Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Ture Whakahaere Rahui Maori

Nga Riihi, Nga Tuku, me etahi atu Pukapuka

page 26

Nga Riihi, Nga Tuku, me etahi atu Pukapuka.

17.I runga i te whakaritenga o nga tikanga o tenei Ture me tuku e te Kaitiaki mo te Katoa nga riihi me nga whakahou i nga tuku o aua whenua, me etahi atu pukapuka i raro i nga tikanga o tenei tekiona me nga tekiona e waru o muri iho e pa ana ki nga riihi katoa me nga whakahounga tukunga ranei o nga riihi me etahi atu pukapuka i raro tenei Ture:—
(1.)I te mea e whakamana ana te Kaitiaki mo te Katoa ki te tuku ki te whakaoti i tetahi riihi pukapuka ranei ahakoa he pehea tona ahua ka ahei te hanga taua pukapuka kia rite ki te ahua e whakaaturia ana e nga tikanga whakahaere ture i hanga e te Kaitiaki mo to Katoa.

Ko nga ahua e hiahiatia ana i raro o tenei Ture ka ahei te whakarereke kia tau ai ki nga tikanga o tetahi keehi e ara mai ana.

(2.)Me utu mo nga riihi katoa mo etahi atu pukapuka ranei i whakaputaina i whakaotia e te Kaitiaki mo te Katoa ena utu tono ranei i runga ano i nga tikanga whakahaere ture i pai ai te Kaitiaki mo te Katoa ki te hanga, a tera ano e hiahiatia e te Kaitiaki mo te Katoa nga utu me nga tono kia utua i mua i te tukunga me te whakaotinga o te riihi pukapuka ranei e te Kaitiaki mo te Katoa a ka ahei ano hoki ia te whakakore i te whakahaere o tetahi take mehemea kahore e utua aua tono mo aua utu.
18.Mehemea kahore tetahi kaitango riihi e whakaoti i tana riihi i roto i nga ra e toru tekau i muri iho o te tukunga i tetahi panui mea tuhituhi i runga ano i te huarahi i pai ai e hiahia ai te Kaitiaki mo te Katoa kei reira ko nga moni i utua mo te riihi mo te rehitatanga ka meinga i muri iho i tetahi kupu a te Kaitiaki mo te Katoa kua murua ki a ia a ko te take o taua tangata ki te tango i taua riihi ka mutu rawa atu.
19.Ma te Kaitiaki mo te Katoa e hanga nga riihi a me whakaurn ki roto i aua riihi nga whakaaetanga nga tikanga me nga ritenga i raro ano i tenei Ture. I runga ano i ta te Kaitiaki mo te katoa i whakaaro ai he tika a me haere tonu i raro i enei tikanga:
(1.)Ekore tetahi kaitango riihi e ahei te tuku i taua riihi i te whenua ranei i uru ki taua riihi i tetahi wahi ranei o taua whenua te tuku ranei kia nohoia taua whenua i runga i te tuku i te mokete i tetahi atu tuku ranei.
(2.)Mehemea e hiahiatia ana kia ki pono tetahi kaitango riihi i runga i te ture e kore tetahi kaituku riihi e kore ano hoki tetahi kaihoko i tetahi riihi i raro i tetahi mana hoko i whakataua ki tetahi kaimokete kaiwhakaoti kaitiaki ranei i runga i te pekerapu e tukuna kia tango kia noho ki runga i taku whenua i uru ki taua riihi kia tukua rano tetahi pukapuka ki i runga i te ture ki te Kaitiaki mo te Katoa pera ano me to ahua kua kiia ake nei a kia pera ano hoki tona mana.
(3.)Ko nga kaitango riihi katoa e tuku ana i a ratou riihi ka riro tonu i a ratou nga mana me nga tikanga katoa a me tau ano hoki aua tikunga ki runga i a ratou pera auo me nga tikanga i whakaekea ki runga i te kaitango riihi tuatahi e te Kaitiaki mo te Katoa.
(4.)Ekore tetahi tuku o tetahi riihi e tika mehemea kahore nga tikanga katoa o te riihi nga tikanga katoa ranei i tukuna ai taua riihi e whakamana ara mo te utu i nga moni reti me etahi atu tono i te wa i tukuna ai tara tono i te wa i tukuna ai taua riihi.
(5.)I mua o te whakaaetanga o tetahi tuku a tetahi kairiihi ki tetahi e te Kaitiaki mo te Katoa tera ia e tono ki te kaituku kia oati pono ia i runga i te ture kua oti i aia te whakahaere i nga tikanga katoa o te riihi taea noatia te ra i meatia ai kia tukuna taua riihi ki tetahi atu tangata a i runga i taua oati tera e hiahiatia kia ki pono te kaituku mo runga i etahi atu tikanga mo runga i taua whenua i runga ano i ta te Kaitiaki mo te Katoa i whakaaro ai he tika kia peratia.
(6.)Ki te kore e whakaotia e tetahi kaitango riihi tetahi o nga tikanga o tana riihi i roto i nga ra e toru tekau i muri iho i te ra i tika ai kia whakaotia e ia, ka ahei te muru i taua riihi i runga i te tuku i te panui e te Kaitiaki o te Katoa ki te kaitango riihi, a ka kiia ia i runga i taua murunga kei te noho he i runga i te ture i runga i taua whenua i uru ki roto i taua riihi.

