Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori.

He Pire e Huaina Ana

He Pire e Huaina Ana

He Ture hei Whakamana i te hokonga Whakawhiwhinga hoki o nga Whenua e mau ana ki nga Maori kia taea ai te Whakanohonoho.

Notemea o tae ana ki te whitu miriona eka nga whenua Maori kei Aotearoa e takoto mangere ana, a hei painga ma nga Maori me era atu o nga taugata [sic] o te Kuini e noho ana i roto o te Koroni o Niu Tireni kia taea hoki te mahi whakanohonoho whenua: A e tika ana e pai ana kia whakaritea kia whakawatea tia aua whenua kia ahei ai te tuku, te whakahaere i raro i nga ture whenua o te koroni. A notemea ko te ture e mana ana inaianei mo te whakakore i te take Maori i runga i aua whenua i raro i te mahi hoko kaore i te kaha kaore i te tere kaore i te rite hei whaka ea i nga tono me nga hiahia ki te whenua kia whakanohoia e puke haere ana me te pa mai o te mate nui me te arainga o nga mahi kake haere o te koroni na reira e tino tika ana kia hanga etahi huarahi tikanga hoki e ahei ai te tango i nga whenua a nga Maori kia tukua kia whakahaerea i raro nga ture whenua o te koroni.

Na Reira ka meingatia e te Runanga Nui o Nui Tireni e noho huihui ana i roto o te Paremete, i raro hoki i tona mana enei ritenga e whai ake nei ara:—

1.Te Ingoa Poto o tenei Ture Ko "Te Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori, 1893."
2.I roto i tenei Ture mehemea kaore e rere ke ana i enei ritenga i runga ake nei ko te kupu,—
  • "Poari" ka kiia ko te Poari e whakaturia ana i raro o tenei Ture.
  • "Whenua" ka kiia ko nga hea whai paanga whai taketanga ki tetahi whenua.
  • "Whenua" ka kiia ko nga hea whai paanga whai taketanga ki tetahi whenua.
  • "Minita" ara ko te Minita mo nga Whenua.
  • "Heretitamete Maori" ka kiia ko nga whenua a nga Maori kua oti te whakatau e Te Kooti Whenua hui atu ki nga whenua e mau ana ki nga Maori i raro i era atu take engari kaore e uru mai nga whenua ka korerotia i muri nei, erangi kia oti ra ano te whakatau i te take o aua whenua, kaore hoki e uru atu nga whenua a nga Maori he mea hoko e ratou i te Karauna, i tetahi tangata, kaporeihana ranei.
  • "Whenua Maori" ara nga whenua a nga Maori e mau ana kia ratou i raro i o ratou tikanga ritenga Maori engari kaore ano kia oti te whakatau te whai taketanga e te Kooti Whenua Maori.page 2
  • "Maori" ara nga tangata Maori o Niu Tireni me nga hawkekaihe me a ratou uri.
  • "Tangata Whai Paanga" ara nga Maori whai hea.
  • "Te Kooti Whenua Maori," ara Te Kooti Whenua Maori i whakaturia i raro i "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886."
  • "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1886," ara ko taua Ture me ona whakatikatikanga me nga Ture e paahitia ana hei riwhi mo tera.
3.Mo runga mo nga whakahaere ka korerotia i muri ake nei me whakatu tetahi Poari a ka whakaingoatia "Ko Te Poari Hoko Whenua Maori" a ko nga tangata mo taua Poari.
(1.)Te Tumuaki o nga Kai Ruri;
(2.)Te Komihana o nga Taake;
(3.)Te Komihana o nga Whenua Karauna mo te takiwa i raro i "Te Ture Whenua, 1892" kei te wahi e takoto nei nga whenua e meingatia ana kia tangohia i raro o tenei Ture;
(4.)Te Mema Maori o te Paramete mo te Takiwa Pooti Maori kei roto o te takiwa e takoto ana tetahi whenua ka meingatia kia tangohia i raro o tenei Ture.
(5.)Tetahi tangata Maori Whai paanga (ka kiia i muri nei ko Te Komihana Maori) ma te Tiati Tumuaki o Tekooti Whenua Maori e whiriwhiri taua tangata i roto o tetahi rarangi ingoa he mea whakaingoa ratou e etahi mema o te Kaunihera etahi mema tokorua ranei o nga Takiwa Pooti Maori, e tu ana hei mema mo te Iwi Maori.

Kia tokowha nga tangata o te Poari hei Koarama a ka tino mana ratou ki te whakahaere i nga mahi me nga ritenga me nga mana ano ko te Poari topu tonu.

Me noho te Poari i nga wa me nga wahi e whakaaturia ana e te Kawana ia wa ia wa i raro i nga ture whakahaere.

Ko te Tumuaki o nga Kai Ruri te Tumuaki o te Poari, koia hei upoko i nga huihuinga katoa; a i te mea e ngaro ana ia ko te Komihana o nga Whenua Karauna o taua takiwa hei Tiamana, a koia he upoko i nga huihuinga. Kia rua pooti mo te Tiamana, a ki te rite tonu te maha o nga pooti ka whai mana te tiamana ki te pooti, ki te pooti whakatau hoki.

