahaere ture i hanga e te Kaitiaki mo to Katoa.
Ko nga ahua e hiahiatia ana i raro o tenei Ture ka ahei te whakarereke kia tau ai ki nga tikanga o tetahi keehi e ara mai ana.
|
(2.) | Me utu mo nga riihi katoa mo etahi atu pukapuka ranei i whakaputaina i whakaotia e te Kaitiaki mo te Katoa ena utu tono ranei i runga ano i nga tikanga whakahaere ture i pai ai te Kaitiaki mo te Katoa ki te hanga, a tera ano e hiahiatia e te Kaitiaki mo te Katoa nga utu me nga tono kia utua i mua i te tukunga me te whakaotinga o te riihi pukapuka ranei e te Kaitiaki mo te Katoa a ka ahei ano hoki ia te whakakore i te whakahaere o tetahi take mehemea kahore e utua aua tono mo aua utu. |
|
18. | Mehemea kahore tetahi kaitango riihi e whakaoti i tana riihi i roto i nga ra e toru tekau i muri iho o te tukunga i tetahi panui mea tuhituhi i runga ano i te huarahi i pai ai e hiahia ai te Kaitiaki mo te Katoa kei reira ko nga moni i utua mo te riihi mo te rehitatanga ka meinga i muri iho i tetahi kupu a te Kaitiaki mo te Katoa kua murua ki a ia a ko te take o taua tangata ki te tango i taua riihi ka mutu rawa atu. |
19. | Ma te Kaitiaki mo te Katoa e hanga nga riihi a me whakaurn ki roto i aua riihi nga whakaaetanga nga tikanga me nga ritenga i raro ano i tenei Ture. I runga ano i ta te Kaitiaki mo te katoa i whakaaro ai he tika a me haere tonu i raro i enei tikanga:
(1.) | Ekore tetahi kaitango riihi e ahei te tuku i taua riihi i te whenua ranei i uru ki taua riihi i tetahi wahi ranei o taua whenua te tuku ranei kia nohoia taua whenua i runga i te tuku i te mokete i tetahi atu tuku ranei. |
(2.) | Mehemea e hiahiatia ana kia ki pono tetahi kaitango riihi i runga i te ture e kore tetahi kaituku riihi e kore ano hoki tetahi kaihoko i tetahi riihi i raro i tetahi mana hoko i whakataua ki tetahi kaimokete kaiwhakaoti kaitiaki ranei i runga i te pekerapu e tukuna kia tango kia noho ki runga i taku whenua i uru ki taua riihi kia tukua rano tetahi pukapuka ki i runga i te ture ki te Kaitiaki mo te Katoa pera ano me to ahua kua kiia ake nei a kia pera ano hoki tona mana. |
(3.) | Ko nga kaitango riihi katoa e tuku ana i a ratou riihi ka riro tonu i a ratou nga mana me nga tikanga katoa a me tau ano hoki aua tikunga ki runga i a ratou pera auo me nga tikanga i whakaekea ki runga i te kaitango riihi tuatahi e te Kaitiaki mo te Katoa. |
(4.) | Ekore tetahi tuku o tetahi riihi e tika mehemea kahore nga tikanga katoa o te riihi nga tikanga katoa ranei i tukuna ai taua riihi e whakamana ara mo te utu i nga moni reti me etahi atu tono i te wa i tukuna ai tara tono i te wa i tukuna ai taua riihi. |
(5.) | I mua o te whakaaetanga o tetahi tuku a tetahi kairiihi ki tetahi e te Kaitiaki mo te Katoa tera ia e tono ki te kaituku kia oati pono ia i runga i te ture kua oti i aia te whakahaere i nga tikanga katoa o te riihi taea noatia te ra i meatia ai kia tukuna taua riihi ki tetahi atu tangata a i runga i taua oati tera e hiahiatia kia ki pono te kaituku mo runga i etahi atu tikanga mo runga i taua whenua i runga ano i ta te Kaitiaki mo te Katoa i whakaaro ai he tika kia peratia. |
(6.) | Ki te kore e whakaotia e tetahi kaitango riihi tetahi o nga tikanga o tana riihi i roto i nga ra e toru tekau i muri iho i te ra i tika ai kia whakaotia e ia, ka ahei te muru i taua riihi i runga i te tuku i te panui e te Kaitiaki o te Katoa ki te kaitango riihi, a ka kiia ia i runga i taua murunga kei te noho he i runga i te ture i runga i taua whenua i uru ki roto i taua riihi.
Ko nga tikanga kua kiia ake nei mo runga i nga riihi ka mana tonu te whakahaere a ka kiia hei tikanga here i te Kaitiaki mo te Katoa me nga kaitango riihi ki nga tikanga o te riihi, ano he mea tuhituhi ki roto i te riihi.
page 27 |
(7.) | Ekore tetahi kaituku mokete i raro i tenei wahi o tenei Apiti e hiahiatia kia whakapuaki i tetahi kupu oati, haunga ia mehemea he kaihoko ia i raro i nga tikanga o te mokete erangi me whakapuaki kupu oati ia i mua o te whakaaetanga a te Kaitiaki mo te Katoa. |
|
20. | Ko nga riihi e tukuna ana e te Kaitiaki mo te Katoa mo nga whenua i raro i "Te Ture Tuku Whenua, 1885," ka ahei mehemea e hiahiatia ana kia rehitatia te rehita e te Kaitiaki mo te Katoa i raro i taua Ture, a mehemea kahore te whenua i raro i taua Ture me rehita i runga i nga huarahi i whakaritea e tetahi ture mo tena wa a e pa ana ki te rehita tiiti pukapuka hoki. Ko nga utu mo te rehitatanga me utu e te kaitango riihi.
Ko nga whakahaere katoa mo nga riihi poka ke i nga tikanga o te tekiona waru tekau ma toru o tenei Ture mo runga i nga tukunga riihi ka tino kore atu, kaua ano hoki te Kairehita Takiwa Whenua e rehita i tetahi whakahaere mo tetahi riihi kia tukua rano ki a ia te tiwhikete mea haina e te Kaitiaki mo te Katoa kua whakaotia nga tikanga o te riihi.
|
21. | Ko nga kaitango riihi katoa hui atu ki nga Maori kaitango riihi ka tau ki a utua e ratou nga reiti katoa me nga taake me nga whiriwhiringa utu o ia ahua i whakaekea ki runga ki te kaitango riihi ki te tangata ranei e noho ana i runga i te whenua e uru ana ki roto i taua riihi mo te wa e riihitia ana e ia. |
22. | Ko nga kupu oati katoa i tukuna i raro i tenei Ture e kore e ekengia e te tiuti i raro i tetahi Ture e mana nei i naianei e paahitia ranei a muri ake nei a e pa ana ki nga pane tiuti. |
23. | Mehemea e marama ana ki te Kaitiake mo te Katoa kua ngaro tetahi tiiti i tukuna e ia i moti ranei i runga i tetahi huarahi ka ahei e ia te hanga tetahi riihi hou hei whakamana mo taua riihi i runga ano i nga ritenga me nga tikanga o ia kehi i pai ai ia. |