Ko nga tikanga kua kiia ake nei mo runga i nga riihi ka mana tonu te whakahaere a ka kiia hei tikanga here i te Kaitiaki mo te Katoa me nga kaitango riihi ki nga tikanga o te riihi, ano he mea tuhituhi ki roto i te riihi.

page 27
(7.)Ekore tetahi kaituku mokete i raro i tenei wahi o tenei Apiti e hiahiatia kia whakapuaki i tetahi kupu oati, haunga ia mehemea he kaihoko ia i raro i nga tikanga o te mokete erangi me whakapuaki kupu oati ia i mua o te whakaaetanga a te Kaitiaki mo te Katoa.
20.Ko nga riihi e tukuna ana e te Kaitiaki mo te Katoa mo nga whenua i raro i "Te Ture Tuku Whenua, 1885," ka ahei mehemea e hiahiatia ana kia rehitatia te rehita e te Kaitiaki mo te Katoa i raro i taua Ture, a mehemea kahore te whenua i raro i taua Ture me rehita i runga i nga huarahi i whakaritea e tetahi ture mo tena wa a e pa ana ki te rehita tiiti pukapuka hoki. Ko nga utu mo te rehitatanga me utu e te kaitango riihi.

Ko nga whakahaere katoa mo nga riihi poka ke i nga tikanga o te tekiona waru tekau ma toru o tenei Ture mo runga i nga tukunga riihi ka tino kore atu, kaua ano hoki te Kairehita Takiwa Whenua e rehita i tetahi whakahaere mo tetahi riihi kia tukua rano ki a ia te tiwhikete mea haina e te Kaitiaki mo te Katoa kua whakaotia nga tikanga o te riihi.

21.Ko nga kaitango riihi katoa hui atu ki nga Maori kaitango riihi ka tau ki a utua e ratou nga reiti katoa me nga taake me nga whiriwhiringa utu o ia ahua i whakaekea ki runga ki te kaitango riihi ki te tangata ranei e noho ana i runga i te whenua e uru ana ki roto i taua riihi mo te wa e riihitia ana e ia.
22.Ko nga kupu oati katoa i tukuna i raro i tenei Ture e kore e ekengia e te tiuti i raro i tetahi Ture e mana nei i naianei e paahitia ranei a muri ake nei a e pa ana ki nga pane tiuti.
23.Mehemea e marama ana ki te Kaitiake mo te Katoa kua ngaro tetahi tiiti i tukuna e ia i moti ranei i runga i tetahi huarahi ka ahei e ia te hanga tetahi riihi hou hei whakamana mo taua riihi i runga ano i nga ritenga me nga tikanga o ia kehi i pai ai ia.