Ka ahei te Kawana i roto o tona Kaunihera ki te turaki i nga Komihana Maori, a ki te mea ka turakina tetahi, ka mate ranei, ka whakamutu ranei tetahi Komihana Maori i tona tunga, ma te Kawana e whakatu tetahi Maori Whai paanga hei riwhi mo te mema o te Poari kua kore ra.

Ka ahei te Kawana ia wa ia wa ina kitea e ia te tika, ki te hanga i ana ture whakahaere mo nga mahi o te Poari e paingia ana e ia.

E kore e tika kia hoatu tetahi moni utu ranei ki tetahi mema o te Poari, haunga ia te Komihana Maori, erangi ka ahei ano kia utua ki nga mema o te Poari nga moni e pau ana mo a ratou haereeretanga e tae atu ai e hoki mai ai i nga huihuinga o te Poari.

Ko te utu mo te Komihana Maori, apiti atu ki nga moni e pau ana mo te mahi haereere, kaua e nuku atu i te Kotahi rau Pauna i te tau.

Me tango nga moni utu me nga utu o nga haereetanga i roto o nga moni e pootitia ana e te Paremete mo enei mahi.

4.Ka whai mana tenei Ture i roto anake i nga takawa Maori tera e Panuitia e te Kawana i roto i tona Kaunihera ia wa ia wa, he mea kahiti' marire; a ma te Kawana e whakakore, whakatika, whakarereke etahi wahi, te katoa ranei o aua Panui ia wa ia wa.page 3
5.Ka whakaaturia i runga i nga whakahaere tango whenua kia tukua i raro o "Te Ture Whenua, 1892," ka ahei te Kawana mo te taha kia te Kuini ki te tango i raro a tenei Ture nga Heretitemata Maori me nga Whenua Maori i roto nga wahi ka panuitia.
6.Ki te mahara te Kawana e pai ana i runga i te mahi whakanohonoho me te mahi tuku whenua i raro o "Te Ture Whenua, 1892," e pai ana kia tangohia tetahi poraka, wahi whenua heretitemata Maori, whenua Maori ranei—
  • (1.)Me whakahau e ia te Poari ki te whakaatu ki aia—
    (a.)Te ahua o te whenua e meingatia ana kia tangohia;
    (b.)Te ahua paitanga hei whenua whakanohonoho, hei tukunga hoki i raro o "Te Ture Whenua, 1892";
    (c.)Tona utu e tika ana, he mea whakarite e etahi tangata watea tokotoru kaore a ratou paanga tahi, ma te Poari tetahi e whakatu, ma nga Moari whai paanga ki te whenua e tangohia ana e whakatu tetahi mehemea he kaumatua ratou, a mehema kaore i rite a ratou tau, heoi ma tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti e mahi ana mo te taha kia ratou e whiriwhiri, a mehemea he tamariki aua tangata whai paanga, he porangi, he aha ranei, ma tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti e whiriwhiri mo te taha kia ratou i runga i te tono a te Minita (a kei nga keehi he heretitemata Maori te whenua e tangohia ana, me tu te kaiwhiriwhiri utu i runga i te tono a tetahi Maori tangata whai paanga ki taua whenua. A ko te tuatoru a aua kaiwhiriwhiri ma nga tangata tokorua e whakahua, otiia ki te kore e rite te whakaaro o taua tokorua ki te tangata hei kaiwhiriwhiri pau noa te ruatekau matahi ra i muri mai o te tunga o te kaiwhiriwhiri whakamutunga kua whakaturia ra, heoi ma tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti e whakaingoa te kai whiriwhiri i runga i te tono a te Minita. A ki te mea ka mate tetahi o nga tangata kua tu hei kaiwhiriwhiri utu o te whenua, ki te kore ranei taua tangata e pai ki taua mahi i mua o te whiriwhiringa utu, heoi ka ahei te Poari ki te whakatu i tetahi kaiwhiriwhiri ke hei riwhi, a ki te mate te kaiwhiriwhiri i whakaingoatia e te Poari, ki te kore ranei e pai ki taua mahi, ki te pera ranei nga kaiwhiriwhiri i whakaturia e tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti, heoi ma te Poari ma te Minita e tono ki tetahi Tiati o te Hupirimi Kooti ia wa ia wa, mehemea e tika ana kia peratia.

Ko te whiriwhiringa o aua kai whiriwhiri, o etahi tokorua ranei o ratou ka kiia koiana te utu mo te whenua kua tuturu i te Poari. I mua o te tunga o tetahi kaiwhiriwhiri ki te mahi penei me whakaatu penei tana kororo ara:—

Ko ahau ko, A.B., o ka tino korero pono inaianei kaore kau rawa oku paanga, tikanga whakahoatanga pewhea ranei mo tetahi whiriwhiringa utu ka whakakahaerea inaianei mo [me whakahua ikonei te ingoa o te whenua ka whiriwhiri me ona ritenga katoa], a tera ahau e mahi i runga i toku kaha, i runga i te tika me te pono me toku mohiotanga, te whiriwhiringa nei i raro i nga ritenga o "Te Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori, 1893": A e hanga ana, e ahau tenei tino whakaatu pono i runga i te mohiotanga o toku hinengaro e tino tika ana, i raro hoki i te mana o tetahi Ture o te Runanga Niu o Niu Tireni e whakahuatia ana, "Ko Te Ture mo nga Hei Pi, 1882."

7.I runga i te ripoata o te Poari ka ahei te Kawana i roto o tona Kaunihera i runga hoki i te kupu whakaatu, i runga i nga ritenga e whai ake nei ki te mea atu ki nga tangata whai paanga o tetahi wheuua heretitemata Maori e whakahuatia ra i roto o te ripoata o te Poari i roto o tetahi wa kaua e iti iho i te ono marama i muri mai o te panuitanga tuatahi o taua whakaatu i roto o te Kahiti, whakahau i nga tangata whai paanga kia penei— page 4
(1.)Hoko tuku rawa taua whenua ra kia Te Kuini i runga i te utu kua tuturu i te Poari; me,
(2.)Whakaae ranei kia tukua taua whenua i raro i te riihi i raro hoki i nga ritenga o "Te Ture Whenua, 1892."

Ko taua panui whakaatu ka tukua ki nga tangata whai paanga ki te whenua erangi e kore e whakahuatia a ratou ingoa, otiia ka whakahuatia te whenua me ona ritenga katoa kia tino mohio ai nga tangata whai paanga ko ta ratou whenna tonu te whenua e meatia ra i roto o taua panui.

Me whakauru ki roto ki taua panui—

(a.)Ko te ahua o te whenua me ona ritenga katoa kia tino marama ai nga tangata whai take me nga mea e kereme ana ko ta ratou whenua tonu te whenua e meingatia ana kia tangohia ra;
(b.)Tetahi pukapuka whakaatu i te utu o te whenua kua oti te whiriwhiri, te whakatuturu e te Poari;
(c.)Tetahi whakaatu mo te roa o te wa e tu ai te pooti kia hokoa taua whenua ki Te Kuini;
(d.)Me tetahi kupu a te tangata e pootitia ana me te wahi e turia ai te pooti a ma te Kawana e whakatuturu i te tangata me te wahi.

Me hono tonu te perehi o te panui ki roto i te Gazette me te Kahiti a taea noatia te ra whakamutunga e whakamaramatia mai ana e taua panui hei tunga mo te pooti kua kiia ake nei. Me perehi hoki taua panui ki roto i tetahi nuipepa e whakaritea ana e te Kawana a me perehi i te wahi tutata ki te takotoranga o te whenua ki te reo Maori me te reo Pakeha, kia kotahi panuitanga i roto i ia marama i roto hoki i te wa e whakamutua mai ana e taua panui. Mehemea e mohiotia ana nga ingoa me te kainga hei tuhinga atu ki tetahi o nga tangata whai take, me tuku he tauira o te panui, mea perehi ki aua tangata whai take ra roto i te poutapeta me te rehita ano hoki i taua pukapuka erangi ia ekore e meinga tetahi pohehetanga ki te tuku i aua panui hei take whakakore i tetahi tikanga i raro i tenei tekiona.

8.

Ka ahei te whakahaere i tetahi pooti i raro i tenei huarahi e mau iho nei me te whakarereke ano i ia wa i runga ano i ta te Kawana i tohutohu ai:—ara, Kia te Kawana.

Ko matou ko te hunga e mau nei nga ingoa i raro iho nei me te hunga hoki e whai take ana e tika ana ranei kia whai hea paanga ranei ki tenei whenua katoa. (Me whakaatu i konei i te whenua) ara ko te whenua i uru ki roto i te panui i perehitia i roto i te Kahiti o te o nga ra o 18, kua whakaae i konei ki te hoko me te tuku kia te Kuini taua whenua mo nga moni e £, ara ka nga moni he mea whiriwhiri a i whakataua e te Poari Hoko Whenua Maori i raro i te Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua, 1893, mo te tuku ranei i taua whenua i runga i te riihi i raro i nga tikanga o "Te Ture Whenua, 1892," pera ano me nga whakaritenga e "Te Ture Hoko Whakawhiwhi Whenua, 1893," pena ano me te ahua o tena take.

I tuhia i tenei ra i te o nga ra o, 18.

Kia rua nga taha pooti, kia kotahi ki te reo Pakeha kia kotahi ki te reo Maori. Me haina aua taha e rua e nga tangata e pooti ana, a me titiro e nga tangata tokorua te hainatanga a aua tangata a ko tetahi o aua tokorua me kaiwhakamaori whai raihana a ko tetahi me Hei Pi he Roia ranei o te Hupirimi Kooti, ko te Karaka ranei o te Kooti Kaiwhakawa tuturu, ko te Kairehita ranei o te Hupirimi Kooti ko te Pohimahita ranei. Ko te kaiwhakamaori e titiro ana i te hainatanga a tetahi Maori me whakamarama e ia nga tikanga o te pukapuka i mua i te hainatanga a tetahi Maori, a i te wa e titiro ana taua tangata i te hainatanga me tuhituhi e ia ki runga i taua pukapuka me whakapiri atu raneipage 5 i tana tiwhikete i raro ano i tona ringa i tino whakamaramatia nga tikanga o taua pukapuka i mua o te hainatanga, a ko taua tiwhikete tonu hei ki i ata whakamaramatia taua pukapuka a i mohio te Maori e haina ana i nga tikanga o taua pukapuka a i whakaae hoki ia ki te haina. Ka ahei te mea kia maha nga pukupuka pooti a me haina ia pukapuka pooti e te tangata kotahi e nga tangata tokomaha ranei e pooti ana.

9.A ko aua pootitanga katoa kua kiia ake nei ka meinga hei here kia mana ai ki runga i nga tangata katoa e whai take ana ki te whenua ahakoa he tamariki he porangi tetahi tangata iwi kore ranei, ahakoa e ekengia ana te whenua te hea te paanga ranei o tetahi tangata whai take, e tetahi tono tiaki ranei, e ekengia ana ranei e te here i nga mutunga mai ranei o nga tikanga o nga ritenga ranei kia kaua e riro mai taua whenua mehemea kua oti te pooti e nga tangata e whai take ana ki nga hea e neke ake ana o ratou hea paanga ranei o taua whenua ki te mea ranei he whenua kaore ano i whakamaramatia nga hea me nga paanga a nga tangata whai take ki te mea e pera ana me whakatau e te tokonui o nga tangata whai take ki aua whenua. Ka ahei e nga Kaitiaki mo nga tamariki mo nga porangi etahi atu ranei e pangia ana e tetahi mate a mo te taha ki aua tangata, a ahakoa nga tikanga o te tiaki, ka ahei te hanga i tetahi tikanga a ko aua tikanga ka meinga hei here ki runga i aua tangata a ka mana tonu ano i tino whakamana e te ritenga tiaki.
10.

Mehemea e mea ana aua tikanga i hanga me hoko me tuku ki a te Kuini kei reira ka ahei e te Kaawna i runga i te Ota a tona Kaunihera te ki he whenua aua whenua kua tukua motuhaketia ki a te Kuini a ka tukua e taua Ota i roto o te Kaunihera taua whenua kia te Kuini me te whakawaha mai i runga i nga tono me nga take me nga paanga katoa a i reira ano ka kiia aua whenua he whenua no te Karauna a ka ahei te tuku atu i raro i "Te Ture Whenua, 1892."

Ko te Ota i roto i te Kaunihera ka ahei te rehita i raro i "Te Ture Rehita Tiiti, 1868," ki roto i te Tari Rehita Tiiti o te takiwa i takoto ai te whenua ara mehemea i tau taua whenua ki raro i taua Ture, a mehemea kihai i tau ki raro i taua Ture, ka ahei te rehita te Ota i roto i te Kaunihera i raro i "Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885," ano he tuku whaimana kia te Kuini, a me tono whakakore e te Kairehita Whenua Takiwa nga tuhituhinga katoa i roto i te pukapuka rehita e pa ana ki nga take ki aua whenua. A i muri i te rehitatanga o tetahi Ota o roto o te Kaunihera kua kii ake nei kahore he rehitatanga e rehitatia haunga ia nga whakahaere a te Karauna.

I muri iho i te ra i tuhia ai te Ota i roto i te Kaunihera i raro i tenei tekiona a e tuku motuhake atu ana i tetahi whenua kia te Kuini i runga i te hoko me te tuku, na ko nga utu mea whiriwhiri i whiriwhiria e te Poari me utu i raro i nga tikanga o tenei Ture ki nga tangata whai take i runga ano i te rahi o ratou hea a me utu he inatarete kia pena te maha i te tau i runga i aua utu i whiriwhiria e te Poari timata mai ano i te ra i tuhia ai te Ota i roto i te Kaunihera a taea noatia te wa i utua ai.

11.

Mehemea he whakaaetanga taua pootitanga kia tukuna te whenua i runga i te riihi i raro i nga tikanga o "Te Ture Whenua, 1892," kei reira me ki e te Kawana ra roto i te Ota o te Kaunihera kua tukua taua whenua kia te Kuini i runga i te tiaki mo nga tangata Maori whai take me o ratou uri a ma taua Ota tonu i roto i te Kaunihera e whakatau i taua whenua ki a te Kuini i raro ano ia i te tiaki kua kiiaake nei erangi ka araia i runga i nga tono me nga take me nga paanga i runga i taua whenua a ka kiia taua whenua he whenua no te Karauna.

page 6

Ka ahei te rehita te Ota i roto o te Kaunihera i runga ano i te huarahi a muri nei whakaritea ai ara mo runga i nga pootitanga ki te hoko me te tuku ki a te Kuini a ka pera ano te mana o nga tikanga e whakaritea ana mo aua tikanga.

Mai ano i te ra i tuhia ai i muri iho hoki o te mananga o tau Ota i roto i te Kaunihera kua whakahuatia i muri nei ko te whenua e whakahuatia ana i roto i taua ota ka ahei te tuku i runga i te riihi i raro i taua Ture, a i reira ano ka pa enei tikanga e mau ake nei:—

(a.)Me whiriwhiri e te Poari nga utu o tena wahi o te whenua e ahua rite ana te rahi ki nga moni e whakapaua ana i te ruritanga, hei ruri hei hanga hoki i nga rori kia ahei ai te riihi i aua whenua i runga ano i ta te Minita i whakatau ai a ko taua wahi i ruritia me tango mai i te whenua i tukua ki a te Kuini i runga i te tiaki; a a ka tau motuhake atu ki a te Kuini me te wewete mai hoki i runga i taua tiaki hei utu mo nga moni i whakapaua i te ruritanga me te hanganga o nga rori kua kiia ake nei.
(b.)Ko te toenga o taua whenua ka ahei i runga i nga tikanga katoa te riihi i raro i "Te Ture Whenua, 1892," i raro ano i nga tikanga me nga ritenga e tukua ai nga whenua o te Karauna i runga i te riihi i raro i taua Ture, a hei whakaritenga mo nga tikanga katoa o "Te Ture Reiti, 1882," ko nga kaitango riihi whenua raihana whenua ranei o aua whenua ka kiia he kainoho no nga whenua Karauna; a ko nga moni reti ake me nga hua e puta mai ana i aua whenua me utu ki nga tangata e tika ana kia tau ki a ratou aua hea i runga ano i te rahi o nga hea me nga paanga ki aua whenua a ekore e ahei te whakaeke taake i raro i "Te Ture Take Whenua Moni Hoki, 1891," mo runga i aua moni reti me nga hua e puta mai ana.

Ahakoa tetahi pootitanga e nga Maori kia tukua tetahi whenua i runga i te riihi i raro i tenei Ture, ka ahei e aua Maori i tetahi wa i muri iho i te pooti kia hokona kia tukuna taua whenua ki a te Kuini a i reira ano ka pera ano te whakahaere i aua whenua ano kahore rawa i riihitia.

12.

Ahakoa etahi atu tikanga o tenei Ture e tau ai tetahi tiaki ki runga i tetahi hea paanga ranei ki tetahi whenua, a ahakoa te ekenga o tetahi here tikanga ranei ki runga i taua wheuua, a ko nga tangata whai take e neke ake ana to ratou maha i te hawhe o aua tangata whai take ki aua hea paanga ranei ki aua whenua, ki te mea ranei he whenua kahore ano i whakatuturutia te rahi o nga hea me nga panga ki aua whenua, ka ahei e te tokonui o aua tangata whai take i mua i muri iho hoki o taua panui kua kiia ake nei, a i mua ano hoki i te paunga o te wa i whakaritea i mua ake nei kia turia taua pooti ka ahei i runga i te tuhituhi pukapuka mea whakaoti mea ata titiro a kua oti ake nei te whakaatu nga tikanga mo rnnga i tetahi pootitanga ka ahei te tuku me te whakarere i taua whenua kia te Kuini i runga i nga utu i whiriwhiria i whakataua e te Poari a ko taua pukapuka i whakaotia ra ka meinga hei here ki runga i nga tangata whai take katoa ki aua whenua me era atu tangata katoa o ia ahua ahakoa he tamariki he porangi me era tu tangata ahakoa e whakaae ana ki te tuku ki te whakatau i aua whenua kia te Kuini kahore ranei.

Ko nga Kaitiaki kei a ratou tetahi tiaki mo nga tamariki me nga porangi me era tu tangata ka ahei mo te taha ki aua tangata, a ahakoa nga tikanga o te tiaki me pa tahi ki te tuku i taua whenua, a ko ta ratou whakaotinga i taua pukapuka tuku ka meingata hei here kia mana ai nga tikanga a ka mana tonu. Ko nga utu i whiriwhiria mo te whenua me tuhatuha me utu ki nga tangata whai take ki te whenua i runga ano i te rahi o ratou hea me o ratou paanga.

page 7
13.

Mo runga i nga whenua Maori ka ahei e te Kawana te tohutohu i te Kooti Whenua Maori kia kimihia nga take mo aua whenua a i reira ano me tahuri te Kooti ki te kimi.

Ko nga whakahaere kimihanga take haunga ia etahi tikanga whakahaere ture i whakaritea ai e te Kawana me ahua rite tonu ki nga tono whakawa take i runga i nga tono a nga Maori e ki ana e whai take ana e pa ana ranei ki tetahi whenua pera ano me nga whakaritenga e te Ture Kooti Whenua Maori, 1886, a ko nga tikanga katoa o taua Ture e pa ana ki tetahi whakawakanga take mo tetahi whenua Maori i raro i taua Ture me pa ki nga whakawakanga take i raro i nga tikanga o tenei tekiona; a ka ahei te hanga i nga ota katoa me nga mahi i mahia e taea ana ranei te mahi i runga i tetahi whakawakanga take ki tetahi whenua Maori i raro i te Ture Kooti Whenua Maori, 1886, erangi ia me kaua he wehewehenga erangi ma te tohutohu pera ano e te Kawana te taea ai te wehewehe.

Ko nga tono katoa me nga moni i pau i te whakahaerenga i nga tikanga o tenei tekiona me utu e nga Maori whai take a ka whakaekea aua moni ki runga i aua whenua Maori mo te taha kia te Kuini.

Ka ahei e te Kawana i runga i etahi tikanga whakahaere ture te whakatakoto i nga tikanga whakahaere i roto i te Kooti Whenua Maori i raro i tenei tekiona me te whakarite ano hoki i etahi tikanga whakahaere ture e taea ai te whakamana i nga tikanga o tenei tekiona.

Ka oti te whakawa i te take ki tetahi whenua Maori i whakaritea e tenei Ture ko nga tikanga o tenei Ture e pa ana ki nga herititemata Maori ka pa ki aua take whenua Maori.

14.Ekore tetahi whenua e tangohia i raro i tenei Ture i te mea ko taua whenua katao ko tetahi wahi ranei o taua whenua kei te nohia mo tena wa hei kainga Maori, ngakinga Maori ranei ko te tikanga o aua kupu nei kainga Maori ko nga whenua e whakamaramatia mai ana e te Kawana o tenei o tena ahua i ia wa he ngakinga Maori, otia ekore rawa tetahi whenua kua ruia ki te karaihe e kiia he ngakinga Maori no te mea kua ruia ki te karaihe.
15.

I mua o te whakaotinga o tetahi tuku ki a te Kuini me titiro e te Kawana mehemea e whai whenua ke atu ana nga Maori i nga hea me nga paanga i roto i te poraka, i te wahi whenua ranei e meatia ana kia hokona, a mehemea he whenua ke atu to aua Maori hei oranga mo ratou, a ki te mea kahore he whenua ke atu me rahui tetahi wahi o taua poraka wahi whenua ranei kia pena te rahi i runga ano i ta te Kawana i whakaaro ai e rahi ana hei oranga mo ratou a ko nga utu whiriwhiri o te whenua e rahutia peratia ana me tango i roto i nga moni hoko, ka ahei ranei te Kawana te tango i te poraka katoa me te utu i nga moni katao mo taua poraka, a mehemea kahore e rahuitia etahi wa hi o taua poraka i tangohia me wehe etahi whenua i roto i nga whenua Karauna i pai ai ia hei oranga mo aua Maori.

Ko te rahi o te whenua hei oranga mo nga Maori ka kiia mo runga i nga tane Maori katoa me nga wahine me nga tamariki ranei,—

(1.)Whenua tuatahi ara tino pai rawa e rua tekau ma rima eka ma ia tangata;
(2.)Whenua tuarua hoki iho te pai e rima tekau eka ma ia tangata.
(3.)Whenua haerenga kararehe kotahi rau eka ma ia tangata.

Ko tetahi whenua e rahuitia peratia ana e wehea ana ranei ka ahei te whakatau aua hea panga ranei ki aua whenua ki aua Maori i raro ano i ena here me ena tikanga i pai ai te Kawana ka ahei ranei e te Kawana te whakatau aua whenua ki tetahi hunga ropu a e whai mana ana i runga i te ture ki te whaka-page 8haere rahui Maori me te whakahaere ano e taua hunga ropu hei painga mo nga Maori.

16.

Ka oti te hanga tetahi Ota i roto i te Kaunihera a e ki ana e taua Ota me tuku tetahi whenua i runga i te riihi i raro i nga tikanga o te "Ture Whenua, 1892," a mehemea kihai i taea te tuku taua whenua i runga i te riihi i roto i nga marama e ono timata mai i te ra i tuhia ai taua Ota i roto i te Kaunihera, kei reira ko te wahi kihai i riihitia ka ahei e te Kuini i ia wa te whakaputa ki nga tangata e tika ana kia riro i a ratou nga moni reti o aua whenua a mehemea kei te riihi ko nga moni reti e utua ana mo nga whenua kihai i riihitia me kaua e neke ake i te wha pauna i roti i te rau pauna o nga moni i whiriwhiria i runga i aua whenua kihai i retia, a ko aua utu me whakatau i runga i te utu mo te eka, i runga ranei i te utu o te eka i whakataua ai e te Poari i te whiriwhiringa tuatahi.

Ko aua moni katoa hei taumahatanga ki runga i te whenua a ka ahei te tango mai aua moni i roto i nga moni reti o te whenua ina riihitia i roto ranei i nga moni hoko [unclear: ina] hokona te whenua.

Mehemea e rereke ana nga utu whiriwhiri i runga i te eka e whakataua ana e te Poari kei reira ko nga whakataunga i nga utu i raro i tenei tekiona ko aua utu whiriwhiri mehemea e rereke ana nga whiriwhiringa, me whakatau e te tangata kotahi maha atu ranei i whakaturia e te Tiati Tumuaki o te Kooti Whenua Maori i runga i te tono a te Minita tetahi tangata ranei e tika ana kia riro i aia nga moni reti mehemea e riihitia ana taua whenua.

17.Ahakoa etahi tikanga o tenei Ture ka ahei e te Kawana mo runga i nga moni e puta mai ana i tetahi whenua i riro mai i raro i tenei Ture te tohutohu kia utua ki te Kaitiaki o te Katoa nga moni kaua e neke ake i te hawhe o aua moni, me te pupuri ano me te tuku i nga moni ahakoa he moni takoto kau he hua ranei, i runga nga tikanga i raro ano hoki i nga ritenga hei painga mo nga tangata e tika ana kia riro i a ratou, i runga ano i ta te Kawana i pai ai, a ka ahei ano hoki te Kawana i ia wa te whakakore te whakarereke i nga tikanga me nga ritenga.
18.

Ka ahei te Kooti Whenua Maori i ia wa i runga i te tono a te Kawana a te Minita ranei a tetahi tangata ranei e ki ana e whai take ana ki tetahi hea paanga ranei ki etahi moni ahakoa he moni takoto kau he hua ranei a mehemea he tokomaha nga tangata e ki ana e whai take ana ratou ki aua moni ka ahei e te Kooti Whenua Maori te whakatau i nga hea ma ia tangata me te hanga ano hoki i te ota whakatuturu i taua whakataunga.

Ko nga tikanga o te Kooti Whenua Maori e pa ana ki te kimihanga o nga hea me nga take Maori ara i nga heritemate Maori i raro i tenei Ture ka pa te tetahi whakahaerenga take a te Kooti Whenua Maori i raro e tenei tekiona.

19.Mehemea tera etahi moni ahakoa he moni, topu pewhea ranei hei utu ki tetahi tangata tamaiti nei porangi ranei etahi atu tangata pera ranei ka ahei te utu aua moni ki te Kaitiaki o te Katoa. A ka ahei ano hoki e te Kaitiaki o te Katoa te [unclear: tuku] i tetahi moni hua ranei kihai i hiahiatia kia tukuna inatonu nei [unclear: aua] moni i runga i nga punga i whakamana ai ia ki te tuku i aua moni e te tekiona tekau o "Te Ture Whakatikatika i te Ture Tari Tiaki o te Katoa, 1891." Ka ahei e te Kaitiaki o te Katoa te tuku i tetahi moni ara moni hua hei oranga hei tukunga ki te kura hei whakanui i te matauranga o tetahi tamaiti, porangi ranei tetahi atu tangata pera ranei i ruuga i tena huarahi i pai ai te Kaitiaki o te Katoa e kore ia tetahi he e tau ki aia i runga i te tukunga i aua moni.page 9
20.

Ko nga tikanga katao o "Te Ture Hoko Whenua Maori, 1892," a muri nei whakahuatia ai ko te Ture kua huia ki roto ki tenei, haunga ia te tekiona rua me te tekau, ka hui mai nga tikanga o taua Ture a ka pa nga tikanga o nga tekiona tekaumawha me te [unclear: tekauwarima] me te hui mai ki tenei Ture, haunga ia nga tikanga o taua Ture kahore nei e rite ki nga tikanga o tenei Ture ka whakatikatikaia a muri ake nei ara.

Kei te whakahuatanga o nga kupu nei nga whenua Maori, i roto i te Ture huihui ko aua kupu i te mea e pa ana ki te Ture huihui ki nga tikanga hoki o tenei Ture, ka kiia ko tona tikanga ko tetahi whenua i whakamana kia tangohia kia hokona i raro i tenei Ture.

Ko te panuitanga e te Kawana i roto i tona Kaunihera o te panui e whakahuatia ana i roto i te tekiona whitu o tenei Ture mo te tono i nga Maori whai take kia turia tetahi pooti ka rite tonu tona mana ki te panui i panuitia e te Kawana i raro i te tekiona tekaumaono o te Ture huihui haunga ia te panui i panuitia i raro i nga tikanga o tenei Ture a ka timata mai tona mana i te panuitanga tuatahi i roto i te Gazette i te Kahiti ranei i runga ano i te ahua ano o tena keehi, ekore ia nga kupu whakamutunga o te tekiona tekaumaono e pa ki tenei Ture, a ko nga tekiona takauma whitu me te tekaumawaru o te Ture huihui me korero me whakamarama i reira ano.

Ko nga whakahuatanga e mau ana i roto i te tekiona tekaumawaru o te Ture huihui ki te tekiona tekaumaono o taua Ture me ki e pa ana ki tetahi panui i raro i nga tikanga o tenei Ture.

21.Ko tetahi moni topu e ahei ana te utu ki tetahi Maori ki tetahi Maori ki tetahi tangata ranei i raro o tenei Ture ka ahei te utu ki te tupenetua hei riwhi mo nga moni i whakaputaina i raro te Ture huihui ara mehemea e whakaae ana nga Maori ki taua tikanga.
22.Ko te Maori e koni ake ana ona tau i te tekaumawhitn tau ka kiia hei whakaritenga mo nga tikanga o tenei Ture he kaumatua ia a ka ahei e ia te whakatu i tetahi pooti me te whakaoti i tetahi pukapuka me nga raruraru me te mahi i nga mea katoa e taea e tetahi Maori ano he tino kaumatua ia.
23.

Ahakoa tena tetahi tangata ehara nei i te Maori a e whiwhi ana ki tetahi whenua ekore te whakaaetanga a taua tangata e meinga hei whakamana i tetahi pootitanga ki tetahi mea i mahia i runga i te kore tunga o tetahi pooti te tukunga ranei i tetahi whenua ki a te Kuini i raro i tenei Ture a ko tetahi pootitanga tetahi mea ranei i mahia i runga i te kore pooti, tetahi tapaenga ranei whakarerenga atu ranei ka mana tonu ahakoa whakaae taua tangata kahore ranei ki taua tukunga, a ka riro katao nga whenua nga take nga paanga i a tu Kuini runga i te Ota a te Kaunihera i runga i nga tapaenga o aua take.

A mo te taha ki aua whenua ki aua tono paanga ranei a tetahi kua kiia ake nei a i tongohia, me utu e te Kuini ki aua tangata nga utu o aua whenua, a mehemea kahore e tino rite nga tikanga i waenga i aua hunga me te Kuini mo runga i aua take, ma te Tiati o te Kooti Hupirimi e whakatau i runga i te tono a te Minita o tetahi tangata ranei a ko nga utu i whakataua me utu e te Kaitiaki o nga moni o te Koroni.

24.Ko nga Ota i roto i te Kaunihera me nga tukunga whenua ki a te Kuini i raro i tenei Ture ka ahei i runga i te rehitatanga ahakoa te rehitatanga o nga pukapuka i mua atu o te rehitatanga o tetahi whenua, tono, take, paanga ranei ka mana tonu taua Ota i runga i aua rehitatanga. Ko tetahi Ota i roto i te Kaunihera e ki ana he mea hanga i raro i te mana o tenei Ture he tino whakaaetanga tena kua mahia katoatia nga mahi me te whakamana i taua Ota o te Kaunihera kia hanga, a ekore e tukuna tetahi kupu whakahe mo taua Ota i roto i te Kaunihera.page 10
25.Mehemea tera he moni i raro. i tenei Ture e tika ana kia utua ki tetahi tangata e turi ana ki te tango, mehemea ranei tera he tangata e tika ana kia tango ia, a kahore e tono i roto i nga marama tekau ma rua kia utua mai i te wa i tika ai kia utua, mehemea ranei kahore e mohiotia te tangata mana aua moni, kua mahue ranei te koroni i aia, ka ahei e te Kuini e te tangata ranei e tika ana kia utua mai aua moni e ia, ka ahei te utu e taua tangata e te Kuini ranei aua moni ki te Tari Tiaki o te Katoa, a ka ahei e te Kaitiaki te tuku aua moni i runga i te huarahi i whakamana e te tekiona tekau o te Ture Whakatikatika i te "Ture Tari Tiaki o te Katoa, 1891," a ka ahei e te Kaitiaki o te Katoa te utu i aua moni me nga hua o aua moni ki tetahi tangata i ki ai te Tiati o te Kooti Whenua Maori e whai take ana ki aua moni me te tuku mana hoki kia utua aua moni me te haina ano i taua mana hei whakamana i te Kaitiaki o te Katoa ki te utu i aua moni.
26.

Kua panutia i konei kua kiia kei runga ake te mana o te Kuini i nga tangata ki te hoko i tetahi whenua Maori i tetahi heretitemata e takoto ana i waho o tetahi whenua Maori i panuitia i raro i tenei ture a mehemea e hiahia ana nga Maori whai take ki aua whenuua ki nga herititemate ki te hoko ki te riihi ranei i aua whenua me tono ratou ki te Poari kia hokona aua whenua me te ki atu ano i taua wa i nga utu e hiahiatia ana mo te eka kia riro motuhake mai taua whenua, ranei me ki mai i nga utu mo te tau mo te riihi i aua whenua.

I reira ano me whakahau e te Poari kia whiriwhiria nga utu o te whenua me te tuku i te ripoata ki te Kawana mo nga utu i kiia mai e nga Maori mo te hoko mo te riihi i aua whenua pera ano me te whakaaturanga mai e te tekiona ono pera ano mehemea nei he whenua aua whenua e takoto aua i tetahi wahi kua panuitia, a mehemea kahore te Poari e whakaae ki nga utu i whakapuakina mai e nga Maori mo te hoko me te riihi ka ahei aua Maori whai take i muri iho ara me matua whakaae auo hoki te Poari katahi ka ahei te tuku i aua whenua i paunitia i mua kia hokona kia rihitia ki tenei ki tena tangata ahakoa ko wai ma aua tangata.

E rangi mehemea kua whakaae te Poari ki nga utu i whakina mai i te tuatahi i reira ano i muri iho hoki ka pa katoa nga tikanga o tenei Ture ki nga whenua Maori ki nga heritetemata Maori i uru ki aua utu i whakapuakina mai hei utu ano i uru aua heritetemata ki roto i te whai i panuitia i raro i te tekiona wha o tenei Ture.

27.Ka ahei e te Kawana i ia wa te whakahaere i nga mana i tukua e te tekiona rua rau toru tekau ma rima o "Te Ture Whenua, 1892," ki te hanga rahui mo tetahi tikanga mo te katoa i roto i nga whenua i hokona i tukuna ki a te Kuini, a ka ahei ano hoki te wehe kia kaua e neke ake i te eka kotahi i roto i nga eka kotahi tekau o te whenua katoa i hokona e te Kuini hei whenua whakawhiwhi moni mo te hunga rawakore.